Prolog
Bo widzisz, olbrzymi Nanabijou zawarł umowę.
Gigant całymi dniami snuł się wokół Gichigami, olbrzymiego zbiornika wodnego, który wyglądał jak morze. Tupał i tupał, i tupał, i tupał. Pod wpływem tego hałaśliwego stąpania powstały masywne doliny i skalne ściany wycięte z otaczających wodę granitów i łupków.
Nigdy jednak olbrzym nie niepokoił Odżibwejów żyjących z nim w wąwozach i lasach. Ich nie tknął. Mieszkali blisko siebie, żyli szczęśliwie i spokojnie. Na gładkich skalnych ścianach w pobliżu brzegów Gichigami Odżibwejowie rysowali piktogramy, by w ten sposób przekazać historie ze swojego życia kolejnym pokoleniom.
Nanabijou miał sekret, który znali tylko Odżibwejowie: w skale znajdował się błyszczący metal, mieniący się jak rozgwieżdżone niebo. Olbrzym nie chciał, by ktokolwiek odebrał mu coś tak pięknego. Zakazał więc Odżibwejom mówić białym, gdzie ukrył srebrny skarb. Obiecał swym sprzymierzeńcom, że jeśli dochowają tajemnicy, już zawsze będzie ich strzegł. Jeśli tego nie uczynią, jeśli powiedzą o skale białemu człowiekowi, który zaczynał się osiedlać w drewnianych domach w pobliżu Gichigami, stanie się coś strasznego i gigant już nigdy nie będzie mógł ich chronić. Posłuchali go, zgodzili się dochować tajemnicy.
Przez wiele księżyców olbrzym i Odżibwejowie żyli w pokoju. Pewnego dnia znaleźli jednak człowieka z plemienia Siuksów: powiedział, że się zgubił i potrzebuje pomocy. Przyjęli go do siebie. Ale człowiek Siuksów był podstępny. Do jego uszu dotarły opowieści o cennym błyszczącym metalu i zapragnął zanieść go swoim ludziom. Zaprzyjaźnił się z Odżibwejami i zamieszkał z nimi, aby zyskać ich zaufanie i dowiedzieć się, gdzie jest srebro.
Czekał cierpliwie. Pewnego dnia podsłuchał, jak Odżibwejowie rozmawiają o miejscu, w którym ukryli skarb. Uzbrojony w tę wiedzę wymknął się na poszukiwanie łupu.
Zakradł się do canoe i popłynął w dół, do szczeliny, w której znajdowało się srebro. Kiedy zobaczył skarb, nie wierzył własnym oczom. Nie posiadał się ze szczęścia. Napełnił kieszenie i odpłynął.
Nie był jednak tak sprytny, jak mu się wydawało. Kiedy uciekał w dół rzeki, natknął się na białych ludzi. Schwytali go i wzięli do niewoli. Próbował ich przekupić grudką skradzionego srebra, ale chciwi biali odebrali mu cały łup i zażądali więcej. Siuks nie chciał zdradzić, skąd ma skarb, biali jednak nie rezygnowali. Wiedzieli, jak go zmusić do mówienia. Usiedli przy ognisku i przynieśli wodę ognistą. Uspokoiła jego lęki, sprawiła, że poczuł się szczęśliwy, i rozwiązała mu język. Kiedy był już pijany, biali znów zapytali, gdzie jest srebro, a on wyjawił im tajemnicę.
Obserwował to wszystko latający nad ich głowami sokół. Gdy usłyszał o zdradzie, szybko poleciał ostrzec Nanabijou. On jednak dowiedział się o wszystkim w chwili, gdy Siuks zdradził sekret. Nagle poczuł się ciężki, tak ciężki, że ledwo mógł się ruszać. Jego kończyny znieruchomiały i mógł już tylko leżeć.
Jego ciepłe ciało i krew zamieniły się w lity kamień.
Odżibwejowie byli zdani wyłącznie na siebie.
Thunder Bay zawsze było miastem o dwóch twarzach. Strona Port Arthur to twarz biała, a Fort William – czerwona. Port Arthur leży na północnym brzegu. Został zbudowany na łagodnym, pochyłym terenie tarczy kanadyjskiej. Dwukondygnacyjne domy z cegły ciągną się wzdłuż ulic biegnących w górę i w dół tarczy, a z każdego z nich roztacza się piękny widok na Jezioro Górne, aż do półwyspu Sibley, gdzie śpi kamienny olbrzym Nanabijou.
Strona Czerwona powstała w dole rzeki Kaministiquia (miejscowi mówią na nią Kam), na tradycyjnych ziemiach Odżibwejów, u podnóża Góry McKaya na równinie znanej jako Fort William. Z wyjątkiem jednej niewielkiej enklawy okazałych budynków w pobliżu Vickers Park, zbudowanych przez zamożnych ludzi z innych czasów, ulice Fort William należą do klasy robotniczej. Stoją przy nich małe bungalowy i dwukondygnacyjne domy na różnym etapie remontu. Przed większością z nich zaparkowany jest jakiś pickup.
W ciągu ponad dziesięciu tysięcy lat rdzenni mieszkańcy stworzyli dobrze prosperujące społeczeństwo. Żyli nad brzegami Kam i Gichigami, czyli Jeziora Górnego, i w niektórych miejscach na północ i na zachód. Gichigami to temat na legendę. To największe słodkowodne jezioro na świecie. Jego ogromna powierzchnia ma wpływ na nieprzewidywalną pogodę w zatoce, a wszyscy, którzy mieszkają w pobliżu, muszą się dostosowywać do jego nastrojów – prądów strumieniowych, niespodziewanych podmuchów wiatru, ulewnego deszczu i wspaniałego słońca. W jednej chwili jasne, słoneczne niebo może się stać czarne i złowieszcze. Ci, którzy znajdują się wtedy na wodzie, natychmiast zaczynają żałować, że nie zmienili planów. W północnej części do jeziora wpadają setki rzek i strumieni, w tym Kaministiquia, McIntyre, Nipigon, Pigeon i St. Louis. W przeszłości rzeki te działały jak arterie komunikacyjne rdzennych mieszkańców – rodziny szły wzdłuż brzegów pieszo lub płynęły kajakami i w ten sposób podróżowały po całej Północy. Od niepamiętnych czasów zbiegi rzek to miejsca spotkań Odżibwejów i ich kuzynów Kri.
Zanim do miasta zawitała biała twarz, to właśnie tam wszystko się działo. Rzeki były autostradami dla kupców. To tam handlowano futrami, tam spotykali się francuscy coureurs de bois, rdzenni traperzy i handlarze. Odżibwejowie nazywali to miejsce Animikii, czyli Grzmot (ang. thunder), bo to tam na niebie rozbrzmiewały groźne grzmoty. Francuzi zgodzili się na tę nazwę i szybko zaczęli nazywać jezioro Baie de Tonnaire albo Thunder Bay.
Kaministiquia – to słowo pochodzi z języka Odżibwejów i oznacza rzekę z wyspami – jest największą rzeką w Thunder Bay. Wypływa z Dog Lake, a potem płynąc po chropowatych skałach wodospadu Kakabeka, wysokiego na czterdzieści siedem metrów szalejącego cudu natury, nabiera ogromnej mocy. Napędzana przez strumień Kakabeka wpływa do Fort William i kieruje się w stronę Góry McKaya, gdzie wciąż mieszkają potomkowie Nanabijou, Odżibwejowie z Fort William First Nation.
Dziś brzegi Kam są usiane zakładami przemysłowymi. Białe twarze zrobiły wszystko, żeby przechwycić i wykorzystać jej szybkość i siłę. Na terenach otaczających rzekę znajdują się dwie elektrownie należące do Ontario Power Generation, będącej własnością władz prowincji. Zakład Resolute Forest Products, dawniej AbitibiBowater, został wzniesiony na brzegu porośniętym jodłami. Ciężarówki z drewnem wjeżdżają do tartaku i wyjeżdżają z niego przez całe dnie. Na brzegach Kam znajduje się również potężna montownia Bombardier, w której produkuje się eleganckie tramwaje dla miast leżących na południu.
Ludność kolonialna zaznaczyła tu swoje terytorium po czerwonej stronie, budując siedziby władz. W 2009 roku na rogu ulic May i Donald otwarto nowy ratusz, nowoczesny budynek z błyszczącego szkła i gładkiego betonu, o powierzchni 3995 metrów kwadratowych. W holu na parterze może się zmieścić ponad sto osób, a setki kolejnych mogą się zebrać na zewnątrz, na odpowiednio zaprojektowanym terenie przy wejściu, z wodospadami i licznymi miejscami do siedzenia. Otwarte przestrzenie sprawiły, że jest to popularny węzeł komunikacyjny. Ulice przed ratuszem są pełne przystanków autobusowych, z których można się wybrać na przejażdżkę po mieście[1]. Kawałek dalej stoi otwarty w 2014 roku bardzo ciekawy architektonicznie Thunder Bay Courthouse. Zajmuje prawie cały kwartał. Budynek o powierzchni 18 580 metrów kwadratowych ma sześć kondygnacji i piętnaście sal sądowych. Jest tam otwarte atrium i wiszą tablice informacyjne po angielsku, francusku i w języku Odżibwejów. Ochronę zapewnia policja z Thunder Bay.
Kam wciąż przyciąga ludzi. Nastolatki schodzą na zapadające się brzegi i kryją pod mostami lub w krzakach, żeby pić i imprezować. Rzeka zapewnia im prywatność, własną przestrzeń obok gigantycznej ścieralni i papierni, która pluje śmierdzącymi żółtymi chmurami w kształcie lejów. Tam mogą być blisko natury. Siedzą na skałach, słuchają szumu wody i przypomina im się dom.
Obok wejścia do fabryki stoi zielony znak drogowy z napisem „Chippewa Road”. Jakiś biurokrata musiał mieć poczucie humoru, ponieważ jest to wjazd do Fort William First Nation, jednego ze 133 rezerwatów w prowincji Ontario zamieszkanych przez rdzenną ludność. Chippewa Road jest jedyną prowadzącą do niego drogą. Kiedyś była jeszcze jedna, przez most obrotowy na James Street, ale w 2013 roku ktoś go podpalił. Most należący do CN[1*] łączył rezerwat z miastem. W przekraczaniu starego rozklekotanego mostu do Fort William zawsze było coś wyjątkowego. Samochody musiały zwalniać, opony podskakiwały na każdym wyboju. Z tyłu głowy zawsze czaiła się cicha obawa, że może, tylko może, tym razem się nie uda. Teraz pozostała jedynie sczerniała, spalona i przez nikogo nienaprawiona skorupa z drewna i stali, pod którą szybko przepływa Kam. Trzy szczeble władzy – miasto, prowincja i rząd federalny – nie mogą zdecydować, kto powinien zapłacić za remont. Rezerwat nie zapłaci, CN też nie. Wszyscy obwiniają wszystkich, więc nikt nic nie robi.
Port Arthur został zbudowany dzięki starym pieniądzom z czasów wiktoriańskich. Biała twarz jest twarzą biznesu i handlu, i rządów prawa. Nosi koszule z guzikami, jada w Keg[2*], mieszka w domu na nowiutkim osiedlu, a na podjeździe ma zaparkowaną kię. Mieszkają tam lekarze, prawnicy i właściciele dwumiasta. W soboty najpierw jeżdżą samochodami do wielkich marketów, a potem udają się do swoich daczy lub „obozów”, aby się bawić motorówkami i skuterami wodnymi.
W 1870 roku pułkownik armii brytyjskiej Garnet Wolseley nazwał tę osadę Port Arthur, na cześć jednego z synów królowej Wiktorii. Przejeżdżał przez te tereny z 1200 ludźmi, którzy mieli zastąpić tymczasowy rząd Louisa Riela, przywódcy Metysów, tam, gdzie dzisiaj jest prowincja Manitoba. To właśnie tam, na północnym brzegu Jeziora Górnego, rozpoczęło się budowanie narodu kanadyjskiego. Linie kolejowe i drogi wytyczano od tego punktu na zachód. Wielki stary hotel Prince Arthur został zaprojektowany i zbudowany przez baronów kolejowych, którzy potrzebowali wygodnego miejsca, gdy rozwijali swoje interesy na północy. Zawierali umowy w celu nabycia ziemi od Odżibwejów i Kompanii Zatoki Hudsona, aby młode państwo kanadyjskie mogło się rozwijać[2].
Poszukiwacze, robotnicy i imigranci marzący o własnej ziemi rolnej podążali za koleją, która umożliwiła transport towarów i zbóż z szybko rozwijającego się Zachodu. Po czerwonej stronie zbudowano wysokie elewatory zbożowe – masywne betonowe silosy stojące na posterunku – w tym elewator Western Grain w dole rzeki Kaministiquia, na tradycyjnych ziemiach Odżibwejów u podnóża Góry McKaya. Port ten nadal może magazynować największą ilość zboża w Ameryce Północnej, ponieważ wzdłuż rzeki zbudowano osiem terminali[3].
W miarę jak Port Arthur się rozwijał, przybywali kolejni osadnicy. Przywozili swoje rodziny, Kościoły i wyznanie. Wiktoriańskie damy zakładały organizacje kościelne i rady w szkołach, przybywały i osiedlały się tam setki fińskich robotników. Budowano szpitale. Kościół w swej nieskończonej mądrości wysłał zwiastunów wiary, aby przekazywali słowo Boże masom półkrwi synów i córek francuskich coureurs de bois, edukowali i nawracali pogan oraz dzikusów przybywających z buszu.
W imię wszystkiego, co czyste i wiktoriańskie, społeczeństwo Port Artur zaczęło rozkwitać. Ale na przełomie XIX i XX wieku handel futrami prawie całkowicie zaniknął i wielu rdzennych mieszkańców pozostało bez środków do życia. Byli już zależni od towarów i stylu życia, do którego przywykli dzięki handlowi skórami bobrów. Gdy handel zaczął ustawać, wiele rdzennych rodzin mieszkało na obrzeżach miasta w rozpadających się chatach lub domkach z reguły pozbawionych ogrzewania i instalacji wodno-kanalizacyjnej. Nie znali zachodniej kultury, nie zdobyli wykształcenia, nie pasowali do brytyjskiego społeczeństwa, które szybko zdominowało Port Arthur.
Jeśli więc „Indianie” mieli się stać prawowitymi, mówiącymi po angielsku Kanadyjczykami lojalnymi wobec Korony, musieli się zasymilować. Już w 1870 roku Zgromadzenie Sióstr św. Józefa otworzyło katolicki sierociniec po stronie Fort William. Gdy tylko sierociniec i utworzona obok niego szkoła zaczęły funkcjonować, zapełniły się małymi miejscowymi dziewczynkami. Pragnące opiekować się większą liczbą dusz zakonnice zaczęły przyjmować również chłopców. Zwróciły się też do Departamentu do spraw Indian w rządzie federalnym o pieniądze na rozwój. Otrzymały je. Im więcej miały dzieci, tym większe fundusze dostawały. Ostatecznie zgromadzenie przekształciło się w Indiańską Szkołę Rezydencjalną św. Józefa (znaną również jako Indiańska Szkoła Rezydencjalna Fort William).
W 1907 roku szkoła przeniosła się do nowego budynku przy Franklin Street. Przyjmowała tysiące rdzennych dzieci porzuconych lub podrzuconych przez dotkniętych biedą rodziców, którzy uwierzyli, że jeśli ich dzieci otrzymają angielskie wykształcenie, będą mogły przystosować się do nowo powstającego społeczeństwa kolonialnego. Inne dzieci zabierała z rezerwatów i siedzib różnych społeczności Kanadyjska Królewska Policja Konna (Royal Canadian Mounted Police, RCMP) i dostarczała je siostrom. Agenci indiańscy i agenci Korony, którzy mieli pilnować, żeby cała rdzenna ludność była trzymana w ryzach, wysyłali po dzieci policjantów w czerwonych mundurach.
Nie wszystkie dzieci szły do szkoły dobrowolnie. W archiwach pełno jest zapisów o ucieczkach. Zachowały się również relacje rodziców, którzy nie chcieli oddać dzieci, ponieważ wiedzieli od nich i od innych, co się w tych szkołach dzieje.
Uczniowie, którzy po przerwie nie wrócili do szkoły, byli spisywani, a indiańscy agenci wysyłali po nich Kanadyjską Królewską Policję Konną. Rodzina Josepha Piski, mieszkająca w Savanne na zachód od Thunder Bay, próbowała zatrzymać go w domu. Indiański agent James Burk wysłał RCMP, żeby go sprowadziła z powrotem do szkoły. Posterunkowy RCMP D.K. Andersen skrupulatnie notował, co się działo podczas próby zatrzymania Josepha 25 października 1930 roku. O 7.20 wyjechał z dworca w Fort William, żeby go odnaleźć i sprawdzić, czy nie ukrywają się z nim również inne dzieci. Kiedy jednak dotarł do Savanne, okazało się, że nie może przeprawić się przez wodę, której wskutek zmiennej późnojesiennej pogody zebrało się bardzo dużo.
„Stwierdziłem, że jezioro jest zamarznięte, lód miał grubość pięciu centymetrów. Łodzie przestały pływać. Ponieważ jedyną drogą do rezerwatu jest droga wodna, nie ma szlaku lądowego, a lód nie jest jeszcze bezpieczny, wysłałem telegram do sierżanta Manna. Chciałem, żeby udzielił mi instrukcji. Polecił mi wrócić następnym pociągiem” – napisał Andersen w raporcie dla przełożonych. Musiał zrezygnować z poszukiwania Piski i innych dzieci, które prawdopodobnie ukrywały się w Savanne[4]. Inni uczniowie nie mieli tyle szczęścia.
W 1966 roku budynek Indiańskiej Szkoły Rezydencjalnej św. Józefa został w końcu zburzony. Straciło w nim życie co najmniej sześciu uczniów, los kolejnych szesnastu jest nieznany. Jednym z najsłynniejszych uczniów był sławny malarz z ludu Odżibwejów Norval Morrisseau. Jego wnuk Kyle Morrisseau jest jednym z siedmiorga innych, o których opowiada niniejsza książka. Obecnie w miejscu dawnej szkoły mieści się Katolicka Szkoła Podstawowa im. Papieża Jana Pawła II. Aż do 19 czerwca 2017 roku, kiedy to odsłonięto mural przedstawiający starą placówkę i jej uczniów, nie było tam żadnej tabliczki czy pomnika, które upamiętniałyby udział mieszkańców Thunder Bay w tym mrocznym rozdziale historii Kanady. Obecnie co roku 30 września rdzenna ludność Thunder Bay i całej Kanady upamiętnia wszystkich ocalałych: to Dzień Pomarańczowej Koszuli, narodowy dzień pamięci. Najpierw zbierają się pod ratuszem, a potem razem przechodzą na dawne tereny szkoły. Następnie w szkole im. Papieża Jana Pawła II odbywa się uroczystość.
Aby zrozumieć historie siedmiorga zaginionych uczniów, które są tematem tej książki, siedmiu „opadłych piór”, musicie zrozumieć przeszłość Thunder Bay i to, jak dawno temu zostały zasiane ziarna podziału, goryczy, wstrętu, braku świadomości kulturowej i zrozumienia, i jak były podlewane i karmione niezrozumieniem i sprzecznościami. Musicie się też dowiedzieć, że rząd Kanady przez lata nie dofinansowywał edukacji i usług zdrowotnych dla rdzennych dzieci, że konsekwentnie zapewniał im mniej wsparcia niż pozostałym, i że robi to do dziś. Biała twarz dobrobytu budowała swoje społeczeństwo, podczas gdy bezsilna czerwona twarz stała i na to patrzyła.
Wszystko to działo się, gdy Nanabijou spał.
1
Wizja ślepca
Arthur Street biegnie ze wschodu na zachód, długą, prostą wstęgą przez centrum w rejonie Fort William w Thunder Bay. Jest całkiem pozbawiona uroku – to ciąg restauracji drive-thru, stacji benzynowych, sklepów spożywczych i samochodów spieszących się, żeby jak najszybciej stamtąd wyjechać.
Jeśli skręcisz z Arthur na północ w Syndicate, znajdziesz się w Victoriaville Centre, źle rozplanowanym centrum handlowym w klimacie lat siedemdziesiątych. Jest pełne pustych sklepów i maruderów popijających kawę, zanim udadzą się do gmachu sądu po drugiej stronie ulicy. Niektóre pomieszczenia zostały zajęte przez poradnie zdrowia psychicznego, galerię sztuki i centrum medyczne dla rdzennych mieszkańców. Na piętrze znajduje się główne biuro administracyjne Nishnawbe Aski Nation (NAN), organizacji politycznej reprezentującej czterdzieści dziewięć społeczności Pierwszych Narodów zasiedlających dwie trzecie prowincji Ontario, czyli powierzchnię 543 897,5 kilometrów kwadratowych[1].
Jest tam tylko jedna winda, która zachowuje się jak starzec. Stęka, gdy drzwi się zamykają, trzęsie się i kołysze, wspinając się powoli w górę. Tabliczka obok przycisków głosi: „Gdy nastąpi awaria, dzwonić pod numer...”. Gdy, niejeśli.
To właśnie tam znalazłam się pewnego ponurego dnia w kwietniu 2011 roku. Miałam się spotkać ze Stanem Beardym, wielkim wodzem NAN.
Właśnie trwały wybory federalne. Znaczna część społeczności rdzennych mieszkańców nienawidziła urzędującego kandydata konserwatystów, premiera Stephena Harpera. W ciągu pięciu lat sprawowania funkcji zlikwidował ochronę środowiska i zbudował rurociągi. Konsekwentnie pozbawiał finansowania 634 Pierwszych Narodów żyjących w całej Kanadzie[2]. Toczył spór z Jackiem Laytonem, niegdysiejszym radnym Toronto i liderem lewicowej Nowej Partii Demokratycznej. Layton był grającym na gitarze socjalistą chcącym zburzyć autostrady i zastąpić je ścieżkami rowerowymi i parkami.
Recepcjonistka zaprowadziła mnie do dużej sali konferencyjnej, w której miałam czekać na Stana. Wszystko w tamtym pokoju było szare – ściany, plastikowe stoły, wykładzina. Jedyny akcent kolorystyczny stanowiła biała flaga z czerwonym owalem na środku. W owalu – dla rdzennych mieszkańców Kanady tradycyjnym symbolu życia – znajdował się Wielki Biały Niedźwiedź. Czerwone tło symbolizuje Czerwonego Człowieka. Niedźwiedź jest wyciągnięty, ma szeroko rozstawione łapy. Tylne są mocno osadzone na linii reprezentującej Ziemię. Łeb dotyka innej linii, symbolizującej jego związek z Wielkim Duchem na niebie. Kręgi składające się na kręgosłup to poszczególne społeczności, a żebra od nich odchodzące to rdzenne pieśni i legendy, kultury i tradycje, które łączą wszystkie klany.
Stan wszedł do sali i serdecznie się ze mną przywitał. Gdy zajmował miejsce, jego brązowe oczy lśniły.
Jest cichym, zamyślonym człowiekiem. Nic nie powiedział, tylko powoli i ociężale odchylił się w fotelu. Czekał, aż mu wyjaśnię, dlaczego przeleciałam 920 kilometrów z południa, z Toronto, żeby z nim porozmawiać o wyborach federalnych.
Zaczęłam tłumaczyć, o czym piszę, starałam się nie wyglądać na intruza w jego świecie, na kogoś, kto niby do niego pasuje, ale tak naprawdę wcale nie. Na tym właśnie polega przekleństwo mojej mieszanej krwi: jestem córką kobiety o korzeniach wschodnioeuropejskich i odżibwejskich, wychowanej w buszu jakąś godzinę na zachód od Thunder Bay, i pochodzącego z Winnipeg ojca polskiego pochodzenia.
Przedstawiłam Stanowi fatalne statystyki dotyczące wzorców wyborczych wśród Pierwszych Narodów w całej Kanadzie i powiedziałam, że w wielu okręgach rdzenni mieszkańcy mogliby wykorzystać to, że ich głosy – jako głosy osób niezdecydowanych – mają ogromne znaczenie, i w ten sposób wpłynąć na wynik wyborów.
Stan spokojnie mi się przyglądał.
Zaczęłam zadawać pytania, ale za każdym razem, gdy próbowałam wciągnąć go w rozmowę, opowiadał o zaginięciu piętnastoletniego chłopca, Jordana Wabassego.
Ta wymiana zdań do niczego nie prowadziła. Wyglądało to tak, jakbyśmy mówili dwoma różnymi językami.
– Rdzenni wyborcy mogliby wpłynąć na obsadzenie pięćdziesięciu miejsc w całym kraju, gdyby wyszli z domu i zagłosowali. Ale tego nie robią – powiedziałam. – Dlaczego?
– Dlaczego nie pisze pani o Jordanie Wabassem? – odpowiedział Stan.
– Stephen Harper nie był przyjaźnie nastawiony do rdzennych mieszkańców i gdyby wszyscy poszli na wybory, mogliby zmienić ich przebieg – odparłam.
– Jordana nie ma już od siedemdziesięciu jeden dni – odpowiedział.
Spróbowałam spytać o Laytona. Przekonywałam, że lewicowa Nowa Partia Demokratyczna z pewnością bardziej się skupi na sprawach rdzennych mieszkańców.
Stan powiedział:
– Nad wodą znaleziono but. Zdaniem policji mógł należeć do Jordana.
Impas trwał dobrych piętnaście minut. Wreszcie się poddałam i siedzieliśmy w ciszy. Byłam zirytowana. Wiedziałam, że wieść o zaginionym uczniu dziewiątej klasy z Thunder Bay nie będzie w Toronto żadną rewelacją.
I nagle przypomniałam sobie o dobrych manierach i o tym, gdzie jestem. Rozmawiałam z wielkim wodzem, wybranym przez 45 tysięcy ludzi, który najwyraźniej próbował mi coś powiedzieć.
– Jordan jest siódmym uczniem, który zaginął lub zginął w szkole – zaczął Stan. – Od 2000 roku zginęli: Jethro Anderson, Curran Strang, Paul Panacheese, Robyn Harper, Reggie Bushie i Kyle Morrisseau. Teraz zaginął Jordan Wabasse.
Wreszcie dotarło do mnie, co próbuje mi przekazać. Siedmioro uczniów. Siódemka jest w kulturze rdzennych mieszkańców bardzo symboliczną liczbą. Każdy członek plemienia Anishinaabe zna przepowiednię o siedmiu ogniach. Każde proroctwo określa się jako ogień. Każdy ogień reprezentuje kluczowy okres w historii mieszkańców Żółwiej Wyspy, czyli kontynentu Ameryki Północnej. Pierwsze trzy ognie to historia o tym, jak wyglądało życie przed pierwszym kontaktem z Europejczykami w 1492 roku, o spokojnej egzystencji wzdłuż wybrzeża Atlantyku i migracji na zachód w poszukiwaniu pożywienia i wody.
Czwarty ogień zapowiada nadejście jasnoskórej rasy i to, co się stanie po jej przybyciu. Proroctwo to ostrzega, że Anishinaabe będą w stanie przepowiadać przyszłość dzięki czytaniu z twarzy ludzi jasnoskórych[3]. Tak powstały kolejne dwie przepowiednie. Według pierwszej, jeśli twarz będzie należeć do człowieka, który wygląda na szczęśliwego i skłonnego do braterstwa, dla wszystkich mieszkańców Żółwiej Wyspy nadejdzie czas zmian. Dwa narody połączą się w jeden potężny naród – mający wiedzę i rozumiejący świat. Nastanie czas harmonii i pokoju.
Druga przepowiednia mówiła, że jeśli z jasnoskórych twarzy da się wyczytać mrok, Anishinaabe będą musieli zachować ostrożność. Taka twarz przyniesie ogromne cierpienie i śmierć. Z początku ten mrok może być trudno dostrzec. Druga twarz może wyglądać jak pierwsza, ale mogą się w niej kryć ciemne serca ludzi o jasnej skórze, którzy pragną jedynie zagrabić dla siebie to, co ziemia ma do zaoferowania. Taka twarz przyniesie zniszczenie, jasnoskórzy napełnią rzeki i wody truciznami i sprawią, że zwierzęta zaczną umierać.
Piąty ogień zapowiada wojnę i cierpienie. Ten, kto przyniesie rdzennym mieszkańcom radość, o ile przyjmą jego nauki, da im też obietnicę zbawienia. Ale jeśli posłuchają tego proroka, będą zgubieni na wiele pokoleń. Zapomną o swojej przeszłości i nie będą wiedzieli, co robić w przyszłości.
Według szóstego ognia jasna twarz będzie nosić maskę śmierci. Rdzenny lud zostanie oszukany. Spadną na niego choroby ducha i ciała, dzieci zostaną mu odebrane. Nauki Starszych i przeszłość zostaną zapomniane, rodziny się rozpadną. Ludzie będą zagubieni, zapomną o celu swojego życia – a „kielich życia stanie się niemalże kielichem smutku”[4].
Przed siódmym ogniem młodzi ludzie powstaną i zaczną podążać śladami przeszłości, szukając pomocy u Starszych, ale wielu Starszych zaśnie lub nie będzie w stanie im pomóc z innych powodów. Młodzi będą musieli znaleźć własną drogę, a jeśli im się uda, nastąpi odrodzenie rodu Anishinaabe. Jeśli zawiodą, wszystko się rozpadnie.
Stan powiedział mi, że tych siedmioro uczniów pochodziło ze społeczności żyjących setki kilometrów od Thunder Bay, zamieszkujących odległe rejony północnego Ontario. Szkół średnich jest tam bardzo mało. Wszyscy młodzi, którzy chcieli kontynuować naukę, zostali zmuszeni do opuszczenia swoich rezerwatów.
Ponad siedemdziesiąt pięć północnych Pierwszych Narodów z terytorium NAN i z Wielkiego Porozumienia Rad Numer 3[3*] w pobliżu granicy z Manitobą żyje w odizolowanych rezerwatach rozsianych na rozległym obszarze lasów pełnych brzóz, słodko pachnących cedrów i skał tarczy kanadyjskiej. Rdzenna ludność przeprowadza się do Thunder Bay z konieczności, aby ukończyć szkołę średnią, znaleźć pracę, uzyskać dostęp do opieki zdrowotnej i uciec od ubóstwa panującego w rezerwacie.
W mieście mieszka około 108 tysięcy ludzi, według danych Statistics Canada ponad 10 tysięcy z nich to ludność rdzenna[5]. Liczba ta jednak stale rośnie. Przewiduje się, że do roku 2030 rdzenni mieszkańcy będą stanowić 15 procent populacji Thunder Bay[6].
Miasto bardzo się różni od miejsc, które ci młodzi ludzie opuszczają. Tam, gdzie się wychowali, nie ma sygnalizacji świetlnej ani przejść dla pieszych. Żadnych McDonaldów ani supermarketów Loblaw. Z reguły jest tam tylko jeden sklep – Northern Store, w którym można kupić wszystko, od drogich artykułów spożywczych po baterie i kalosze. Wszystkie te towary są transportowane samolotami czarterowymi, a w związku z tym ceny są zaporowe – często trzy lub cztery razy wyższe niż w miastach leżących na południu.
Ale brak odpowiedniej żywności na północy to nie tylko kwestia cen. Warzywa, owoce i świeże mięso często są tak drogie, że aby mieć co jeść, ludzie kupują coś tańszego: chleb, napoje gazowane i przetworzone mięso. Takie wybory wymusza ubóstwo. Miejscowi mają w związku z tym różne problemy zdrowotne. Konsekwencją diety bogatej w węglowodany i cukier są cukrzyca, nadciśnienie tętnicze, choroby serca i kłopoty z zębami. Istnieje silny nacisk na powrót do tradycyjnej żywności – takiej jak łoś, królik, ryba, kuropatwa i gęś. Ludzie próbują uniezależnić się od drogich produktów spożywczych i żywić tak jak ich przodkowie.
Społeczności te żyją na terenach zajmowanych przez największe skupisko słodkowodnych jezior na świecie, ale często nie mają dostępu do czystej bieżącej wody i kanalizacji. Jeśli nie ma prądu, woda nie jest filtrowana. Dostęp do stałych zasobów energii jest na północy poważnym problemem – wielu mieszkańców musi polegać na generatorach prądu z silnikiem Diesla emitujących dwutlenek węgla. Zimą przewody zamarzają. Niemal połowa rdzennych społeczności żyjących w Ontario musi przegotowywać wodę. Nie mogą pić tego, co płynie z kranów. Rodzice nie mają możliwości, żeby kąpać dzieci w czystej, pozbawionej bakterii wodzie. Czasami większe południowe miasta kradną im wodę. Przez niemal wiek leżące w Manitobie miasto Winnipeg przez wodociąg pobierało wodę z siedziby rdzennej społeczności Shoal Lake 40 w północno-zachodnim Ontario, aby zapewnić wodę pitną blisko 700 tysiącom mieszkańców. Woda, którą pozostawiono mieszkańcom Shoal Lake 40, jest skażona bakteriami i od prawie dwudziestu lat obowiązuje zalecenie, żeby ją przegotowywać[7].
Rdzenne społeczności praktycznie nie mają dostępu do szpitali – mogą korzystać z jednego, w Moose Factory – nie dysponują profesjonalną strażą pożarną, na ich terenach działa bardzo mało szkół. Prawie wszystkie szkoły w rezerwatach, do których można się dostać jedynie drogą lotniczą, kończą się na ósmej klasie, a tylko kilka na dwunastej. Jeśli młodzi ludzie chcą uczęszczać do szkoły średniej, muszą się przenieść do miasta, na przykład do Timmins, Sioux Lookout czy Thunder Bay.
Ostatnia szkoła rezydencjalna w Kanadzie została zamknięta w latach dziewięćdziesiątych. Za pośrednictwem Indian and Northern Affairs Canada (INAC) rząd federalny miał wówczas zacząć finansować i utrzymywać szkoły dla dzieci rdzennej ludności. Jednakże nigdzie w Kanadzie obietnica ta nie została należycie spełniona. Standardy nauczania i wyposażenia szkół w rezerwatach są bardzo zróżnicowane. Tego, co organy zarządzające szkołami uważają za podstawy, na przykład bibliotek, sal gimnastycznych czy laboratoriów naukowych, z reguły w nich nie ma.
– Dostęp do szkoły średniej jest prawem każdego kanadyjskiego dziecka – powiedział Stan. Ale te dzieci są traktowane inaczej, zapomina się o ich potrzebach w kraju, który szczyci się jednym z najlepszych systemów edukacyjnych na świecie.
Stan spojrzał na mnie.
– Zabiorę panią na przejażdżkę.
Wyszliśmy z biura NAN i wsiedliśmy do starego zdezelowanego pickupa. Stan włożył do odtwarzacza płytę z muzyką gospel. Powiedział, że słuchanie gospel zawsze go uspokajało. Gdy myśli o Bogu, czuje, że jest bliżej syna.
Daniel Beardy miał dziewiętnaście lat, kiedy znaleziono go pobitego do nieprzytomności na imprezie w Fort William First Nation. Właśnie kończył naukę w szkole średniej Dennis Franklin Cromarty (DFC) w Thunder Bay, przeznaczonej dla rdzennych uczniów i prowadzonej przez Northern Nishnawbe Education Council [Rada Edukacji Północnego Nishnawbe, NNEC]. Większość dzieci uczęszczających do Dennis Franklin pochodzi z rezerwatów oddalonych od Thunder Bay o kilkaset kilometrów. Uczniowie muszą mieszkać w pensjonatach, a ci, którzy je prowadzą, dostają za to wynagrodzenie. Sześcioro z siedmiorga dzieci, o których mowa w tej książce, chodziło do DFC.
Rodzina Beardych należy do Muskrat Dam First Nation, odizolowanej społeczności liczącej około trzystu osób, zamieszkującej odległe północne tereny Ontario. Można do nich dotrzeć tylko samolotem. Gdy Stan został wielkim wodzem, musiał się przeprowadzić do Thunder Bay. Dołączyli do niego żona Nellie i syn Daniel. Dzięki temu chłopak mógł uczęszczać do szkoły średniej i mieszkać z rodzicami.
Był jedynym synem Stana i Nellie, ich dumą i radością, towarzyskim nastolatkiem, który kochał życie, przyjaciół i hokeja. Zakochał się w tym sporcie, gdy miał pięć lat. Został drugim bramkarzem w hokejowej lidze Junior A w Ontario. Przeprowadzka do Thunder Bay oznaczała, że będzie mógł grać w bardziej profesjonalnych drużynach, z których kiedyś wyszły takie sławy NHL jak bracia Staal, Patrick Sharp i bramkarz Matt Murray.
Ale pewnego wieczoru pod koniec lipca wybito mu z głowy marzenia o NHL. 1 sierpnia 2004 roku, po trzydziestu godzinach spędzonych na oddziale intensywnej terapii, zmarł w wyniku odniesionych obrażeń.
Stan nie umie pozwolić Danielowi odejść. Nie pozwoli odejść całej siódemce. Kiedy opowiadał mi o stracie syna, wyraźnie wyczuwałam ból po śmierci siedmiorga młodych ludzi. Utrata Daniela i pozostałych oznaczała utratę nadziei, porażkę pokolenia, które nie umiało zadbać o następne. Te zaginięcia i śmierć oznaczały wszystko, co najgorsze w relacjach Kanady z jej rdzennymi mieszkańcami.
Stan parkował i opowiadał mi o Jordanie: on również był bramkarzem, jak Daniel.
Rozejrzałam się i zobaczyłam most obrotowy na James Street przecinający rzekę Kaministiquia. Zaparkowaliśmy niedaleko brzegu, za kilkoma opuszczonymi budynkami.
– Co tu robimy? – spytałam, gdy wysiadłam z trucka.
Zaczęłam się bać.
Przed nami rozpościerała się rwąca, brunatna rzeka Kam. Dopiero co puściły lody. Po drugiej stronie nabrzmiałych wiosennych wód wznosiła się Animikii-wajiw, Góra Grzmotu w języku Odżibwejów, przez ludność kolonialną nazywa Górą McKaya: cel wycieczek, z którego rozciąga się panoramiczny widok na miasto i śpiącego Nanabijou. Wznosząca się trzysta metrów nad miastem Animikii-wajiw zapewnia nie tylko malowniczy widok. To duchowe centrum Odżibwejów z Fort William First Nation.
Serce zaczęło mi bić szybciej. Poczułam, że zbiera mi się na mdłości. Doskonale znałam to miejsce. To rezerwat mojej babci, w którym moje dzieci biegały po wysokiej trawie w blasku letniego słońca i były karcone przez patrolujących teren policjantów za próby wspinania się po kruszących się łupkowych skałach na zboczu góry.
Stan kiwnął głową, a potem powiedział:
– Sądzimy, że Jordan został zapędzony do rzeki.
Ci, którzy go szukali, właśnie tam znaleźli jeden z jego butów do biegania. Rdzenni myśliwi, specjaliści od tropienia zwierząt, odkryli ślady stóp prowadzące do wody. Wyglądało na to, że to był pościg.
W wodach i zalewach, które wpadają do Jeziora Górnego, znaleziono już ciała czterech chłopców. Miesiąc później Jordan miał zostać piątym.
Oto wizja ślepca.
Ślepiec jest Starszym.
Miał wizję.
Tak powiedziała Lillian Suganaqueb. Lillian była odpowiedzialna – z ramienia mieszkańców Webequie First Nation – za poszukiwania Jordana Wabassego, który zaginął 7 lutego 2011 roku. Założyła centrum dowodzenia po stronie Fort William, w starym biurze Kanadyjskiego Czerwonego Krzyża.
Kiedy Jordan zaginął, członkowie społeczności Webequie First Nation pokonali prawie 540 kilometrów, żeby się dostać na południe do Thunder Bay i zacząć go szukać. Dziesiątki ludzi, młodzi i starzy, krewni, przyjaciele i nieznajomi, zjawili się, bo tak się robi, gdy znika ktoś z twojej społeczności.
Niektórzy z nich byli świetnymi tropicielami, znanymi z umiejętności życia w buszu. Przemierzali zaśnieżone drogi, jeździli truckami i skuterami śnieżnymi.
Znajdował się wśród nich niewidomy mężczyzna.
Lillian postanowiła z nim porozmawiać. Usiedli przy stole i długopisem nakreśliła jego wizję na sześciu kartkach białego papieru. Rysunek zaczyna się od rzeki biegnącej zawijasem przez środek strony. Ta rzeka to Kam. Obok niej znajdują się płot i dwa budynki, jeden obok drugiego: zanotowała, że dzieli je około trzydziestu centymetrów.
Stary człowiek powiedział, że widzi tory kolejowe po północnej stronie wody. A po południowej – Górę McKaya. I most. Widzi też ścieralnię. Budynki i elewatory zbożowe. Widzi magazyn przemysłowy, skład. Teren nie jest ogrodzony. Biegnie wzdłuż torów kolejowych. Lillian to wszystko narysowała.
Ślepiec powiedział też, że tej nocy, kiedy Jordan zniknął, spotkał się z dwiema osobami. Młodymi, tak jak on. Doszło do kłótni. Bójki. „Na pewno próbują się ukryć” – oznajmił.
Widział leżącego na ziemi ducha Jordana. Śnieg nie był tam bardzo głęboki. Duch Jordana znajdował się albo na wodzie, albo na brzegu.
Niewidomy widział twarz Jordana. Twarz zwróconą na północ. Leżał stopami na południe.
Powiedział, że duch żółwia jest blisko. Tak jak nocny ptak. Dodał, że niedźwiedź przemieszcza się nocą.
A potem skończył: „Im usilniej będziecie szukać, tym bardziej on będzie znikać”.
We wrześniu 2010 roku Jordan Titus Lawrence Wabasse przyleciał do Thunder Bay i został zapisany do Matawa Learning Centre, zupełnie nowej szkoły mającej siedzibę w dwukondygnacyjnym brązowym budynku, w którym mieści się też Rada Plemienna Matawa. Szkoła nie ma terenów zielonych ani boisk, nie ma bieżni ani niczego innego, co mogłoby jej nadać wygląd szkoły średniej. To przestarzały niski budynek stojący przy głównej arterii komunikacyjnej i parkingu.
Rada Plemienna Matawa reprezentuje dziewięć północnych Pierwszych Narodów Kri i Odżibwejów, w tym Webequie, grupę Jordana. Rada wybrała tę nazwę, ponieważ zarówno w języku Odżibwejów, jak i Kri słowo „matawa” oznacza miejsce, w którym zbiegają się rzeki. Dziewięć społeczności Matawa ma na północy wspólną granicę – wszystkie je łączą główne systemy rzeczne. Nierzadko zdarza się, że rdzenne rady plemienne zbierają się i zawierają sojusz, aby zapewniać różnorodne usługi tym, którzy musieli wyjechać do miasta. Mogą pomóc w nauce zawodu, znalezieniu zakwaterowania czy nawet zdobyciu wykształcenia.
Matawa prowadzi szkoły podstawowe dla dzieci wszystkich dziewięciu Pierwszych Narodów. Jest świadoma swoich niedociągnięć i otwarcie o nich mówi. W raporcie z 2007 roku zauważa, że pomimo znacznej poprawy osiągniętej w ciągu ostatnich dziesięciu lat system edukacji Matawy „jest poniżej normy” w porównaniu z innymi miastami i nie spełnia standardów prowincji. System zmaga się z problemem niewielkich osiągnięć uczniów i „znacznymi różnicami w ocenach w stosunku do standardów prowincji”. Brakuje sal lekcyjnych, pomocy dydaktycznych i wyspecjalizowanych nauczycieli, którzy mogliby kształcić dzieci o szczególnych potrzebach poznawczych czy fizycznych[8].
Do Centrum Kształcenia Matawa zapisanych było tylko trzystu uczniów. Oferuje ono alternatywny program edukacyjny, zgodnie z którym dzieci otrzymują zindywidualizowany plan nauczania – uczeń nie zostanie przyjęty do szkoły, jeśli nie udowodni, że jest odpowiedzialny i poradzi sobie z programem. Jordan miał wszystkie niezbędne cechy.
Błagał swoją mamę, Bernice, aby pozwoliła mu pojechać do Thunder Bay i kontynuować naukę. Dobrze się uczył, świetnie sobie radził z angielskim i matematyką.
Bernice się wahała. Chciała, żeby jej syn został w Webequie i chodził do tamtejszej szkoły średniej. Wiedziała, że nie jest ona najlepsza – została zbudowana z kontenerów, a wybór zajęć był ograniczony – ale Thunder Bay znajdowało się tak daleko, a nie mogła z nim jechać, musiała zostać z jego młodszym rodzeństwem.
Jordan miał wielkie marzenia. Bardzo chciał grać w hokeja w prawdziwej lidze i należeć do Maple Leafs lub innej drużyny NHL. Wiedział, że jeśli zostanie w Webequie, nigdy nie zdobędzie na to szansy. W mieście nie było nawet zadaszonej hali. Zbudowano tylko odkryte lodowisko, z którego nie zawsze dało się korzystać, nawet w zimie. Brakowało też dzieciaków do utworzenia porządnej ligi. Bernice wiedziała, co musi zrobić – wysłać syna do miasta, gdzie mógłby uzyskać średnie wykształcenie i zacząć grać w prawdziwej lidze.
Musiała pozwolić mu odejść. Nie mogła mu przeszkadzać w rozwoju. Każda matka chce dla swojego dziecka jak najlepiej. Była rozdarta, ale musiała się uśmiechać, dodawać mu pewności siebie i ignorować tępy ból i strach, który się w niej zbierał.
W Thunder Bay Jordan zamieszkał ze swoim dalekim kuzynem Cliffordem Wabassem i jego żoną Jessicą w ich dwukondygnacyjnym domu na łukowatej ulicy w pobliżu lotniska w Fort William. Jak wszyscy opiekunowie dostawali oni pięćset dolarów miesięcznie na pokrycie kosztów jego utrzymania, takich jak dach nad głową, przekąski i kolacja. Nie mieli obowiązku pilnować go w nocy, jeść z nim posiłków, pomagać w odrabianiu lekcji ani wozić na zajęcia pozaszkolne. Dom Clifforda był mały, więc Jordan dzielił pokój z innym uczniem, Shane’em Troutlakiem. Clifford od razu polubił Jordana, cichego, grzecznego, zamkniętego w sobie dzieciaka. Miał metr osiemdziesiąt i ważył około dziewięćdziesięciu kilogramów, łatwo więc dało się go pomylić z dorosłym mężczyzną. Ale nie był mężczyzną, tylko piętnastoletnim chłopcem, który jeszcze nie dorósł do swojego ciała.
Żeby dojechać do szkoły, Jordan i Shane musieli korzystać z transportu publicznego. Przystanek znajdował się kilka kroków od domu, przy Mary Street. 7 lutego 2011 roku, w poniedziałek, Clifford widział, jak o 8.20 Jordan wychodzi do szkoły. Jak zwykle.
Było zimno. Północny chłód przeszywał do kości, temperatura wahała się od minus siedemnastu stopni Celsjusza w dzień do minus trzydziestu dwóch w nocy. Jak większość nastolatków Jordan nie ubrał się stosownie do pogody. Miał na sobie fioletową bluzę z kapturem firmy Hurley, ciemnoniebieską dżinsową kurtkę na podszewce, białą koszulkę z napisem „Blink If You Want Me” i czarne błyszczące spodnie od dresu. Do tego białe buty do biegania marki Adidas i czapkę z daszkiem Maple Leafs.
Tego ranka w autobusie spotkał kumpla, Desmonda Jacoba, kolegę z Webequie. Po południu Shane widział go w sali w Matawie. O każdej porze w szkole przebywało jakieś pół tuzina dzieciaków z Webequie. Wiele z nich było w mieście po raz pierwszy w życiu – pierwszy raz widzieli sygnalizację świetlną i centrum handlowe. Thunder Bay w niczym nie przypominało domu.
Webequie leży wysoko na Nizinie Hudsońskiej, można się tam dostać tylko drogą powietrzną lub – zimą – dojechać zamarzniętymi rzekami. Z lotu ptaka niziny wyglądają jak gigantyczne zielone pasy tygrysa ułożone w poprzek krajobrazu. Torfowisko w kolorze groszku leży na brzegach długich, wąskich rzek. Ziemia jest brązowa, grząska. Pod nią kryją się ogromne nietknięte zasoby: od diamentów i niklu po miedź i chromit, materiał wykorzystywany do produkcji urządzeń ze stali nierdzewnej. Ten obszar określa się mianem Pierścienia Ognia – nazwę ten nadał mu jeden z poszukiwaczy złóż, który uwielbiał Johnny’ego Casha.
Mieszkańcy Webequie starają się żyć tradycyjnie. Polują, łowią ryby, skórują zwierzęta, wykorzystują te skóry do produkcji ubrań lub jako bazę do wyrobu pięknie zdobionych rękawic, mokasynów i innych rzeczy. Jordan dorastał wśród tradycji swego plemienia, w buszu czuł się jak w domu. Kiedy zmieniała się pora roku i nadchodził czas polowania, bardzo pomagał swojej rodzinie wypełnić zamrażarkę rybami i mięsem oraz zgromadzić inne zapasy na zimę.
Był odpowiedzialny. Jeśli wiedział, że ktoś liczy na jego pomoc, pomagał. Kiedy więc tego wieczoru nie pojawił się na kolacji i nie zadzwonił, żeby powiedzieć, że się spóźni, Jessica lekko się zaniepokoiła. Tego wieczoru miał trening hokeja. Zawsze wracał do domu, żeby coś przedtem zjeść. Zaczynał o 20.45. Był bramkarzem Current River Comets, drużyny grającej na poziomie Midget B. Ponieważ wcześniej nie grał w żadnej lidze dla dzieci, można to uznać za niezwykły sukces świadczący o jego rozkwitającym talencie. Trenerzy powiedzieli, że powinien się zgłosić do ligi AA, ale przegapił datę naboru. Zachęcali, żeby grał dalej. Za rok z pewnością mu się uda.
Na pewno zamierzał wrócić późnym wieczorem, ponieważ obiecał swojej dziewczynie, Mydze O’Keese, że zadzwoni do niej o dwudziestej trzeciej. Myda pochodziła z Eabametoong (Fort Hope) First Nation żyjącego prawie 350 kilometrów na północ od Thunder Bay. Chodziła do szkoły średniej Hammarskjold i mieszkała u ciotki. Jordan poznał ją kilka lat wcześniej na zebraniu plemiennym w Webequie. Stali się nierozłączni: widywali się po szkole, Jordan często odwiedzał ją u ciotki. Dziewczyna zawsze przychodziła na jego mecze. W styczniu jednak jej ciotka zapragnęła wrócić do domu. Dziewczyna musiała pojechać z nią. Nie miałaby z kim zostać w Thunder Bay. Spotykali się od dwóch lat i Jordan bardzo za nią tęsknił. Zaplanowali, że odwiedzi ją w Fort Hope podczas marcowej przerwy.
Tuż po północy Myda zadzwoniła do domu Jordana. Telefon dzwonił i dzwonił, ale nikt nie odbierał. Jedynym sposobem skontaktowania się z Jordanem był telefon stacjonarny lub komputer. Miesiąc wcześniej chłopak zgubił swoją komórkę.
Jessica nie spała do drugiej w nocy. Zastanawiała się, gdzie jest jej podopieczny.
Ostatni raz widziano Jordana żywego, kiedy wysiadał z biało-niebieskiego autobusu Thunder Bay Transit nie dalej niż jedną przecznicę od miejsca, w którym mieszkał.
Był w centrum handlowym Intercity, popularnym miejscu spotkań nastolatków. Stoi ono na ziemi niczyjej, w tej nijakiej, środkowej części miasta, nad Kam, przy torach kolejowych łączących Fort William z Port Arthur. Niektórzy nazywają to miejsce strefą zdemilitaryzowaną – DMZ (demilitarized zone).
Do Intercity chodzili wszyscy. To największe i jedyne nowoczesne centrum handlowe w całym północno-zachodnim Ontario, z restauracjami i modnymi sklepami odzieżowymi. Dla nastolatków z północy, którzy dorastają w miejscach, gdzie nie ma sklepów i restauracji, centrum handlowe jest doświadczeniem egzotycznym. Mogą zjeść hamburgera czy pączka, wypić napój gazowany i usiąść, gdzie tylko zechcą. Po lekcjach można spotkać tam wszystkich.
Jordan tego dnia widział się z przyjaciółmi, Jaredem Sugarheadem i Michaelem Semple’em, i postanowili trochę wypić. Dla wielu nastolatków z północy, którzy nagle znaleźli się bez nadzoru na miejskim placu zabaw, poza przesiadywaniem w centrum handlowym również picie było sposobem spędzania czasu. Alkohol wyrównuje społeczne szanse samotnych dzieciaków, którym brakuje pewności siebie albo przyjaciół, albo które po prostu chcą się wtopić w tłum. Nikt nie wie, skąd tamtej nocy wzięli alkohol ani co pili.
Po jakimś czasie Jordan pożegnał się z Jaredem i Michaelem. Był podpity, ale dało się nawiązać z nim kontakt. Kamera uchwyciła go o 20.15 w pobliżu toalet: szedł samotnie korytarzami centrum handlowego, czapkę bejsbolową z logo Maple Leafs założył tył na przód, a w rękach trzymał kubek z Subwaya. Gdyby chciał zdążyć zabrać z domu sprzęt i dotrzeć na trening na 20.45, musiałby biec.
Żeby wrócić do domu, musiałby się dostać do ratusza, skąd odjeżdżają autobusy do różnych części miasta. Ratusz to najważniejsze miejsce spotkań nastolatków, którzy po szkole wracają do domów. To również miejsce spotkań wszelkiego rodzaju podróżnych, którzy próbują się ogrzać w oczekiwaniu na autobus.
Uczennice szkoły średniej Julie Mequanawap, Victoria Moonias i Ashley Keeskitay pamiętają, że widziały Jordana w autobusie numer jeden około 21.30. Jechali razem prawie pół godziny. Jordan siedział sam przy środkowych drzwiach, w lewej ręce trzymał przezroczystą butelkę. Dziewczyny śmiały się w swoim gronie, ale ponieważ znały Jordana i Mydę, postanowiły wyciągnąć smartfony i nagrać zabawny filmik, w którym Jordan mówi Mydze, że za nią tęskni[9].
Ashley wiedziała, że Jordan jest podpity. Widziała, jak wysiada na przystanku przy Mary Street i rusza w kierunku domu stojącego przy Holt Place. Wysłała nagranie Mydze. Potem jeszcze z nią rozmawiała. Ostatni raz kamera uchwyciła Jordana w Thunder Bay Transit – o dwudziestej drugiej.
Ślepiec opowiedział Lillian o dziewczynach z autobusu.
Powiedział, że duch tej wyższej wie więcej, niż jest skłonna przyznać.
Opiekun Jordana, Clifford, zadzwonił na policję 8 lutego. Zgłosił zaginięcie chłopaka dzień po tym, jak widział go po raz ostatni. Powiedział, że Jordan wyszedł z domu o 8.20 i nie wrócił do domu. O 22.00 posterunkowy Robert Main pojechał do Clifforda i dokładnie sprawdził, czy Jordana tam nie ma. Działał na podstawie raportu o zaginięciu. Myślał, że chłopak zaginął tego wieczoru, podczas gdy od jego zaginięcia minęły już pełne dwadzieścia cztery godziny[10]. Poprosił o zdjęcie zaginionego. Jessica pokazała mu je na swoim komputerze stacjonarnym[11]. Ostatni post Jordana na jego profilu na Facebooku pojawił się 5 lutego. Jak wiele dzieciaków z północy często korzystał z tego portalu. Na jego profilu znajdowało się cztery tysiące trzysta wiadomości[12]. W ciągu następnych czterdziestu ośmiu godzin Main nie przeprowadził rozmów z uczniami Matawy, którzy mogli coś wiedzieć o ostatnim miejscu pobytu Jordana[13].
11 lutego w „Chronicle Journal” ukazał się pierwszy artykuł o jego zaginięciu. Była to krótka notatka, nie więcej niż cztery zdania, o tym, że policja prosi o pomoc w odnalezieniu piętnastolatka: „Jordan Wabasse jest rdzennym Kanadyjczykiem i ostatni raz widziano go w poniedziałek. Ma metr osiemdziesiąt wzrostu i waży dziewięćdziesiąt kilogramów. Zdaniem policji może przebywać w okolicach Victoriaville, często odwiedzał również okolice South Core”.
Tego samego dnia jednostka pomocy doraźnej (Thunder Bay Emergency Task Unit) przeprowadziła pierwsze naziemne poszukiwania Jordana. Zaczęły się po trzech dniach od jego zaginięcia. Nie uruchomiono Amber Alert (Child Alert) – a przecież kanadyjskie organy ścigania zawsze robią to w przypadku zaginięcia lub porwania dziecka, a także kiedy uznają, że dziecko jest w poważnym niebezpieczeństwie i można je jeszcze znaleźć. Nie wysłano jednostki K-9 ani jednostki kryminalistycznej. Policja prowadziła poszukiwania na piechotę, pukała do drzwi domów pochodzących głównie z czasów drugiej wojny światowej, stojących zaledwie kilka kilometrów od Góry McKaya i torów kolejowych. Zaczęli na przystanku autobusowym przy Mary Street West, gdzie Jordana widziano po raz ostatni. Funkcjonariusze ruszyli najpierw na wschód, w stronę Holt Place, potem na zachód, w stronę Neebing Avenue, a następnie w kierunku wysuniętej najdalej na wschód części Georgina Bay. Potem zawrócili na południe do Mary Street West i na północ do ścieżki rowerowej. Pokazywali zdjęcie Jordana w każdym domu, każdej napotkanej osobie – i niczego się nie dowiedzieli. Nikt go nie widział.
Następnego dnia policja sporządziła plakaty z podobizną Jordana. Dostali je wszyscy umundurowani funkcjonariusze wyruszający na patrol. Wizerunek Jordana został wprowadzony do systemu komputerowego i rozpowszechniony. Jednostka ratownicza znów wyruszyła w teren, tym razem rozszerzono obszar poszukiwań. Piesi policjanci odwiedzili każdy dom i przeczesali wszystkie podwórka. W gazecie zaapelowano do mieszkańców, żeby sprawdzili swoje garaże i szopy.
I znów nic nie znaleziono.
Sześć dni po tym, jak widziano Jordana po raz ostatni, ekipa poszukiwawcza z Webequie znalazła czapkę z daszkiem i ślady stóp w śniegu na zamarzniętej rzece biegnące w kierunku mostu obrotowego na James Street[14]. Czapka nie znajdowała się w wodzie, nie była zamarznięta ani zakopana w śniegu. Leżała na lodzie w pobliżu drewnianej przybudówki, tuż pod mostem, na wschodnim brzegu rzeki Kam. Na południe od tego miejsca wznosi się Góra McKaya. Na północy są tory kolejowe, a w oddali dwa elewatory zbożowe, o których wspominał ślepiec. Najbliższy przystanek autobusowy przy Mary Street od mostu obrotowego dzieliły 2,2 kilometra. Czapka wyglądała tak, jakby ktoś ją na chwilę odłożył.
Wydawała się nowa. Była ciemnoniebieska z białym logo Maple Leafs. Na jej krawędzi nadal znajdowała się złota naklejka z rozmiarem: dowodziła, że to oryginalny produkt NHL. Została wysłana do Toronto do Centrum Nauk Sądowych, a Policja Prowincjonalna Ontario (Ontario Provincial Police, OPP) wysłała drona, który miał zrobić zdjęcia okolicy. Nie wykluczono popełnienia przestępstwa.
Gdy tylko poszukiwacze z Webequie znaleźli czapkę i ślady stóp, skontaktowali się ze Służbą Policyjną Nishnawbe Aski (Nishnawbe Aski Police Service, NAPS) i z rodzicami Jordana, Bernice i Derekiem Jacobami.
Bernice i Derek, gdy tylko dowiedzieli się o zaginięciu syna, przylecieli do Thunder Bay małym samolotem czarterowym. Dla poszukiwaczy przybywających z Webequie i okolicznych miejscowości wynajęli kilka pokojów w hotelu Airlane naprzeciwko lotniska, przy Arthur Street.
Policja odwiedziła tam Bernice i poprosiła ją o próbkę DNA.
Następnie wezwano ekipę nurków.
Nurkowie z Policji Prowincjonalnej Ontario przeprowadzili szeroko zakrojone poszukiwania przez otwory w lodzie nieopodal miejsca, w którym znaleziono czapkę. Przeszukiwali teren prawie przez dwa dni, pracowali w bardzo trudnych warunkach, głęboko pod grubą warstwą lodu.
Ale nic nie znaleźli.
Na policję zaczęli wydzwaniać ludzie, którym się wydawało, że widzieli Jordana w centrum handlowym, w sklepie sieci Mac’s, w pobliżu banku lub sklepu spożywczego, żebrzącego o drobne. Do 18 lutego policja sprawdziła prawie dwadzieścia takich tropów, ale nic nie znalazła. Złożyła również wizytę ochroniarzom z centrum handlowego Intercity. Jeden z nich zerwał wiszący na korytarzu plakat z twarzą zaginionego chłopaka i wyrzucił go do kosza[15].
Charakterystyczną cechą Północy jest to, że każdy zna tam każdego. Jeśli zapytasz Jennifer Wabano, która mieszka w Attawapiskat First Nation na wybrzeżu James Bay, czy zna Sama Huntera z Weenusk First Nation w pobliżu Hudson Bay, najprawdopodobniej odpowie: „Oczywiście, że znam Sama. To mój kuzyn”.
Północ może i rozciąga się na
