Pretendent z Ameryki ebook

Wstęp

 W książce tej nie będzie mowy o pogodzie. Jest to próba napisania książki bez opisów pogody. Jest to pierwsza tego rodzaju próba w literaturze pięknej. Może się nie udać, ale jest zabawką godną człowieka, który nie boi się samego djabła — a autor był właśnie w takiem usposobieniu. Liczni czytelnicy, którzy chcieli przeczytać do końca jakieś opowiadanie, nie mogli tego dokonać z powodu rozwlekłych rozważań na temat pogody. Nic tak nie przerywa biegu myśli autora jak konieczność zatrzymywania się co parę stron dla wmieszania pogody do akcji. Tak, jest rzeczą jasną, iż to ciągłe natręctwo pogody szkodzi zarówno autorowi, jak czytelnikowi. Oczywiście, pogoda jest konieczna w opowiadaniu, zaczerpniętym z doświadczenia ludzkiego. Zgoda. Ale należy ją umieszczać tylko tam, gdzie się nie plącze pod nogami i nie przerywa toku opowiadania. Powinna to być najsprytniejsza pogoda, jaką zdobyć można. Nie głupia, uboga. Pogoda-amatorka. Pogoda stanowi specjalność literacką i jest niczem w niepowołanem ręku. Niżej podpisany autor zdolny jest tylko do kilku błahostek natury pospolitej na temat pogody, a i tego nie potrafi zrobić dobrze. Wydało mu się więc rzeczą najmądrzejszą pożyczyć opisów pogody od poważanych i cenionych znawców — oczywiście na kredyt. Opisy te znajdują się przy końcu książki, na boku. Czytelnik jest proszony o przewracanie od czasu do czasu kartek i pomaganie sobie w ten sposób w miarę posuwania się naprzód.

Rozdział I

 Jest niezrównany poranek wiejski w Anglji. Na pięknym pagórku widzimy majestatyczne budowle, porosłe bluszczem mury i wieżyce zamku Cholmondeley, potężną pamiątkę i świadectwo wielkości średniowiecznych baronów. Jest to jeden z zamków earla Rossmore, K. G., G. C. B., K. C. M. G., i t. p., i t. p., który posiada dwadzieścia tysięcy akrów ziemi angielskiej i jest właścicielem jednej z dzielnic Londynu, liczącej dwieście domów wypuszczonych w dzierżawę, i żyje dostatnio z dochodu dwustu tysięcy funtów rocznie. Ojcem i założycielem tego dumnego rodu był Wilhelm Zdobywca we własnej osobie — nazwiska matki historja nie wymienia, gdyż była ona tylko przypadkowym i małoznacznym epizodem w jego życiu, będąc córką garbarza z Falaise.  W sali jadalnej zamku w ów chłodny i piękny poranek znajdują się dwie osoby, oraz stygnące resztki przerwanego śniadania. Jedną z tych osób jest stary lord, wysoki, prosty, barczysty, siwy mężczyzna o surowych brwiach; z każdego rysu jego twarzy — z postawy, ruchów — przebija niezłomny charakter; dźwiga swoje siedemdziesiąt lat z taką samą łatwością, z jaką inny dźwiga pięćdziesiątkę. Drugą osobą jest jego jedynak i spadkobierca, młodzieniec o marzących oczach, który wygląda na lat dwadzieścia sześć, ale zbliża się już do trzydziestki. Prawość, uprzejmość, uczciwość, szczerość, prostota, skromność — łatwo to zauważyć, — są głównymi cechami jego charakteru. To też, jeżeli przystroimy go w całkowity przepych jego tytułów, wygląda jak jagnię w zbroi. Nazwisko jego i tytuły brzmią: czcigodny Kirkandbright Llonover Marjoribanks Sellers wicehrabia Berkeley, na Cholmondeley Castle, Warwickshire (wymawiaj: K‘Kubry Tlanover Marsrbanks Seller wicehrabia Barklaj na Czumly Kastl, Worrikszr). Stoi w wielkiem oknie, w postawie wyrażającej głębokie uszanowanie dla tego, co ojciec jego mówi, a jednocześnie pełną szacunku odmienność zdania od narzucanych sobie dowodów. Ojciec przemierza pokój, mówiąc, a mowa jego dowodzi, że rozdrażnienie starego lorda doszło najwyższej temperatury lata.  — Chociaż jesteś taki łagodny, Berkeley, to wiem doskonale, że jeżeli raz uprzesz się uczynić coś, czego według ciebie wymaga poczucie honoru i sprawiedliwości, to wtedy wszelkie dowody i racje (przynajmniej chwilowo) nie działają na ciebie — i to ani śmieszność, ani perswazja, ani prośba; również i rozkaz. Co do mnie...  — Ojcze, jeżeli spojrzysz na to bez przesądów, bez gniewu, to zgodzisz się, że nie czynię nic nierozważnie, ani bezmyślnie, ani samowolnie, czego nie możnaby usprawiedliwić... Ja nie stworzyłem amerykańskiego pretendenta do hrabiostwa Rossmore; nie szukałem go, ani go nie wynalazłem, ani nie narzuciłem go tobie. Znalazł się sam, wmieszał się sam w nasze życie...  — I zamienił moje w istny czyściec na wiele lat przez te natrętne listy, rozwlekłe rezonerstwo, nudne, długie na mile, dowody...  — Których nigdy nie czytałeś, nigdy nie chciałeś czytać. Jednak przez prostą uczciwość należało go wysłuchać. Zbadanie całej sprawy wykazałoby jedynie, czy jest on rzeczywiście prawowitym earlem — w tym wypadku stanowisko nasze byłoby jasne — lub czy też nim nie jest — w którym to wypadku stanowisko nasze byłoby również jasne. Ja czytałem jego wywody, mylordzie. Zapoznałem się z niemi dobrze, zbadałem je cierpliwie i dokładnie. Łańcuch zdaje się być nieprzerwany, nie brak w nim ani jednego ogniwa. Mniemam, że jest on prawowitym earlem.  — A ja — że jestem uzurpatorem — nędzarzem bez nazwiska, włóczęgą. Zastanów się, co ty mówisz, sir.  — Ojcze — jeżeli on jest prawdziwym earlem — czy zechcesz, czy mógłbyś — gdyby fakt ten został ustalony — zatrzymać jego tytuły i majątek choć przez jeden dzień, godzinę, minutę?!...  — Mówisz głupstwa — głupstwa — śmieszne idjotyzmy! Posłuchaj mię. Uczynię ci pewne wyznanie, jeżeli zechcesz to tak nazwać. Nie czytałem tych szpargałów, ponieważ nie miałem do tego powodu. Poznałem sprawę za czasów ojca tego pretendenta i mego ojca — przed czterdziestu laty. Przodkowie jego wtajemniczali przodków moich w tę historję blisko od stu pięćdziesięciu lat. Prawdą jest, że prawy dziedzic udał się do Ameryki — z dziedzicem Fairfax lub w tym samym czasie, w każdym razie — ale zniknął gdzieś w puszczach Wirginji, ożenił się i zaczął dostarczać dzikusów na rynek pretendentów; nie pisał do domu; przypuszczano, iż umarł; jego młodszy brat odziedziczył dobra; nagle ten w Ameryce rzeczywiście umarł, a jego najstarszy potomek zgłosił swoje pretensje, listownie — list ten istnieje dotychczas — umarł jednak, zanim stryj znalazł czas czy ochotę odpowiedzieć mu. Nieletni syn tego najstarszego potomka wyrósł tymczasem — przerwa była długa, jak widzisz, i ten zaczął pisać listy i zbierać dowody.  I tak czynił spadkobierca po spadkobiercy, nie wyłączając obecnego idjoty. Było to domaganie się sukcesji przez nędzarzy, żaden z nich bowiem nie był w możności opłacić podróży do Anglji lub wszcząć prawne dochodzenia; Fairfaxowie zachowali swój tytuł hrabiowski, i używają go do dzisiejszego dnia, chociaż mieszkają w stanie Maryland; przyjaciele ich stracili swój przez własne niedbalstwo. Rozumiesz więc, że faktycznie dochodzimy do takiego wniosku: moralnie włóczęga amerykański jest earlem Rossmore; prawnie — posiada do tego tytułu tyleż praw, co jego pies. No — jesteś zadowolony?  Nastąpiła pauza; następnie syn spojrzał na armaturę herbu, wyrzeźbioną na dębowym płaszczu wielkiego pieca, i powiedział z żalem w głosie:  — Od czasu wprowadzenia godeł herbowych, godłem naszego domu było Suum Cuique — każdemu, co mu się należy. Wobec twego śmiałego szczerego wyznania, mylordzie, brzmi to jak sarkazm. Jeżeli Seymour Lathers...  — Zostaw to nieszczęsne nazwisko przy sobie! Przez dziesięć lat kłuło mię w oczy i męczyło uszy! Czasami zdawało mi się, że własne moje kroki powtarzają rytmicznie: Seymour Lathers, Seymour Lathers — Szymon Lathers... A teraz aby nazawsze, na wieki wyryć je w mojej duszy, postanowiłeś — co właściwie postanowiłeś?!  — Jechać do Ameryki do Szymona Lathers i zamienić się z nim na miejsca...  — Jakto? Złożyć prawa earlostwa w jego ręce?!  — Taki mam zamiar...  — Chcesz przeprowadzić szalony plan nie poddawszy tego szczególnego wypadku pod obrady izby lordów?!  — Tak... (z zakłopotaniem i lekkiem wahaniem).  — Za wiele tych dziwactw! Przypuszczam, że jesteś chory, mój synu! Słuchajno — czy znowu zadajesz się z tym osłem, z tym radykałem — jeżeli wolisz to wyrażenie, chociaż ja uważam za synonimy — z lordem Tanzy, z Toolmache?  Syn nie odpowiedział, więc stary lord ciągnął dalej:  — Tak, potwierdzasz to. Ten szczeniak, ta zakała swego rodu i sfery, który uważa wszelkie dziedziczne tytuły i przywileje za uzurpację, szlachectwo za pusty blichtr, arystokrację za zdrajców, a wszystkie nierówności stanów za legalizowaną zbrodnię i podłość — a tylko ten chleb uczciwy, który się zdobyło własną pracą — pracą, ph! — i stary patrycjusz otrząsnął nieistniejące ślady pracy ze swoich białych rąk. — Zgadzasz się z jego poglądami, jak widzę, — dodał z szyderczym uśmiechem.  Nagły rumieniec na policzkach młodzieńca mówił, że pocisk trafił i zranił; odpowiedział jednak z godnością:  — Tak. Mówię to bez wstydu — nie wstydzę się. A teraz zrozumiałeś już powody, dla których chcę zrzec się dziedzictwa. Pragnę usunąć się od tego, co uważam za fałszywą egzystencję, fałszywe stanowisko, i chcę nanowo zacząć życie — zacząć je uczciwie, oprzeć jedynie na podstawie swego człowieczeństwa, nie uciekając się do sztucznej pomocy, i wygrać w życiu lub przegrać bez względu na to, czy tę pomoc posiadam, czy nie! Chcę jechać do Ameryki, gdzie wszyscy ludzie są równi i wszyscy mają jednakowe szanse powodzenia. Chcę żyć lub umrzeć, wypłynąć lub iść na dno, wygrać lub stracić, jak zwykły człowiek — tylko człowiek, a nie jak manekin strojny w fałszywy blichtr...  — Słuchajcie! Słuchajcie!  Obaj mężczyźni spojrzeli sobie twardo w oczy, poczem starszy dokończył śpiewnie:  — Zupełnie oszalał — zupełnie.  Po chwili milczenia zaczął jak ktoś, kto długo dręczony chmurami, ujrzał promień słońca:  — Doskonale, będę miał jedno zadowolenie przynajmniej — Szymon Lathers przybędzie tu w celu objęcia swego dziedzictwa, a ja każę go wrzucić do stawu dla pławienia koni. Biedak — zawsze tak pokorny w swoich listach, tak nędzny, tak uniżony; tak pełen uszanowania dla naszego wielkiego rodu i zaszczytnego stanowiska; tak chcący nas zjednać, tak błagający, byśmy uznali go za krewnego, za tego, w czyich żyłach płynie nasza święta krew — a przytem tak ubogi, tak nędzny, w wytartej odzieży, pogardzany, wyśmiewany za te głupie pretensje przez cyniczne szumowiny otaczającego go tłumu amerykanów — ach, ten ordynarny, skamlący, nieznośny nędzarz. Przeczytać jeden z jego płaszczących się, małych listów? No?!  To ostatnie zwrócone było do wspaniałego lokaja, z siwą czupryną, ubranego w płomienny aksamit z guzami i krótkie spodnie, który stał w pozycji pełnej szacunku z górną częścią tułowia podaną lekko naprzód, z tacą w rękach:  — Listy, mylordzie.  Mylord wziął je, i służący się oddalił.  — Między innemi, list z Ameryki. Od tego włóczęgi oczywiście. Do djabła, ale co to za zmiana! Koperta tym razem nie klejona z szarej bibuły, świśnięta z kramiku i z adresem firmy w rogu. O, koperta dość porządna, z szeroką czarną obwódką żałobną — zapewne z powodu śmierci kota, gdyż był nauczycielem — zalakowana czerwonym lakiem, z pieczęcią wielkości półkoronówki i — i — nasz herb na pieczęci! — motto i reszta! I już nie zwykłe szerokie pismo; wziął sobie sekretarza, który używa pióra z rozmachem i fantazją. Ach, oczywiście, interesy nasze się polepszyły — nasz pokorny włóczęga uległ metamorfozie!  — Przeczytaj list, mylordzie, proszę!  — Tak, tym razem przeczytam. Choćby ze względu na tego kota.  14,042 Szesnasta ulica, Waszyngton, maj 2.  „Mylordzie, spadł na mnie przykry obowiązek doniesienia Ci, że głowa naszego znakomitego rodu już odeszła. Prawdziwie Czcigodny, Najszlachetniejszy, Potężny Szymon Lathers lord Rossmore rozstał się z życiem. („Umarł nareszcie — jest to niewypowiedzianie cenna wiadomość, mój synu!”) w swojej siedzibie w okolicy wsi Duffy Corner w starym wielkim stanie Arkansas — a brat jego wraz z nim. Obaj zostali przywaleni klocem podczas budowania domu dzięki niedbalstwu obecnych, którzy winę tego zwalają na wesołość, wywołaną nadmiarem kwaśnej mieszanki („Błogosławiona niech będzie kwaśna mieszanka — czemkolwiek ona jest, hę, Berkeley?”) przed pięciu dniami, w nieobecności latorośli naszego starego rodu, któraby zamknęła mu oczy i pochowała go z honorami, należnemi historycznemu nazwisku i wysokiej godności — (w istocie leży on jeszcze w lodzie, on i jego brat) — przyjaciele byli zmuszeni zrobić składkę na ten cel. Ale ja postaram się przy najbliższej sposobności odesłać ich czcigodne szczątki Tobie („Wielkie Nieba!”), abyś pochował je, z należytemi ceremonjami i pompą w familijnym grobie czy mauzoleum naszego domu. Tymczasem wywieszę parę flag żałobnych na froncie mego domu, i Ty, Mylordzie, uczynisz oczywiście to samo w licznych swoich majętnościach. Muszę ci także przypomnieć, iż po tem smutnem zdarzeniu, jako jedyny spadkobierca, dziedziczę i wchodzę w posiadanie wszystkich tytułów, zaszczytów, posiadłości i dóbr naszego opłakiwanego krewnego, i będę zmuszony, chociaż jest to przykry obowiązek, zwrócić się do Izby lordów z prośbą o przywrócenie mi tych godności i dóbr, z których teraz korzysta wasza tytularna lordowska mość.  Z zapewnieniem o swojem wyjątkowem poważaniu i gorącym kuzynowskim szacunku, pozostaję waszej tytularnej lordowskiej mości

 — Wspaniałe! Słuchaj, to jest interesujące! No, Berkeley, jego zimny bezwstyd jest — jest — no, kolosalny, wspaniały!  — No, ten nie robi wrażenia, że będzie się zbytnio płaszczył!  — Płaszczyć — nie, ten nie rozumie nawet, co taki wyraz znaczy. Żałobne chorągwie z herbem zmarłego! Dla uczczenia pamięci tamtego zasmarkanego obdartusa i jego braciszka! I odeśle mi ich szczątki! Ostatni pretendent był szaleńcem, ale ten to warjat! Co za nazwisko! Mulberry Sellers! — dla ciebie brzmi to dźwięcznie. Szymon Lathers — Mulberry Sellers — Mulberry Sellers — Szymon Lathers. To coś jak trzeszczenie i zgrzytanie maszyny. Szymon Lathers — Mulberry Sel — odchodzisz?  — Jeżeli pozwolisz, ojcze.  Po odejściu syna stary pan zadumał się na chwilę. Oto co myślał:

 — Dobry to chłopak, i poczciwy. Niech robi, co chce — nie zwojowałbym niczego, sprzeciwiając mu się — przeciwnie, pogorszyłbym sprawę. Moje argumenty i perswazje jego ciotki chybiły celu. Zobaczymy, co Ameryka zrobi dla nas. Przekonajmy się, w jaki sposób równość i niedostatek uleczą chory umysł młodego angielskiego lorda. Chce zrzec się tytułu lordowskiego i stać się człowiekiem! Tak!

Rozdział II

Rozdział III