Autorytet ebook

© Copyright for this edition by Wydawnictwo W drodze, 2025

Publikacja powstała we współpracy z Dominikańskim Centrum Informacji o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach

Wydawcą jest Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów W drodze

Redaktorzy serii Pszenica i Kąkol –

Radosław Broniek OP, Emil Smolana OP, Paweł Szuppe

Recenzent wydawniczy – dr hab. Marek Lechniak, prof. KUL

Recenzent naukowy – dr hab. Ryszard Mordarski, prof. UKW

Redaktor prowadząca – Justyna Olszewska

Redakcja – Katarzyna Kośmicka

Korekta – Marek Kowalik, Katarzyna Kośmicka

Redakcja techniczna – Józefa Kurpisz

Skład wersji do druku i projekt okładki– Krzysztof Lorczyk OP

ISBN 978-83-7906-869-2 (wersja drukowana)

ISBN 978-83-7906-870-8 (wersja elektroniczna)

Dominikańskie Centrum Informacji

o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach

Klasztor Dominikanów

ul. Dominikańska 2, 02-741 Warszawa

Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów W drodze sp. z o.o.

Wydanie I

ul. Kościuszki 99

61-716 Poznań

tel. 61 852 39 62

[email protected]

www.wdrodze.pl

Przygotowanie wersji elektronicznejEpubeum

Wstęp do serii pszenica i kąkol. Laboratorium mutacji wiary

Żyjemy w czasie synkretyzmu i pomieszania pojęć – także w dziedzinie religii i wiary. Czym jest religia, a czym duchowość? Czym jest wiara chrześcijańska? Co ją wzbogaca i karmi, a co prowadzi na bezdroża, stanowi dla niej zagrożenie? Co jest ewangeliczną pszenicą, a co kąkolem? Jak odkrywać drogę do Chrystusa w świecie tak wielu religijnych doktryn i duchowości, quasi-religijnych propozycji rozwoju czy też alternatywnych metod leczenia? Jak mamy zachować zdrową pobożność, będąc w Kościele i często stykając się z rozmaitymi formami nabożeństw, modlitw czy odmian medytacji?

Jesteśmy zdania, że w postmodernistycznym świecie (świecie, jak mówią niektórzy, „postprawdy”) trzeba mówić właśnie o prawdzie: o prawdzie danej doktryny czy ścieżki duchowej, a przede wszystkim o Prawdzie, którą jest Chrystus. Trzeba mówić o prawdzie, która przeciwstawia się kłamstwu i pozwala coraz pełniej odkrywać naszą drogę do zbawienia. Bo tylko ostatecznie to się liczy: zbawienie, które daje Bóg.

Namysł nad różnymi aspektami religii, wiary i duchowości ma – z punktu widzenia teologii – dwa wymiary: 1) zewnętrzny (ad extra), czyli odnoszący się do tego, co na zewnątrz Kościoła; 2) wewnętrzny (ad intra), stanowiący refleksję nad tym, co jest wewnątrz Kościoła.

Pierwszy dotyczy zatem tego, co jest poza Kościołem, a z czym się stykamy, żyjąc w świecie wielu religii i duchowości niechrześcijańskich, tradycji ezoterycznych oraz rozmaitych metod rozwoju i samodoskonalenia człowieka. W związku z powyższym powstaje wiele szczegółowych pytań: Jak nowe formy religijne zaspokajają duchowy głód człowieka? Czy da się z nich coś zaczerpnąć? Czy można korzystać z orientalnych technik medytacyjnych, wschodnich sztuk walki czy też chińskich praktyk leczniczych? Czy magia jest czymś niebezpiecznym dla człowieka? Jak roztropnie korzystać z rozmaitych ofert rozwoju, aby nie zatracić perspektywy wzrostu w miłości chrześcijańskiej? Które z doktryn, obrzędów czy metod medycyny alternatywnej mogą być niebezpieczne dla wiary chrześcijańskiej i prowadzą człowieka na duchowe bezdroża, a nawet przyczyniają się do utraty zdrowia psychofizycznego czy wręcz możliwości zbawienia?

Z kolei wymiar ad intra dotyczy przemian (mutacji) zachodzących w obrębie treści wiary chrześcijańskiej (doktryna) oraz w ramach pewnej praktyki w Kościele (pobożność). W polskim Kościele możemy zaobserwować rozmaite zjawiska: kolejne mody, praktyki pobożnościowe, jak również nowe poglądy, niekiedy zrywające z wcześniejszą tradycją. Czy mamy wierzyć wszystkim nowym prorokom albo objawieniom prywatnym, zwłaszcza wieszczącym rychły koniec świata? Czy każda pobożność prowadzi ku Bogu? Jakie praktyki wypaczają naszą duchowość? W jaki sposób Kościół rozumie cud czy uzdrowienie? Co to znaczy czytać Biblię „po katolicku”? Kiedy dana wspólnota jest zdrowa i można w niej wzrastać, a kiedy staje się ona sektą, która zamyka człowieka na Chrystusa? Kim powinien być świecki lider i jaka jest jego rola we wspólnocie kościelnej? To tylko niektóre z pytań, na które chcemy poszukać odpowiedzi.

Obydwie perspektywy (zewnętrzna i wewnętrzna) wpływają na naszą wiarę. Część owych poglądów oraz praktyk jest dobra i ożywcza dla wiary, ale niektóre powodują jej negatywną mutację, sprawiając, że wiara słabnie, co niekiedy prowadzi nawet do odejścia od Chrystusa. W tej drugiej sytuacji człowiek tworzy sobie własną postać wiary (wierzeń), wiarę sprywatyzowaną, coś w rodzaju religijno-duchowego koktajlu, w którym są elementy chrześcijaństwa, ale równocześnie składniki niechrześcijańskie, magiczne czy też czysto psychologiczne. Może to być także wiara z dużą domieszką lęku i braku krytycyzmu, gdzie ktoś skupia się na sobie samym zamiast na Bogu.

Opisanym wyżej zjawiskom zamierzamy się przyjrzeć w naszym „laboratorium mutacji wiary”; zbadać je jak pod mikroskopem, aby lepiej ocenić ich zawartość, sięgnąć do ich istoty. Chcemy zobaczyć – mówiąc językiem biblijnym – co jest ewangeliczną pszenicą, a co zasiewem Złego, kąkolem. Przyświecają nam w tym słowa z Pierwszego Listu św. Jana: „Umiłowani, nie dowierzajcie każdemu duchowi, ale badajcie duchy, czy są z Boga, gdyż wielu fałszywych proroków pojawiło się na świecie” (1 J 4,1).

Nasza seria to kolekcja książek dotyczących powiązań pomiędzy teologią, duchowością a praktyką życia chrześcijańskiego. Chcemy, aby teologia służyła praktyce i pobożności, a jednocześnie – aby konkretne doświadczenie było weryfikowane przez nauczanie Kościoła i teologię otwartą, co istotne, na różne nauki. Teologia potrzebuje doświadczenia i doświadczenie domaga się refleksji, interpretacji, teologii właśnie. Do naszego laboratorium (łac. „pracownia”) wspólnej refleksji zamierzamy zapraszać specjalistów w danym temacie, szczególnie teologów (choć nie wyłącznie ich) otwartych na doświadczenie życia chrześcijańskiego. Zależy nam na tym, aby tematy, które podejmujemy, dotyczyły konkretnych zjawisk duchowo-religijnych obecnych w Kościele w Polsce.

Pragniemy, aby książki z naszej serii charakteryzowały się następującymi cechami: 1) ortodoksją; 2) rzetelnością naukową; 3) przystępnością; 4) zwięzłością. Jesteśmy przekonani, że katolicy potrzebują dziś klarownego wykładu doktryny Kościoła oraz jasnych kryteriów – zgodnie z Biblią, Tradycją i Urzędem Nauczycielskim Kościoła – w odniesieniu do zjawisk, które się pojawiają. Dążyć będziemy do przekazania solidnej treści, opartej na dobrych, wiarygodnych źródłach, w tym oficjalnym nauczaniu Kościoła. Chcemy sięgać do życiodajnego nurtu myśli ojców i doktorów Kościoła, pism świętych, nauki papieży, ale też do rzetelnych, współczesnych opracowań naukowych. Pragniemy ponadto, aby nasze publikacje były napisane przystępnym językiem, bez zbędnego naukowego żargonu, który często powoduje, że są one niedostępne dla niespecjalistów. Zależy nam, by wyjaśniać pojęcia, a nie by tylko nimi operować. Naszą ambicją jest także to, aby książki były krótkie i zwięzłe, zdajemy sobie bowiem sprawę, że wielu ludzi nie ma czasu na lekturę obszernych i zawiłych traktatów. Zatem będzie: ortodoksyjnie, solidnie, przystępnie, zwięźle.

Pomysł na serię Pszenica i Kąkol zrodził się w Dominikańskim Centrum Informacji o Nowych Ruchach Religijnych i Sektach. Podejmowane w poszczególnych tomikach tematy mają swoje źródło nie tylko „za biurkiem”, ale wyrastają także ze spotkań z konkretnymi ludźmi, stawiającymi pytania oraz szukającymi pomocy. Im wszystkim pragniemy zadedykować niniejszą serię, mając nadzieję, że rozważania naszych autorów będą choć w części odpowiedzią na pytania, z którymi przychodzi nam wszystkim się zmagać.

Radosław Broniek OP

Wstęp

W naszym życiu zachodzi wiele sytuacji, w których mówimy, że ktoś jest dla nas autorytetem. Gdy nie wiem, co to są kwarki, sięgam po odpowiednie hasło w encyklopedii, gdyż uważam, że jego autor to wie, czyli jest dla mnie autorytetem w pewnym obszarze wiedzy. Gdy wszedłem w konflikt z sąsiadem i muszę ten konflikt rozwiązać, a nie potrafimy dogadać się sami, szukam rozjemcy. Ów rozjemca jest dla nas autorytetem w tym sensie, że jesteśmy gotowi uznać jego rozstrzygnięcie. Gdy wierzę w dogmat o Trójcy Świętej, choć dla mojego rozumu jest on daleki od oczywistości, czynię tak, gdyż za autorytet w sprawach wiary uznaję Kościół. Wierzę bowiem, że to sam Bóg upoważnił Kościół do nauczania prawd wiary i że sam Bóg wspiera Kościół w tej misji.

Niniejsza książeczka służy rozeznawaniu takich – i pokrewnych – sytuacji; sytuacji, gdy mamy do czynienia z osobą lub instytucją, która jest dla nas autorytetem (łac. auctoritas), czyli – idąc za intuicją słownikową – daje nam jakąś radę, mamy dla niej poważanie, ma ona dla nas znaczenie, wpływa na nas lub posiada nad nami jakąś władzę1. Aby nie pogubić się w gąszczu takich sytuacji, potrzebne będą pewne definicje, rozróżnienia i „aksjomaty” – ich sformułowanie jest zadaniem rozdziału pierwszego, który dodatkowo pokaże społeczne znaczenie autorytetu. Dalej, na tym tle, zastanowię się nad rolą, odmianami oraz racjonalnym uznawaniem autorytetów w życiu religijnym – zarówno przy przyjmowaniu wiary chrześcijańskiej (rozdział drugi), jak i przy jej praktykowaniu (rozdział trzeci). W ostatnim rozdziale wrócę do kwestii ogólniejszych i poruszę problem racjonalnego wyboru autorytetów różnego rodzaju. Podam tam pewne porady lub reguły, którymi powinniśmy się kierować zarówno w wyborze autorytetu (spośród rozmaitych pretendentów do niego), jak i w wyborze dominującego autorytetu spośród (już uznanych) autorytetów, które pozostają ze sobą w konflikcie.

Z powyższego można wnosić, że w książce przeplatać się będą rozważania ogólne oraz szczegółowe, związane z autorytetem religijnym. Bez pierwszych drugie nie są możliwe, drugie jednak uwyraźniają pierwsze na przykładzie dziedziny, w której autorytet zajmuje miejsce centralne. Warto też podkreślić, że pierwsze trzy rozdziały mają charakter bardziej opisowy, a ostatni – bardziej normatywny.

Ta publikacja – skierowana do wszystkich, którzy borykają się z kwestią autorytetu (także w kontekście życia chrześcijańskiego) – ma raczej elementarny, popularyzatorski i dydaktyczny charakter. Przypuszczam jednak, że i specjaliści znajdą w niej kilka względnie nowych szczegółów oraz dostrzegą autorski i całościowy szkic problematyki lub zarys teorii. Mam nadzieję, że moje ujęcie autorytetu będzie inspirujące w aspekcie teoretycznym oraz przydatne w praktyce.

Aby uniknąć nieporozumień, zaznaczę jeszcze, że niniejsze rozważania mają charakter filozoficzny. Filozof nie prowadzi badań empirycznych ani nie wykłada doktryny wiary. Jego zadaniem jest raczej wyjaśnić podstawowe pojęcia, którymi się posługujemy, rozróżnić i opisać odpowiadające im zjawiska (dane w najprostszych doświadczeniach), zaproponować stosowną terminologię, zrekonstruować i sprawdzić najlepsze rozumowania w sprawach dla nas najważniejszych, wydobyć związane z nimi problemy oraz podać pewne wskazówki normatywne. Jak zobaczymy, nazwa „autorytet” oznacza bogatą sieć zjawisk, które warto analizować filozoficznie, gdyż odgrywają one doniosłą rolę w życiu ludzkim.

Dziękuję wszystkim, którzy zainspirowali mnie do napisania tej książki. Dziękuję też recenzentom, którzy zgłosili do niej cenne uwagi. Dziękuję również Profesorowi Andrzejowi Stefańczykowi i Panu Norbertowi Gołdysowi, którzy pomogli mi rozwiązać pewne kwestie terminologiczne.

Przypisy

to kolekcja książek dotyczących powiązań pomiędzy teologią oraz duchowością a praktyką życia chrześcijańskiego. Chcemy, aby teologia służyła praktyce i pobożności, a jednocześnie – aby konkretne doświadczenie było weryfikowane przez nauczanie Kościoła i teologię otwartą, co istotne, na różne nauki. Teologia potrzebuje doświadczenia i doświadczenie domaga się refleksji, interpretacji, teologii właśnie.

seria Nowa Apologetyka

prezentuje nowe odpowiedzi na stare pytania i zarzuty. Tworzą ją książki kompetentnie prezentujące właściwe rozumienie i uzasadnienie wiary, w których znaleźć można odpowiedzi na powyższe pytania. Współczesny ateizm również określa się jako „nowy”, ale jedynie przeformułowuje już wcześniej wyrażone wątpliwości. Nowa apologetyka pomaga je odeprzeć, dostarczając racjonalne uzasadnienie wiary.

Od 2023 r. do serii włączane są tytuły, które charakteryzują się „klasyczną treścią”, napisane są przez uznanego katolickiego autora (najczęściej z pierwszej połowy XX wieku) i poruszają tematykę dotyczącą teologii lub duchowości.

Wszystkie one sygnowane są chrystogramem, czyli monogramem będącym symbolem Jezusa Chrystusa, skąd też zaczerpnięta została nazwa „Seria z chrystogramem”.

O Autorze

Jacek Wojtysiak (ur. 1967) – profesor filozofii, kierownik Katedry Teorii Poznania Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Autor kilku książek oraz ponad 50 artykułów naukowych oraz ponad 100 innych tekstów. Zajmuje się przede wszystkim ontologią (metafizyką), filozofią religii i filozofią języka. Za wzór filozofii uznaje filozofię analityczną, jednak nieobca jest mu tradycja platońsko-fenomenologiczna oraz arystotelesowsko-scholastyczna. Prywatnie mąż Małgorzaty, ojciec Jonasza i Samuela.

Spis treści

Okładka

Strona tytułowa

Strona redakcyjna

Wstęp do serii pszenica i kąkol. Laboratorium mutacji wiary

Wstęp

Przypisy

O Autorze

Punkty orientacyjne

Spis treści

Cover

Title Page

Copyright Page