Medycyna pracy w praktyce. Wybrane zagadnienia profilaktyki, orzecznictwa i najważniejsze rozwiązania prawne. Wydanie 2 ebook

Praca zbiorowa

Medycyna pracy jest dziedziną medyczną: praktyczną i naukowo-badawczą, której podstawowym zadaniem jest opieka nad zdrowiem człowieka w środowisku pracy. Jej podstawo-wymi przedmiotami zainteresowania są: wpływ pracy na zdrowie, profilaktyka negatywnych MEDYCYNA PRACY

skutków zdrowotnych środowiska pracy, promocja zdrowia oraz diagnostyka i leczenie cho-Wybr

rób zawodowych. Lekarze tej specjalności sprawują opiekę nad osobami pracującymi, prze-prowadzając między innymi badania profilaktyczne. Głównym celem badania profilaktyczne-ane zagadnienia profilaktyki, orzecznictwa i najważniejsze rozwi W PRAKTYCE

go jest ocena, czy stan zdrowia badanego pozwala na wykonywanie przez niego określonej pracy bez szkodliwych następstw dla zdrowia oraz w sposób niestanowiący zagrożenia dla Wybrane zagadnienia profilaktyki, orzecznictwa

osób z nim współpracujących. Powinno ono również umożliwić wykrycie chorób, które mo-i najważniejsze rozwiązania prawne

głyby ulec zaawansowaniu w wyniku kontynuowania pracy w warunkach występujących na danym stanowisku.

MED

Wydanie II

Książka jest poświęcona wybranym praktycznym problemom medycyny pracy, w tym przede wszystkim związanym z opieką profilaktyczną nad pracownikami w aspekcie lekarskim, psychologicznym oraz prawnym. Przedstawione zagadnienia dostarczają lekarzom tej specjalno-YCYNA PRA

ści informacji użytecznych w ich codziennej działalności.

Serdecznie polecam!

CY W PRAKTY

dr nauk med. Tomasz Wittczak

lekarz chorób wewnętrznych i specjalista medycyny pracy, obecnie pracownik Przychodni Konsultacyjno-Diagnostycznej Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy CP-L w Łodzi

CE

ązania pr

awne

Patron medialny:

ISBN 978-83-8344-483-3

V 117

9 7 8 8 3 8 3 4 4 4 8 3 3

UO

Cena brutto 175zł

Praca zbiorowa

Medycyna pracy

w praktyce

Wybrane zagadnienia

profilaktyki, orzecznictwa

i najważniejsze rozwiązania

prawne

Wydanie II

UOV117.indd 1

08.01.2024 10:11

AUTORZY

dr Sylwia Gwiazdowska-Stańczak – psycholog transportu, pracownik Instytutu Psychologii w Katolickim Uniwersyte-cie Lubelskim Jana Pawła II oraz Centrum Medycyny Pracy

w Lublinie, ma kwalifikacje do przeprowadzania badań stano-

wisk górniczych oraz wydawania orzeczeń psychologicznych

osobom ubiegającym się o broń lub posługujących się bronią

dr nauk med. Dariusz Kraśnicki – lekarz specjalista medycyny transportu i właściciel prywatnej przychodni medycyny pracy we Wrocławiu. Szczególnie interesuje się zasada-mi badań profilaktycznych wśród „rzadko spotykanych”

grup zawodowych z kraju lub zagranicy, na które może się

natknąć polski lekarz

Sebastian Kryczka – prawnik, absolwent Wydziału Prawa Administracji i Ekonomii (Zakład Prawa Pracy) Uniwersytetu Wro-

cławskiego. Od 2002 roku zawodowo zajmuje się problema-

tyką prawa pracy i zagadnieniami związanymi z działalnością kontrolnonadzorczą sprawowaną przez Państwową Inspek-cję Pracy. Ekspert współpracujący z największymi i najbardziej opiniotwórczymi podmiotami w kraju, zajmującymi się problematyką prawa pracy. Ma na swoim koncie współpracę m.in. z Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej, Dolnośląską Komisją Ochrony Pracy oraz czołowymi firmami wy-dawniczymi. Jest m.in. współautorem komentarza do Kodeksu pracy, autorem komentarza do ustawy o PIP, komentarzy do kilkunastu rozporządzeń wykonawczych do Kodeksu pracy

UOV117.indd 2

08.01.2024 10:11

Marzena Pytlarz-Pietraszko – radca prawny, absolwentka Wydziału Prawa i Administracji oraz studiów podyplomo-wych „Prawa gospodarczego i handlowego” Uniwersytetu

Śląskiego w Katowicach. Uczestniczka studiów podyplomo-

wych „Prawa medycznego i bioetyki” organizowanych na

Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie.

Kierownik działu prawnego w Centrum Nowoczesnej Rehabilitacji i Opieki TriVita, właściciel PCC Legal

dr hab. Adam Tarnowski – profesor Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (Instytut Psychologii, Wydział Filo-zofii i Nauk Społecznych), członek Komitetu Psychologii

Polskiej Akademii Nauk. Prowadzi firmę szkoleniowo

konsultingową IPSYT.PL

dr nauk med. Tomasz Wittczak – lekarz chorób wewnętrznych i specjalista medycyny pracy. Przez niemal 20 lat pra-

cował w Klinice Chorób Zawodowych oraz Klinice Alergo-

logii i Zdrowia Środowiskowego Instytutu Medycyny Pracy

im. prof. J. Nofera w Łodzi. Aktualnie jest pracownikiem

Przychodni KonsultacyjnoDiagnostycznej Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy CPL w Łodzi. Autor i współautor ponad 130 publikacji nauko-wych, w tym 15 monografii. Przez wiele lat prowadził zajęcia dla studentów oraz wykłady dla lekarzy specjalizujących się w dziedzinie medycyny pracy, alergologii i pulmonologii

UOV117.indd 3

08.01.2024 10:11

Redaktor: Anna Rubinkowska

Menedżer produktu: Anna Konarzewska-Żuczek

Menedżer segmentu: Alina Sulgostowska

Projekt graficzny okładki: Magdalena Huta

Korekta: Bożena Hałuszczyńska, Anna Pieckowska

Koordynator produkcji: Magdalena Huta

Druk: KRM Druk

Skład i łamanie: Dariusz Ziach

ISBN 9788383444833

Copyright by Wiedza i Praktyka sp. z o.o.

Warszawa 2024

Wiedza i Praktyka sp. z o.o.

ul. Łotewska 9a, 03918 Warszawa,

tel. 22 518 29 29, faks 22 617 60 10, email: [email protected]

NIP: 5261992256, KRS: 0000098264 – Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie, XIII Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego,

wysokość kapitału zakładowego 200.000 zł,

nr rejestrowy BDO: 000008579.

Publikację „Medycyna pracy w praktyce. Wybrane zagadnienia profilaktyki, orzecznictwa i najważniejszerozwiązania prawne” przygotowano z zachowaniem najwyższej staranności i wykorzystaniem wysokich kwalifikacji, wiedzy oraz doświadczenia jej twórców. Zaproponowane w niej wskazówki, porady i interpre-tacje dotyczą sytuacji typowych. Ich zastosowanie w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji. Opublikowane rozwiązania nie mogą być traktowane jako oficjalne stanowisko organów i urzędów państwowych. W konsekwencji autorzy i redakcja nie mogą ponosić odpowiedzialno-ści prawnej za zastosowanie zawartych w publikacji „Medycyna pracy w praktyce. Wybrane zagadnieniaprofilaktyki, orzecznictwa i najważniejsze rozwiązania prawne” wskazówek, przykładów, informacji itp.

do konkretnych przypadków.

UOV117.indd 4

08.01.2024 10:11

SPIS TREŚCI

WSTĘP ......................................................................................................................... 9

ROZDZIAŁ 1. WYBRANE ZAGADNIENIA ORZECZNICTWA

W PRAKTYCE LEKARZA MEDYCYNY PRACY ..................................................... 11

1.1. Czy w nauczaniu przeddyplomowym lekarzy jest miejsce

na medycynę pracy .......................................................................................... 11

1.2. Jak postępować, gdy w badaniu profilaktycznym wykryto zmiany śródmiąższowe w płucach ............................................................................... 16

1.3. O czym trzeba pamiętać, gdy rozpoznałeś zmiany śródmiąższowe w płucach podczas badań profilaktycznych ................................................... 21

1.4. Wieloczynnikowa wrażliwość na czynniki chemiczne – co jest ważne w praktyce lekarza medycyny pracy ................................................................ 26

1.5. Narażenie zawodowe na substancje neurotoksyczne – na co zwracać uwagę podczas badań profilaktycznych ......................................................... 31

1.6. Podejrzenie choroby zawodowej – czy to rzeczywiście pylica ........................ 37

1.7. Jakie mogą być konsekwencje rozpoznania choroby zawodowej przebytej bez trwałych następstw klinicznych ................................................ 45

1.8. Zespół Susaca – case study wypadku ze skutkiem śmiertelnym .................... 52

1.9. Jaki problem orzeczniczy może wystąpić w przypadku napadów tężyczkowych w miejscu pracy ........................................................................ 57

1.10. Choroby nerek – czy mogą stanowić przeciwwskazanie do pracy ................. 61

1.11. Przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli – jak orzekać o chorobie zawodowej ........................................................................................................ 66

1.12. Urlop dla poratowania zdrowia dla nauczyciela – co powinien brać pod uwagę lekarz medycyny pracy ................................................................. 71

1.13. Czy zespół cieśni nadgarstka u pracownika biurowego należy uznać za chorobę zawodową ..................................................................................... 74

1.14. Jak zorganizować opiekę profilaktyczną nad osobami wykonującymi pracę w warunkach przekroczeń normatywów higienicznych ...................... 79

1.15. Jak sprawować opiekę profilaktyczną nad osobami pracującymi na wysokości ..................................................................................................... 84

1.16. Symulacja i dysymulacja w praktyce lekarza medycyny pracy

– na co zwracać uwagę .................................................................................... 90

1.17. Upośledzenie słuchu a prowadzenie pojazdów – czy obowiązujące regulacje prawne zapewniają bezpieczeństwo ............................................... 96

5

UOV117.indd 5

08.01.2024 10:11

Medycyna pracy w praktyce

1.18. Co lekarz medycyny pracy powinien wiedzieć o pracy zmianowej i nocnej ... 100

1.19. Jaka jest rola lekarza medycyny pracy w procedurze związanej z wypadkiem przy pracy ................................................................................ 106

1.20. Ważne wyzwania przy ocenie układu wzrokowego osób pracujących przy monitorach ekranowych ....................................................................... 112

1.21. Widzenie przestrzenne i jego ocena – co jest ważne w praktyce lekarza medycyny pracy ................................................................................ 119

1.22 Zmiany ostrości wzroku z wiekiem – jakie mają znaczenie w medycynie pracy ........................................................................................ 124

1.23. Orzecznictwo o czasowej niezdolności do pracy z powodu choroby

– jakie problemy mogą wystąpić ................................................................... 130

1.24. Badania profilaktyczne kandydatów do nauki zawodu i młodocianych

– co jest ważne dla lekarza medycyny pracy ................................................. 133

1.25. Jakie są wyzwania w diagnozowaniu i leczeniu zaburzeń hematologicznych w praktyce lekarza medycyny pracy .............................. 139

1.26. Jak orzekać o zdolności do pracy osoby chorej na padaczkę

– analiza ciekawego przypadku orzeczniczego ............................................ 146

ROZDZIAŁ 2. BADANIA PSYCHOLOGICZNE W SŁUŻBIE MEDYCYNY

PRACY – ASPEKTY PRAKTYCZNE ...................................................................... 153

2.1. Czy testy psychologiczne mogą być narzędziem dla lekarza medycyny pracy ............................................................................................. 153

2.2. Komputerowe badania psychologiczne – jak z nich korzystać w praktyce psychologa medycyny pracy ....................................................... 158

2.3. Jak diagnozować wypalenie zawodowe ......................................................... 163

2.4. Wypalenie zawodowe – kiedy jest wskazana konsultacja psychologa ......... 168

2.5. Jak powinna kształtować się współpraca między lekarzem a psychologiem podczas badań kierowców .................................................. 173

2.6. Badanie skrócone a badanie pełne kierowcy w medycynie pracy

– komu i kiedy je zlecać ................................................................................ 178

2.7. Jak stosować kody ograniczające w prawie jazdy .......................................... 182

2.8. Determinujące cechy kierowcy – jakie cechy powinien mieć idealny kierowca ......................................................................................................... 187

2.9. Orzeczenie o istnieniu przeciwwskazań do kierowania pojazdami

– co powinien wiedzieć psycholog transportu ............................................. 192

2.10. Zaburzenia afektywne dwubiegunowe – czy są przeciwwskazaniem do podjęcia pracy i prowadzenia pojazdu ............................................................. 196

2.11. Badania psychologiczne a broń – czy wszystkich należy badać jednakowo ........................................................................................... 201

6

UOV117.indd 6

08.01.2024 10:11

Spis treści

2.12. Zespół stresu pourazowego – jakie są jego objawy i jak go rozpoznawać .................................................................................................. 207

2.13. Jak minimalizować ryzyko chorób psychosomatycznych powodowanych stresem ........................................................................................................... 211

2.14. Technostres, czyli stres pracowników wywołany nowymi technologiami

– jak można mu przeciwdziałać .................................................................... 215

2.15. Stres podczas badania – czy może istotnie zaburzyć wyniki ........................ 220

2.16. Jak przeprowadzać badania osobowości pracowników w świetle teorii Wielkiej Piątki ...................................................................................... 225

2.17. Motywacja osiągnięć u pracowników – jak ją mierzyć w badaniach medycyny pracy ............................................................................................. 230

2.18. Jak sprawdzać skłonność do alkoholu u osób badanych ............................. 235

2.19. Badanie psychologiczne instruktora nauki jazdy – co wziąć pod uwagę .... 241

2.20. Czy i kiedy psycholog może odmówić badania psychotechnicznego ......... 245

2.21. Jak badać temperament za pomocą kwestionariusza Jana Strelaua ........... 249

2.22. Jak przeprowadzić badanie psychotechniczne ofiary wypadku .................. 253

2.23. Badanie psychotechniczne górników – o czym musi pamiętać psycholog medycyny pracy ............................................................................ 258

ROZDZIAŁ 3. NAJWAŻNIEJSZE PROBLEMY PRAWNE W ORGANIZACJI

SŁUŻBY MEDYCYNY PRACY ............................................................................... 263

3.1. Jakie są najważniejsze zadania lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę nad pracownikami ............................................................................ 263

3.2. Jakie są zasady wykonywania funkcji doradczej służby medycyny pracy ..... 266

3.3. Wypadki, choroby związane z pracą i postępujący wiek zatrudnionych

– jakie wyzwania stoją przed służbą medycyny pracy ................................... 271

3.4. Co wolno lekarzowi w postępowaniu powypadkowym, a jakich czynności powinien odmówić ........................................................................................ 278

3.5. Jakie zadania ma lekarz medycyny pracy w procesie oceny ryzyka zawodowego ....................................................................................... 280

3.6. Czy lekarz medycyny pracy powinien popularyzować problematykę bhp i ergonomii .................................................................................................... 284

3.7. System udzielania pierwszej pomocy w firmie – jaka jest rola lekarza medycyny pracy ............................................................................................. 289

3.8. Mobilne narzędzia pracy – jaka jest rola lekarza medycyny pracy w organizowaniu takich stanowisk pracy ...................................................... 295

3.9. Jakie uprawnienia ma lekarz medycyny pracy w zakresie bezpieczeństwa pracy osób niepełnosprawnych .......................................... 302

7

UOV117.indd 7

08.01.2024 10:11

Medycyna pracy w praktyce

3.10. Ocena komputerowego stanowiska pracy – jaki udział powinien mieć lekarz medycyny pracy ......................................................................... 307

3.11. Jak długo jest ważne skierowanie na badania profilaktyczne ..................... 313

3.12. Czy lekarz medycyny pracy może przeprowadzić badania bez konsultacji neurologa i okulisty ............................................................. 315

3.13. Czy lekarz medycyny pracy ma prawo wykonywać badania wyjazdowe lub w innym miejscu niż adres zarejestrowanej działalności ...................... 318

3.14. Ekspozycja pracowników na substancje rakotwórcze i mutagenne

– jakie są uprawnienia lekarza medycyny pracy ........................................... 322

3.15. Czy lekarz medycyny pracy powinien brać udział w kontroli PIP

w zakładzie pracy ........................................................................................... 327

3.16. Jak medycyna pracy radzi sobie ze stresem cyfrowym jako nowym wyzwaniem? ....................................................................................... 332

3.17. Pracodawcy mają obowiązek zrefundowania pracownikowi okularów lub szkieł kontaktowych ................................................................................ 337

8

UOV117.indd 8

08.01.2024 10:11

WSTĘP

Służbę medycyny pracy powołano, aby chronić pracujących przed wpły-wem niekorzystnych warunków środowiska pracy i sprawować profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracującymi, w tym kontrolować ich zdrowie. Ta ogólna zasada wynika z ustawy z 27 czerwca 1997 r. o służbie medycyny pracy i znajduje swoje rozwinięcie w przepisach szczegółowych.

Służba medycyny pracy jest właściwa przede wszystkim w następujących kwestiach:

z ograniczania szkodliwego wpły wu pracy na zdrowie, zwłaszcza przez współdziałanie z pracodawcą w procesach rozpoznawania i oceny czyn-ników występujących w środowisku pracy oraz sposobów wykonywania pracy mogących mieć ujemny wpływ na zdrowie,

z współdziałania z pracodawcą w procesach rozpoznawania i oceny ryzyka zawodowego w środowisku pracy oraz informowania pracodawców i pracujących o możliwości wystąpienia niekorzystnych skutków zdrowotnych będących jego następstwem,

z udzielania pracodawcom i pracującym porad w zakresie organizacji pracy, ergonomii, fizjologii i psychologii pracy.

Obok tego, działania służby medycyny pracy dotyczą sprawowania profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi.

Profilaktyczna opieka zdrowotna to ogół działań, które mają zapobiegać powstawaniu i szerzeniu się niekorzystnych skutków zdrowotnych, które bezpośrednio lub pośrednio mają związek z warunkami albo charakterem pracy.

9

UOV117.indd 9

08.01.2024 10:11

Medycyna pracy w praktyce

Sprawowanie przez służbę medycyny pracy profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracującymi obejmuje przede wszystkim:

z wykonywanie badań wstępnych, okresowych i kontrolnych przewidzianych w Kodeksie pracy,

z orzecznictwo lekarskie do celów przewidzianych w Kodeksie pracy i w przepisach wydanych na jego podstawie,

z ocenę możliwości wykonywania pracy lub pobierania nauki uwzględnia-jącą stan zdrowia i zagrożenia występujące w miejscu pracy lub nauki, z prowadzenie działalności konsultacyjnej, diagnostycznej i orzeczniczej w zakresie patologii zawodowej,

z prowadzenie czynnego poradnictwa w stosunku do chorych na choroby zawodowe lub inne choroby związane z wykonywaną pracą,

z monitorowanie stanu zdrowia osób pracujących zaliczanych do grup szcze-gólnego ryzyka, a zwłaszcza osób wykonujących pracę w warunkach prze-kroczenia normatywów higienicznych, młodocianych, niepełnosprawnych oraz kobiet w wieku rozrodczym i ciężarnych,

z wykonywanie badań umożliwiających wczesną diagnostykę chorób zawodowych i innych chorób związanych z wykonywaną pracą,

z prowadzenie analiz stanu zdrowia pracowników, a zwłaszcza występowania chorób zawodowych i ich przyczyn oraz przyczyn wypadków przy pracy.

Zasadą jest, że służba medycyny pracy realizuje te zadania w odniesieniu do pracowników i osób pozostających w stosunku służbowym.

Jak zatem w praktyce realizować obowiązki służby medycyny pracy i jaka jest w tym rola lekarza medycyny pracy? Odpowiedzi na te pytania znajdziesz w drugim, zaktualizowanym wydaniu tej książki, która jest praktycznym prze-wodnikiem po najważniejszych zagadnieniach medycyny pracy.

Skupiamy się w niej na wybranych zagadnieniach w orzecznictwie w praktyce lekarza medycyny pracy. Wskazujemy na aspekty praktyczne związane z badaniami psychologicznymi w służbie medycyny pracy. Nie pomijamy również tak ważnych zagadnień, jak najważniejsze problemy prawne w organizacji służby medycyny pracy.

Życzymy ciekawej lektury!

10

UOV117.indd 10

08.01.2024 10:11

ROZDZIAŁ 1.

WYBRANE ZAGADNIENIA

ORZECZNICTWA W PRAKTYCE

LEKARZA MEDYCYNY PRACY

1.1. Czy w nauczaniu przeddyplomowym lekarzy

jest miejsce na medycynę pracy

Czy wiadomości z zakresu medycyny pracy są przydatne w ogólnymwykształceniu lekarza i ułatwiają porozumienie między lekarzami różnychspecjalności? Czy studenci uczelni medycznych nabywają obecnie choć pod-stawową wiedzę z tej dziedziny? Sprawdź, jakie są odpowiedzi na te pytania.

Medycyna pracy to dziedzina medyczna – praktyczna i naukowobadawcza, której podstawowym zadaniem jest opieka nad zdrowiem człowieka w środowisku pracy.

Podstawowymi przedmiotami jej zainteresowania są:

z wpływ pracy na zdrowie,

z profilaktyka negatywnych skutków zdrowotnych środowiska pracy, z promocja zdrowia oraz diagnostyka i leczenie chorób zawodowych.

Medycyna pracy jest dziedziną wielodyscyplinarną, łączącą sfery zainteresowania różnych specjalności medycznych takich jak: choroby wewnętrzne, choroby zakaźne, higiena pracy, fizjologia pracy i ergonomia, psychologia pracy, epidemiologia, toksykologia.

11

UOV117.indd 11

08.01.2024 10:11