Spotkanie. Odnaleźć się w modlitwie ebook

Pod tą nazwą Ćwiczenia duchowne rozumiemy każdy rachunek sumienia, rozmyślanie, kontemplację, modlitwę ustną i myślną oraz wszystkie inne czynności duchowe […]. Bo jak przechadzanie się, chodzenie i bieganie – to ćwiczenia cielesne, tak ćwiczenia duchowne to przygotowanie i usposobienie duszy po to, żeby się pozbyć nieuporządkowanych przywiązań, a gdy się ich już pozbędziemy, żeby szukać woli Bożej i odnajdywać ją w ułożeniu własnego życia tak, by zbawić duszę.

Ignacy z Loyoli, Ćwiczeniaduchowne (1578)

[przekład: Jan Ożóg SJ]

Nie trzeba być ani katolikiem, ani chrześcijaninem, ani wierzącym, ani humanistą, by interesować się Ćwiczeniami duchownymi Ignacego z Loyoli.

Roland Barthes, Sade, Fourier, Loyola (1971)

Przedmowa

„Bardzo głęboko we mnie jest źródło. W tym źródle jest Bóg. Czasem udaje mi się tam dotrzeć, ale częściej zasypane jest ono kamieniami i piaskiem. Wtedy Bóg jest pogrzebany i trzeba Go na nowo wydobyć”. Był trzydziesty dzień listopada 1943 roku i w komorze gazowej w Auschwitz kończyło się dwudziestodziewięcioletnie, młode ziemskie życie holenderskiej kobiety Etty Hillesum. Kilka miesięcy wcześniej w swym Dzienniku zapisała cytowane wyżej słowa, które można w sposób swobodny przyjąć jako symboliczne wyobrażenie Ćwiczeń duchownych. Są one bowiem jakby uwalnianiem duszy od spraw przypominających kompost, od błota grzechu, piasku banalności, od pokrzyw i chwastów gadaniny.

Wiele dróg może prowadzić do tego, by znów usłyszeć głos Boga, głos, który czasami ledwo do nas dociera. Chcąc na nowo dotrzeć do tego, czym jest wiara czysta, wybraliśmy drogę uprzywilejowaną – zaufaliśmy klasycznemu mottu: lex orandi, lex credendi; przewodnikiem, normą prawdziwej wiary jest droga modlitwy z całą różnorodnością odcieni znaczeniowych tego słowa. Nawet więcej: wprowadziliśmy też pewną zmianę: ars orandi, ars credendi. Modlitwajest także sztuką, ćwiczeniem z zakresu piękna, śpiewu, wewnętrznej wolności. Jest ascezą i wznoszeniem się [w oryginale gra słów: ascesi i ascesa – dopiski w nawiasach kwadratowych pochodzą od tłumacza], oznacza ścisłe zaangażowanie, ale także lekki i swobodny lot duszy ku Bogu. Jeśli użyć sugestywnego określenia najgłębszej struktury liturgii, proponowanego przez filozofa Jeana Guittona, jest to numen i lumen, to misterium, transcendencja, obiektywna rzeczywistość, słowo Boga odsłaniające się w nas, ale modlitwa to także ludzka kontemplacja, radosne przylgnięcie, pieśń ust i serca.

W przeżywaniu tego doświadczenia gwiazdą polarną jest zatem biblijny Psałterz, oślepiający wyraz tego, że w objawieniu istnieje aspekt dialogu. Modlitwy psalmów są bowiem słowami ludzkimi; a jednak noszą na sobie pieczęć Bożego natchnienia – przemawia w nich zatem także Bóg. O tym, jak modlić się psalmami, pisał w swej niewielkiej książce [Psalmy. Modlitewnik Biblii] Dietrich Bonhoeffer (1906-1945), teolog zamordowany wskutek nazistowskiego barbarzyństwa: „jeśli Biblia zawiera księgę modlitw, to powinniśmy wyciągnąć wniosek, że słowem Boga jest nie tylko to, z czym zwraca się On do nas, ale także to, co chce On od nas usłyszeć”. Nie jest przypadkiem, że w tradycji żydowskiej, dzieląc 150 psalmów na pięć ksiąg, chciano wyrazić myśl o bliskości Tory Bożej i Tory modlitewnej, będącej w stosunku do tej pierwszej odpowiedzią pełną wiary i miłości.

Właśnie z powodu tego podwójnego wymiaru psalmów i modlitwy przebędziemy wspólnie drogę złożoną z dwóch etapów. Najpierw jednak, przed jej rozpoczęciem, spróbujemy zarysować to, co stanowi głęboką istotę modlitwy [w oryginale orazione], jest to termin pochodzący z łaciny, bardzo sugestywny, ponieważ związany z czasownikiem orare,modlić się, ale także głosić, obwieszczać (publiczna modlitwa dla uczczenia pamięci): działają tu zatem usta, wargi, czyli os [w łac. l. poj.], które wzywają i które w słowie adorare mogą odsyłać także do ręki podnoszonej ku nim w celu przesłania pocałunku umiłowanemu bóstwu [adorare, od łac. adorare, gdzie orare ma znaczenie jw. i pochodzi właśnie od os, oris – usta; ad oznacza do, ku]. Ponieważ jednak, jak zobaczymy, usta śpiewają, to w sposób nieunikniony na scenie pojawi się oddech, oznaka życia fizycznego i wewnętrznego.

Z tego początkowego progu wyruszymy w modlitewne itinerarium, złożone, jak wspomnieliśmy, z dwóch niezbędnych etapów. Pierwszy to wstępowanie: etap ten poprowadzi nas ku wyżynom transcendencji, ku misterium, właśnie ku numen, to jest ku Bogu, którego różne cechy objawi nam modlitwa, cechy, których znaczenie potrafi określić wiara. Tam wysoko zacznie się etap zstępowania: jaśniejące oblicze Boga (por. Lb 6, 25; Ps 31, 17: „Spraw, niech nad Twoim sługą zajaśnieje Twoje oblicze”!) oświetla bowiem liczne rysy oblicza człowieka. Na skrzyżowaniu spotykają się Bóg i człowiek, teologia i antropologia; jest to węzeł niezbędny, jak sugerował Antoine de Saint-Exupéry (1900-1944), znany francuski pisarz-lotnik, autor Małego księcia, w kilku słowach: dzisiejszym ludziom „niczego nie brakuje,/ oprócz złotego węzła,/ który utrzymałby wszystko,/ ale wtedy brakuje wszystkiego”.

CZĘŚĆ PIERWSZA

OBLICZE BOGA

Dawid to nasz Symonides,

nasz Pindar, nasz Alceusz,

nasz Flakkus, nasz Katullus.

To lira opiewająca Chrystusa!

św. Hieronim, List LIII do kapłana Paulina

I

Oddychać, myśleć, walczyć, kochać

Słowa określające modlitwę

Dalsza część książki dostępna w wersji pełnej

II

U źródeł Jordanu ducha

Bóg łaski i Słowa

Dostępne w wersji pełnej

III

Śpiew podwójnego słońca

Bóg Stwórca

Dostępne w wersji pełnej

IV

Wróble i jaskółki świątyni

Bóg liturgii

Dostępne w wersji pełnej

V

Rzeka czasu

Bóg historii

Dostępne w wersji pełnej

VI

Bóg „naprawdę potrzebny”

Mesjasz Boży

Dostępne w wersji pełnej

VII

„Także w łonie matki widziały mnie Twoje oczy!”

Bóg w człowieku

Dostępne w wersji pełnej

CZĘŚĆ DRUGA

OBLICZE CZŁOWIEKA

Dostępne w wersji pełnej

VIII

„Jak dziecko nasycone przy piersi matki”

Człowiek wiary

Dostępne w wersji pełnej

IX

„Każdy człowiek to tylko tchnienie”

Człowiek to stworzenie kruche

Dostępne w wersji pełnej

X

„Jestem wyczerpany, ulecz mnie!”

Człowiek cierpiący

Dostępne w wersji pełnej

XI

Zbrodnia, kara, przebaczenie

Człowiek grzesznik

Dostępne w wersji pełnej

XII

Nieobecność i nicość

Człowiek bez Boga

Dostępne w wersji pełnej

XIII

Mądrość smakuje

Człowiek mądry i szczęśliwy

Dostępne w wersji pełnej

XIV

Śpiew kapłanów

Człowiek nieśmiertelny

Dostępne w wersji pełnej

XV

Wokół świątecznego stołu

Człowiek, rodzina, starzec

Dostępne w wersji pełnej

XVI

Jak balsam i rosa

Człowiek i miłość

Dostępne w wersji pełnej