Prawo ochrony środowiska w Polsce DEMO ebook

Autorzy: Aleksandra Gembora, Renata Brzozowska, Tomasz Kaler, Katarzyna Czajkowska-Matosiuk, Danuta Walaszek

Redakcja: Karolina Szewczyk-Cieślik

Menedżer produktu: Anna Jagodzińska

Koordynator projektów wydawniczych: Anna Jagodzińska

Zastępca Dyrektora: Head of B2B Market: Szymon Danowski

Zdjęcie na okładce: freepick

Korekta: Zespół

Koordynator produkcji: Mariusz Jezierski

Projekt graficzny okładki: Agnieszka Makowska

Skład i łamanie: Agnieszka Makowska

ISBN: 978-83-8409-243-9

© Copyright by Wiedza i Praktyka sp. z o.o.

Warszawa 2025

WYDANIE I

Wiedza i Praktyka sp. z o.o.

ul. Łotewska 9a, 03-918 Warszawa,

tel. 22 518 29 29, faks 22 617 60 10

e-mail: [email protected]

NIP: 526-19-92-256

Numer KRS: 0000098264 – Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy, XIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego

Wysokość kapitału zakładowego: 200.000 zł

Druk: KRM Druk sp. z o.o

Publikacja „Prawo ochrony środowiska w Polsce – od definicji do kar” chroniona jest prawem autorskim. Przedruk materiałów opublikowanych w niniejszej publikacji – bez zgody wydawcy – jest zabroniony. Zakaz nie dotyczy cytowania publikacji z powołaniem się na źródło. Publikacja została przygotowana z zachowaniem najwyższej staranności i wykorzystaniem wysokich kwalifikacji, wiedzy i doświadczenia autorów oraz konsultantów. Zaproponowane w publikacji porady i interpretacje nie mają charakteru porady prawnej. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji. Publikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowisko organów i urzędów państwowych. W związku z tym redakcja nie może ponosić odpowiedzialności prawnej za zastosowanie zawartych w publikacji wskazówek, przykładów, informacji itp. do konkretnych przypadków.

Ochrona środowiska, mimo że każdy o niej wie, nadal przysparza wielu problemów przedsiębiorcom i nie każdy wie, jak sobie radzić, by działać zgodnie z przepisami ustawy – Prawo ochrony środowiska (dalej: POŚ). Niestety od tego zależy często być albo nie być firmy, ponieważ działanie niezgodnie z prawem może skutkować nałożeniem na firmę bardzo dotkliwych kar finansowych, a to z kolei może zamknąć drogę do dalszego rozwoju firmy.

Przepisów dotyczących ochrony środowiska jest tak wiele, że czasem ciężko połapać się, gdzie, czego szukać i pod co podlega firma. POŚ wskazuje podstawy, w oparciu na które powinny działać wszystkie przedsiębiorstwa. Wskazuje zasady ochrony środowiska oraz warunki korzystania z jego zasobów.

Zgodnie z art. 3 pkt 13 ustawy POŚ ochrona środowiska to podjęcie lub zaniechanie działań, umożliwiające zachowanie lub przywracanie równowagi przyrodniczej; ochrona ta polega w szczególności na:

a) racjonalnym kształtowaniu środowiska i gospodarowaniu zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,

b) przeciwdziałaniu zanieczyszczeniom,

c) przywracaniu elementów przyrodniczych do stanu właściwego.

Przepisów POŚ nie stosuje się:

• do spraw uregulowanych w przepisach prawa atomowego;

• w zakresie obowiązku posiadania pozwolenia, wydawania decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu oraz ponoszenia opłat w razie prowadzenia działań ratowniczych;

• w zakresie hałasu powstającego w związku z powszechnym korzystaniem ze środowiska.

POŚ wskazuje cztery podstawowe zasady ochrony środowiska:

1) zasada kompleksowości ochrony środowiska – ochrona jednego lub kilku elementów przyrodniczych powinna być realizowana z uwzględnieniem ochrony pozostałych elementów;

2) zasada zapobiegania – kto podejmuje działalność mogącą negatywnie oddziaływać na środowisko, jest obowiązany do zapobiegania temu oddziaływaniu.

3) zasada przezorności – kto podejmuje działalność, której negatywne oddziaływanie na środowisko nie jest jeszcze w pełni rozpoznane, jest obowiązany, kierując się przezornością, podjąć wszelkie możliwe środki zapobiegawcze;

4) zasada "zanieczyszczający płaci" – kto powoduje zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty usunięcia skutków tego zanieczyszczenia, a ten kto może spowodować zanieczyszczenie środowiska, ponosi koszty zapobiegania temu zanieczyszczeniu.

W niniejszej książce skupiono się na wskazaniu podstaw, jakimi kieruje się ustawa POŚ. W kilku rozdziałach omówione zostały główne zagadnienia, na które każda firma musi zwracać uwagę, jeśli chce uniknąć nieprawidłowości oraz kar.

Ten e-book jest zgodny z wymogami Europejskiego Aktu o Dostępności (EAA)

Każdy kto rozpoczyna przygodę z ustawą POŚ, powinien w pierwszej kolejności zaznać się z podstawowymi pojęciami, o których ona wspominna w art. 3. Poniżej omówiono 5 wybranych definicji legalnych z ustawy POŚ.

Podmiot korzystający ze środowiska

W pierwszej kolejności warto wyjaśnić, kim wg ustawy jest podmiot korzystający ze środowiska. Otóż jest to:

1) przedsiębiorca w rozumieniu przepisów ustawy z 6 marca 2018 r. − Prawo przedsiębiorców oraz przedsiębiorca zagraniczny w rozumieniu przepisów ustawy z 6 marca 2018 r. o zasadach uczestnictwa przedsiębiorców zagranicznych i innych osób zagranicznych w obrocie gospodarczym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a także osoba prowadząca działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych, chowu lub hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego;

2) jednostka organizacyjna niebędąca przedsiębiorcą w rozumieniu przepisów ustawy z 6 marca 2018 r. − Prawo przedsiębiorców;

3) osoba fizyczna korzystająca ze środowiska w zakresie, w jakim korzystanie ze środowiska wymaga pozwolenia.

Nie bez powodu ta definicja legalna znalazła się w POŚ. Łatwo się domyślić, że każdy podmiot korzystający ze środowiska jest obowiązany zapewnić przestrzeganie wymagań ochrony środowiska poprzez wiele określonych działań, tzn.:

• odpowiednią organizację pracy;

• powierzanie funkcji związanych z zapewnieniem ochrony środowiska osobom posiadającym odpowiednie kwalifikacje zawodowe;

• zapoznanie pracowników, których zakres czynności wiąże się z kwestiami ochrony środowiska, z wymaganiami w tym zakresie, gdy nie jest konieczne odpowiednie przygotowanie zawodowe w tym zakresie;

• podejmowanie działań w celu wyeliminowania lub ograniczenia szkód w środowisku wynikających z nieprzestrzegania wymagań ochrony środowiska przez pracowników, a także podejmowania właściwych środków w celu wyeliminowania takich przypadków w przyszłości.

Instalacja

Pojęcie to budzi bardzo wiele kontrowersji i tak naprawdę jego interpretacja zależy od wielu czynników, w tym od urzędnika, który przeprowadza kontrolę.

Zgodnie z ustawą POŚ instalacja to:

a) stacjonarne urządzenie techniczne,

b) zespół stacjonarnych urządzeń technicznych powiązanych technologicznie, do których tytułem prawnym dysponuje ten sam podmiot i położonych na terenie jednego zakładu,

c) budowle niebędące urządzeniami technicznymi ani ich zespołami, których eksploatacja może spowodować emisję.

Odnośnie do wpływu instalacji na środowisko ustawa nakłada na przedsiębiorcę następujące wymagania:

1) eksploatacja instalacji lub urządzenia nie powinna powodować przekroczenia standardów emisyjnych;

2) oddziaływanie instalacji lub urządzenia nie powinno powodować pogorszenia stanu środowiska w znacznych rozmiarach lub zagrożenia życia lub zdrowia ludzi;

3) wielkość emisji z instalacji lub urządzenia w warunkach odbiegających od normalnych powinna wynikać z uzasadnionych potrzeb technicznych i nie może występować dłużej, niż jest to konieczne. Warunkami odbiegającymi od normalnych są w szczególności okres rozruchu, awarii i likwidacji instalacji lub urządzenia;

4) technologia stosowana w nowo uruchamianych lub zmienianych w sposób istotny instalacjach i urządzeniach powinna spełniać wymagania, przy których określaniu uwzględnia się w szczególności:

• stosowanie substancji o małym potencjale zagrożeń,

• efektywne wytwarzanie oraz wykorzystanie energii,

• zapewnienie racjonalnego zużycia wody i innych surowców oraz materiałów i paliw,

• stosowanie technologii bezodpadowych i małoodpadowych oraz możliwość odzysku powstających odpadów,

• rodzaj, zasięg oraz wielkość emisji,

• wykorzystywanie porównywalnych procesów i metod, które zostały skutecznie zastosowane w skali przemysłowej,

• postęp naukowo-techniczny.

Zasada zapobiegania na etapie eksploatacji instalacji odnosi się głównie do obowiązku dotrzymywania standardów emisyjnych, rozumianych jako dopuszczalne wielkości emisji. Warto podkreślić, że emisja to nie tylko zanieczyszczenia uwalniane do powietrza.

UWAGA!

Zgodnie z definicją emisja to wprowadzane bezpośrednio lub pośrednio, w wyniku działalności człowieka, do powietrza, wody, gleby lub ziemi:

1) substancje;

2) energie, takie jak ciepło, hałas, wibracje lub pola elektromagnetyczne.

Istotna zmiana instalacji

Przez istotną zmianę instalacji, art. 3 pkt 7 ustawy POŚ, należy rozumieć taką zmianę sposobu funkcjonowania instalacji lub jej rozbudowę, która może powodować znaczące zwiększenie negatywnego oddziaływania na środowisko.

Z kolei zgodnie z art. 214 ust. 3 ustawy POŚ, istotna zmiana w instalacji IPPC jest wtedy, gdy zwiększana skala działalności wynikająca z tej zmiany, sama w sobie, kwalifikowałaby ją jako instalację, o której mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 201 ust. 2 ww. ustawy.

PRZYKŁAD

Pytanie: Na terenie zakład przetwórczego znajduje się instalacja chłodnicza objęta pozwoleniem zintegrowanym. Firma dostawiła sprężarkę oraz skraplacz do układu, nie zwiększając ilości czynnika chłodniczego, jakim jest amoniak. Czy dostawienie urządzeń stanowi istotną zmianą pozwolenia?

Odpowiedź: Jeżeli:

• nie zmieniono rodzaju ani ilości czynnika (amoniaku),

• nie wzrosło ryzyko emisji do środowiska (np. wycieku amoniaku),

• nie zwiększono mocy chłodniczej instalacji ponad dopuszczoną w pozwoleniu,

• nowe urządzenia nie zmieniają sposobu eksploatacji, który mógłby wpływać na środowisko (np. emisje hałasu, wibracje, ścieków, odpadów itp.),

nie dochodzi do istotnej zmiany instalacji. W celu uargumentowania takiego stanu rzeczy można posłużyć się np. profesjonalną oceną techniczną lub opinią środowiskową.

UWAGA!

Zgodnie z art. 214 ust. 1 ustawy POŚ, przed dokonaniem zmiany w instalacji objętej pozwoleniem zintegrowanym, polegającej na zmianie sposobu funkcjonowania instalacji lub jej rozbudowie, która może mieć wpływ na środowisko, prowadzący instalację jest zobowiązany poinformować o planowanych zmianach organ właściwy do wydania pozwolenia lub złożyć wniosek o zmianę pozwolenia zintegrowanego.

Organ, w ciągu 30 dni od dnia otrzymania ww. informacji, stwierdzi czy planowana zmiana będzie istotna oraz czy w związku z nią należy wystąpić z wnioskiem o zmianę posiadanej decyzji.

Poważna awaria przemysłowa

Poważna awaria przemysłowa to zdarzenie, w szczególności emisja, pożar lub eksplozja, powstałe w trakcie procesu przemysłowego, magazynowania lub transportu, w których występuje jedna lub więcej niebezpiecznych substancji, prowadzące do natychmiastowego powstania zagrożenia życia lub zdrowia ludzi lub środowiska lub powstania takiego zagrożenia z opóźnieniem.

PRZYKŁAD

Pytanie: Czy wyciek środka R23 (5 kg) w czasie instalacji komory należy dodatkowo zaraportować do WIOŚ, czy tylko ująć w rocznym sprawozdaniu z korzystania ze środowiska? Jest to nowe urządzenie, w którym − jak się okazało po napełnieniu, pojawiła się nieszczelność i cały środek chłodniczy został utracony.

Odpowiedź: O tym, czy należy w takiej sytuacji zawiadomić WIOŚ, decyduje m.in. to, czy zakład zakwalifikowany jest do grupy zakładów o zwiększonym ryzyku (ZZR), czy jako zakład o dużym ryzyku (ZDR) wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (art. 248 ustawy Prawo ochrony środowiska).

Jeżeli tak, to należy wyciek zgłosić WIOŚ niezwłocznie – natychmiast po jego wystąpieniu, a także do Państwowej Straży Pożarnej. W innym przypadku wystarczy to uwzględnić w sprawozdaniu z korzystania ze środowiska oraz w KOBiZE. Poza tym trzeba też to zgłosić do Centralnego Rejestru Operatorów (CRO), ponieważ jeżeli w urządzeniu jest powyżej 3 kg substancji kontrolowanych, operator (właściciel) ma obowiązek rejestracji do CRO oraz sporządzenia karty urządzenia.

Kopaliny

Ta kwestia została uregulowana w ustawie – Prawo geologiczne i górnicze (dalej: PGIG), a także w aktach wykonawczych.

Zgodnie z encyklopedią PWN kopalina to substancja pochodzenia nieorganicznego lub organicznego, powstała w wyniku procesów zachodzących w skorupie ziemskiej, tworząca złoże – minerał lub skała nagromadzona w ilości i w warunkach umożliwiających wydobycie, które może przynieść korzyść gospodarczą.

Ustawa PGIG wskazuje z kolei, że złożem kopaliny jest naturalne nagromadzenie minerałów, skał oraz innych substancji, których wydobywanie może przynieść korzyść gospodarczą. Pojawia się też dodatkowe pojęcie, tzw. złoże strategiczne, czyli złoże kopaliny, które ze względu na jego znaczenie dla gospodarki lub bezpieczeństwa kraju podlega szczególnej ochronie prawnej.

Złoża węglowodorów, węgla kamiennego, metanu występującego jako kopalina towarzysząca, węgla brunatnego, rud metali, z wyjątkiem darniowych rud żelaza, metali w stanie rodzimym, rud pierwiastków promieniotwórczych, siarki rodzimej, soli kamiennej, soli potasowej, soli potasowo-magnezowej, gipsu i anhydrytu, kamieni szlachetnych, pierwiastków ziem rzadkich, gazów szlachetnych, wodoru, bez względu na miejsce ich występowania, są objęte własnością górniczą i na ich wydobycie wymagane jest uzyskanie specjalnego zezwolenia – koncesji.

Zgodnie z ww. ustawą kopalinami nie są wody, z wyjątkiem wód leczniczych, wód termalnych i solanek. I tutaj pojawiają się nowe pojęcia:

1. Wodą:

1) leczniczą jest woda podziemna, która pod względem chemicznym i mikrobiologicznym nie jest zanieczyszczona, cechuje się naturalną zmiennością cech fizycznych i chemicznych, o zawartości:

a) rozpuszczonych składników mineralnych stałych - nie mniej niż 1000 mg/ dm3 lub

b) jonu żelazawego – nie mniej niż 10 mg/dm3 (wody żelaziste), lub

c) jonu fluorkowego – nie mniej niż 2 mg/dm3 (wody fluorkowe), lub

d) jonu jodkowego – nie mniej niż 1 mg/dm3 (wody jodkowe), lub

e) siarki dwuwartościowej – nie mniej niż 1 mg/dm3 (wody siarczkowe), lub

f) kwasu metakrzemowego – nie mniej niż 70 mg/dm3 (wody krzemowe), lub

g) radonu – nie mniej niż 74 Bq/dm3 (wody radonowe), lub

h) dwutlenku węgla niezwiązanego – nie mniej niż 250 mg/dm3, z tym że od 250 do 1000 mg/ dm3 to wody kwasowęglowe, a powyżej 1000 mg/dm3 to szczawa;

i) termalną jest woda podziemna, która na wypływie z ujęcia ma temperaturę nie mniejszą niż 20°C;

2. Solanką jest woda podziemna o zawartości rozpuszczonych składników mineralnych stałych, nie mniejszej niż 35 g/dm3.

3. Wodami leczniczymi, wodami termalnymi i solankami nie są wody pochodzące z odwadniania wyrobisk górniczych.

Ten e-book jest zgodny z wymogami Europejskiego Aktu o Dostępności (EAA)