Wrócimy po was. Historie alpejskie ebook i audiobook

Panu Jó­ze­fowi Nyce (1924–2021)

W gó­rze i w dole, ze­wsząd pustka i mil­cze­nie,

Prze­strzeń strasz­liwa, w któ­rej czu­jemy spę­ta­nie...

CHAR­LES BAU­DE­LA­IRE, OT­CHŁAŃ,PRZEŁ. MIE­CZY­SŁAW JA­STRUN

Góry mil­czą.

Wszystko, co mil­czy, na­daje się

do prze­cho­wy­wa­nia ludz­kich ta­jem­nic.

KS. JÓ­ZEF TI­SCH­NER

WSTĘP

Po cięż­kiej wspi­naczce na wschod­niej ścia­nie Mię­gu­szo­wiec­kiego Szczytu[1] Jó­zef Nyka[2] i jego part­ner, umor­do­wani i nie­źle wy­stra­szeni, wresz­cie do­strze­gają „białą plamę Mor­skiego Oka [...] i sznur po­chodni, który roz­cią­gnął się” w ich kie­runku. Do wy­cho­dzą­cych im na­prze­ciw przy­ja­ciół Nyka rzuca z ulgą: „Wra­camy z nieba”.

Być w tym gór­skim nie­bie to nie wszystko, trzeba jesz­cze z niego wró­cić. Śmiałka, który po­wa­żył się wnik­nąć do ich kró­le­stwa, góry nie za­wsze chcą wy­pu­ścić ze swych ob­jęć i to one de­cy­dują, czy osta­tecz­nie wyj­dzie cało z opre­sji.

Bywa też i tak, że to nie one, ale szcze­gólna ko­in­cy­den­cja, nie­prze­wi­dy­walny łań­cuch fa­tal­nych oko­licz­no­ści czy, je­śli ktoś woli, fa­tum, na­daje bieg wy­da­rze­niom. Wtedy góry mil­czą, skry­wa­jąc na za­wsze ludz­kie ta­jem­nice.

Ta książka to sześć opo­wie­ści, sześć dra­ma­tycz­nych hi­sto­rii, które w swoim cza­sie nie scho­dziły z pierw­szych stron ga­zet we Fran­cji, w Szwaj­ca­rii czy we Wło­szech. Każda z nich jest inna, w każ­dej jest coś szcze­gól­nego, nie­co­dzien­nego. Nie­które były ka­mie­niem mi­lo­wym w hi­sto­rii ra­tow­nic­twa gór­skiego i zmie­niły spo­sób po­strze­ga­nia obec­no­ści czło­wieka w gó­rach. Dziś po­pa­dły w nie­pa­mięć, lecz ze względu na dra­ma­tyzm i to­wa­rzy­szące im nie­zwy­czajne oko­licz­no­ści wciąż tkwią głę­boko w pod­świa­do­mo­ści lo­kal­nych miesz­kań­ców.

Scena to Alpy, sce­na­riusz na­pi­sało ży­cie, a bo­ha­te­rami są lu­dzie ko­cha­jący góry lub zwy­czaj­nie ich cie­kawi, ci, dla któ­rych stały się one nie­od­łączną czę­ścią ich ist­nie­nia, i ci, któ­rzy zna­leźli się w nich nie z wła­snej woli. A także, a może przede wszyst­kim, ci spie­szący na ra­tu­nek wszyst­kim, na któ­rych los w gó­rach za­giął pa­rol, a któ­rzy ze wszyst­kich sił pra­gnęli z tego gór­skiego nieba po­wró­cić.

I

LINA

Po­ja­wił się na­gle jak bły­ska­wica. Błysz­czący w słońcu sre­brzy­sty ptak, ze skrzy­dłami jak szty­lety, wy­strze­lił na­raz znad prze­łę­czy. Nie­któ­rzy wpierw go usły­szeli, a już chwilę póź­niej pa­trzyli onie­miali, jak ro­śnie w oczach, ogrom­nieje, by w ułam­kach se­kund z ogłu­sza­ją­cym hu­kiem prze­le­cieć tuż nad peł­zną­cymi ku gó­rze me­ta­lo­wymi kloc­kami wa­go­ni­ków ko­lejki, wzbić się w niebo i znik­nąć nad gra­nią Aigu­ille Verte.

Wto­rek, 29 sierp­nia 1961, 13.00Cha­mo­nix, dolna sta­cja ko­lejki gór­skiej na Aigu­ille du Midi

Niebo wy­so­kie, przej­rzy­ste, błę­kitne. Słońce, ani jed­nej chmurki, naj­lżej­szego po­dmu­chu wia­tru. Z au­to­ka­rów wy­lewa się nie­prze­rwany stru­mień wa­ka­cju­szy. Narty, ple­caki i cze­kany, weł­niane swe­try i kra­cia­ste ko­szule, ale też krót­kie spodenki, bluzki, su­kienki i ko­szulki z krót­kim rę­ka­wem. Pan­to­felki, pół­buty i san­dały wraz z pod­bi­tymi ćwie­kami gór­skimi bu­cio­rami zgod­nie przedep­tują uliczki słyn­nego sa­baudz­kiego mia­steczka. Apa­raty fo­to­gra­ficzne i ka­mery ryt­micz­nie dyn­dają na szy­jach. Gwar, śmiech, roz­mowy. Może jed­nak ko­lejką, naj­le­piej tą po­czciwą, zę­batą na Mon­te­nvers? Za­po­mnij. Bi­lety wy­prze­dane, na Les Ho­uches też, i na Brévent. A wi­dzisz ten ogo­nek, o tam? To do tej naj­słyn­niej­szej ko­lejki, na Aigu­ille du Midi. Ja­sne, kto by nie chciał przy ta­kiej po­go­dzie po­fru­nąć so­bie ot tak, nad tym świa­tem nie­do­stęp­nym dla prze­cięt­nego śmier­tel­nika? Choćby ta­kiego jak pan Per­ri­chon z ro­dziną.

Wła­ści­wie mo­gliby wy­brać się pie­szo na lo­do­wiec Mer de Glace trasą lo­kal­nego po­ciągu od­jeż­dża­ją­cego z gór­nej sta­cji Mon­te­nvers, lecz tym ra­zem sku­siła ich na­po­wietrzna po­dróż i ta wy­so­kość – 3842 me­try. Im­po­nu­jące!

Dwie An­gielki trzy­mają się w pew­nej od­le­gło­ści od roz­ga­da­nych Wło­chów. By­łoby za­baw­nie, gdyby ta czwórka tra­fiła przy­pad­kiem do tego sa­mego wa­go­nika. An­gielki nie zno­szą dymu ty­to­nio­wego, a ci Włosi? Te ich kop­cące cy­gara! No i są tacy gło­śni! Cie­kawe, czy po­skut­ko­wa­łyby groźne spoj­rze­nia pań i pełne obu­rze­nia Don’t smoke, ple­ase!

Fran­cuzi, Włosi, Niemcy... To­wa­rzy­stwo mię­dzy­na­ro­dowe, mi­kro­ty­giel wieku, ję­zy­ków, ubio­rów. Więk­szość tych od wspi­naczki czy szu­so­wa­nia wje­chała na górę już dawno, pierw­szą ko­lejką. Klik, klik, strze­lają mi­gawki le­iki, szu­mią ka­mery. Ależ pięk­nie! Je­śli wi­dok bę­dzie taki jak na tych pocz­tów­kach, które wi­dzieli w skle­pach z pa­miąt­kami, to za­po­wiada się piękna wy­cieczka. I dla tej pani w bia­łej chu­stce na gło­wie, i dla tej w kwie­ci­stej sze­ro­kiej spód­nicy. I dla tam­tego męż­czy­zny w śred­nim wieku w swe­trze czy może ma­ry­narce. Siwe wąsy, szczery uśmiech, po­godne spoj­rze­nie. Cia­sno za­pięta pod szyją ja­sna ko­szula z pod­wi­nię­tym koł­nie­rzy­kiem. Co go tu przy­gnało? Ra­czej nie tylko upór mał­żonki, bo w oczach bły­ska iskierka cie­ka­wo­ści. A naj­pew­niej oboje od dawna o tym ma­rzyli.

Obok nich w ko­lejce do wa­go­nika stoi młody czło­wiek z bujną czu­pryną. Sprę­ży­sty krok, pew­ność sie­bie. Wszy­scy mają je­den cel: zo­ba­czyć ten cud na­tury! To prze­cież główna atrak­cja Cha­mo­nix, prawda? Można po­pa­trzeć na jakże dziś spo­kojny, uśpiony i choć nie tak ma­low­ni­czy jak słynne Igły, ale bądź co bądź naj­wyż­szy w Eu­ro­pie Mont Blanc.

O, już można wsia­dać. Szkoda tylko tych dzie­cia­ków z fran­cu­skiej szkoły w Ber­nie, mają po dwa­na­ście, może pięt­na­ście lat. Opie­ku­no­wie chcieli prze­wieźć je ko­lejką na wło­ską stronę, jed­nak około 12.30 trzeba było zjeść po­si­łek, więc nie zdą­żyli ku­pić bi­le­tów, a te­raz jest już tro­chę za późno. Cóż, na­stęp­nym ra­zem.

Gwar, śmiech, we­sołe po­krzy­ki­wa­nia. Pan jest z tą pa­nią? Tak? Aha! Gdzie masz ten bi­let? Po­spiesz się. Zdję­cie zro­bimy po­tem. No co ty ro­bisz, wy­rzuć już tego loda! Ależ piękne jest to sierp­niowe po­po­łu­dnie, prawda?

Górna sta­cja ko­lejki na Aigu­ille du Midi

Dla wielu to sta­cja do­ce­lowa. Ni­czym so­lidna nie­wzru­szona twier­dza na nie­do­stęp­nej stro­miź­nie zdaje się się­gać nieba. Ry­wa­li­zu­jąc ze znacz­nie wyż­szym, lecz mniej strze­li­stym Mont Blanc, Aigu­ille dum­nie gó­ruje nad do­liną z wy­so­ko­ści swych 3842 me­trów nad po­zio­mem mo­rza. Słońce też ją fa­wo­ry­zuje: gdy przyj­rzeć się jej w po­łu­dnie z Cha­mo­nix, złote pro­mie­nie za­trzy­mują się do­kład­nie nad jej szczy­tem. Czyż więc mo­głaby na­zy­wać się ina­czej niż Igła Po­łu­dnia?

Wy­daje się do­stępna tylko dla or­łów, ale nie, we­wnątrz skały wy­drą­żo­nej ludz­kimi rę­kami bije serce ca­łego me­cha­ni­zmu ko­lejki, a ko­lejka jest prze­cież dla lu­dzi. Dla tych, któ­rzy mieli szczę­ście i za parę mi­nut z bi­le­tem w ręce wejdą do dłu­giego ko­ry­ta­rza wy­ku­tego w skale, by u jego wy­lotu wsiąść do jed­nego z wa­go­ni­ków. Przy tej po­go­dzie będą na­pa­wać oczy wi­do­kiem tego, czego pew­nie ni­gdy wię­cej nie zo­ba­czą. A jest się czym za­chwy­cać! Dziś góry wy­glą­dają olśnie­wa­jąco! Słońce wy­soko, a prze­la­tu­jące od­rzu­towce zna­czą błę­kit nieba dłu­gimi, bia­łymi, wa­cia­nymi smu­gami. Naj­mniej­sza chmurka nie rzuca cie­nia na su­rowe, skrzące się w peł­nym słońcu, po­kryte lo­dem i śnie­giem skały, rynny, gra­nie, ku­lu­ary. Na­wet lo­do­wiec ze zdra­dli­wymi szcze­li­nami jest jakby mniej groźny.

Ci tam, na dole, nar­cia­rze czy al­pi­ni­ści, to co in­nego. Swe­try w ja­skra­wych ko­lo­rach, narty, go­gle, ge­try, ple­caki, czer­wone liny, raki i ple­caki wy­peł­nione sprzę­tem. Swoją ra­dość i sa­tys­fak­cję mu­szą wy­drzeć na­tu­rze cze­ka­nem, za­pła­cić za nie nie­do­spa­niem, bó­lem nóg i dłoni ką­sa­nych mro­zem, ury­wa­nym od­de­chem i zmę­cze­niem. Za to mogą cie­szyć się gó­rami na co dzień, la­tem i zimą. O, wła­śnie wi­dać kilku, tam ni­żej, na na­wi­sie.

Na sta­cji, przy ba­rier­kach ogra­ni­cza­ją­cych wej­ście do wa­go­ni­ków, stoi dwóch pra­cow­ni­ków ko­lejki. Po­zor­nie roz­luź­nieni, uważ­nie śle­dzą ma­le­jące w oczach wa­go­niki i te, które do­jeż­dżają do sta­cji, po­ko­nu­jąc ostatni, naj­bar­dziej stromy od­ci­nek od Gros Ro­gnon. Od tej to­ną­cej czę­sto w bia­łej gę­stej mgle ska­li­stej wy­sepki, z je­dyną pod­porą na tym od­cinku trasy, sta­cję dzieli nie­spełna 300 me­trów. Męż­czyźni przy ba­rier­kach to z dziada pra­dziada lu­dzie gór, a nie­któ­rzy to ci sławni „tech­nicy-li­no­skocz­ko­wie” z do­lin Cha­mo­nix i Aosty, któ­rych skrzyk­nął i za­trud­nił przy bu­do­wie ko­lejki hra­bia Dino Lora To­tino.

Choćby trzy­dzie­stocz­te­ro­letni Edu­ardo Rey, wnuk słyn­nego al­pi­ni­sty Gu­ida Reya – oparty o po­ręcz spo­koj­nie ob­ser­wuje su­nące trój­kami lub dwój­kami alu­mi­niowe sre­brzy­ste pu­dełka z czer­wo­nymi da­chami. Jest ich trzy­dzie­ści sześć. W ciągu trzech kwa­dran­sów każde po­ko­nuje trasę o dłu­go­ści 5100 me­trów, by osta­tecz­nie wspiąć się na wy­so­kość 3463 me­trów na Punta Hel­bron­ner, je­den ze szczy­tów ogra­ni­cza­ją­cych Col du Midi.

Wa­go­niki prze­su­wają się po dwóch sta­lo­wych li­nach o śred­nicy 32 mi­li­me­trów: nie­ru­cho­mej li­nie no­śnej i li­nie na­pę­do­wej, do któ­rej przy­mo­co­wane są na stałe. Pa­sa­że­ro­wie sie­dzą twa­rzami do sie­bie w czte­ro­oso­bo­wych wa­go­ni­kach, co ozna­cza, że pod­niebną przy­godę prze­żywa jed­no­cze­śnie po­nad setka chęt­nych. W ciągu tych czter­dzie­stu kilku mi­nut ko­lejka osiem razy wstrzy­muje bieg: to tylko parę chwil, ale można wsiąść czy wy­siąść na sta­cji, na­brać w płuca mroź­nego zdro­wego po­wie­trza, zro­bić zdję­cia, które wyjdą nie­roz­ma­zane, i choć przez chwilę nie trzeba bę­dzie słu­chać szczęku prze­su­wa­ją­cych się wa­go­ni­ków, mą­cą­cego niemy za­chwyt nad roz­cią­ga­jącą się wo­kół pa­no­ramą. Po­tem lek­kie szarp­nię­cie i ka­biny ru­szają w dal­szą drogę. Nie­kiedy po­dmu­chy wia­tru spra­wiają, że co bar­dziej wraż­li­wym pa­sa­że­rom serce pod­cho­dzi do gar­dła, ale co tam, raz się żyje!

Z ta­ra­sów na Aigu­ille du Midi roz­ta­cza się nie­po­wta­rzalny wi­dok na całe Alpy, Combe Mau­dit czy Aigu­il­les du Dia­ble. A po­tem uka­zuje się jedna z naj­pięk­niej­szych pa­no­ram w Eu­ro­pie. Pysz­nią się w słońcu al­pej­skie gi­ganty: Gran­des Jo­ras­ses, Igły Cha­mo­nix, Drus i oczy­wi­ście Mont Blanc. A je­śli wy­tęży się wzrok, można doj­rzeć ka­wa­łe­czek cha­rak­te­ry­stycz­nej syl­wetki mi­tycz­nego Mat­ter­hornu. Wszystko to na wy­cią­gnię­cie ręki, a po­tem ko­lejka pły­nie nad Val­lée Blan­che, nad Gros Ro­gnon, nad se­ra­kami i szcze­li­nami lo­dowca Géant i prze­łę­czą Flam­be­aux. Pięć ki­lo­me­trów ot­chłani i cu­dow­nych wi­do­ków, by do­trzeć wresz­cie do Punta Hel­bron­ner. Tu prze­biega gra­nica mię­dzy Sa­bau­dią i Do­liną Aosty, Fran­cją i Ita­lią.

Co, wy­soko? No ale prze­cież wła­śnie o to cho­dziło, pro­szę pana! Pro­szę mi wie­rzyć, to naj­wy­żej po­ło­żona i naj­szyb­sza ko­lejka na świe­cie! Żona tro­chę się nie­po­koi? Nic dziw­nego, ale cóż może się wy­da­rzyć? Lina ze­rwie się pod cię­ża­rem ka­bin? E tam, spo­koj­nie ar­gu­men­tuje głowa sto­ją­cej obok czte­ro­oso­bo­wej ro­dziny, cier­pli­wie cze­ka­ją­cej w ko­lejce po bi­lety. Lina ma atest, może unieść cię­żar dzie­się­cio­krot­nie więk­szy od za­kła­da­nego, sło­nia by udźwi­gnęła. A gdyby do­szło do ja­kiejś awa­rii? Są prze­cież te­le­fony, ja­kieś plany ewa­ku­acji... A gdyby roz­pę­tała się bu­rza? Wia­domo, że w gó­rach po­goda może się gwał­tow­nie zmie­nić. Ow­szem, ale nie dziś. Wszyst­kie pro­gnozy i ser­wisy fran­cu­skie, wło­skie i szwaj­car­skie zgod­nie za­po­wie­działy piękną po­godę. A je­śli na­gle się ochło­dzi? No chyba za­brali pań­stwo na wszelki wy­pa­dek ja­kieś cie­płe okry­cia?

Ow­szem, ci bar­dziej obyci z gó­rami tak, ale więk­szość nie. Tylko... co wła­ści­wie mia­łoby się zda­rzyć?

Punta Hel­bron­ner

Tro­chę lu­dzi, ale tłu­mów nie ma. Ro­lando Mar­chi, wło­ski dzien­ni­karz, staje w ko­lejce do wa­go­nika. Już ma wsia­dać, gdy... Czy to nie... Tak, to ona! Wi­taj! Dawno nie­wi­dziana zna­joma prze­py­cha się w stronę Ro­landa. Czy ma chwilę? Tak! Co tu robi? Był na Col du Géant, Prze­łę­czy Gi­ganta. Śle­dził przez lor­netkę wspi­na­ją­cych się fi­la­rem Frêney, dzi­siaj to te­mat nu­mer je­den! A te­raz czeka na ko­lejkę, może zdąży wró­cić na Aigu­ille du Midi przed zwy­cię­skim ze­spo­łem i zro­bić parę zdjęć.

Oczu od lor­netki nie od­rywa także Chri­stian Mol­lier, młody prze­wod­nik aspi­rant z Cha­mo­nix. On też stoi w ko­lejce do wa­go­nika, jed­nak z pew­no­ścią nie za­prząta so­bie głowy kwe­stiami bez­pie­czeń­stwa czy ry­zyka. Za to po­godą – ow­szem! Dużo od niej za­leży.

Fi­lar Frêney! Naj­więk­sze al­pi­ni­styczne wy­zwa­nie, ostatni nie­roz­wią­zany „pro­blem al­pej­ski” i naj­bar­dziej go­rący te­mat nie od wczo­raj roz­pa­lał wy­obraź­nię wspi­na­czy. Fi­lar ku­sił: piękny, pie­kiel­nie trudny i wciąż nie­zdo­byty. Nie da­lej jak kilka ty­go­dni wcze­śniej od wło­skiej strony Mont Blanc za­ata­ko­wały go dwa zna­ko­mite ze­społy: Fran­cuzi z Pierre’em Ma­ze­au­dem i Włosi z le­gendą al­pi­ni­zmu i prze­wod­ni­kiem Wal­te­rem Bo­nat­tim.

W koń­co­wej fa­zie wspi­naczki po­łą­czyli siły, ale i tak atak skoń­czył się nie­po­wo­dze­niem, a pod­czas próby od­wrotu w sza­le­ją­cej bu­rzy śnież­nej ro­ze­grał się dra­mat: czte­rech al­pi­ni­stów zmarło z zimna i z wy­cień­cze­nia, w tym wspi­nacz­kowy part­ner i przy­ja­ciel Bo­nat­tiego An­drea Og­gioni. Po trzech dniach ge­henny z ży­ciem udaje się ujść je­dy­nie Bo­nat­tiemu, jego klien­towi Ro­ber­towi Gal­lie­niemu i Pierre’owi Ma­ze­au­dowi.

Tra­giczna wy­prawa i śmierć przy­ja­ciół wstrzą­sają ca­łym gór­skim świat­kiem. Ży­cie jed­nak nie uznaje pustki, a fi­lar, wciąż nie­zdo­byty, przy­zywa. Pod ko­niec sierp­nia, by zdo­być palmę pierw­szeń­stwa, ru­szają jed­no­cze­śnie ko­lejne ze­społy: Ame­ry­ka­nie, któ­rzy szybko re­zy­gnują, i Fran­cuzi – René De­sma­ison, Yves Pol­let-Vil­lard i Pierre Ju­lien. Ci tak ła­two się nie pod­da­dzą, ale mają nie­zwy­kle moc­nych ry­wali, An­gli­ków Dona Whil­lansa, Iana Clo­ugha, sa­mego Chrisa Bo­ning­tona i Po­laka Jana Dłu­go­sza. I to pew­nie te na­zwi­ska po­ja­wią się na pierw­szych stro­nach ju­trzej­szych ga­zet. To do­piero bę­dzie news! Walka jed­nak jesz­cze trwa i na ra­zie w do­li­nach Cha­mo­nix i Co­ur­may­eur nie mówi się o ni­czym in­nym, a wszystko roz­grywa się wła­śnie te­raz.

Przy tak do­brej po­go­dzie fi­lar wi­dać jak na dłoni. Sto­jąc na szczy­cie Tour Ronde na gra­nicy fran­cu­sko-wło­skiej, Chri­stian pra­wie nie wy­pusz­cza lor­netki z rąk, za­chłan­nie prze­pa­tru­jąc po­łu­dniową ścianę Mont Blanc. Wy­daje mu się na­wet... tak, chyba się nie myli, że w klu­czo­wym miej­scu drogi, na ośnie­żo­nej grani po­wy­żej Świecz­nika – ostat­niej, naj­trud­niej­szej turni fi­lara – do­strzega dwie mi­kro­sko­pijne ru­chome plamki. Czyżby już było po? Jest strasz­nie cie­kaw, dla­tego tak mu spieszno zje­chać z po­wro­tem do Do­liny[3]. Ale i tak jest za­do­wo­lony. On i jego klientka, Irene Ca­ra­mella, młoda na­uczy­cielka z Włoch, mają za sobą na­prawdę udany dzień. Ra­nek był piękny, wprost ide­alny na taką wy­cieczkę. Po­pro­wa­dził Irene nor­malną drogą, zwień­czoną prze­pięk­nym punk­tem wi­do­ko­wym w sa­mym sercu ma­sywu na szczy­cie Tour Ronde. To ła­twa wspi­naczka, głów­nie w śniegu, w ra­kach, ale Irene wła­śnie taką lubi, za skałą nie prze­pada. No i te­raz wra­cają.

Chri­stian Mol­lier ma dwa­dzie­ścia je­den lat i za­cze­sane do góry lekko fa­lu­jące włosy. Jest stąd, z Do­liny, z wio­ski Mon­tqu­arts. W góry od ma­łego za­bie­rał go oj­ciec Fir­min, który te­raz pro­wa­dzi ba­rek na lo­dowcu Bos­sons. To on na­uczył go wszyst­kiego, co prze­wod­nik po­wi­nien wie­dzieć: czym jest ry­zyko, które miej­sca trzeba omi­jać i jak. Fir­min roz­wija w chłopcu spe­cy­ficzną umie­jęt­ność wy­czu­wa­nia nie­bez­pie­czeń­stwa, prze­wi­dy­wa­nia, że coś jest nie tak! No i te jego opo­wie­ści o gó­rach... Chri­stian chło­nie je jak gąbka. W szkole w Bos­sons spo­tyka Gérarda De­vo­uas­soux. Będą się przy­jaź­nić całe ży­cie, póki na Eve­re­ście na­miotu Gérarda nie za­sy­pie la­wina.

Zizi, jak na­zywa go De­vo­uas­soux, to spo­kojny chło­pak, opa­no­wany, zrów­no­wa­żony. I cią­gnie go w góry. Bez prze­rwy bu­szuje u stóp lo­dowca Bos­sons w po­szu­ki­wa­niu mi­ne­ra­łów. Żeby je zna­leźć i zbie­rać, trzeba się do­brze wspi­nać, a Chri­stian jest w tym na­prawdę świetny. W szkole ra­dzi so­bie do­sko­nale, więc bez trudu zdaje na stu­dia do Gre­no­ble, po któ­rych staje przed po­waż­nym dy­le­ma­tem: co chciałby ro­bić? Uczyć ję­zyka fran­cu­skiego czy gim­na­styki? Pro­ble­mem staje się eg­za­min z pły­wa­nia, przez który Chri­stia­nowi ja­koś udaje się prze­brnąć, ale jak? Trudno po­wie­dzieć, bo cóż, nie da się ukryć, że on, chło­pak z gór, pły­wać nie umie. W ciągu roku pra­cuje, uczy gim­na­styki (jed­nak!), a na wa­ka­cje wraca do domu, w Alpy, i za­kłada uko­chaną czapkę prze­wod­nika. Bo i tak naj­waż­niej­sze są góry! Bę­dzie pro­wa­dził w nie lu­dzi, jak oj­ciec, nie może być ina­czej.

W wieku osiem­na­stu lat jest już ofi­cjal­nie prze­wod­ni­kiem aspi­ran­tem i in­struk­to­rem nar­ciar­stwa. Oczy­wi­ście się wspina, tyle że już nie po mi­ne­rały. I wciąż się gó­rami za­chwyca, wciąż jest ich cie­kaw. No i ma szczę­ście! Nie żeby był bar­dziej ostrożny od in­nych, nie, jest jed­nak uważny, ma w so­bie tę tak bar­dzo po­trzebną po­korę wo­bec gór, ten szcze­gólny do nich sza­cu­nek. Wie, co to ry­zyko. Choćby te­raz, gdy wra­cają z Irene z Tour Ronde. Jest go­rąco i roz­mięk­czony śnieg ob­le­pia raki, utrud­nia marsz. Nie ma co ry­zy­ko­wać, le­piej wró­cić na Aigu­ille du Midi ko­lejką.

Lu­xeuil-Sa­int-Sau­veur, 116 baza 4. Eska­dry Lot­nic­twa My­śliw­skiego, ok. 300 ki­lo­me­trów w li­nii pro­stej od Cha­mo­nix

Na pa­sie star­to­wym stoją dwie go­towe do startu ma­szyny Re­pu­blic F-84F Thun­der­streak. To jed­no­miej­scowy, jed­no­sil­ni­kowy ame­ry­kań­ski sa­mo­lot my­śliw­sko-bom­bowy na­pę­dzany tur­bi­no­wym sil­ni­kiem od­rzu­to­wym, z do­dat­ko­wymi zbior­ni­kami pa­liwa za­miast bomb, pod­wie­szo­nymi na wę­złach pod­skrzy­dło­wych. Do my­śliw­ców zde­cy­do­wa­nym sprę­ży­stym kro­kiem zbliża się dwóch pi­lo­tów, są mło­dzi, wy­spor­to­wani, przy­stojni. Wszystko idzie do­sko­nale. Po­goda na lot wy­ma­rzona, ani jed­nej chmurki. Wska­kują do ma­szyn, wkła­dają hełmy, spraw­dzają łącz­ność i od­pa­lają sil­niki lśnią­cych w słońcu pod­nieb­nych ru­ma­ków.

Punta Hel­bron­ner. Wa­go­niki są tuż-tuż. Pierw­sza w ko­lejce stoi czte­ro­oso­bowa ro­dzina z Nie­miec, za nią dwaj Włosi, oj­ciec i syn. Po­tem sa­motny tu­ry­sta z Fran­cji, Irene i Chri­stian. Lekki zgrzyt i wa­go­niki ha­mują. Niemcy i Włosi już mają wsia­dać, lecz na­gle zmie­niają zda­nie: wolą być sami, więc pro­szę, może pań­stwo wsiądą te­raz, a my za­cze­kamy na na­stępną grupę wa­go­ni­ków? Oczy­wi­ście, pro­szę bar­dzo. Uśmie­chy, uprzej­mo­ści. To ża­den pro­blem, prze­cież ko­lejne wa­go­niki już pod­jeż­dżają. Ko­niec koń­ców sa­motny Fran­cuz wsiada do pierw­szego wa­go­nika, a Chri­stian i Irene do dru­giego. Trzeci wa­go­nik po­zo­staje pu­sty. Niemcy i Włosi ma­chają im przy­jaź­nie i zaj­mują pierw­szy i drugi wa­go­nik z ko­lej­nej grupy. Lek­kie szarp­nię­cie i ru­szają. Wresz­cie! O tak, ta ko­lejka to praw­dziwy cud tech­niki. I po­my­śleć, że tak ją kry­ty­ko­wano!

Po­mysł zbu­do­wa­nia ko­lejki li­no­wej łą­czą­cej do­liny Aosty i Cha­mo­nix drą­żył umysł Dina Lory To­tina od dawna, a gdy in­ży­nier ujaw­nił go opi­nii pu­blicz­nej, po fran­cu­skiej stro­nie gra­nicy za­wrzało. Ko­lejka Gla­ciers, za­słu­żona, prze­sta­rzała i stale prze­peł­niona, funk­cjo­no­wała na gra­nicy wy­dol­no­ści. Na do­da­tek sa­baudzka sto­lica gór co­raz wy­raź­niej czuła na ple­cach od­dech tra­dy­cyj­nego ry­wala, ościen­nej gminy Sa­int-Ge­rvais, skąd ru­szała cie­sząca się du­żym po­wo­dze­niem ko­lejka TMB – Tram­way du Mont Blanc – do­sko­nały śro­dek trans­portu dla wszyst­kich ma­rzą­cych o zmie­rze­niu się z naj­wyż­szym szczy­tem Alp.

Rę­ka­wica zo­stała więc rzu­cona i chcąc nie chcąc, Cha­mo­nix zmu­szone było ją pod­jąć: mu­siało mieć  s w o j ą  ko­lejkę, wła­sny me­cha­niczny śro­dek ko­mu­ni­ka­cji do­cie­ra­jący jak naj­bli­żej wierz­chołka Bia­łej Góry, czyli jak za­kła­dano po­cząt­kowo, na Col du Midi. Naj­prost­szym spo­so­bem jego re­ali­za­cji wy­da­wało się roz­bu­do­wa­nie tego, co – mimo nie­do­stat­ków i wad – już ist­niało. A kto niby miałby to zro­bić, je­śli nie To­tino? Ten ge­nialny To­tino!

Dino Lora To­tino, uro­dzony w ro­dzi­nie wiel­kich pie­monc­kich prze­my­słow­ców, Eu­ro­pej­czyk z du­cha, in­ży­nier, kon­struk­tor i wi­zjo­ner, chęt­nie się­gał po nie­moż­liwe. Spe­cja­li­sta w za­kre­sie trans­portu li­no­wego wie­dział, jak prze­ku­wać swoje ma­rze­nia w czyn, a po­nadto miał wy­jąt­kowy dar zjed­ny­wa­nia so­bie lu­dzi, za­równo tych na naj­wyż­szych sta­no­wi­skach, jak i pro­stych ro­bot­ni­ków, z któ­rymi pra­co­wał. W la­tach trzy­dzie­stych zdo­łał na­kło­nić wła­dze szwaj­car­skie do prze­su­nię­cia gra­nicy pań­stwo­wej prze­bie­ga­ją­cej obok prze­łę­czy Teo­dulo – łą­czą­cej Ze­rmatt z Breuil-Ce­rvi­nią, prze­ci­na­ją­cej gra­nicę mię­dzy Szwaj­ca­rią a Wło­chami – tak by bez for­mal­nych prze­szkód móc po­pro­wa­dzić ko­lejkę li­nową z wło­skiego ośrodka nar­ciar­skiego Breuil-Ce­rvi­nia na lo­do­wiec Pla­teau Rosa. Wsła­wił się rów­nież zbu­do­wa­niem ko­lejki na tra­sie schro­ni­sko To­rino – La Pa­lud (kilka ki­lo­me­trów od Co­ur­may­eur) – kon­struk­cja zo­stała uznana za re­wo­lu­cyjną. Drugi jej od­ci­nek, długi na 2500 me­trów i się­ga­jący wy­so­ko­ści 3335 me­trów, zbu­do­wano bez żad­nych pod­pór, co na owe czasy było in­no­wa­cją. I choć osią­gnię­cia te przy­nio­sły To­ti­nowi ty­tuł hra­biego Ce­rvi­nii, w głębi du­szy ma­rzył on o czymś znacz­nie am­bit­niej­szym: o po­łą­cze­niu li­no­wym do­lin Aosty i Cha­mo­nix. Już wi­dział swą ko­lejkę wspi­na­jącą się na sam szczyt Mont Blanc. Wpraw­dzie dla tego pro­jektu po­par­cia aku­rat nie zna­lazł, lecz prze­cież wciąż nie­roz­wią­zany po­zo­sta­wał pro­blem ko­lejki w Cha­mo­nix i Dino po­sta­no­wił to wy­ko­rzy­stać.

Wszel­kie plany i dys­ku­sje wstrzy­muje nie­stety wy­buch II wojny świa­to­wej, jed­nak wio­sną 1946 roku te­mat po­wraca. Ed­mond De­sa­il­loud, radca kan­tonu Cha­mo­nix-Mont Blanc, for­suje kon­cep­cję prze­nie­sie­nia sta­cji po­cząt­ko­wej ko­lejki Gla­ciers z Pèle­rins do cen­trum mia­sta, obok ave­nue du Mont Blanc. Jej na­po­wietrzna trasa wio­dłaby nie­mal ide­al­nie w li­nii pro­stej naj­pierw do sta­cji prze­siad­ko­wej Plan de l’Aigu­ille, a po­tem pół­nocną ścianą Igły aż do jej szczytu. Taki też pro­jekt Com­pa­gnie fra­nça­ise des fu­ni­cu­la­ires de mon­ta­gne, CFFM [Fran­cu­skie Sto­wa­rzy­sze­nie Ko­le­jek Wy­so­ko­gór­skich], zgła­sza Mi­ni­ster­stwu Prac Pu­blicz­nych i Trans­portu. Plan jest zna­ko­mity, jed­nak – zda­niem władz Cha­mo­nix – nie­wy­ko­nalny, bo niby kto miałby go zre­ali­zo­wać? I w tym mo­men­cie do gry wcho­dzi hra­bia Dino Lora To­tino! „Nasz oj­ciec na­tych­miast po­jął – wspo­mi­nają jego córki – że sta­cję koń­cową na­le­żało umiej­sco­wić nie na Col du Midi, ale na pół­noc­nej ścia­nie Aigu­ille du Midi, bo wła­śnie tam jest naj­wspa­nial­szy punkt wi­do­kowy, na­to­miast sta­cja po­cząt­kowa po­winna znaj­do­wać się nie trzy ki­lo­me­try od Cha­mo­nix, ale w sa­mym mie­ście, by uła­twić do niej do­stęp tu­ry­stom”. Po­nadto To­tino słusz­nie są­dził, że mo­der­ni­za­cja le­d­wie zi­pią­cej ko­lejki Gla­ciers i do­sto­so­wa­nie jej do wy­mo­gów pro­jektu by­łyby zbyt kosz­towne. W gło­wie miał już inny plan, sza­lony i, zda­wa­łoby się, nie­re­alny, w któ­rym ujaw­niły się cały jego kon­struk­tor­ski ge­niusz, od­ważne wi­zjo­ner­stwo i in­no­wa­cyj­ność roz­wią­zań: trzeba zbu­do­wać nową ko­lejkę od A do Z! Nową, naj­wy­żej po­ło­żoną i naj­szyb­szą na świe­cie! Czyż Cha­mo­nix na to nie za­słu­guje? Po­tem wy­star­czy po­cią­gnąć ka­bel da­lej, do Punta Hel­bron­ner na gra­nicy z Wło­chami, i jego ma­rze­nie się spełni: dwie zi­mowe al­pej­skie sto­lice zo­staną po­łą­czone!

Plany To­tina od po­czątku wzbu­dzały ogromne emo­cje. Jego ko­lejka miała po­ru­szać się z re­kor­dową jak na ów­cze­sne czasy pręd­ko­ścią 10,5 me­tra na se­kundę, za­bie­rać jed­no­cze­śnie osiem­dzie­się­cioro pa­sa­że­rów i prze­wo­zić sześć­set pięć­dzie­siąt osób na go­dzinę. Już sam wjazd na szczyt Aigu­ille du Midi i plat­formę wi­do­kową miał być nie­by­wałą atrak­cją, a od­ci­nek Aigu­ille – Punta Hel­bron­ner pod­czas bu­dowy uznano za praw­dziwy cud tech­niki. Po star­cie z Igły ko­lejka miała je­chać nad Val­lée Blan­che, lekko skrę­cić, mi­nąć sta­cję po­śred­nią na Gros Ro­gnon i wresz­cie ru­szyć bez żad­nych pod­pór w pię­cio­ki­lo­me­trową na­po­wietrzną po­dróż do gra­nicy z Ita­lią. Po­mi­nię­cie pod­pór było nie­jako ko­niecz­no­ścią, po­nie­waż po­sta­wie­nie ich na ru­cho­mym lo­dowcu Géant było wy­klu­czone.

Nie za­bra­kło oczy­wi­ście ostrej kry­tyki, za­ja­dłych po­le­mik i pro­te­stów. Prze­ciw­ni­kami bu­dowy byli za­równo miesz­kańcy Do­liny Cha­mo­nix, jak i znaczna część prze­wod­ni­ków gór­skich, człon­ków klu­bów al­pej­skich, sto­wa­rzy­szeń i oczy­wi­ście wspi­na­czy, jak choćby słynny hi­ma­la­ista Lio­nel Ter­ray. To, co dla jed­nych było ar­cy­dzie­łem ludz­kiej my­śli tech­nicz­nej, które przy­bli­żało do na­tury zwy­kłych lu­dzi i uła­twiało do­stęp do gór wspi­na­czom i nar­cia­rzom, dla in­nych było za­ma­chem na śro­do­wi­sko, za­bu­rza­niem na­tu­ral­nej rów­no­wagi mię­dzy obec­no­ścią czło­wieka w gó­rach a na­turą, bru­ka­niem jej piękna wi­do­kiem wa­go­ni­ków i ka­bli, pro­fa­na­cją dzie­wi­czego cha­rak­teru i ma­je­statu jed­nego z naj­pięk­niej­szych miejsc w Eu­ro­pie, „praw­dzi­wym gwał­tem na uni­ka­to­wym pej­zażu lo­dow­co­wym i wy­so­ko­gór­skim”. Grzmiano: to krok, któ­rego kon­se­kwen­cji nie da się cof­nąć. A niby dla­czego każdy po­wi­nien mieć ła­twy do­stęp do gór?

Le­gen­darny al­pi­ni­sta Ga­ston Rébuf­fat nie po­dzie­lał tych obaw: „To oczy­wi­ste, że gdy gdzieś w gó­rach bu­duje się ko­lejkę, al­pi­ni­stom ści­ska się serce. Ale nie znam ani jed­nego, który by na nią na­rze­kał, kiedy już ru­szyła. A poza tym, je­śli na te trzy ty­siące cie­kaw­skich, któ­rzy wjadą na Aigu­ille z apa­ra­tem na szyi, znajdą się choćby dwie czy trzy osoby, które góry od­kryją i po­ko­chają, to warto tę ko­lejkę zbu­do­wać”. W po­dob­nym to­nie wy­po­wiada się prze­wod­ni­czący Sto­wa­rzy­sze­nia Prze­wod­ni­ków Cha­mo­nix: dla­czego wa­go­niki ko­lejki mia­łyby za­kłó­cać kra­jo­braz Val­lée Blan­che? Prze­cież na tle tego ogrom­nego kra­jo­brazu są pra­wie nie­wi­doczne. Dla­tego trudno zro­zu­mieć obawy i sprze­ciw wielu prze­wod­ni­ków: dla­czego mie­liby stra­cić część klien­tów, skoro i tak więk­szość przy­szłych pa­sa­że­rów ko­lejki, nie­dziel­nych tu­ry­stów, ro­dzin z dziećmi, lu­dzi star­szych czy mniej spraw­nych, i tak nie wy­bra­łaby się na wy­cieczkę z prze­wod­ni­kiem?

Po­le­miki i kon­tro­wer­sje To­tina nie po­wstrzy­mały, po­dob­nie jak brak for­mal­nej zgody władz fran­cu­skich, po­nie­waż roz­po­czę­cie bu­dowy za­twier­dziło ofi­cjal­nie je­dy­nie me­ro­stwo Cha­mo­nix. Te­raz ge­nialny in­ży­nier mu­siał zmie­rzyć się z naj­po­waż­niej­szym prze­ciw­ni­kiem: z gó­rami.

Pół­nocny wierz­cho­łek Aigu­ille du Midi to mo­no­lit o pod­sta­wie sze­ro­ko­ści 50 me­trów, nie­po­rów­na­nie po­tęż­niej­szy niż skały na Col du Midi, ale i tak au­tor pro­jektu ko­lejki, pro­fe­sor Vit­to­rio Zi­gnoli z In­sty­tutu Po­li­tech­nicz­nego w Tu­ry­nie, miał nad czym my­śleć. Jak będą wy­glą­dały prace na tak du­żej wy­so­ko­ści? Czy ka­bel z ta­kim ob­cią­że­niem da się wy­star­cza­jąco na­cią­gnąć? In­ży­nie­ro­wie z Con­seil général des ponts et chaus­sées [Rada Ge­ne­ralna Dróg i Mo­stów] tylko krę­cili gło­wami: nie da się! Po­zo­sta­wało jedno: na­le­żało do­kład­nie zba­dać to­po­gra­fię te­renu. Na szczyt Igły wy­słano więc geo­me­trę.

Czarno-białe zdję­cie przy­pra­wia o zimny dreszcz: na nie­wiel­kiej drew­nia­nej plat­for­mie stoi męż­czy­zna w ro­bo­czym ubra­niu. W tle za­ska­ku­jąco wy­raź­nie ry­sują się wierz­chołki, gra­nie i po­kryte śnie­giem stoki. Męż­czy­zna spo­koj­nie układa worki z ła­dun­kiem, jakby nie­po­mny zie­ją­cej pod nim prze­pa­ści. Ta pod­wie­szana pro­sto­kątna plat­forma, po­zo­sta­łość po ko­lejce na Col du Midi, ru­szyła w czerwcu 1949 roku. Zbita z de­sek, bez żad­nych za­bez­pie­czeń po bo­kach, za­wie­szona na po­trój­nych li­nach na­pę­do­wych, cier­pli­wie win­do­wała w górę ka­wałki liny, które po po­łą­cze­niu miały two­rzyć je­den ka­bel o dłu­go­ści 1,8 ki­lo­me­tra i cię­ża­rze 1,2 tony.

Wresz­cie pew­nego czerw­co­wego ranka gra­nią wio­dącą z prze­łę­czy na pół­nocny wierz­cho­łek Aigu­ille du Midi po­czął mo­zol­nie pod­cho­dzić nie­koń­czący się sznur ludz­kich mró­wek, żoł­nie­rzy i prze­wod­ni­ków, każdy z dwu­dzie­sto­pię­cio­ki­lo­gra­mo­wym ła­dun­kiem na ple­cach. Wspi­naczka, a ra­czej uparte drep­ta­nie śnieżną ko­le­iną, było ła­twe tech­nicz­nie, choć mę­czące. Na gó­rze ka­wałki ka­bla łą­czono i na­wi­jano na bę­ben.

Nie­po­rów­ny­wal­nie trud­niej­szym i bar­dziej nie­bez­piecz­nym za­da­niem było opusz­cze­nie ka­bla na lo­do­wiec Pèle­rins po pół­noc­nej ścia­nie Igły, po­łą­cze­nie go z in­nym ka­blem, po­pro­wa­dze­nie go do Plan de l’Aigu­ille i na­cią­gnię­cie ca­ło­ści. Wy­ma­gało to zjazdu po­mię­dzy Grand Co­uloir a fi­la­rem Frendo, pod nie­ustan­nym ob­strza­łem spa­da­ją­cych ka­mieni i ury­wa­ją­cych się se­ra­ków. Dla­tego ochot­ni­ków było wielu, re­kru­to­wali się głów­nie z miej­sco­wych twar­dych i dum­nych gó­rali z dziada pra­dziada. I nie szło tu o wy­na­gro­dze­nie – była to zresztą zwy­kła dzienna stawka prze­wod­nicka – ale o sprawę i o ho­nor. Osta­tecz­nie któ­re­goś ranka zjazd ty­siąc­me­trową pół­nocną ścianą roz­po­częło sze­ściu śmiał­ków z Cha­mo­nix, Co­ur­may­eur i Ce­rvi­nii. Na­wi­nięte na krążki od­cinki czte­ro­mi­li­me­tro­wej liny o dłu­go­ści 250 me­trów spusz­czali w wia­der­kach i łą­czyli ich końce.

Góra za­żar­cie się bro­niła. Ka­mienna la­wina nie­raz pró­bo­wała wy­mieść ich z ku­lu­aru, a roz­wi­jany ka­bel za­klesz­czał się w ry­sach, więc za­py­chali je, jak mo­gli, ka­wał­kami drewna. Nie­ustan­nie po­trzą­sali ka­blem, by nie utknął w lo­dzie. O 17.30, po dzie­wię­ciu go­dzi­nach w ścia­nie, mo­krzy, wy­czer­pani, ale cali i zdrowi, prze­wod­nicy do­tknęli bu­tami śniegu na lo­dowcu Pèle­rins.

Ka­bel po­zo­sta­wiono w ścia­nie na rok, by spraw­dzić, czy wy­trzyma ob­cią­że­nie i zmienne wa­runki at­mos­fe­ryczne. Próbę prze­szedł zna­ko­mi­cie i To­tino mógł za­cie­rać ręce. Gmina Cha­mo­nix ofi­cjal­nie zle­ciła mu bu­dowę ko­lejki, a z pań­stwo­wej kiesy spły­nęło dwie­ście trzy­dzie­ści mi­lio­nów fran­ków po­życzki. Bu­dowa ru­szyła.

Trwała cztery lata. Po­chło­nęła dzie­siątki ton że­laza i setki me­trów sze­ścien­nych be­tonu, choć To­tino był bar­dzo oszczędny. Drewno i me­tal po­zy­ski­wano z po­nad pięć­dzie­się­ciu pod­pór i ma­szy­ne­rii zde­mon­to­wa­nej ko­lejki Gla­ciers, wy­ko­rzy­sty­wano też czę­ści i ma­te­riały z po­przed­nich pro­jek­tów. Do bu­dowy sta­cji na Plan de l’Aigu­ille użyto gruzu wul­ka­nicz­nego po­cho­dzą­cego ze zbo­czy Etny, gdzie To­tino rów­nież zbu­do­wał ko­lejkę, dźwig z Col du Midi zde­mon­to­wano i prze­nie­siono na szczyt Igły. Do­pro­wa­dzono też li­nię elek­tryczną na 15 000 wol­tów. W gra­ni­to­wej skale wy­drą­żono tu­nel łą­czący wierz­cho­łek pół­nocny i główny oraz ga­le­rie i plat­formy na ma­szy­ne­rię sta­cji, re­stau­ra­cję i ta­rasy wi­do­kowe, a w wierz­chołku cen­tral­nym głę­boką na 60 me­trów stud­nię na przy­szłą windę. Nieco „wy­gła­dzono” przy tym pół­nocny wierz­cho­łek Igły, co nie­wąt­pli­wie przy­spo­rzyło Wło­chowi ko­lej­nych opo­nen­tów.

Wy­drą­żono, prze­nie­siono, zbu­do­wano... W prak­tyce ozna­czało to, że wszystko trzeba było ja­koś prze­trans­por­to­wać na wy­so­kość kilku ty­sięcy me­trów. He­li­kop­ter? Za wcze­śnie, nie te czasy. Po­mię­dzy Col du Midi a szczy­tem Igły krą­żył więc nie­ustan­nie ob­ła­do­wany, spe­cjal­nie skon­stru­owany nie­wielki wa­go­nik to­wa­rowy zwany czule „my­del­niczką”.

Na bu­do­wie „naj­wyż­szej” ko­lejki gór­skiej na świe­cie naj­waż­niejsi byli jed­nak lu­dzie: Fran­cuzi, w więk­szo­ści z Cha­mo­nix i oko­lic, Włosi z Pie­montu i z fran­ko­foń­skiej mniej­szo­ści w Do­li­nie Aosty. Ich wa­runki ży­cia i pracy były eks­tre­malne, zimą mo­gły z po­wo­dze­niem rów­nać się z re­aliami by­to­wa­nia w ba­zie na An­tark­ty­dzie. Trzy ty­go­dnie nie­prze­rwa­nej mor­der­czej pracy na wy­so­ko­ści, do­tkliwe zimno, brak moż­li­wo­ści umy­cia się i słabe wy­ży­wie­nie mo­gły znie­chę­cić każ­dego, lecz nie ich. Twar­dzi, wy­trzy­mali i od­ważni, a przy tym pełni en­tu­zja­zmu i wiary w suk­ces, czę­sto peł­nili po­dwójną funk­cję: ro­bot­ni­ków i al­pi­ni­stów. To, że mu­sieli się po­świę­cać, nie miało dla nich zna­cze­nia, to była sprawa ho­noru! Wspie­rali się, za­stę­po­wali, gdy było trzeba, pra­co­wali w nocy. Nie­straszne były im wia­try do­cho­dzące do 100 ki­lo­me­trów na go­dzinę, opady śniegu, na­wet w le­cie, czy wa­ha­nia tem­pe­ra­tury od mi­nus 30 czy 40 do plus 30 stopni. Wszystko za­ma­rzało, śli­zgało się, wy­my­kało z obo­la­łych i skost­nia­łych z zimna rąk. A trzeba było jesz­cze pod­trzy­my­wać ogień, roz­ta­piać wodę nie­zbędną do pracy, a rano nie­rzadko za­czy­nać od nowa to, co zro­biono po­przed­niego dnia. Do tego la­winy, bu­rze, ka­mie­nie le­cące z ota­cza­ją­cych ich ku­lu­arów, ry­zyko po­ra­że­nia prą­dem, od­pad­nię­cia od ściany, bo o wią­za­niu się liną nie było mowy – więk­szo­ści ro­bot­ni­ków udało się szczę­śli­wie unik­nąć ob­ra­żeń, choć wy­padki się zda­rzały, śmier­telne także.

Re­ali­za­cja dru­giej czę­ści wiel­kiego planu Dina Lory To­tina – po­cią­gnię­cia ko­lejki z Aigu­ille aż do Punta Hel­bron­ner – wy­ma­gała po­ko­na­nia ogrom­nych trud­no­ści tech­nicz­nych. Każdy lo­do­wiec żyje i się zmie­nia, nie było więc mowy o sta­wia­niu na nim pod­pór, a je­dyną sta­cją po­śred­nią na tych ogrom­nych bia­łych po­ła­ciach miała być Gros Ro­gnon, skalna wy­sepka od­dzie­la­jąca Val­lée Blan­che od lo­dowca Gla­ciers. Ale i tym ra­zem au­tor pro­jektu, pro­fe­sor Vit­to­rio Zi­gnoli, do­ko­nał nie­moż­li­wego i w Wi­gi­lię 1957 roku w kie­runku wło­skiej gra­nicy po­fru­nęły pierw­sze wa­go­niki.

Dla Cha­mo­nix jed­nak praw­dziwe święto od­było się już dwa lata wcze­śniej, 25 czerwca 1955 roku, gdy pięć­dzie­się­cioro go­ści spe­cjal­nych w ciągu dwu­dzie­stu pię­ciu mi­nut wje­chało na Plan de l’Aigu­ille, na wy­so­kość 2317 me­trów, czyli na pierw­szą sta­cję ko­lejki. Dwa mie­siące póź­niej za­pro­szeni ofi­cjele wy­sia­dają z wa­go­ni­ków po­nad 1300 me­trów wy­żej, na sa­mym szczy­cie Igły. Prze­cię­cie tra­dy­cyj­nej wstęgi po­prze­dza nie­mal hap­pe­nin­gowy po­pis jed­nego z go­ści: nie wjeż­dża na wierz­cho­łek ko­lejką, ale wspina się nań ra­zem ze swym prze­wod­ni­kiem, Lo­uisem La­che­na­lem, który u boku Mau­rice’a He­rzoga jako pierw­szy czło­wiek na ziemi po­sta­wił stopę na szczy­cie ośmio­ty­sięcz­nika – An­na­purny. Gość ów to nie byle kto: czło­nek fran­cu­skiego ru­chu oporu w cza­sie II wojny, ab­sol­went po­li­tech­niki, były dy­rek­tor ge­ne­ralny Air France i dy­rek­tor ga­bi­netu Édo­uarda Cor­ni­glion-Mo­li­niera, mi­ni­stra ro­bót pu­blicz­nych, trans­portu i tu­ry­styki, krótko mó­wiąc, praw­dziwy VIP fran­cu­skiego lot­nic­twa cy­wil­nego. I to on, w obec­no­ści Ray­monda Ja­cqu­eta, pre­fekta Gór­nej Sa­bau­dii, uro­czy­ście prze­cina wstęgę i wy­gła­sza krótką mowę in­au­gu­ra­cyjną.

Jest 27 sierp­nia 1955 roku, a czło­wiek, który tak efek­tow­nie in­au­gu­ruje otwar­cie no­wej ko­lejki, na­zywa się Zie­gler. Henri Zie­gler.

30 sierp­nia 1961, 11.30116 baza lot­ni­cza 4. Eska­dry Lot­ni­czej w Lu­xeuil-Sa­int-Sau­veur

Dwa F-84F wzno­szą się w po­wie­trze. Za ste­rami po­rucz­nik Ja­cques De­vron i jego pro­wa­dzący, ka­pi­tan Ber­nard. To ru­ty­nowy lot pa­tro­lowy z re­ko­ne­san­sem nad Al­pami na tra­sie Lu­xeuil – An­necy – Tre­viso, pod kon­trolą ra­da­rów. Po­wrót do bazy od strony szwaj­car­skiej na ma­łej wy­so­ko­ści, co jest je­dy­nym spo­so­bem unik­nię­cia wy­chwy­ce­nia przez wro­gie ra­dary. To nie lada sztuka. Zwłasz­cza gdy sie­dzi się za ste­rami F-84F. Pręd­kość 800 ki­lo­me­trów na go­dzinę, kra­jo­braz prze­suwa się przed oczami z szyb­ko­ścią 200 me­trów na se­kundę, zmie­nia, prze­chyla. Do­wódca pa­trolu nie ma do­świad­cze­nia w la­ta­niu nad gó­rami, jed­nak przed lo­tem do­kład­nie prze­stu­dio­wał do­stępne w ba­zie mapy: żad­nych prze­szkód na tra­sie, mu­szą tylko uwa­żać na li­nie wy­so­kiego na­pię­cia.

Go­dzina 13.06. Lot prze­biega bez za­kłó­ceń, za­da­nie wy­ko­nane, wra­cają. Da­leko w dole śnieg skrzy się w ostrych pro­mie­niach słońca, ucieka dłu­gimi smu­gami pod brzu­chem ma­szyny. Lśnią białe po­ła­cie Val­lée Blan­che z wy­sta­jącą skalną wy­sepką Gros Ro­gnon po le­wej stro­nie, po pra­wej strze­li­ste i ostre kra­wę­dzie Aigu­ille du Midi. Ręce Ber­narda pew­nie trzy­mają stery my­śliwca. Jesz­cze cztery, może pięć mi­nut lotu i będą w ba­zie. „Nie wi­dzę cię” – to ko­mu­ni­kat po­rucz­nika De­vrona. Ka­pi­tan nie za­sta­na­wia się ani se­kundy. Ma to wpo­jone, wy­ćwi­czone, re­aguje więc au­to­ma­tycz­nie. Part­ner musi znowu mieć go w polu wi­dze­nia, ina­czej mógłby zgu­bić drogę – wtedy za­brak­nie mu pa­liwa i nie bę­dzie mógł wró­cić do bazy.

Na­gle ja­kieś dziwne szarp­nię­cie, lek­kie, pra­wie nie­wy­czu­walne, ale jed­nak. Przez uła­mek se­kundy Ber­nard czuje wi­bra­cje ma­szyny, nic wię­cej, 800 ki­lo­me­trów na go­dzinę robi swoje. Wy­ko­nuje pio­nowe wzno­sze­nie, po czym nie wy­tra­ca­jąc szyb­ko­ści, ostro skręca w prawo, po­tem w lewo i wy­rów­nu­jąc lot, prze­la­tuje mię­dzy Gran­des Jo­ras­ses i Aigu­ille Verte. Jego uszy wy­peł­nia je­dy­nie ryk sil­nika od­rzu­to­wego. Roz­gląda się: gdzie sa­mo­lot Ja­cques’a? Jest! A więc wszystko w po­rządku, ma­newr się udał.

Go­dzina 13.07. Wa­go­nik Irene i Chri­stiana wła­śnie prze­tur­ko­tał się przez po­tężną skalną pod­porę na Gros Ro­gnon. Słońce na­dal mocno przy­pieka, śnieg na Col du Midi jesz­cze się skrzy, lecz na po­łu­dniowo-wschod­nie zbo­cze Mont Blanc du Ta­cul wpełzł już cień. W dole, na od­kry­tej po­łaci do­liny, trzy mi­kro­sko­pijne po­sta­cie ry­sują w śniegu sze­ro­kie esy-flo­resy, ob­cho­dząc zio­nące pustką pu­łapki szcze­lin. I wła­śnie wtedy Chri­stian go do­strzegł!

„Pa­trzy­łem w lewo, w kie­runku Mont Blanc, gdy zo­ba­czy­łem mały, sre­brzy­sty, błysz­czący w słońcu punk­cik, który rósł w oczach z szyb­ko­ścią bły­ska­wicy, bez jed­nego dźwięku, w nie­zmą­co­nej ci­szy [...]. Przez myśl mi prze­mknęło, że ten sa­mo­lot jest piękny, tylko leci ni­sko, za ni­sko, jakby pro­sto na nas [...]”.

Na plat­for­mie wi­do­ko­wej na Aigu­ille du Midi lu­dzie nie­ru­cho­mieją. Z nie­do­wie­rza­niem pa­trzą, jak sa­mo­lot nur­kuje w głąb Val­lée Blan­che, a gdy mają wra­że­nie, że roz­bije się o lo­do­wiec, w ostat­niej chwili robi świecę, wy­strze­li­wuje w górę, po czym bły­ska­wicz­nie się od­dala, znika mię­dzy Aigu­ille Verte i Gran­des Jo­ras­ses. Prze­wod­nik aspi­rant Chri­stian Mol­lier na­tych­miast go roz­po­znaje: „To woj­skowy my­śli­wiec”.

Naj­pierw sły­szą po­tworny huk. Po me­ta­lo­wych ka­bi­nach, w któ­rych spo­koj­nie sie­dzieli, prze­ta­cza się jak eks­plo­zja. Wstrząs, jaki czują chwilę po­tem, jest tak gwał­towny i bru­talny, że wszystko jakby na­gle za­styga, za­trzy­muje się, ale tylko na mo­ment. Wa­go­nik z wielką szyb­ko­ścią za­czyna zsu­wać się w stronę Aigu­ille du Midi.

Do Chri­stiana do­ciera po­tworna myśl: spa­damy! Uszy prze­szywa prze­raź­liwy krzyk Irene i lu­dzi z są­sied­nich ka­bin, które, roz­huś­tane jak bączki, kręcą się wo­kół ka­bla. Nie­wi­dzialna siła miota oboj­giem z jed­nego końca ka­biny na drugi, ni­czym źdźbłami słomy, prze­wraca i rzuca o ściany. Chri­stian bo­le­śnie ude­rza ple­cami o drzwi, a może o su­fit? Czyżby fru­wał? Irene krzy­czy. Ich uszy wciąż wy­peł­nia świ­dru­jący ryk sil­nika. Wiecz­ność! Mija chyba cała wiecz­ność! Nad sobą chło­pak wi­dzi to niebo, to lo­do­wiec, po­tem znowu niebo, znowu lo­do­wiec, niebo, lo­do­wiec... Czy to się ni­gdy nie skoń­czy? Na­gle gwał­towne ru­chy ka­biny za­czy­nają słab­nąć, chy­bo­ta­nie z wolna ustaje. Jesz­cze kilka wah­nięć i na­gle wszystko za­miera. Chri­stian tkwi nie­ru­chomo z ra­mio­nami przy­kle­jo­nymi do szyby okienka. Niebo! Wi­dzi niebo, więc wciąż wi­szą na ka­blu! Żyją! Chri­stian wy­chyla się przez okienko i pa­trzy w górę. Wa­go­nik wisi ucze­piony liny no­śnej, na szczę­ście jest cała, ina­czej wszy­scy by­liby zgu­bieni. Na­to­miast lina na­pę­dowa, ucięta jak no­żem, zwisa luźno pew­nie aż do pod­stawy Igły. Pod ka­biną zio­nie 150, może 180 me­trów pustki, a gdzieś na końcu liny no­śnej, około 200 me­trów da­lej, ciem­nieje bu­dy­nek sta­cji na Aigu­ille du Midi.

Drugi wa­go­nik z ich grupy wisi nie­ru­chomo tuż obok, jed­nak trzeci jest znacz­nie da­lej i ni­żej. Chri­stian nie do­strzega na­to­miast ko­lej­nej grupy trzech wa­go­ni­ków, które do mo­mentu ude­rze­nia su­nęły tuż za nimi. Gdzie się po­działy? Była w nich ta ro­dzina z Nie­miec i dwóch Wło­chów, oj­ciec i syn, ci, któ­rzy na sta­cji ustą­pili miej­sca Chri­stia­nowi i Irene i przy­jaź­nie ma­chali im na po­że­gna­nie. Nie ma ich. Spa­dli. O czym my­śleli, gdy po mi­nię­ciu tech­nicz­nej sta­cji Gros Ro­gnon ich wa­go­niki z prze­ra­ża­jącą pręd­ko­ścią za­częły spa­dać w kie­runku, z któ­rego przy­były? Czy mieli choćby cień na­dziei, gdy w ko­lej­nej se­kun­dzie wa­go­niki zsu­nęły się z ka­bla, z im­pe­tem ude­rzyły w skalną ścianę i w chmu­rze skal­nych odłam­ków i pyłu ru­nęły 200 me­trów w dół?

Drga­nia sa­mo­lotu Ber­narda po le­wej stro­nie nie ustają. Czyżby skrzy­dło ma­szyny o coś za­ha­czyło? Ale o co? Le­cący ptak? Rzut oka na tar­cze przy­rzą­dów po­kła­do­wych: nic, żadna ze wska­zó­wek nie drgnęła. A jed­nak coś jest nie w po­rządku. „Nie wiem, co się dzieje [...] – ka­pi­tan wy­wo­łuje po­rucz­nika De­vrona. – Czuję wi­bra­cje sa­mo­lotu”. Niech po­rucz­nik to spraw­dzi i oceni ewen­tu­alne uszko­dze­nia. Ja­cques prze­la­tuje nad sa­mo­lo­tem do­wódcy. To ze­wnętrzny zbior­nik pa­liwa – in­for­muje przez ra­dio – jest na wpół urwany, a wstrząsy po­wo­duje mio­ta­jący nim pęd po­wie­trza. Ber­nard nie ma wyj­ścia, musi po­zbyć się uszko­dzo­nego zbior­nika, który od­rywa się od brzu­cha my­śliwca, pi­kuje w dół, po czym roz­pada się 500 me­trów ni­żej u stóp Gros Ro­gnon.

W pierw­szej chwili Edu­ardo Rey, peł­niący dy­żur na sta­cji Aigu­ille du Midi, za­styga w nie­mym bez­ru­chu. To nie­moż­liwe! W na­stęp­nej se­kun­dzie otrząsa się i ru­sza bie­giem. Gu­zik, wielki czer­wony gu­zik, prędko! Na­ci­ska. Cały me­cha­nizm ko­lejki nie­ru­cho­mieje. Te­raz Rey bie­gnie do te­le­fonu. „Prędko, prędko, pa­nie dy­rek­to­rze! – krzy­czy do słu­chawki. – Mamy ogromny pro­blem!” Mi­chel Le­char, dy­rek­tor eks­plo­ata­cji ko­lejki, nie wie­rzy w to, co sły­szy.

Sta­cja na Aigu­ille du Midi. Dzien­ni­karz Ro­lando Mar­chi nie od­rywa lor­netki od oczu. Przed chwilą ktoś obok krzyk­nął po nie­miecku: „To był sa­mo­lot!”. Pa­trzy w dół, na lo­do­wiec. Na skrzą­cej się w słońcu bieli Val­lée Blan­che od­ci­nają się wy­raź­nie nie­fo­remne kan­cia­ste kształty: trzy szkie­lety wa­go­ni­ków, które jesz­cze przed chwilą su­nęły w po­wie­trzu. Po­trza­skane i po­wy­gi­nane ni­czym bla­szane pu­dełka po cu­kier­kach, roz­pa­dły się na lo­dowcu na ka­wałki. Obok nie­ru­chome ludz­kie ciała. Kim byli lu­dzie, któ­rych li­nię ży­cia prze­cięto w ułamku se­kundy z szyb­ko­ścią 800 ki­lo­me­trów na go­dzinę?

Wia­do­mość roz­cho­dzi się lo­tem bły­ska­wicy nie tylko w Cha­mo­nix.

Pa­ryż. Młody re­por­ter Chri­stian Brin­co­urt do­ciera wła­śnie na rue Bay­ard pod nu­mer dwu­dzie­sty drugi. Wcho­dzi do sie­dziby roz­gło­śni RTL i rzuca we­soło: „No i co, a jed­nak we­szli An­glicy?”. Jest pod­eks­cy­to­wany i go­tów na dys­ku­sję o tym, co wła­śnie wy­da­rzyło się na fi­la­rze Frêney. Od paru dni nie było prze­cież bar­dziej go­rą­cego te­matu. Ko­le­dzy mają jed­nak inny news, zu­peł­nie nie­praw­do­po­dobny: fran­cu­ski my­śli­wiec prze­ciął ka­bel ko­lejki li­no­wej nad Val­lée Blan­che! Co ta­kiego?! Co z ludźmi, coś wia­domo? Nie­wiele! Są ranni i ofiary śmier­telne, tak mó­wią, ale w po­zo­sta­łych wa­go­ni­kach utknęło około setki tu­ry­stów. I co te­raz? Trudno po­wie­dzieć. Pewne jest tylko jedno: trzeba ich stam­tąd jak naj­szyb­ciej ścią­gnąć.

Po­tężny ma­syw Mont Blanc ogar­nia się naj­le­piej, pa­trząc na ma­kietę Alp w sław­nej En­sie – ENSA, École na­tio­nale de ski et d’al­pi­ni­sme, czyli Na­ro­do­wej Szkole Nar­ciar­stwa i Al­pi­ni­zmu. Ma­je­sta­tyczna grań Gran­des Jo­ras­ses, Val­lée Blan­che, Igły, lo­do­wiec Géant, Pla­teau de la Vierge i bez­kre­sne śnieżne po­ła­cie. Jakże ma­leń­kie, za­gu­bione w tym ogro­mie wy­dają się na re­por­ter­skim zdję­ciu Ber­na­det­tiego w „Pa­ris Match” me­ta­lowe pu­de­łeczka przy­kle­jone do liny – cie­niut­kiej po­zio­mej kre­ski! A w środku po­nad setka ludz­kich ist­nień za­wie­szo­nych mię­dzy nie­bem a zie­mią, mię­dzy ży­ciem a śmier­cią.

Baza w Lu­xeuil, 13.30koła my­śliwca F-84F do­ty­kają lą­do­wi­ska

Za­da­nie wy­ko­nane, mi­sja skoń­czona. Była długa, wła­ści­wie na gra­nicy moż­li­wo­ści ma­szyny i Ber­nard jest zmę­czony. Koła to­czą się co­raz wol­niej. Ber­nard wie, że musi na­tych­miast zgło­sić ko­le­gom pro­blem z wi­bra­cjami i spo­rzą­dzić ra­port do­ty­czący urwa­nego zbior­nika. Koła ma­szyny nie­ru­cho­mieją.

W ba­zie jest spo­koj­nie, nie­mal sen­nie, ale to ci­sza przed bu­rzą. Za chwilę prze­tnie ją na­tar­czywy dzwo­nek te­le­fonu, efekt dzie­siąt­ków go­rącz­ko­wych po­łą­czeń.

Cha­mo­nix. Pierw­szy szok mi­nął, lecz choć na­pię­cie ro­śnie z mi­nuty na mi­nutę, na emo­cje nie ma czasu, trzeba dzia­łać. Jako pierwsi na miej­scu ka­ta­strofy zja­wiają się, zu­peł­nie przy­pad­kowo, fil­mowcy. Nie, nie pa­pa­razzi, tylko ope­ra­to­rzy z Fran­cu­skich Sił Po­wietrz­nych, któ­rzy kręcą w oko­licy film o tech­ni­kach nar­ciar­skich. Ich ka­mery za­częły ter­ko­tać od pierw­szej mi­nuty ka­ta­strofy. Bły­ska­wicz­nie zja­wiają się też pra­cow­nicy ko­lejki, a za nimi, spon­ta­nicz­nie, pierwsi ra­tow­nicy i prze­wod­nicy z Cha­mo­nix. Te­le­fony roz­dzwa­niają się w Szkole Wy­so­ko­gór­skiej, w En­sie, na po­ste­runku żan­dar­me­rii i w ba­zie po­wietrz­nej he­li­kop­te­rów Bo­ur­get-du-Lac. W na­głym try­bie ściąga się in­ży­nie­rów i spe­cja­li­stów od kon­struk­cji ko­lejki, po­wia­da­miane są ko­lejne służby ra­tow­ni­cze, le­ka­rze, pie­lę­gniarki, stra­żacy...

Także po stro­nie wło­skiej za­czyna ro­bić się go­rąco. Skrzy­kują się prze­wod­nicy z Do­liny Aosty i al­pi­ni­ści, przy­bywa na­wet pro­boszcz z Co­ur­may­eur. Na miej­scu sta­wiają się spe­cjalne od­działy po­li­cji i Gu­ar­dia di Fi­nanza[4], zgła­sza się Wal­ter Bo­natti, który do­piero co na fi­la­rze Frêney otarł się o śmierć i stra­cił part­nera i przy­ja­ciół, a mimo to na­tych­miast od­daje się do dys­po­zy­cji władz i staje na czele ekipy ra­tun­ko­wej, chcąc jak naj­szyb­ciej wy­ru­szyć w kie­runku Punta Hel­bron­ner.

Pierw­sze in­for­ma­cje do­cie­rają wcze­snym po­po­łu­dniem z pro­wi­zo­rycz­nego cen­trum ak­cji ra­tun­ko­wej urzą­dzo­nego na sta­cji na Aigu­ille du Midi. Gianni Ro­ghi, wło­ski pi­sarz i dzien­ni­karz, do­nosi: „Trwa na­rada in­ży­nie­rów, plan ak­cji ra­tun­ko­wej jest już na­kre­ślony”. Wia­domo, że ze względu na wa­runki tech­niczne ak­cja bę­dzie nie­zwy­kle trudna, po­wolna i ry­zy­kowna. Ra­tow­nicy mu­szą do­trzeć do ran­nych w roz­trza­ska­nych wa­go­ni­kach na lo­dowcu i jak naj­szyb­ciej uwol­nić tych, któ­rzy tkwią za­wie­szeni w po­wie­trzu. Pierw­sze za­da­nie ra­czej nie na­strę­czy więk­szych pro­ble­mów lo­gi­stycz­nych, ale to dru­gie... Jedno jest pewne: w tym przy­padku uży­cie he­li­kop­tera nie wcho­dzi w grę.

Głos do­wódcy jest chłodny, rze­czowy, wy­zuty z emo­cji. Słowa chłosz­czą jak bat: „Ka­pi­ta­nie, o coś za­cze­pi­li­ście”. O coś za­cze­pił? O co mógł za­cze­pić, le­cąc nad tym bia­łym, zim­nym bez­kre­sem roz­świe­tlo­nym sierp­nio­wym słoń­cem? Prze­cież na ma­pie w tym miej­scu ni­czego nie ma. Ni­czego! Spraw­dzał do­kład­nie przed lo­tem. A może to w niego coś ude­rzyło? Ja­kiś duży ptak? Słowa do­wódcy nie po­zo­sta­wiają jed­nak wąt­pli­wo­ści: „o coś za­cze­pił”. W gło­wie hu­czy, serce wali jak mło­tem. My­śli go­rącz­kowo prze­la­tują przez głowę. Rze­czy­wi­ście, było coś dziw­nego w tam­tej chwili, gdy sa­mo­lo­tem lekko szarp­nęło, ale... Ka­pi­tan za­myka się w swoim po­koju i prze­kręca klucz w zamku. Chowa twarz w dło­niach.

Zdję­cie ślubne. Para mło­dych uśmiech­nięta, roz­luź­niona. Ona – biały we­lon, krót­kie ciemne włosy. On – prze­pi­sowo ostrzy­żony sza­tyn w mun­du­rze lot­nika. Ab­sol­went pa­ry­skiej po­li­tech­niki i szkoły lot­ni­czej. Do­brze zbu­do­wany, wy­spor­to­wany, do­sko­nale wy­szko­lony, pewny sie­bie. Ko­cha la­ta­nie, to nie tylko pa­sja, to wielka mi­łość. Naj­więk­sza i bez­wa­run­kowa. Pierw­sze szlify zdo­bywa w ae­ro­klu­bie Air France w ja­kiejś za­pa­dłej dziu­rze. Gdy od­biera li­cen­cję pi­lota, ma do­piero sie­dem­na­ście lat i nie zro­bił jesz­cze prawa jazdy. Ale czyż mo­gło być ina­czej? Oj­ciec, dwaj bra­cia i szwa­gier – wszy­scy pi­loci.

Nie bez trudu, co sam przy­znaje, zdaje na po­li­tech­nikę z dość mgli­stym za­mia­rem pój­ścia w ślady ojca i skoń­cze­nia uczelni z dy­plo­mem in­ży­niera lot­nic­twa, co da­wa­łoby mu ja­kąś szansę la­ta­nia za­wo­dowo. Da­wa­łoby, gdyby tylko tak czę­sto nie ury­wał się z za­jęć i su­mien­nie się uczył! Ale cóż po­cząć, skoro w klu­bach tu i tam grają taki do­bry jazz i ku­szą pod­niebne eska­pady w ae­ro­klu­bie? Na pro­mo­cji w gro­nie kan­dy­da­tów na pi­lo­tów Ber­narda więc nie ma i je­dyne, co mu zo­staje, to, jak sam to okre­śla, „ze­sła­nie” do lot­nic­twa woj­sko­wego, naj­pierw do szkoły lot­ni­czej, a po­tem do Szkoły Pi­lo­tów My­śliw­ców „Chri­stian Mar­tell” w Mek­nes w Ma­roku.

Ber­nard szybko awan­suje i szczę­śli­wie unik­nąw­szy nud­nej pracy za jed­nym z biu­rek w Mi­ni­ster­stwie Obrony, w wieku pra­wie trzy­dzie­stu lat wraca do stu­denc­kiej ławy, tym ra­zem w słyn­nym Sup Aéro, czyli ISAE, In­sti­tut su­périeur de l’aéro­nau­ti­que et de l’espace [Kra­jowy Wyż­szy Fran­cu­ski In­sty­tut Ae­ro­nau­tyki i Prze­strzeni Ko­smicz­nej].

Z dy­plo­mem in­ży­niera lot­nic­twa w kie­szeni siada wresz­cie za ste­rami, wpraw­dzie tylko my­śliwca, ale jed­nak! Nie naj­lep­szy to mo­ment na roz­po­czę­cie ka­riery – w Al­gie­rii trwa wojna do­mowa, a Ber­nard jest prze­cież żoł­nie­rzem. Lot pa­tro­lowy nad za­porą przy gra­nicy tu­ne­zyj­skiej jest ry­zy­kowny, Ber­nard leci ni­sko, bar­dzo ni­sko. Obrona prze­ciw­lot­ni­cza re­be­lian­tów pluje ogniem. Do­stał! Pło­mie­nie liżą ka­dłub sa­mo­lotu. Jest ranny, jed­nak w ogóle tego nie czuje, sku­pia się na od­pię­ciu pa­sów i spa­do­chro­nie. Ska­cze. Lą­duje bez prze­szkód, lecz tra­fia naj­go­rzej, jak tylko można: w sam śro­dek od­dzia­łów Frontu Wy­zwo­le­nia Na­ro­do­wego. Skórę ra­tują mu, in extre­mis, ko­le­dzy lot­nicy mor­scy. Jak w hol­ly­wo­odz­kich su­per­pro­duk­cjach ścianą ognia osła­nia go zna­ko­mity my­śli­wiec bom­bar­du­jący Cor­sair, a z ziemi pod­biera za­łoga he­li­kop­tera Alo­uette.

W szpi­talu Ber­nard bije się w piersi: na­ra­ził swo­jego za­ło­ganta i ra­tu­ją­cych go ko­le­gów na wiel­kie ry­zyko, a ar­mię fran­cu­ską na utratę sa­mo­lotu T-6. A wszystko dla­tego, że – jak przy­znaje w swo­jej książce – „zszedł bar­dzo ni­sko nad sta­no­wi­ska al­gier­skiej obrony prze­ciw­lot­ni­czej”. O wiele za ni­sko...

Ze szpi­tala wy­cho­dzi szybko i na­tych­miast do­staje ko­lejny przy­dział: tra­fia do 116 bazy Lot­nic­twa My­śliw­skiego w Lu­xeuil w Gór­nej Sa­bau­dii. Za ak­cję w Al­gie­rii zo­staje od­zna­czony, ale wie swoje: wojna to wojna, roz­kaz to roz­kaz, a on jest żoł­nie­rzem. I ma la­ta­nie we krwi, jak jego bra­cia i oj­ciec. Prze­cież na­zywa się Zie­gler, Ber­nard Zie­gler, i jest sy­nem Hen­riego Zie­glera. Tego, który kilka lat wcze­śniej uro­czy­ście i z fan­ta­zją otwie­rał drugi od­ci­nek ko­lejki na Aigu­ille du Midi.

Val­lée Blan­che. Oko ka­mery wolno su­nie po sza­ro­bu­rym nie­bie. Za­trzy­muje się, chwyta w kadr trzy sre­brzy­ste wa­go­niki. Dwa po pra­wej, nie­na­tu­ral­nie prze­chy­lone, ucze­pione liny no­śnej, i nieco da­lej, ni­żej, po le­wej, trzeci, wi­szący na opa­da­ją­cej uko­śnie w dół ze­rwa­nej li­nie na­pę­do­wej. To praw­dziwa lina ży­cia pa­sa­że­rów. W nie­wiel­kich okien­kach wa­go­ni­ków ry­sują się cie­nie ich syl­we­tek. Czy zdają so­bie sprawę, że każda chwila może być dla nich ostat­nią?

Ro­bert Go­ren­flot, na co dzień wy­kła­dowca bio­lo­gii na Sor­bo­nie, z za­pa­łem tłu­ma­czy mał­żonce i dwu­na­sto­let­niemu sy­nowi An­dré, jak zro­bić do­bre zdję­cie szczytu Mont Blanc. Są na wa­ka­cjach w An­necy. Pe­łen za­chwytu nad pięk­nem gór, nad wie­czor­nymi szma­rag­do­wymi cie­niami nad Aigu­ille Verte i wpa­da­ją­cym w fio­let nie­bem nad Gran­des Jo­ras­ses, Ro­bert bez­sku­tecz­nie szuka ide­al­nego uję­cia tej pięk­nej góry. I cią­gle coś mu nie wy­cho­dzi. Może po pro­stu Mont Blanc nie jest fo­to­ge­niczny? Co in­nego Igły! Ostro od­ci­nają się na tle nieba, pra­wie same wcho­dzą w obiek­tyw. A te­raz, skoro aku­rat przy­tra­fiła im się awa­ria, trzeba to wy­ko­rzy­stać!

Znu­dziło się wam? To może po­gramy w ja­kąś grę to­wa­rzy­ską? Czy uchwy­cone przez fo­to­grafa ro­ze­śmiane, zre­lak­so­wane twa­rze w okienku jed­nego z wa­go­ni­ków to wła­śnie Go­ren­flo­to­wie? Za­jęci sobą i grą na szczę­ście nie wi­dzą ciał na lo­dowcu.

Mał­żeń­stwa Ri­vage’ów i Plot­tie­rów, ich dzieci, dwie An­gielki i dwaj Włosi zaj­mu­jący wa­go­niki z dru­giej strony ka­bla – także nie. Ri­vage’owie, han­dlowcy z Cam­brai, są na wa­ka­cjach z sy­nem. Usil­nie sta­rają się roz­ma­wiać o wszyst­kim, o czym­kol­wiek, byle nie o sy­tu­acji, w ja­kiej się zna­leźli. Co ich pod­nosi na du­chu? Wi­dok są­sia­dów – Plot­tie­rów z Bon­ne­ville. Ci ze spo­ko­jem, ba, wręcz z za­in­te­re­so­wa­niem przy­glą­dają się rzeź­bie te­renu, nad któ­rym za­wi­śli. Roz­ma­wiają, dys­ku­tują. Może dla­tego, że Fra­nçois, ad­wo­kat, i jego żona Thérèse to za­pa­leni i wy­trawni tu­ry­ści gór­scy, a ich córce, ste­war­de­sie, nie­obce są nie­ocze­ki­wane i nie­ko­niecz­nie po­zy­tywne emo­cje. Tylko czy na pewno Plot­tie­ro­wie zdają so­bie sprawę z tego, co się wy­da­rzyło? Wkrótce wy­pa­trzą w dole długą ka­ra­wanę ra­tow­ni­ków, a na nie­bie roz­pocz­nie się istny ba­let he­li­kop­te­rów.

Dla pani Da­vid z Bre­ta­nii ho­ry­zont za­mknięty wy­nio­słymi szczy­tami to nie­mal wy­zwa­nie. Od trzy­na­stu lat pro­wa­dzi sklep rybny w Cha­mo­nix i za­wsze się za­sta­na­wiała, co jest za tymi szczy­tami. Niby to wie, od in­nych, czyta o tym w pra­sie, w książ­kach, ogląda w te­le­wi­zji. Ale co in­nego zo­ba­czyć to na wła­sne oczy. I wresz­cie się zde­cy­do­wała, na­wet wzięła ze sobą córkę, czter­na­sto­let­nią Jos­se­line. A te­raz, w let­nich su­kien­kach, tkwią w me­ta­lo­wym pu­dełku nad ka­biną Go­ren­flo­tów, a to „za szczy­tami”, które tak chciała zo­ba­czyć, za­sty­gło w bez­ru­chu wo­kół nich ni­czym za­trzy­many fil­mowy kadr. Czy ża­łuje, że się sku­siła? Boi się o córkę? Czy ten dzień na do­bre od­strę­czy ją, Bre­tonkę przy­wią­zaną do pła­skich po ho­ry­zont rów­nin pół­nocy, od gór­skich wy­cie­czek?

No i jesz­cze ten chło­pak, Frie­drich! Młody, atle­tycz­nie zbu­do­wany Au­striak co ja­kiś czas spo­gląda na zie­jące 200 me­trów ni­żej szcze­liny i se­raki, od­wraca się do współ­to­wa­rzy­szek nie­doli i z roz­bra­ja­ją­cym uśmie­chem po­wta­rza: „Nie­do­brze – ka­put”, po czym naj­spo­koj­niej w świe­cie mo­ści się na swoim sie­dze­niu i za­sy­pia. Chra­pie tak gło­śno, że bu­dzi sam sie­bie. Pod­ska­kuje, prze­ciera oczy, chu­cha na za­pa­ro­waną szybę w okienku. No tak, nic nie wi­dać. Znów po­grąża się w głę­bo­kim śnie i ka­binę wy­peł­nia jego gar­dłowy bul­got, który za­głu­sza na­wet wy­raźne szczę­ka­nie zę­bami dy­go­cą­cych z zimna i ze stra­chu Bre­to­nek.

W naj­gor­szej sy­tu­acji są pa­sa­że­ro­wie wa­go­ni­ków wi­szą­cych naj­bli­żej miej­sca prze­cię­cia liny. W pierw­szym Chri­stian i Irene, w dru­gim, kilka me­trów ni­żej, na szczę­ście tylko jedna osoba: Vin­cent Ban­zil, in­ży­nier z So­ci­été du Bas-Rhône-Lan­gu­edoc w Nîmes. Musi być świa­domy grozy sy­tu­acji, jed­nak w ogóle nie pa­trzy przez okienka. Wyj­muje z kie­szeni no­tes i w sku­pie­niu za­czyna za­peł­niać drob­nym pi­smem ko­lejne stro­niczki.

Ekipa zaj­mu­jąca wa­go­nik, który ru­szył w trasę jako ostatni i wisi naj­wy­żej, do­brała się wy­bor­nie: dwie za­go­rzałe prze­ciw­niczki ty­to­niu, pani Mary Bro­oks i panna Edith But­cher z Lon­dynu, tra­fiły, a jakże, na na­mięt­nych pa­la­czy, dżen­tel­me­nów z Me­dio­lanu, Ma­ria Ros­siego i Franca Car­ti­niego. Wpraw­dzie 200 me­trów nad zie­mią pro­blem no smo­king prze­stał być istotny, lecz pa­nie nie dają się zdo­mi­no­wać i zgła­szają ko­lejne pre­ten­sje: jest im za go­rąco! Dżen­tel­meni z Me­dio­lanu roz­kła­dają ręce. Nic się nie da zro­bić.

Okienka wa­go­ni­ków są nie­wiel­kie. Przez opusz­czoną szybę w drzwiach pa­sa­żer może wy­sta­wić na ze­wnątrz naj­wy­żej głowę i rękę. Nie­któ­rzy spo­koj­nie ob­ser­wują zwią­zane liną ludz­kie mrówki idące w dół Val­lée Blan­che. Z jed­nego z wa­go­ni­ków wy­gląda ły­sawy męż­czy­zna w śred­nim wieku o okrą­głej twa­rzy. Pa­trzy w dół i ra­czej nie ma po­ję­cia, że ze­rwana lina na­pę­dowa za­ła­muje się do­kład­nie nad da­chem jego ka­biny.

W środ­ko­wym wa­go­niku z trzech wi­szą­cych naj­bli­żej Gros Ro­gnon sie­dzi nie­jaki Pierre Ce­rise z La­ven­cher, stary do­świad­czony prze­wod­nik al­pej­ski, tyle że nie­zrze­szony – pra­cuje na wła­sną rękę. Tego ranka po­pro­wa­dził na Re­quin dwie Włoszki, Pierę Sca­lardi i jej dwu­dzie­sto­trzy­let­nią córkę Lo­uise, wła­śnie wra­cali do Cha­mo­nix. Gdy ko­lejka za­trzy­mała się po raz pierw­szy, tylko mach­nął ręką. To nic, uspo­ka­jał ko­biety, tak się dzieje cały czas. Ko­lejne szarp­nię­cie i wa­go­niki znowu znie­ru­cho­mieją. Co jest? To już się Ce­rise’owi mniej po­doba: znowu ja­kaś „po­wietrzna dziura” czy może zbyt gwał­towne ha­mo­wa­nie? Wy­gląda przez okienko. A niech mnie... W dole, w pro­mie­niu co naj­mniej 50 me­trów, na ośle­pia­jąco bia­łym śniegu do­strzega trzy po­wy­krzy­wiane szkie­lety ka­bin i roz­rzu­cone ciała. Prze­nosi wzrok na wy­cho­dzące na tę samą stronę okienka są­sied­nich ka­bin i wi­dzi ścią­gnięte prze­ra­że­niem twa­rze pa­sa­że­rów.

W ba­zie w Lu­xeuil nie­po­kój, wszy­scy już wie­dzą. To mo­gło przy­da­rzyć się każ­demu, my­ślą, pod­czas każ­dego lotu. Sa­mo­lot ka­pi­tana Zie­glera za­plom­bo­wano. On sam, przy­bity, za­ła­many i otę­piały, nie ru­sza się ze swo­jego po­koju. W któ­rym mo­men­cie za­wi­nił? Gdzie po­peł­nił błąd? Czy w ogóle po­peł­nił? Prze­cież wszystko spraw­dzał, uważ­nie oglą­dał mapę. W tam­tym miej­scu ni­czego na niej nie było, z całą pew­no­ścią. Ko­lejka nie zo­stała za­zna­czona. Z da­leka wa­go­niki są wi­doczne, lecz po­ma­lo­wano je na srebrno i na tle iskrzą­cego się w słońcu śniegu trudno je do­strzec, zwłasz­cza przy szyb­ko­ści 800 ki­lo­me­trów na go­dzinę. A lina? Jak miałby zo­ba­czyć tę prze­ci­na­jącą do­linę cie­niutką czarną kre­skę? Zgi­nęli lu­dzie, są ranni. Cze­kają go do­cho­dze­nie i sąd woj­skowy, bę­dzie od­po­wia­dał za spo­wo­do­wa­nie śmierci, umyślne lub nie. Ko­le­dzy – pi­loci, ofi­ce­ro­wie, me­cha­nicy, ra­diowcy – go wspie­rają, są so­li­darni. Żona z dziećmi po­je­chała na wa­ka­cje nad mo­rze, do An­ti­bes. Tylko pa­trzeć, jak usły­szy w ra­diu tra­giczną wia­do­mość, która zmrozi jej krew w ży­łach. Wtedy na­tych­miast wróci. Są za to oj­ciec i brat Mi­chel. A po­tem? Po pro­ce­sie? Czy bę­dzie mógł la­tać?

Ci­sza. Wielka, ni­czym nie­zmą­cona ci­sza. Je­dy­nie wiatr gwiż­dże na ka­blu. Chri­stian nie śmie na­wet drgnąć, jakby cze­kał, że sta­nie się coś jesz­cze, ale nic się nie dzieje. Pa­trzy na Irene. Do tej pory z ust dziew­czyny, przy­bi­tej i wy­stra­szo­nej, nie pa­dło ani jedno słowo, ale te­raz po jej twa­rzy za­czy­nają spły­wać cien­kie stru­myki łez. Płyną nie­prze­rwa­nie, co­raz szyb­ciej i ob­fi­ciej. „Wszystko bę­dzie do­brze”, mówi Chri­stian. Bo cóż in­nego może jej po­wie­dzieć?

Dzia­łać, prze­biega mu przez głowę, musi dzia­łać! Prze­cież nie bę­dzie stał z za­ło­żo­nymi rę­kami! Otwiera ostroż­nie drzwi ka­biny, kilka zwin­nych ru­chów i już jest na da­chu. Po ple­cach prze­biega mu zimny dreszcz. Jego po­czy­na­nia wy­wo­łały wpraw­dzie le­ciut­kie ko­ły­sa­nie wa­go­nika, jed­nak nie to go tak prze­ra­ziło. Lina no­śna jest na szczę­ście nie­tknięta, lecz ich ka­bina wisi na niej tylko na jed­nym krążku, po­zo­stałe spa­dły z ka­bla, a prze­rwana lina na­pę­dowa zwisa luźno tuż za ich ka­bi­nami i znika gdzieś w dole.

Chri­stian się roz­gląda. Po­ło­że­nie trze­ciej ka­biny, na szczę­ście pu­stej, jest ta­kie samo, a pierw­szej? Gdzie jest pierw­sza? Był w niej je­den pa­sa­żer! Prze­wod­nik od­wraca głowę. Jest! Wa­go­nik wisi 10 me­trów ni­żej, trzyma się je­dy­nie na ka­wałku ka­bla łą­czą­cym go z ka­biną Chri­stiana i Ireny. W każ­dej chwili może zsu­nąć się w prze­paść, mimo to męż­czy­zna w środku nie zwraca na nic uwagi, tylko za­wzię­cie pi­sze coś w no­tat­niku.

A gdzie się po­działy wa­go­niki Niem­ców i Wło­chów? W dole, na lo­dowcu, prze­wod­nik coś do­strzega... Bak? Tak, to roz­bity bak sa­mo­lotu! Na­gle chło­paka ude­rza inna myśl: czy ra­tow­nicy za­uwa­żyli, co się stało z krąż­kami? Bo je­śli nie, to skoro od Aigu­ille du Midi dzieli ich nie wię­cej niż 100 me­trów, to ktoś może wpaść na po­mysł przy­cią­gnię­cia wa­go­ni­ków do sta­cji, jed­nak przy pierw­szej pró­bie wszystko ru­nie w dół. Trzeba ich tam na gó­rze po­wia­do­mić, uprze­dzić, ina­czej wszy­scy zginą. Poza tym Mol­lier ma tylko dwa­dzie­ścia je­den lat i nie chce umie­rać. To zna­czy umrzeć w gó­rach mógłby, ale jesz­cze nie te­raz i nie w taki spo­sób, nie głu­pio za­mknięty w bla­sza­nej pu­łapce bez moż­li­wo­ści dzia­ła­nia i walki. Musi się stąd ja­koś wy­do­stać... Tylko jak?

„Co chcesz zro­bić?” Irene wciąż jest wy­stra­szona i wy­czer­pana, ale nie na tyle, by bez sprze­ciwu za­ak­cep­to­wać to, co pro­po­nuje Mol­lier, gdy ostroż­nie wsuwa się z po­wro­tem do wa­go­nika. Chyba osza­lał! Na­prawdę ma za­miar przejść po li­nie no­śnej aż do Aigu­ille du Midi? Prze­cież to po­nad 100 me­trów! A co z nią, ma tu zo­stać? Sama? Chri­stian ją uspo­kaja. Ja­koś za­bez­pie­czy i Irene, i wa­go­nik. To moż­liwe, jest pewny, że da radę! Musi do­trzeć do sta­cji i ostrzec pra­cow­ni­ków ko­lejki: nie mogą pró­bo­wać przy­cią­gać wa­go­ni­ków! Tylko Irene musi zo­sta­wić drzwi ka­biny otwarte, bę­dzie pa­mię­tała?

Chri­stian prze­cina na pół swoją trzy­dzie­sto­me­trową linę i wy­cho­dzi na dach. Jed­nym ka­wał­kiem przy­wią­zuje ramę ka­biny i dwa krążki do ka­bla no­śnego, dru­gim – Irene. Włoszka jest już bez­pieczna, na­wet gdyby ka­bina osu­nęła się w prze­paść, dziew­czyna za­wi­śnie pod liną no­śną. Te­raz Mol­lier wpina w linę kilka ka­ra­bin­ków, krzy­żuje nogi nad ka­blem i mocno ła­pie go za głową. Na prze­mian pod­ciąga nogi i chwyta ka­bel wy­pro­sto­wa­nymi rę­kami. Raz za ra­zem prze­suwa się o ko­lejne cen­ty­me­try.

Po kilku me­trach za­wisa nad pierw­szą ka­biną. Nic się w niej nie zmie­niło. Uwię­ziony męż­czy­zna, nie pa­trząc w okna, za­wzię­cie coś pi­sze... 10 me­trów, 20... Chri­stian jest młody, silny i wy­tre­no­wany, ale czuje, że długo tak nie wy­trzyma. Ka­ra­binki za­pew­niają mu ase­ku­ra­cję, lecz opóź­niają po­su­wa­nie się na­przód. Za­ci­ska zęby, musi! Jesz­cze 15 me­trów... Nie­do­brze! Ka­bel wisi pod więk­szym ką­tem, niż są­dził. Ręce słabną, a co gor­sza, co­raz trud­niej mu utrzy­mać skrzy­żo­wane nad ka­blem nogi. Ka­ra­binki szo­rują po me­talu. Jesz­cze chwila... Chri­stian co­raz bar­dziej opada z sił. Czuje, że za chwilę jego omdlałe z wy­siłku nogi wy­pro­stują się, a on za­wi­śnie bez­wol­nie pod ka­blem. Irene miała ra­cję, to się nie uda. Nie da rady po­ko­nać w tej po­zy­cji tylu me­trów, ale... spró­buje ina­czej. Tylko naj­pierw chwilę ode­tchnie. Musi wró­cić do punktu wyj­ścia, na dach ka­biny, i za­miast prze­cią­gać się po ka­blu, bę­dzie po­py­chał zmę­czone ciało na­przód. Ile to po­trwa? Pół go­dziny, go­dzinę, może wię­cej? No da­lej. Wresz­cie plecy Chri­stiana znowu do­ty­kają da­chu wa­go­nika. Od­po­cząć! Musi chwilę od­po­cząć! Irene wy­daje się jesz­cze bar­dziej prze­ra­żona niż wcze­śniej. Spo­koj­nie, niech się nie mar­twi, da radę, tylko zrobi to ina­czej.

Znów jest na da­chu i po­woli do­ciera do pierw­szej ka­biny. Pa­trzy w dół na ucięty ka­bel, który zwisa bez­wład­nie i opada około 150 me­trów w dół, na lo­do­wiec. Ry­zyko oczy­wi­ście jest, i to duże. Żad­nej ase­ku­ra­cji, żad­nego za­bez­pie­cze­nia przed upad­kiem i żad­nej moż­li­wo­ści od­wrotu. Wszystko bę­dzie za­le­żało od siły jego rąk, które przez dłuż­szy czas będą mu­siały utrzy­mać cię­żar ca­łego ciała. Na szczę­ście ka­bel nie jest na­tłusz­czany, więc jego oży­ło­wa­nie da od­po­wiedni opór dla rąk. Tak czy siak to je­dyne wyj­ście, je­dyny spo­sób, by się stąd wy­do­stać.

Jesz­cze chwila, jesz­cze przez głowę prze­la­tują wszyst­kie za i prze­ciw, wresz­cie na­gie ręce i ko­lana kur­czowo za­ci­skają się wo­kół ka­bla i Chri­stian za­czyna się zsu­wać, cen­ty­metr po cen­ty­me­trze, metr po me­trze. Co ja­kiś czas do­pada go strach, obez­wład­nia­jący, pa­niczny strach, że nie da rady, ręce pusz­czą chwyt i pod wpły­wem wła­snego cię­żaru po pro­stu spad­nie, lecz w gło­wie ko­ła­cze się jedna myśl: „W gó­rach sta­łeś oko w oko z mnó­stwem nie­bez­pie­czeństw i za­wsze wy­cho­dzi­łeś z tego cało. No i masz dwa­dzie­ścia je­den lat, chcesz w tym wieku umie­rać? Mowy nie ma! Weź się w garść!”.

Ka­bel. Zwy­kła me­ta­lowa lina. Te­raz tylko ona jest ważna, bo końca drogi w dół nie wi­dać. Zdrę­twiałe i obrzmiałe z wy­siłku ręce z co­raz więk­szym tru­dem utrzy­mują za­wie­szone w próżni ciało, które choć pod­trzy­my­wane ko­la­nami za­ci­śnię­tymi wo­kół ka­bla, staje się co­raz bar­dziej bez­władne i cięż­kie. Chwila od­de­chu. Czy jest cho­ciaż w po­ło­wie drogi? Na zmianę de­cy­zji i tak jest już za późno, nie ma od­wrotu. Jest za to prze­można chęć, by choć tro­chę, tro­szeczkę, choć ka­wa­łek zje­chać, od­cią­żyć ręce i ko­lana. Zmę­cze­nie ob­le­pia, mąci umysł Chri­stiana ni­czym wata. Wy­star­czy się pu­ścić, roz­luź­nić chwyt, nie bę­dzie bo­lało, po­leci so­bie ot tak, bez wy­siłku. Ot tak? Nie, nie te­raz. Musi wy­trzy­mać, musi.

Jak długo tak się zsuwa? Go­dzinę, dwie? Stra­cił po­czu­cie czasu. Lina wrzyna się w ze­sztyw­niałe, po­ra­nione do krwi ręce. W dole za­czyna coś ma­ja­czyć. Lo­do­wiec? Te­raz to górny ko­niec zwi­sa­ją­cego ka­bla roz­mywa się gdzieś wy­soko nad jego głową. W nie­bie? Wraca z nieba? Ale je­śli to coś w dole to rze­czy­wi­ście lo­do­wiec, to tym bar­dziej nie może się pod­dać. Jesz­cze chwila i Mol­lier czuje, że ka­bel za­czyna się lekko pod­no­sić. Jesz­cze ostat­nie kil­ka­dzie­siąt me­trów, 50... 20? Może mniej. Trzyma się ostat­kiem sił, ale już wie, że wy­grał.

Ka­mera ope­ra­tora wło­skiego dzien­nika „La Re­pub­blica” lekko drży. W gór­nej czę­ści ka­dru na nieco po­sza­rza­łym bia­łym tle od­ci­nają się wy­raź­nie trzy pu­de­łeczka z okien­kami i ciem­nym da­chem, wcze­piają się w kilka mniej wy­raź­nych po­zio­mych kre­sek, lekko prze­chy­lają, jedno w lewo, dru­gie w prawo. Trze­cie pu­dełko le­d­wie się trzyma na opa­da­ją­cej ostro w dół, jakby po­cią­gnię­tej świe­cową kredką smu­dze. To ze­rwany ka­bel ko­lejki. W dwóch trze­cich smugi syl­wetka męż­czy­zny, wy­raź­nie wi­dać gołe przed­ra­miona i ciemny swe­ter w ja­sne pasy. Zsuwa się po ka­blu na rę­kach, nogi cia­sno opla­tają linę. Na uła­mek se­kundy za­trzy­muje się, pa­trzy w górę, po czym znów się zsuwa. Jest co­raz ni­żej, do­brze wi­dać lekko prze­krzy­wioną gołą głowę, pumpy, ge­try i prze­su­wa­jącą się w dło­niach linę. Wresz­cie jest już tak bli­sko ziemi, że ciemna smuga ka­bla traci pion i ła­god­nie wy­brzu­sza się pod jego cię­ża­rem. Już nie ha­muje, może za­wi­snąć ca­łym cię­ża­rem na bez­u­ży­tecz­nym do tej chwili, wpię­tym do ka­bla ka­ra­binku. Zjeż­dża co­raz szyb­ciej, stopy do­ty­kają ziemi, jed­nak siła roz­pędu pcha go na­przód. Kilka ostat­nich szarp­nięć i wresz­cie nie­ru­cho­mieje. Leży bez­wład­nie z głową na zlo­do­wa­cia­łym śniegu. Gołe po­ka­le­czone ręce drżą. Już do niego bie­gną, ktoś pod­nosi do oka apa­rat fo­to­gra­ficzny. To ja­kiś wło­ski dzien­ni­karz, który przy­je­chał śle­dzić wy­ścig na fi­la­rze Frêney. Le­ciał he­li­kop­te­rem, gdy usły­szał o wy­padku w Val­lée Blan­che. Na­tych­miast ka­zał wy­sa­dzić się na lo­dowcu i przy­tom­nie chwy­cił za apa­rat.

Mol­lier wciąż leży nie­ru­chomo z rę­kami za­ci­śnię­tymi na ka­blu. Pa­trzy w niebo. Błę­kitne, bez­kre­sne. Niebo. I ży­cie. Nowe ży­cie.

Jesz­cze chwilę od­po­czywa. Wresz­cie od­dy­cha głę­boko i pod­rywa się ze śniegu, nie ma chwili do stra­ce­nia. Musi szybko do­trzeć na prze­łęcz i po­wia­do­mić pra­cow­ni­ków ko­lejki o sy­tu­acji. Spo­koj­nie, chłop­cze, bez obaw, uspo­ka­jają go. Ak­cja ra­tun­kowa już się za­częła, ale ci na Aigu­ille du Midi naj­pierw do­kład­nie prze­pa­trzyli te­ren przez lor­netkę, zo­ba­czyli, jak jest i, Boże broń, nie mają za­miaru przy­cią­gać wa­go­ni­ków. Tak, wie­dzą, że li­czy się każda mi­nuta, już przy­mo­co­wali do ka­bla „my­del­niczkę” i lada mo­ment spró­bują do­to­czyć się do Irene i męż­czy­zny w pierw­szym wa­go­niku. Chri­stian czuje się od­po­wie­dzialny za tych dwoje. Chce do­łą­czyć do ra­tow­ni­ków. Wa­go­ni­kiem to­wa­ro­wym wjeż­dża na szczyt Aigu­ille. Ra­tow­nicy wła­śnie wsia­dają do „my­del­niczki”. Mogę je­chać z wami? Nie da rady, chło­pie, za mało miej­sca, mu­sisz za­cze­kać na nich tu, na Igle.

Ja­sne, za­czeka. W na­pię­ciu i z prze­ra­ża­jącą świa­do­mo­ścią, że tam, w gó­rze, mię­dzy nie­bem a zie­mią, w me­ta­lo­wych pu­łap­kach wciąż tkwią nie tylko Irene i sa­motny męż­czy­zna, lecz także po­nad sto[5] ludz­kich ist­nień.

Ma­china ru­szyła. Za­pla­no­wano dzia­ła­nia po­szcze­gól­nych ekip na ziemi i w po­wie­trzu, na lo­dowcu, na sta­cjach ko­lejki i na lo­do­wi­sku w Cha­mo­nix, które za­mie­niono w pro­wi­zo­ryczne lą­do­wi­sko he­li­kop­te­rów. Pierw­sze lą­dują si­kor­sky S-55 (H-19) i S-58 (H-34) z 725 bazy w Bo­ur­get-du-Lac – ich za­da­niem bę­dzie trans­port ewa­ku­owa­nych pa­sa­że­rów do mia­sta. Lada mo­ment mają się po­ja­wić alo­uette II i III żan­dar­me­rii na­ro­do­wej i Obrony Cy­wil­nej z Gre­no­ble-Ey­bens, wy­sa­dzą ra­tow­ni­ków na po­prze­ci­na­nych szcze­li­nami lo­dow­cach, co znacz­nie uła­twi do­tar­cie do ciał ofiar i ewa­ku­ację ran­nych z ka­bin, które spa­dły.

Wśród pi­lo­tów jest le­genda – Jean Bo­ulet, in­ży­nier, ob­sy­pany me­da­lami i wy­róż­nie­niami ka­wa­ler Le­gii Ho­no­ro­wej. Je­śli ktoś jest w sta­nie zbli­żyć się do ka­bin, to tylko on, a jego alo­uette III to je­dyna ma­szyna zdolna wy­ko­ny­wać loty na wy­so­ko­ści po­wy­żej 3300 me­trów.

Na ziemi, na lo­dowcu czy na sta­cjach ko­lejki ra­tow­nicy mogą li­czyć tylko na siłę wła­snych mię­śni, a przy tym mu­szą być szcze­gól­nie ostrożni: nikt nie ma gwa­ran­cji, że ko­lejne wa­go­niki nie ze­rwą się choćby z po­wodu za­ła­ma­nia po­gody, sil­nych po­dmu­chów wia­tru czy ja­kie­goś nie­prze­wi­dy­wal­nego zda­rze­nia. Klu­czo­wym ele­men­tem tej lo­gi­stycz­nej ukła­danki są jed­nak sami po­szko­do­wani. Jak się za­cho­wają? Jak długo zniosą stres? Czy są zdolni po­ko­nać lęk, ni­ską tem­pe­ra­turę, zmę­cze­nie fi­zyczne i psy­chiczne? Ra­tow­nicy będą im po­ma­gać, ubez­pie­czać ich, ochra­niać, lecz to oni, zwy­kli tu­ry­ści, któ­rzy naj­czę­ściej nie mieli zbyt wiele do czy­nie­nia z gó­rami, będą mu­sieli zje­chać z wa­go­nika na li­nie, na pro­wi­zo­rycz­nej to­wa­ro­wej plat­fo­remce, dojść po lo­dowcu czy ska­łach do he­li­kop­tera lub do sta­cji, drep­tać w śniegu w let­nich bu­tach czy scho­dzić po stro­mych ska­łach Gros Ro­gnon. Wszy­scy zdają so­bie sprawę, że w przy­padku za­słab­nię­cia, pro­ble­mów z ser­cem czy na­głego ataku pa­niki tam, w gó­rze, szansa na szybką po­moc jest ni­kła.

Trzeba jed­nak dzia­łać. Ra­tow­nicy za­mie­rzają roz­cią­gnąć nad prze­pa­ścią do­dat­kowy ka­bel lub po­łą­czyć oba końce prze­cię­tej liny na­pę­do­wej. Je­śli to się uda, do­trą do nie­któ­rych wa­go­ni­ków, za­bez­pie­czą je i po­mogą po­szko­do­wa­nym zje­chać na lo­do­wiec. Inne wa­go­niki, te bli­sko Ro­gnon, ostroż­nie, wolno, cen­ty­metr po cen­ty­me­trze zo­staną przy­cią­gnięte do sta­cji. Pra­cow­nicy ko­lejki mak­sy­mal­nie po­lu­zują ka­bel no­śny, by zna­la­zły się jak naj­ni­żej – uła­twi to prze­rzu­ca­nie liny zjaz­do­wej przez ka­bel. Ura­to­wa­nych przejmą żoł­nie­rze i grupa ra­tow­ni­ków, by po­pro­wa­dzić ich po śniegu, lo­dzie czy stro­mych ska­łach w bez­pieczne miej­sce, do he­li­kop­tera lub pro­wi­zo­rycz­nego cen­trum po­mocy. Gdyby jesz­cze udało się przy­bli­żyć do sie­bie nie­które ka­biny tak, by pa­sa­że­ro­wie mo­gli ze sobą roz­ma­wiać! To z pew­no­ścią do­da­łoby im otu­chy. A czy da się do­star­czyć im ja­kieś je­dze­nie, koce? Ra­czej nie.

Lo­do­wi­sko w Cha­mo­nix. Obok jed­nego z he­li­kop­te­rów stoi kilku męż­czyzn. Żywo dys­ku­tują. Wresz­cie je­den z nich sa­dowi się za ste­rami ma­szyny. Przez chwilę mówi coś do mi­kro­fonu. Pro­mie­nie sło­neczne od­bi­jają się pro­mie­ni­ście od błysz­czą­cej ka­biny, tań­czą na ka­sku. Wresz­cie drzwi się za­trza­skują. Ło­paty wir­nika za­czy­nają mie­lić po­wie­trze, ma­szyna za­dziera naj­pierw ogon, po­tem brzuch i jak wielki, pę­katy, nie­zgrabny chrząszcz ciężko pod­rywa się z ziemi. Za to w po­wie­trzu, na tle ośnie­żo­nych su­ro­wych szczy­tów na­biera lek­ko­ści i bły­ska­wicz­nie się od­dala. To lot roz­po­znaw­czy. Ist­nieje obawa, że z ka­bla na od­cinku Gros Ro­gnon – Aigu­ille du Midi wy­pa­dło wię­cej wa­go­ni­ków, trzeba to spraw­dzić. Je­śli wszystko bę­dzie w po­rządku, grupa wa­go­ni­ków naj­bli­żej fe­ral­nej wy­sepki, z je­de­na­stoma pa­sa­że­rami bę­dzie przy­cią­gana do sta­cji pro­wi­zo­rycz­nym ka­blem za­in­sta­lo­wa­nym od strony Gros Ro­gnon.

Naj­go­rzej sy­tu­acja wy­gląda w wa­go­ni­kach wi­szą­cych naj­bli­żej Aigu­ille du Midi. Wpraw­dzie klientce Chri­stiana Mol­liera, wpię­tej do liny no­śnej, nic nie grozi, a pierw­szy wa­go­nik jest pu­sty, jed­nak w trze­cim tkwi Vin­cent Ban­zil, in­ży­nier z Nîmes, który ni­gdy nie upra­wiał żad­nego sportu. Za­da­nie ura­to­wa­nia go biorą na barki ka­deci Szkoły Wy­so­ko­gór­skiej i pra­cow­nicy ko­lejki.

Ak­cja po stro­nie wło­skiej idzie spraw­nie. Bli­sko Punta Hel­bron­ner za­trzy­mały się trzy wa­go­niki i wło­scy al­pini, prze­wod­nicy z Ro­lan­dem Ra­va­ne­lem i al­pi­ni­ści z Wal­te­rem Bo­nat­tim i Co­simo Zap­pel­lim na czele, za­mie­rzają wy­ko­rzy­stać resztki liny na­pę­do­wej i przy­cią­gnąć ka­biny do koń­co­wej sta­cji. Z po­mocą spie­szy sam Dino Lora To­tino. Już wy­na­jął po­tężną wcią­garkę, która bar­dzo po­woli bę­dzie na­wi­jać ze­rwany ka­bel.

Pa­sa­że­ro­wie, któ­rzy utknęli na środku od­cinka Hel­bron­ner – Gros Ro­gnon, nie będą mieli tyle szczę­ścia: ich ka­bin nie da się przy­cią­gnąć do żad­nej ze sta­cji i będą mu­sieli zejść sa­mo­dziel­nie po dra­bin­kach li­no­wych lub zje­chać na li­nie.

Ope­ra­tor Bri­tish Pa­thé śle­dzi przez obiek­tyw ka­mery od­ci­na­jący się wy­raź­nie na śniegu sznur ciem­nych syl­we­tek. Białe ge­try, cięż­kie gór­skie buty, oku­lary lo­dow­cowe. Ra­tow­nicy. Idą szybko, na tyle, na ile po­zwala im głę­boki śnieg. W ich rę­kach wije się lina, długi czarny wąż, który wy­daje się nie mieć końca. Je­den z męż­czyzn pcha przed sobą to­bo­gan. Na pewno się przyda.

Ni­komu nie chce się jeść, ale pić tak. Jak na wcze­sne po­po­łu­dnie słońce mocno grzeje, jest upal­nie i bez­wietrz­nie, me­ta­lowe sze­ściany po­woli za­mie­niają się w piece. Ile czasu są już w po­wie­trzu? Kiedy się stąd wy­do­staną? I jak?

Ka­mera ope­ra­tora dzien­nika „La Re­pub­blica” prze­suwa się po splą­ta­nych ka­blach zwi­sa­ją­cych wzdłuż ośnie­żo­nych i zlo­do­wa­cia­łych skał urwi­ska. Po­tem w sze­ro­kim ka­drze uka­zuje pa­no­ramę szczy­tów, na­stęp­nie ze­śli­zguje się w dół, na biały bez­miar Val­lée Blan­che, by wresz­cie za­trzy­mać się na trzech uko­śnie po­ło­żo­nych pro­sto­ką­tach. Na tle nieba ka­bel, do któ­rego są przy­cze­pione, jest zu­peł­nie nie­wi­doczny. Za to kon­trast mię­dzy lo­dow­cem, bez­kre­snym nie­bem nad ma­sy­wem Mont Blanc i za­wie­szo­nymi w próżni pu­deł­kami bije po oczach.

W ma­lut­kich me­ta­lo­wych ka­bi­nach jest go­rąco. Bar­dzo go­rąco. Trudno to wy­trzy­mać, jed­nak nie­któ­rzy mar­twią się czym in­nym: wie­dzą, że z każdą mi­nutą, z każdą go­dziną sy­tu­acja bę­dzie się po­gar­szać. Cią­gły ba­let he­li­kop­te­rów i ka­ra­wany lu­dzi cią­gnące po po­łu­dniu po lo­dowcu nie uszły ich uwagi, pa­trzyli na nie z na­dzieją przez szybę lub wy­sta­wiali głowy przez nie­wiel­kie okienka, ale czy to rze­czy­wi­ście da­wało im więk­sze po­czu­cie bez­pie­czeń­stwa i na­dzieję na szyb­kie uwol­nie­nie? Może tylko ja­śniej uświa­da­miali so­bie, ile me­trów pustki dzieli ich od bez­piecz­nej ziemi. Ziemi? Pod brzu­chem wa­go­ni­ków wi­dać je­dy­nie nie­skoń­czoną biel lo­dowca po­prze­ci­naną nie­po­zor­nymi kre­skami zdra­dli­wych, Bóg wie jak głę­bo­kich szcze­lin. Tak jest te­raz, jed­nak gdy świa­tło dnia zbled­nie, w miej­sce du­szą­cego upału po­woli, lecz nie­ubła­ga­nie za­cznie wśli­zgi­wać się chłód, który wraz z za­pa­da­ją­cym zmro­kiem za­mieni się w prze­ni­kliwe zimno. A ra­zem z chło­dem i ciem­no­ścią w umy­sły uwię­zio­nych wkradną się jesz­cze więk­sza nie­pew­ność, zwąt­pie­nie i strach. Wy­obraź­nia od­grze­bie w pa­mięci strzępy za­sły­sza­nych czy prze­czy­ta­nych hi­sto­rii. A je­śli zmieni się po­goda albo ze­rwie wiatr? Bez trudu po­śle ich wa­go­niki śla­dem pierw­szych trzech.

Nie udało się. Jean Bo­ulet nie dał rady zbli­żyć się do wi­szą­cych wa­go­ni­ków. Mimo mi­strzow­skiego pi­lo­tażu i nad­zwy­czaj­nych jak na tamte czasy osią­gów jego alu­etka ska­pi­tu­lo­wała. To było zbyt nie­bez­pieczne dla pa­sa­że­rów. Są też jed­nak po­myślne wie­ści. Inny he­li­kop­ter wró­cił z lotu roz­po­znaw­czego: wszyst­kie wa­go­niki wi­szą sta­bil­nie i upa­dek na lo­do­wiec im nie grozi. Są też pierwsi ura­to­wani. Nie obyło się bez kom­pli­ka­cji, ale swoją pod­niebną przy­godę koń­czą szczę­śli­wie to­wa­rzy­sze nie­doli Chri­stiana, Irene Ca­ra­mella i Vin­cent Ban­zil. Do ka­bla no­śnego pra­cow­nicy ko­lejki umo­co­wali „my­del­niczkę”, nie­wielki wó­zek to­wa­rowy. Miej­sca w nim nie­wiele, od biedy dla trzech osób, i trzeba go prze­su­wać po li­nie ręcz­nie, co za­jęło dłu­gie dwie go­dziny, lecz do­tarli do pierw­szego wa­go­nika. Vin­cent wresz­cie odło­żył no­tes. Był ase­ku­ro­wany, mu­siał tylko od­waż­nie dać duży krok i już był w wózku. Do Irene Ca­ra­melli uwię­zio­nej w środ­ko­wej ka­bi­nie „my­del­niczka” do­trzeć nie może. Włoszka musi sama się do niej do­stać, jed­nak w prze­ci­wień­stwie do Ban­zila wie, jak uży­wać liny, jest oswo­jona z wy­so­ko­ścią i ma do­brą kon­dy­cję. Po­nadto wciąż jest wpięta do liny no­śnej ka­ra­bin­kiem Mol­liera. Ru­sza. Sku­piona, uważna. Do­cho­dzi do wózka. W mil­cze­niu sa­dowi się w środku. Jest prze­ko­nana, że Chri­stian zgi­nął.

Ma­newr prze­rzu­ce­nia liny zjaz­do­wej przez ka­bel no­śny nad Val­lée Blan­che się po­wiódł. Ra­tow­nicy, prze­wod­nicy i żoł­nie­rze stoją nie­ru­chomo, wpa­trzeni w rów­nie nie­ru­chome wa­go­niki z czer­wo­nymi da­chami i zmę­czo­nymi twa­rzami w czar­nych ob­ra­mo­wa­niach okien. Je­den z prze­wod­ni­ków wpina się do liny i już po chwili staje w otwar­tych drzwiach jed­nej z ka­bin. Po­każe tu­ry­stom, co mają ro­bić i w jaki spo­sób spu­ści ich na dół. Tak, tak, oczy­wi­ście, bę­dzie ich ase­ku­ro­wał! To zu­pełni no­wi­cju­sze, jed­nak to, że na­de­szła po­moc i nie są już sami, zde­cy­do­wa­nie do­daje im sił i ani­mu­szu. Mimo to pierw­szy krok ła­twy nie jest. Na­pię­cie ro­śnie. W drzwiach staje ko­bieta w żół­tym swe­trze. Waha się. Co się dzieje w jej gło­wie? Jak po­wie­rzyć swoje ży­cie ta­kiej cien­kiej li­nie i za­wi­snąć w pu­stce? Obiema dłońmi chwyta kur­czowo linę. Jesz­cze chwila i za­wisa w po­wie­trzu. Na tle po­strzę­pio­nych al­pej­skich grani i nie­bie­skiego nieba lina wolno opusz­cza się w dół pod uważ­nym spoj­rze­niem pa­sa­że­rów są­sied­niego wa­go­nika. Chustka zsu­nęła się na tył głowy, ciemną spód­nicę pod­wiewa wiatr. Ko­lejne se­kundy mi­jają w ci­szy. Jest! Już jest na ziemi! Ko­bieta siada na śniegu. Jest zdez­o­rien­to­wana, ale szczę­śliwa. Chwilę od­pocz­nie, otrzą­śnie się z na­pię­cia i pod­trzy­my­wana przez prze­wod­ni­ków nie­pew­nym kro­kiem ru­szy stro­mym zbo­czem pod górę, w kie­runku Aigu­ille du Midi.

Za