Leksykon organizacji i ruchów islamistycznych ebook

WSTĘP

Zjawiskiem charakterystycznym dla współczesnego świata jest rozwój fundamentalizmu religijnego, a konsekwencją wydarzeń z 11 września 2001 r. było zwrócenie uwagi specjalistów na muzułmański radykalizm i terroryzm motywowany ideologią islamu. Wiele organizacji przeprowadzało krwawe zamachy terrorystyczne przed 2001 r., lecz to właśnie atak na Nowy Jork i Waszyngton wyznaczył cezurę w najnowszych dziejach terroryzmu.

Za prekursorów muzułmańskiego terroryzmu uważa się członków średniowiecznej sekty ismailitów, a właściwie jej podgrupy, znanej w Europie jako asasyni[1]. Ich najskuteczniejszą metodą walki stały się zabójstwa i terror. Pierwszym przejawem tego typu aktywności w czasach najnowszych były radykalne ugrupowania działające w Iranie, począwszy od rewolucji konstytucyjnej w latach 1905-1911. Dążąc do likwidacji politycznych przeciwników, nawiązały one do swoich perskich poprzedników z sekty ismailitów, przyjmując nazwę fedainów, tzn. tych, którzy oddają swoje życie w ofierze[2]. Po pierwszej wojnie światowej na fali oporu przeciwko brytyjskiej obecności w Egipcie powstała nacjonalistyczno-religijna organizacja Al-Ichwan al-Muslimin (Bracia Muzułmanie). Program tej organizacji w początkach jej działalności sprowadzał się m.in. do: wyzwolenia świata muzułmańskiego od „demoralizującego” wpływu cywilizacji zachodniej, powrotu do tradycji wczesnego islamu, uznania każdego terytorium muzułmańskiego zamieszkałego w większości przez wyznawców islamu za ojczyznę wszystkich muzułmanów oraz podjęcia walki o wprowadzenie ustroju muzułmańskiego i islamskiej sprawiedliwości społecznej[3].

Wszystkie organizacje współczesnego ruchu salafickiego, odwołującego się do tradycji przodków z okresu kształtowania się islamu, mają aspiracje do poszukiwania drogi powrotu do źródła, którego ucieleśnieniem jest postępowanie proroka Muhammada. Zmusza to islamskich radykałów zarówno do walki wewnętrznej w świecie muzułmańskim, której celem jest zastąpienie niesłusznie rządzących elit charyzmatycznymi przywódcami kroczącymi „właściwą drogą” (sirat al-mustakim), jak i do walki zewnętrznej przeciwko „światu bezbożnych”, czyli zachodniej cywilizacji. Według tej koncepcji Zachód jest jednocześnie i wrogiem, którego spiski należy udaremnić, i przyszłym łupem, ponieważ ostatecznie należy go włączyć do świata islamu. Historię pojmuje się tutaj jako skończony i powtarzający się proces, który zmierza do odbudowania ustalonego już i istniejącego, lecz wadliwego, porządku. Wszystkie ugrupowania wyznające tę ideologię łączy duma z własnej przeszłości i apoteoza dawnych wartości, upatrywanie w Koranie głównego źródła wiedzy, a także niechęć lub wręcz nienawiść do Zachodu jako głównego źródła niepowodzeń, klęsk i agresji[4].

W końcu lat 60. XX w. doszło do islamskiego odrodzenia w świecie arabskim. Jego główną przyczyną była klęska państw arabskich w wojnie z Izraelem w czerwcu 1967 r. Jej następstwem była polityczna kompromitacja świeckiego nacjonalizmu arabskiego i przewodniej roli Egiptu w świecie arabskim. Proces islamizacji pogłębiło podpisanie porozumienia pokojowego Egiptu z Izraelem w Camp David we wrześniu 1978 r., które doprowadziło do zawarcia traktatu pokojowego pomiędzy tymi państwami w marcu 1979 r. Wydarzenia te w całym świecie muzułmańskim uznano za zdradę. W latach 80. XX w. wystąpiło kilka istotnych okoliczności, które zradykalizowały niektóre środowiska muzułmańskie i ułatwiły im wejście na drogę terroryzmu. Były to: zwycięstwo rewolucji islamskiej w Iranie, wojna w Libanie, podczas której Hezbollah odnosił sukcesy w działaniach terrorystycznych przeciwko Izraelowi i państwom zachodnim, oraz wojna w Afganistanie, w której mudżahedini odnieśli sukces, a po jej zakończeniu arabscy weterani stanęli na czele ekstremistycznych organizacji w krajach muzułmańskich.

Wynikiem rewolucji islamskiej w Iranie było upowszechnienie się muzułmańskiego fundamentalizmu polegającego na odrodzeniu się islamu w jego pierwotnej formie i odrzuceniu wartości Zachodu. Część fundamentalistów odżegnuje się od stosowania przemocy, choć niekiedy ich retoryka jest pełna agresji. Uważają, że możliwe jest przejęcie władzy bez użycia siły zbrojnej. Z kolei przedstawiciele nurtu rewolucyjnego nie stronią od brutalnej przemocy i działalności terrorystycznej[5]. Do prawdziwej rewolucji muzułmańskiej doszło w latach 1978-1979 w irańskim środowisku szyickim, gdzie ludność z ubogich środowisk i kupcy bazarowi połączyli się, aby wspólnie obalić szacha. Wśród sunnitów nic podobnego się nie wydarzyło, choć niektórzy autorzy szukają analogii do wydarzeń w Iranie z końca lat 70. XX w. w tzw. Arabskiej Wiośnie, która wybuchła w 2011 r. W jej wyniku w Egipcie w 2012 r. doszli do władzy Bracia Muzułmanie, przedstawiciele fundamentalistycznego ugrupowania An-Nahda (Odrodzenie) zasiadają w rządzie Tunezji, a w Syrii walczą różne ekstremistyczne ugrupowania[6]. Już wcześniej fundamentalistyczny ideolog Hasan at-Turabi przejął na kilka lat kontrolę w Sudanie po zamachu stanu w czerwcu 1989 r., a talibowie rządzili Afganistanem od 1996 do 2001 r. W ostatnim dziesięcioleciu XX w. rządy obu tych krajów gościły przywódców Al-Kaidy (w Sudanie w latach 1992-1996, w Afganistanie w latach 1996-2001) i grapę jej aktywistów, nie zdołały jednak upowszechnić fundamentalistycznej ideologii i dokonać przewrotu poza granicami własnych państw.

Przez wiele lat głównym źródłem terroryzmu na Bliskim Wschodzie był toczący się konflikt izraelsko-palestyński. Polityzacja islamu i judaizmu zrodziła po obu stronach fundamentalizm, który nie dopuszcza do zawarcia pokoju i sabotuje wszelkie porozumienia. Zdaniem muzułmanów to strona palestyńska jest poszkodowana, co dla skrajnych środowisk stanowi usprawiedliwienie działań terrorystycznych wielu islamistycznych organizacji, łącznie z Al-Kaidą. Niezależnie od działalności Organizacji Wyzwolenia Palestyny i współdziałających z nią grup, osadzonych w tradycji świeckiego nacjonalizmu arabskiego, z Braci Muzułmanów wyrosło kilka ugrupowań, które szybko się zradykalizowały i przyjęły przemoc jako podstawową metodę działania. W październiku 1981 r. Al-Dżihad al-Islami al-Misri (Egipski Islamski Dżihad) dokonał zamachu na prezydenta Egiptu Anwara as-Sadata. Był to odwet za podpisanie w 1979 r. porozumień pokojowych z Izraelem[7]. Potem przetoczyła się fala nienawiści wobec egipskich Koptów i zamachów na intelektualistów znanych z religijnej tolerancji. W 1987 r. wybuchło w Palestynie powstanie (intifada) popularnie nazywane „wojną kamieni”. Szybko zostało ono zdominowane przez powstały wówczas Hamas, który trwale zapisał się w historii Bliskiego Wschodu. Organizacja ta połączyła walkę wyzwoleńczą z islamską ideologią, a jej znakiem rozpoznawczym stały się zamachy samobójcze, ale też pozaterrorystyczna działalność oparta na rozbudowanym systemie opieki i pomocy społecznej (dawa)[8]. W pierwszej połowie lat 90. XX w. doszło również do serii zamachów terrorystycznych przeciwko zachodnim turystom w Egipcie, wojny domowej w Algierii i serii zamachów terrorystycznych w Paryżu[9].

Charakter sunnickiego radykalizmu i islamskiego dżihadu najbardziej zmieniła jednak klęska wojsk radzieckich w Afganistanie w drugiej połowie lat 80. XX w. Wojownicy dżihadu nabrali przekonania, że to głównie oni przyczynili się do zwycięstwa.

Ideologowie Al-Kaidy, podobnie jak wszyscy salafici, odwołują się do pierwszego pokolenia muzułmanów (salaf as-salih – szlachetni przodkowie) i przekonania, że tylko ścisłe przestrzeganie ustalonych już dogmatów, przedstawianych jako zasady ustanowione raz na zawsze przez proroka w wyniku objawienia, może zwrócić islamowi pozycję pierwszej siły w świecie. Utrata tej pozycji, według ich poglądów, nastąpiła na skutek odejścia od nauk Koranu. Postulują zatem powrót do rygorystycznie rozumianego prawa, ścisłego przestrzegania zasad i praktyk religijnych. Jednocześnie prowadzenie szkoleń w Afganistanie podnosiło poziom terrorystycznych umiejętności i wzmacniało ducha walki, cementując tożsamość różnych grup islamistycznych w ramach globalnego salafickiego dżihadu[10].

W islamie dżihad może być obowiązkiem indywidualnym (fard ajn) obligującym każdego muzułmanina do uczestnictwa w wojnie obronnej przez bezpośredni udział w walce, pomoc materialną lub finansową. Na przykład kiedy w grudniu 1979 r. wojska radzieckie wkroczyły do Afganistanu, przywódcy religijni w niektórych państwach muzułmańskich wydali fatwy zobowiązujące muzułmanów do podjęcia dżihadu w celu wyparcia niewiernych z ziemi islamu. W przeciwieństwie do wojny obronnej dżihad ofensywny, będący atakiem na terytorium niewiernych (dar al-harb), jest obowiązkiem zbiorowym (fard kifaja), który może być realizowany przez władze w państwach muzułmańskich. Przykładem takich działań było ogłoszenie dżihadu przeciwko chrześcijańskim i animistycznym prowincjom kraju przez islamskie władze w Sudanie po dokonanym przewrocie w 1989 r.[11]

Bezpośrednią przyczyną dżihadu przeciwko USA było wprowadzenie amerykańskich wojsk do Arabii Saudyjskiej, które w styczniu 1991 r. wzięły udział w operacji „Pustynna burza” wymierzonej przeciwko armii irackiej okupującej od sierpnia 1990 r. terytorium Kuwejtu. Obecność tysięcy „niewiernych” na ziemi dwóch świętych miejsc islamu (Mekki i Medyny) stanowiła obrazę dla wielu muzułmanów. Decyzja władz saudyjskich o przyznaniu prawa do stacjonowania sił amerykańskich w Arabii Saudyjskiej, poparta specjalną fatwą wielkiego muftiego Abd al-Aziza bin Baza, spotkała się ze sprzeciwem wielu uczonych muzułmańskich. Osama bin Laden uznał ją za zdradę i sprzeniewierzenie się zasadom islamu. Wcześniej zaproponował królowi Fahdowi obronę Arabii Saudyjskiej przed ewentualną inwazją wojsk irackich. Obrońcami mieli być zdemobilizowani bojownicy dżihadu walczący wcześniej przeciwko radzieckiej okupacji Afganistanu.

Przełomowym momentem dla salafickiego dżihadu było powstanie 23 lutego 1998 r. Światowego Frontu Islamskiego na rzecz Dżihadu przeciwko Żydom i Krzyżowcom. Stosowną fatwę odwołującą się do Koranu podpisali przywódcy Al-Kaidy, Egipskiego Islamskiego Dżihadu, Al-Dżama’a al-Islamijja fi Misr (Egipskiej Grupy Islamskiej), Stowarzyszenia Ulemów w Pakistanie i Harakat ul-Dżihad-e Islami (Ruchu Islamskiego Dżihadu w Bangladeszu). Według autorów fatwy istnieje „sojusz krzyżowców z syjonistami”, którzy rozpoczęli wojnę przeciwko Bogu. Cała muzułmańska społeczność ma obowiązek obrony zgodnie z nakazami Koranu, a każdy muzułmanin musi bronić swego kraju w przypadku ataku. Fatwa wzywała również do zabijania Amerykanów we wszystkich miejscach na świecie[12]. Zgodnie z tą koncepcją w sierpniu 1998 r. przeprowadzono zamachy bombowe na ambasady USA w Kenii i Tanzanii. Ataki we Wschodniej Afryce zainaugurowały falę zamachów bombowych i spisków skierowanych przeciwko zachodnim celom. W ciągu kolejnych lat terrorystyczne operacje stawały się bardziej zdecentralizowane. Cele i szczegóły operacji pozostawiano lokalnym grupom.

Atak w USA z 11 września 2001 r. stanowi wyraźną cezurę w najnowszej historii terroryzmu. Uzmysłowił skalę zagrożenia islamskim ekstremizmem, który wyszedł poza granice ziem islamu (dar al-islam) i spowodował konieczność podjęcia z nim międzynarodowej walki. Obalenie reżimu talibów i wkroczenie wojsk amerykańskich do Iraku wyzwoliło falę antyzachodniej nienawiści i powstanie nowych ekstremistycznych ugrupowań. Obecnie obserwuje się stosowanie coraz bardziej zaawansowanych rozwiązań w dziedzinie konstrukcji ładunków wybuchowych w różnych rejonach świata, zarówno przez znaczące, jak i niewielkie organizacje terrorystyczne. Świadczy to o stałym wzroście poziomu wiedzy oraz przygotowania technologicznego współczesnych terrorystów[13].

Upowszechniła się również i utrwaliła tendencja polegająca na uzyskiwaniu rozgłosu medialnego oraz zastraszaniu społeczeństw przez maksymalizowanie liczby ofiar zamachów. Medią zwłaszcza elektroniczne, są współczesną bronią zamachowców. Służą one nie tylko jako narzędzie propagandy, ale także jako instrument indoktrynacji, szkolenia, werbunku i pozyskiwania funduszy. Od inwazji USA na Irak wiosną 2003 r. Internet stał się podstawowym „miejscem spotkań” i szkoleń zwolenników dżihadu, oferuje terrorystom pomoc we wszystkich możliwych płaszczyznach. Portale internetowe islamistycznych organizacji są na bieżąco monitorowane przez służby specjalne państw zachodnich. Al-Kaida zyskała miano pierwszego międzynarodowego ruchu terrorystycznego, który przeniósł się z przestrzeni realnej do wirtualnej, znajdując wciąż nowych zwolenników. Coraz częściej są nimi mieszkańcy Zachodu, którzy przeszli na islam[14].

W leksykonie krótko scharakteryzowano zdecydowaną większość znaczących ruchów muzułmańskich oraz ugrupowań fundamentalistycznych i ekstremistycznych, poświęcając każdemu kilka lub kilkanaście stron tekstu. W tytule i w odniesieniu do wielu organizacji nie użyto sformułowania „terrorystyczny”, aby nie poddawać w wątpliwość i pod kolejną dyskusję tego określenia oraz nie oskarżać wielu ugrupowań o prowadzenie tego typu działalności[15]. Wymienione organizacje mają charakter radykalny. Określenie to odnosi się do ideologii głoszonej przez niektóre z nich oraz do praktyki stosowanej przez inne. Część organizacji scharakteryzowanych w leksykonie propaguje konserwatywną, purytańską ideologię, ale wystrzega się stosowania przemocy, choć jej nie potępia jeśli stosują ją podobne im ugrupowania. Inne ograniczają działalność zbrojną (partyzancką lub terrorystyczną) do terytorium własnego kraju, dążąc siłą do zaprowadzenia szariatu. Pozostałe natomiast łączą salaficką doktrynę z ideą globalnego dżihadu, upatrując w cywilizacji Zachodu głównego wroga, zagrażającego światu islamu.

Właśnie te organizacje stawiają sobie za cel dominację nad światem islamu i wprowadzenie prawa opartego na szariacie. Wszystkie natomiast odwołują się do nauk byłych i współczesnych radykalnych interpretatorów islamu oraz uczonych muzułmańskich, upowszechniając głoszone przez nich idee. Znaczna część członków tych organizacji stara się żyć i postępować zgodnie ze zmitologizowaną tradycją sięgającą początków islamu, widząc w niej rozwiązanie wszystkich problemów, zgodnie z zawołaniem Braci Muzułmanów: Al-islam hua al-hall (Islam jest rozwiązaniem).

Odmienne pod względem ideologii są ruchy szyickie, w tym przede wszystkim Sazman-e Modżahedin-e Khalq-e Iran (Organizacja Mudżahedinów Ludowych Iranu), która połączyła tradycję szyizmu z doktrynami Karola Marksa, Frantza Fanona i Alego Szariati, tworząc nurt, który określić można rewolucyjnym szyizmem. Ugrupowanie to prowadziło przez wiele lat działania terrorystyczne w Iranie i poza jego granicami. Z kolei separatystyczny charakter ma szyicki ruch Husich, który wzniecił w 2004 r. w Jemenie powstanie, trwające z przerwami do chwili obecnej.

Arabskie nazwy oraz nazwiska są w leksykonie podane w uproszczonej transkrypcji polskiej, opracowanej przez Bogusława Zagórskiego i wykorzystywanej m.in. w opracowaniach naukowych Janusza Daneckiego[16]. Zastosowano przy tym najbardziej popularny sposób zapisu niektórych nazw organizacji, używając niekiedy apostrofu (’).[17] Dopuszczono również część nazw arabskich całkowicie spolszczonych i powszechnie rozpoznawalnych, jak np. Al-Kaida, Bracia Muzułmanie, Hezbollah, Jerozolima, Kair. W przypadku organizacji, nazw geograficznych oraz imion i nazwisk osób pochodzenia niearabskiego (m.in. pakistańskich, irańskich, indonezyjskich i innych) nazewnictwo oparto na pisowni alfabetem łacińskim lub (sporadycznie) transkrypcji na język francuski i angielski. Zastosowano także różną pisownię arabskich nazw, imion i nazwisk w zależności od kraju pochodzenia osoby (państwa arabskie, niearabskie). Stąd na przykład pisownia imion: ar. Chalil – niear. Khalil, ar. Muhammad – niear. Mohammad, ar. Szajch – niear. Szeikh itp. Celem takiego systemu było dostosowanie do polskiej pisowni nazw własnych występujących w językach innych niż arabski. W związku z tym niekiedy można napotkać znaczne rozbieżności w zapisie nazw organizacji i nazwisk osób występujące w leksykonie w porównaniu z tymi, które spotyka się w polskiej literaturze tematu.

W niniejszym leksykonie została przyjęta koncepcja, że organizacje, których działalność jest szeroko opisana w polskiej literaturze (np. Al-Kaida, Bracia Muzułmanie, Hamas, Hezbollah) zostały przedstawione jedynie skrótowo. Szerzej natomiast omówiono okres ich aktywności wykraczający poza ramy chronologiczne zawarte w tych publikacjach. W opisie poszczególnych organizacji można spotkać także nazwy małych grup ekstremistycznych, często o efemerycznym charakterze, na których temat nie ma szczegółowych informacji w dostępnych źródłach. Niedostateczna liczba oficjalnych źródeł nie pozwoliła na dokonanie ich charakterystyki w przyjętej koncepcji leksykonu i poświęcenie im odrębnego rozdziału.

Specyfika konfliktu w Czeczenii i Iraku oraz obecność radykalnych grup islamistycznych w Europie, gdzie oprócz dużych organizacji działają mniejsze ugrupowania, skłoniły autora do ich zbiorczego omówienia w rozdziałach zatytułowanych Ruch dżihadu na Kaukazie Północnym, Ruch dżihadu w Europie i Ruch dżihadu w Iraku. Ta niekonsekwencja metodologiczna została spowodowana również trudnością omówienia wszystkich organizacji występujących na tych terenach oraz ich efemerycznym charakterem, zwłaszcza tych ugrupowań, które działały lub nadal działają na obszarze Europy i w Iraku. Na naszym kontynencie ujawniły swoją aktywność także niezależne, niewielkie, lecz niezwykle niebezpieczne komórki ekstremistyczne i samodzielnie działający terroryści islamscy. Autor czuł się również w obowiązku omówienia w osobnym rozdziale wahhabizmu, który nie określa konkretnego ruchu czy organizacji, lecz jako radykalna doktryna religijno-polityczna jest przyjmowany przez wiele ugrupowań muzułmańskich. Nazwy wszystkich organizacji wraz z ich skrótami zostały umieszczone w indeksie znajdującym się na końcu opracowania. Dotyczy to również nazw instytucji, tytułów publikacji, nazwisk osób, nazw geograficznych oraz nazw plemion.

Aktualną działalność organizacji omawianych w poszczególnych rozdziałach leksykonu opisano na podstawie doniesień medialnych obejmujących okres do końca 2011 r. W przypisach niekiedy dodano uwagi oparte na najistotniejszych wydarzeniach dotyczących tych ugrupowań, które zostały odnotowane w 2012 r.[18] Graficzną stronę opracowania stanowią symbole lub flagi poszczególnych organizacji, fotografie ich przywódców oraz mapki ilustrujące obszary działalności tych ugrupowań, najczęściej o lokalnym charakterze. Elementy graficzne zostały pobrane ze stron internetowych, a pod nimi umieszczono informacje na temat źródła ich pochodzenia.

Informacje uzupełniające zostały podane w przypisach, niekiedy rozbudowanych w celu przybliżenia poruszanej problematyki, oraz w słowniku terminów, w którym wyjaśniono znaczenie wielu pojęć związanych z religią islamu i cywilizacją muzułmańską. Bibliografię, umieszczoną przed indeksami, podzielono na pozycje książkowe i artykuły prasowe. Z uwagi na mnogość tych ostatnich oraz znaczną liczbę doniesień krajowych i zagranicznych agencji prasowych, które zostały zarchiwizowane przez autora, wymieniono jedynie najistotniejsze pozycje. Autor korzystał również z własnych opracowań sporządzonych w latach 1997-2008 na potrzeby Urzędu Ochrony Państwa i Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Część tych prac została napisana na podstawie informacji zgromadzonych podczas pobytu w Afryce i na Bałkanach. Z uwagi na fakt, że powyższe materiały stanowią wewnętrzne dokumenty UOP i AB W, nie zostały one uwzględnione w bibliografii.

Przygotowanie drugiej części leksykonu dostarczy informacji na temat niemuzułmańskich organizacji ekstremistycznych o charakterze nacjonalistycznym, ultralewicowym, skrajnie prawicowym i religijnym.

WSTĘP

[1] W.B. Bartlett, Asasyni. Dzieje tajemniczej sekty muzułmańskiej. Warszawa 2004, KiW, s. 11–12.

[2] Po drugiej wojnie światowej powstała w Iranie organizacja Feda’ijan-e Islam, z którą był związany ajatollah Said Abol Qasem Mostafawi Kaszani. Członkowie tej organizacji mordowali polityków, m.in. zabito dwóch premierów, oraz osoby uznane za odstępców od wiary. E. Abrahamian, Historia współczesnego Iranu, Warszawa 2011, KiW; J. Hauziński, Tropem muzułmańskich dziejów, Toruń 2007, Adam Marszałek, s. 277.

[3] E. Sivan, Radykalny islam, Kraków 2005, Libron, s. 105–154; także J. Zdanowski, Bracia Muzułmanie i inni. Szczecin 1986, Glob, s. 147, 182–189.

[4] J. Kaczmarek, Terroryzm i konflikty zbrojne a fundamentalizm islamski, Wrocław 2001, Atla 2, s. 71–78; także E. Pace, P. Stefani, Współczesny fundamentalizm religijny, Kraków 2002, WAM, s. 59–67.

[5] J.J.G. Jansen, Podwójna natura fundamentalizmu islamskiego, Kraków 2005, Libron, s. 19–46.

[6] J. Armbruster. Arabska wiosna. Rewolucja w świecie islamskim, Wrocław 2011, Wydawnictwo Dolnośląskie; J. Danecki, S. Sulowski, Bliski Wschód coraz bliżej. Warszawa 2011, Elipsa; J. Zdanowski, Bliski Wschód 2011: bunt czy rewolucja, Kraków 2011, Krakowska Akademia im. A.F. Modrzewskiego.

[7] G. Kepel. Święta wojna. Ekspansja i upadek fundamentalizmu muzułmańskiego. Warszawa 2003, Dialog, s. 80–86.

[8] M. Levitt, Hamas, polityka, dobroczynność i terroryzm w służbie dżihadu, Kraków 2008, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 22–34.

[9]Atlas radykalnego islamu, X. Raufer (red.), Warszawa 2011, Dialog, s. 47–52, 313–318.

[10] M. Sageman, Sieci terroru, Kraków 2008, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 21–29.

[11] Tamże, s. 2–3.

[12] P.L. Bergen, Osama bin Laden. Portret z bliska, Warszawa 2007, PIW, s. 218–221; także A. Raszid, Talibowie, Kraków 2002, Znak, s. 221–222.

[13] J. Adamski, Nowe technologie w służbie terrorystów, Warszawa 2007, Collegium Civitas, TRIO, s. 149–156.

[14] T. Goban-Klas, Media i terroryści. Czy zastraszą nas na śmierć?, Kraków 2009, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, s. 187–217; P. Szczerkowski, Strategia trzeciej al-Kaidy, „Gazeta Wyborcza” z 14 stycznia 2008 r.

[15] R. Borkowski, Terroryzm ponowoczesny. Studium z antropologii polityki, Toruń 2007, Adam Marszałek, s. 37–49; Encyklopedia terroryzmu, M. Crenshaw, J. Pimlott (red.), Warszawa 2004, Muza, Bellona, s. 11–22.

[16] J. Danecki, Gramatyka języka arabskiego. Warszawa 1994, Dialog, s. 95–96. W nazwach organizacji i nazwiskach osób arabskie rodzajniki określone: al, an, as, asz, az zapisywano konsekwentnie małą literą, z wyjątkiem początków nazwy.

[17] Przyjęto m.in. zróżnicowany zapis tego samego słowa w przypadku jego występowania w nazwie organizacji jako tzw. przydawki rzeczownikowej. Stąd dżama’a – dżama’at czy dżabha – dżabhat.

[18] W 2013 r. w istotny sposób zmienił się układ sił w wielu krajach muzułmańskich. Tzw. Arabska Wiosna 2011 r. i jej następstwa wywołały zmiany społeczno-polityczne. Rząd sprawowany w Egipcie przez przedstawicieli Braci Muzułmanów, na czele z prezydentem Muhammadem Mursim, został odsunięty od władzy 3 lipca 2013 r. Libia po obaleniu Muammara Kaddafiego wciąż pozostawała krajem niestabilnym, wstrząsanym walkami wywoływanymi przez zbrojne ugrupowania i zamachami terrorystycznymi. W Tunezji rządząca islamistyczna partia An-Nahda po społecznych protestach, spowodowanych m.in. zamachami na opozycyjnych polityków, była zmuszona do przekazania władzy świeckim politykom i technokratom. W Republice Mali siły francuskie rozbiły emirat Azawad, utworzony przez Organizację Al-Kaidy w Krajach Islamskiego Maghrebu. W Nigerii Boko Haram wciąż pozostawała bardzo aktywna, dokonując zbiorowych mordów, a somalijski Harakat asz-Szabab al-Mudżahidin po rozbiciu przez wojska kenijskie przeszedł do głębokiej defensywy, co jednak nie przeszkodziło temu ugrupowaniu dokonać spektakularnego ataku w stolicy Kenii we wrześniu 2013 r. Szczególnie niespokojna sytuacja panuje w Syrii, gdzie antyrządowa rebelia zamieniła się w wojnę religijną z udziałem dziesiątek, o ile nie setek, mniej lub bardziej radykalnych ugrupowań islamistycznych. W walkach uczestniczą ochotnicy z wielu państw muzułmańskich i Europy. Konflikt w Syrii rzutuje na sytuację w Libanie, a przede wszystkim w Iraku, w którym rok 2013 pod względem liczby ataków terrorystycznych był porównywany z rokiem 2008, a powstała organizacja Dawlat al-Islamijja fi al-Irak wa asz-Szam (Islamskie Państwo w Iraku i Lewancie), pod przywództwem Abu Bakra al-Bagdadiego (Ibrahim Awad Ibrahim Ali al-Badri, alias Abu Dua) dąży do utworzenia emiratu na obszarze prowincji Anbar i wschodniej Syrii. Na terenie prowincji Sistan-Beludżystan, położonej w południowo-wschodnim Iranie, miejsce rozbitej przez siły bezpieczeństwa organizacji Dżundallah zajęło m.in. ugrupowanie Dżaisz ul-Adl (Armia Sprawiedliwości). W Afganistanie wciąż aktywni pozostają talibowie i sieć Hakkanich, a w Pakistanie Tehrik-e Taliban Pakistan (Ruch Pakistańskich Talibów), antyszyickie ugrupowanie Laszkar-e Dżhangwi (Armia Dżhangwi). Ten krótki i wyrywkowy przegląd sytuacji, dokonany w 2013 r., pokazuje, że świat islamu wciąż pozostaje niespokojny w wielu miejscach, co rzutuje na bezpieczeństwo w krajach Europy. Pojawiło się wiele nowych ugrupowań o charakterze radykalnym i terrorystycznym. Na naszym kontynencie wzrosło również zagrożenie ze strony zradykalizowanych jednostek, tzw. samotnych wilków.

Wydawnictwo Akademickie

DIALOG

specjalizuje się w publikacji książek dotyczących języków, zwyczajów, wierzeń, kultur, religii, dziejówi współczesności świata Orientu.

Naszymi autorami są znani orientaliści polscyi zagraniczni, wybitni znawcy tematyki Wschodu.

Wydajemy także przekłady bogateji niezwykłej literatury pięknej krajów Orientu.

Redakcja: 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/219

tel.: +48 22 620 32 11, +48 22 654 01 49

e-mail: [email protected]

Biuro handlowe : 00-112 Warszawa, ul. Bagno 3/218

tel./faks: +48 22 620 87 03

e-mail: [email protected]

www.wydawnictwodialog.pl