Pasieka 2025 nr 4 ebook

Table of Contents

Dwumiesięcznik „Pasieka” - czasopismo dla pszczelarzy z pasją

W telegraficznym skrócie

POLSKA

ŚWIAT

Nadzieja dla polskich i europejskich pszczelarzy

Pszczeli przepis na młodość

Jak organizm się starzeje

Walka z czasem, czyli mechanizmy obronne przed starzeniem

Rewersja procesu starzenia

Pilny uczeń – pszczoła miodna

Przerwa na kawę

Zegar biologiczny a epigenetyczny

Wykaz pasiek oferujących matki pszczele, pakiety, odkłady

Ogłoszenia drobne (lipiec-sierpień 2025)

Produkty pszczele

Sprzęt pszczelarski

Rośliny miododajne

Pszczoły

Inne

Średnie ceny miodów oferowanych w polskich sklepach internetowych

Nauka: zrównoważone metody zwalczania warrozy

Letnie przerywanie czerwienia – dlaczego i w jaki sposób

Każdemu należy się przerwa

Tak mało, jak się da – tyle, ile trzeba

Praca z roztoczami

Biotechniczne zwalczanie warrozy

Varroaresistenz 2033 Polska

Od ula do kieliszka: podstawowe zagadnienia prawne miodu pitnego oraz innych miodowych napojów alkoholowych, cz. 3.

Rejestr przedsiębiorców wykonujących działalność w zakresie wyrobu lub rozlewu wyrobów winiarskich – uwagi ogólne

Warunki dla uzyskania wpisu

Wniosek o wpis

Procedura po złożeniu wniosku

Zmiany i sprostowania wpisu

Konsekwencje nieprzestrzegania obowiązków (warunków) dla uzyskania wpisu

Wykreślenie z rejestru

Sankcje karne dotyczące prowadzenia działalności bez wpisu do rejestru lub niedopełniania obowiązków z ustawy

Podsumowanie

Wzbogacanie bazy pokarmowej: miododajne pola wspierające organizmy związane z krajobrazem rolniczym, cz. 1.

Wśród dawnych pól

Wskazówki

Kompozycje miododajne

Zestawienia roślin przeznaczone na miododajne pola

Góra Moroń

Rabaty z natury – miododajne pólka

Rożnik przerośnięty

Miododajny zakątek ogrodowy w kolorze delikatnego różu

„Jest wiele wymiarów związanych z bartnictwem” – rozmowa z Bartłomiejem Molasym

Szerszeń azjatycki nadciąga do Polski, cz. 1.

Myląca nazwa szerszenia azjatyckiego

Szerszeń azjatycki a przyszłość pszczelarstwa

Ważny jest monitoring

Francuski przykład

Szerszeń azjatycki V. velutina będzie się rozprzestrzeniał

Jak prawidłowo zgłosić przypadek?

Ludyczny potencjał pszczoły, cz. 1.

„American Bee Journal” 05/2025

„American Bee Journal” 04/2025

„American Bee Journal” 04/2025, 06/2025

Pobierz aplikację mobilną "Pasieka24"

Czym jest e-Prenumerata?

Jak mogę rozpocząć e-Prenumeratę?

Jak uzyskać dostęp do e-Prenumeraty na www.pasieka24.pl?

Jak uzyskać dostęp do e-Prenumeraty w aplikacji mobilnej?

Korzyści, jakie niesie ze sobą e-Prenumerata:

Masz pytania?

Prenumerata „Pasieki”

e-Book

sklep.pasieka24.pl

Landmarks

Spis treści

Cover

Dwumiesięcznik „Pasieka” - czasopismo dla pszczelarzy z pasją

Adres redakcji: Pasieka, 34-124 Klecza Dolna, ul. Pszczela 2 tel. 33 845-10-11 tel. 33 873-51-40 tel. 33 330-00-32 e-mail: [email protected]

Copyright: Pasieka 2003-2025 ISSN 1730-7619

Redaktorka naczelna: Teresa Kobiał[email protected]

Wydawca: BEE & HONEY Sp. z o.o.

Korekta: Teresa Kobiałka

Skład: Roman Dudzik, Teresa Kobiałka

Reklama: Elżbieta Kadłuczka, Roman [email protected]

Drogie Czytelniczki, drodzy Czytelnicy!

To wydanie otwiera Relacja z 62. Naukowej Konferencji w Puławach (oczywiście nie licząc telegraficznego skrótu newsów z portalu Pasieka24.pl) – warto się z nią zapoznać, bo wynotowałam dla Was najważniejsze informacje z tego spotkania. Z pewnością zainteresuje Was temat nektarowania rzepaku, o którym prof. Zbigniew Kołtowski już dla nas pisał, ale teraz badania zostały powtórzone, a właściwie rozszerzone o aktualnie uprawiane odmiany. Jeśli szukacie więcej praktycznych treści, to Państwo Winiarscy podzielili się swoim doświadczeniem dotyczącym dwumatecznej gospodarki pasiecznej. Warto przeczytać, nawet jeśli nie jesteście zwolennikami tej metody. A jeśli macie inne doświadczenia i chcecie się nimi z nami podzielić, piszcie na adres redakcji. Życzę przyjemnej lektury!

Redaktorka naczelnaTeresa Kobiałka

WIADOMOŚCI Z POLSKI

WIADOMOŚCI ZE ŚWIATA

Teresa Kobiałka

W telegraficznym skrócie

POLSKA

Dolny Śląsk

Podczas ubiegłorocznej powodzi na Dolnym Śląsku zginęło ponad 1,2 tys. rodzin pszczelich. Straty oszacowano na 2,5 mln zł. Teraz pszczelarze mogą się ubiegać o odszkodowania. Problem pszczelarzy został dostrzeżony w resorcie rolnictwa (dzięki interwencji samorządu), który umieścił tę grupę zawodową w nowym rozporządzeniu dotyczącym przyznawania rekompensat za poniesione straty. Przyjęte przez Radę Ministrów rozporządzenie obejmuje m.in. odszkodowania za utracone rodziny pszczele, pokarm dla tych owadów czy straty w sprzęcie.

Polska

Coraz więcej osób, spółdzielni mieszkaniowych czy firm dołącza do akcji „Maj bez kosiarki”! Widać, że świadomość ludzi, jakie to może przynieść korzyści, jest duża. Rezygnacja z koszenia to bardzo pozytywny trend. Dzięki temu pszczoły miodne i inne owady zapylające mają dostęp do bujniejszej bazy pożytkowej. Oprócz tego rzadsze koszenie pozwala zatrzymać wilgoć w glebie, tak bardzo potrzebną, kiedy mamy do czynienia z suszami.

Polska

Właśnie się ukazała nowa książka o pszczołach pt. „Życie pszczół. Historia niezwykłych owadów” autorstwa Christiny Grozinger oraz Harlanda Patcha nakładem PWN. Możecie się z niej dowiedzieć wielu interesujących faktów jak np. to, że większość pszczół zbiera nektar i pyłek z kwiatów, ale niektóre gatunki są bardziej zainteresowane olejkami kwiatowymi, a jeden z nich gustuje w… mięsie padłych zwierząt. Jeśli doczytamy, że pszczoły wyewoluowały z drapieżnych os, to ta informacja będzie mniej szokować. Pszczoły są fascynujące i to nie tylko te miodne. Recenzję tej pozycji znajdziecie na pasieka24.pl pod linkiem: https://pasieka24.pl/index.php/pl-pl/aktualnosci/wiadomosci-z-polski/4504-recenzja-ksiazki-zycie-pszczol-historia-niezwyklych-owadow.

ŚWIAT

Hiszpania

W północnej Hiszpanii zidentyfikowano cztery osobniki szerszenia olbrzymiego (Vespa soror). Złapały się w pułapki przeznaczone dla Vespa velutina rozstawione w ramach programu ekomonitoringu.

Ukraina

Pszczelarze są zaniepokojeni możliwością rozprzestrzenienia się roztocza Tropilaelaps clareae na terytorium Ukrainy. Chociaż pasożyt ten nie został jeszcze odnotowany w kraju, pszczelarze już czują się zagrożeni. Świadomość, przygotowanie na czas i środki zapobiegawcze to najlepszy sposób na ochronę pszczół Ukrainy przed tym niebezpiecznym pasożytem.

Estonia

W 2025 r. dotacje na pszczoły otrzymają tylko ci pszczelarze, którzy posiadają min.16 rodzin. Wcześniej dotacja wypłacana była wszystkim, którzy zarejestrowali się w Departamencie Podmiotów Rolniczych i mieli co najmniej jedną rodzinę pszczelą. Nowe zasady przydziału dotacji były uchwalone ze względu na zmniejszenie budżetu.

USA

Straty rodzin pszczelich w Stanach Zjednoczonych osiągnęły rekordowy poziom – średnio aż 60%. Pracownicy Departamentu Rolnictwa Stanów Zjednoczonych badają pszczoły, wosk i pyłek, aby ustalić, czy za śmierć pszczół odpowiadają pasożyty i wirusy.

USA

Naukowcy przyjrzeli się tzw. botanicznemu seksizmowi, czyli wieloletniej praktyce sadzenia w miastach głównie męskich drzew i krzewów. Zamysł był taki, aby uniknąć kłopotów z nasionami i owocami opadającymi na chodniki. Niestety, męskie rośliny wytwarzają obfite ilości pyłku, co dla alergików oznacza prawdziwe utrapienie. Dla branży pszczelarskiej wiąże się to z koniecznością śledzenia, jak zmieniają się trendy w miejskim krajobrazie.

WIADOMOŚCI Z POLSKI

Nadzieja dla polskich i europejskich pszczelarzy

Do czerwca 2026 państwa Unii Europejskiej mają obowiązek implementacji tzw. Dyrektywy śniadaniowej. Mimo skromnej nazwy tego dokumentu faktycznie wprowadza on rewolucyjne zmiany na rynku miodu Polski i Europy. Przywraca nadzieję na uczciwą konkurencję poprzez eliminację podrobionych miodów z rynku dzięki wprowadzonym regulacjom prawnym.

Przy Komisji Europejskiej powstała tzw. Platforma miodowa, czyli ciało doradcze złożone z przedstawicieli, ekspertów branży pszczelarskiej z całej Europy. Będzie ono stale monitorować proces wdrażania nowych regulacji w zakresie rynku miodu do prawa krajowego wszystkich uczestników rynku europejskiego w związku z nowelizacją dyrektywy Rady 2001/110/WE z dnia 20 grudnia 2001 r. odnoszącej się do miodu.

7 maja 2025 r. odbyło się drugie spotkanie ekspertów. Poruszane problemy można podzielić na grupy:

ustalanie kryteriów w celu zapewnienia i weryfikacji, że pyłek nie jest usuwany z miodu i że całkowita zawartość pyłku i widmo pyłku nie są modyfikowane w miodzie;

badanie aktywności enzymatycznej w miodzie;

metody i kryteria określania miejsca zbioru miodu.

Wśród załączonych dokumentów najciekawsze wydaje się całościowe stanowisko delegacji hiszpańskiej przygotowane przez Ministerstwo Rolnictwa Hiszpanii. W materiale tym wspomina się, że Dyrektywa miodowa (dyrektywa Rady 2001/110/WE) została poddana gruntownej rewizji, podobnie jak inne dyrektywy znane pod nazwą Dyrektywy śniadaniowe 2024/1438.

Działania podjęte i planowane w celu przywrócenia oraz wzmocnienia zaufania do prawdziwych miodów koncentrują się na następujących aktywnościach:

kraje spoza UE były zobowiązane dostarczyć do 29 listopada 2024 r. listę wszystkich zakładów upoważnionych do eksportu miodu i produktów pszczelich do UE od roku, w przypadku których właściwe organy krajów eksportujących muszą przeprowadzić kontrole w celu zapewnienia, że zarejestrowane i zgłoszone zakłady w pełni przestrzegają przepisów UE;

gromadzenie danych na temat metod poprawy kontroli autentyczności miodu, w szczególności metod wykrywania zafałszowań w miodzie, w celu ich możliwej standaryzacji (utworzenie laboratorium referencyjnego UE);

przedstawienie zaleceń dotyczących możliwej potrzeby aktualizacji kryteriów składu i innych parametrów jakościowych ustanowionych w niniejszej dyrektywie;

sformułowanie zaleceń dotyczących unijnego systemu identyfikacji, aby umożliwić przypisanie miodu do producenta, który go pozyskuje, lub do importera.

Hiszpania była jednym z państw UE, które doprecyzowały kwestię etykietowania pod kątem informacji o pochodzeniu miodu, ustanawiając od 2020 r. obowiązkowe podawanie na etykiecie (w głównym polu widzenia) listy krajów, w których zebrano miód i jego mieszanki. Zmiana dyrektywy europejskiej z 2001 r. określa również proporcje każdego kraju. Państwa członkowskie, które sobie tego życzą, mogą wskazać tylko cztery kraje o największym udziale w mieszance, pod warunkiem że stanowią one ponad 50% mieszanki. Delegacja hiszpańska uważa, że należy zharmonizować stosowanie terminologii celnej i szczegółowych przepisów dotyczących pochodzenia miodu, a także monitorowania mieszanek wewnątrz- i pozaunijnych. Należy opracować więcej środków dot. identyfikacji, aby uzupełnić narzędzia do analizy miodu.

Więcej informacji znajduje się w wersji internetowej artykułu na www.pasieka24.pl

Redakcja

NAUKA W PASIECE

Anatomia i fizjologia pszczoły miodnej

Biologia pszczoły

Dr inż. Marta Burzyńska

Z artykułu dowiesz się m.in.:

że starzenie się robotnic pszczół miodnych jest ściślej powiązane z różnymi zadaniami społecznymi niż z wiekiem chronologicznym;

jak zachodzi rewersja procesu starzenia u tych owadów;

czy pszczoła może być modelowym obiektem do badań nad tym, jak spowolnić procesy starzenia się ludzi.

Pszczeli przepis na młodość

Wraz z wiekiem oraz pełnionymi funkcjami w społeczeństwie metabolizm pszczół robotnic zmienia się oraz zwalnia, co nie powinno być dla nas zaskoczeniem. Ludzie także się starzeją, a wraz z upływającym czasem doświadczamy wszelkich konsekwencji związanych z tym procesem, jak m.in. niższa odporność na infekcje czy spowolnienie pracy wszelkich układów i narządów.

Fot. aleksrybalko

Jednak pszczoły są zdolne do odwrócenia postępujących zmian geriatrycznych. Zbieraczka w specyficznych okolicznościach, takich jak niewielka liczba karmicielek w stosunku do ilości czerwiu odkrytego w rodzinie, może z powrotem stać się pszczołą ulową i pełnić funkcje mające na celu opiekę nad rozwijającym się przyszłym pokoleniem. U pszczoły miodnej proces ten wiąże się nie tylko ze spowolnieniem czy zahamowaniem, ale nawet z odwracalnością niektórych zmian fenotypu, które ujawniają się w wyniku starzenia organizmu. Rewers procesu starzenia wpływa na wydłużenie życia oraz przyspieszenie metabolizmu [Bajda i in. 2013, Boczek i in. 2016]. Jak zatem pszczoły opóźniają starzenie? W artykule wyjaśnimy, na czym polega proces starzenia, jakie mechanizmy obronne wypracowały pszczoły miodne i czego możemy się jeszcze od nich nauczyć.

Jak organizm się starzeje

Proces starzenia się organizmu jest ściśle związany z oksydacją, czyli utlenianiem, które prowadzi do uszkodzeń komórek. Tlenowe oddychanie komórkowe nieuchronnie wytwarza reaktywne formy tlenu (RFT, ang ROS – reactive oxygen species). Charakteryzują się one wysoką reaktywnością i stanowią często produkty reakcji redoks, zachodzących w ramach metabolizmu i procesów starzenia się organizmów. Zbyt duża ilość wolnych rodników w organizmie, czyli wspomnianych reaktywnych form tlenu, prowadzi do stresu oksydacyjnego, który uszkadza DNA, białka i tłuszcze, przyczyniając się do zmian związanych z wiekiem oraz wpływa na powstające stany zapalne [Amdam, 2010].

Ciało owada również przechodzi szereg zmian świadczących o postępującym procesie starzenia. Pszczoły u kresu życia mają ciemniejszą barwę – jasne pasy zanikają, a cały tułów i odwłok ciemnieją. Liczne włoski na ciele zaczynają wypadać, dając efekt błyszczącej powłoki ciała. Brak owłosienia potęguje wrażenie wątłego, wychudzonego ciała. Zmiany obejmują także wygląd skrzydeł – końcówki są wystrzępione, krawędzie nierówne; widoczne są mikropęknięcia. Można zaobserwować także zmiany w zachowaniu, np. stare pszczoły poruszają się wolniej. Więcej cech, które świadczą o starzeniu się pszczoły, opisuje Tabela 1.

Tabela 1. Jak rozpoznać starzejącą się robotnicę pszczoły miodnej (

Apis mellifera

)

Obszar ciała /funkcja

Typowa cecha starzenia

Źródła

Skrzydła

postrzępione, z ubytkami na krawędziach, czasem prześwitujące; stopień zużycia koreluje z liczbą lotów oraz skraca dalszą długość życia

Remolia i in. 2007

Owłosienie (szczególnie tułów)

znaczne przerzedzenie lub całkowita utrata włosków, chityna staje się ciemna i błyszcząca („łysa”, „czarna” pszczoła)

honeybeesuite.com

Kutikula

pogłębiająca się pigmentacja i mikroubytki (mechaniczne „ścieranie się” pancerza)

Münch i in. 2008

Układ odpornościowy

zmniejszona liczba komórek odpornościowych, słabsza reakcja immunologiczna na infekcje (immunosenescencja)

Lourenço i in 2019

Białko zapasowe – witellogenina

stężenie witellogeniny silnie maleje; niskie poziomy przyspieszają proces starzenia

Seehuus i in. 2006

Mózg i tkanki

kumulacja lipofuscyny (fluorescencyjnego pigmentu starczego) w neuronach i w gruczołach; marker komórkowej senescencji

Münch i in. 2013

Odporność na stres

starsze robotnice gorzej znoszą głód, przegrzanie i stres oksydacyjny; eksperymentalnie potwierdzono spadek przeżycia 30- i 50-dniowych pszczół wobec 10-dniowych

Remolia i in. 2007

Walka z czasem, czyli mechanizmy obronne przed starzeniem

Pszczoły używają różnych systemów obronnych, które mają zapobiec zmianom w ich organizmie. Pierwszą barierą jest ochrona z zewnątrz. Mechanizmy odporności nieswoistej1 na kutikuli pszczół funkcjonują analogicznie do systemu proteolitycznego skóry ssaków, który odpowiada przede wszystkim za ochronę przed patogenami oraz za usuwanie starych i zniszczonych komórek nabłonka2.

Fot. AGAWIELINSKA

Dużo bardziej skomplikowana jest bariera wewnętrzna. W hemolimfie pszczół, podobnie jak we krwi ssaków, proteazy3 i ich inhibitory4odpowiedzialne są za aktywowanie lub inhibowanie wielu procesów metabolicznych, np. aktywowanie zymogenów, uwalnianie hormonów i fizjologicznie aktywnych białek. Ponadto system proteolityczny wspomaga działanie systemu antyoksydacyjnego, unieczynniającego wolne rodniki. Zarówno u ssaków, jak i u pszczół w wyniku procesów antyoksydacyjnych gromadzą się oksydacyjnie uszkodzone białka tworzące bezużyteczne agregaty w komórkach. Enzymy proteolityczne rozpoznają i degradują te uszkodzone białka, przez co zabezpieczają przed akumulacją proteinowych agregatów, łagodząc skutki stresu oksydacyjnego. Enzymy te pośrednio lub (i) bezpośrednio uczestniczą w przemianach podczas syntezy energii, przemianach węglowodanów i białek, a ponadto znane są jako markery różnych stanów fizjologicznych oraz patologicznych, przy czym mechanizmy aktywowania tych biomarkerów enzymatycznych są „odwrotne” u pszczół i ludzi. Większość białek krążących w hemolimfie pszczół jest syntetyzowana w ciele tłuszczowym, będącym tkanką analogiczną do wątroby i ciała tłuszczowego ssaków. Tkanki te odgrywają rolę w magazynowaniu oraz metabolizmie wysokoenergetycznych cząsteczek, detoksykacji, odpowiadają za magnetorecepcję5 i odpowiedź immunologiczną [Chobotow i Strachecka 2013, Łoś i Strachecka 2018].

W rodzinie pszczelej występują różne formy fenotypowe, wśród których wyróżnia się: matki, trutnie i robotnice. Różnią się one percepcją zmysłów, długością życia, metabolizmem i zachowaniem. W sezonie letnim pszczoła robotnica żyje do 40 dni. W tym czasie przechodzi różne stadia specjalizacji, podczas których wraz z rozwojem poszczególnych gruczołów wykonuje zróżnicowane prace na rzecz rodziny pszczelej. Zdumiewający jest fakt, iż pszczoły zimowe mogą przetrwać do 250 dni [Knoll i in., 2020]. Z kolei matka żyje najdłużej, bo nawet 5–7 lat, w tym czasie składa jaja, których masa jest dwukrotnie większa niż ona sama [Borsuk, 2011]. Tak długie życie zawdzięcza pszczołom robotnicom, szczególnie tym, które należą do świty królowej, ponieważ to one pielęgnują, czyszczą i karmią ją bogatym w białko mleczkiem pszczelim. W inny sposób przebiega życie trutnia, którego zadaniem jest unasiennienie matki pszczelej, a jego obecność w ulu jest spowodowana potrzebą posiadania „pod ręką” banku genów do przedłużenia gatunku. Robotnice szykujące rodzinę do zimowli przepędzają trutnie z ula, zatem życie trutni zamyka się w ok. 50 dniach.

Opisana w skrócie biologia rodziny pszczelej mogłaby świadczyć o posiadaniu dużej liczby genów. Jednak cały materiał genetyczny pszczoły zgromadzony jest w 16 chromosomach, 10 tys. genów i 265 mln nukleotydów [The Honeybee Genome Sequencing Consortium: Nature 2006]. Całe to skomplikowane życie społeczne, kasty płciowe (matka, robotnica, truteń) i wiekowe (pszczoły ulowe, zbieraczki), różna długość życia, percepcja zmysłów, metabolizm i zachowania uwarunkowane są tym samym genomem. Stąd też występuje plastyczność fenotypowa i aktywne mechanizmy epigenetyczne, wśród których można wyróżnić: metylowanie DNA, remodelowanie chromatyny i iRNA. Za rozróżnienie kast bezpośrednio odpowiada metylowanie DNA, głównie przy udziale enzymu metylotransferazy DNA Dnmt3 [Elango i in. 2009]