Dobrý den. Chmiel, tożsamość i luz. Polskie mity o Czechach ebook i audiobook

Jakub Medek

Dobrý den

Chmiel, tożsamość i luz. Polskie mity o Czechach

Moim dzieciom, żeby pamiętały, skąd pochodzą.

Wstęp

Polacy Czechów lubią. To nie jest moja opinia; w powtarzanych cyklicznie przez sondażownie badaniach sympatii Polaków wobec innych narodów Czesi od lat lądują na samym szczycie: w 2025 roku ponad połowa badanych żywiła do Czechów uczucia ciepłe – nie lubił ich raptem co dziesiąty Polak, co piątego ani ziębili, ani grzali. Większą, ale niewiele, sympatią cieszyli się nad Wisłą tylko Włosi, Amerykanie i Hiszpanie. A były w niedalekiej przeszłości i takie lata, że Czesi nie mieli w Polsce konkurencji.

Polacy też do Czech chętnie jeżdżą, co roku dociera ich tam ponad 800 tysięcy. Nie jest to może najpopularniejszy kierunek urlopowy, tu bez konkurencji pozostają znów Włochy, a potem Grecja i Turcja, ale wciąż jedna dziesiąta zagranicznych podróży Polaków prowadzi właśnie do Czech.

Pytani o to, co im się w Czechach podoba – bo i to zbadano – Polacy mówią oczywiście o piwie, zabytkach i czeskim luzie; zauważają też coś, co określają mianem czeskiego pragmatyzmu. Starsze pokolenia pamiętają seriale: Kobietę za ladą, Szpital na peryferiach, i pełne półki w czechosłowackich sklepach. Panowie wspomną piłkarza Panenkę, wszyscy raczej skojarzą hokej. I oczywiście piękną, złotą Pragę, tereny przy granicy z Polską oraz coraz częściej kojarzone z winnicami południowe Morawy.

Polska i Czechy obiektywnie mają wiele wspólnego. Językowo należą do tej samej grupy: Słowian Zachodnich – legendę o swoim powstaniu też wydają się mieć wspólną – każdy pamięta braci Czecha i Lecha, w wersji polskiej też trzeciego z nich – Rusa. Z Czech do Polski przyszło chrześcijaństwo, potem dla odmiany przez kilkadziesiąt lat Czechami rządzili Jagiellonowie. W czasach bliższych oba kraje najpierw doświadczyły niemieckiej okupacji, później zaś realnego socjalizmu i ograniczonej przez wielkiego radzieckiego brata suwerenności. Oba, pod hasłem powrotu do Europy, wspólnie weszły do Unii i NATO. Oba działają – chociaż ostatnio raczej teoretycznie, razem z Węgrami i Słowacją, w regionalnym porozumieniu – Grupie Wyszehradzkiej.

Polskę i Czechy łączą też liczne więzi handlowe – Czechy od lat są jednym z najważniejszych odbiorców polskich towarów, ustępując pod tym względem tylko Niemcom, w drugą stronę sytuacja jest podobna. Ma w końcu Polska z Czechami najdłuższą swoją granicę, mierzącą prawie 800 kilometrów.

Paradoksalnie jednak Polacy o Czechach wiedzą niewiele. Widać to w licznych polskich stereotypach na temat południowego sąsiada, czasem opartych na głębokich uproszczeniach, czasem absurdalnych, niekiedy zaś będących różnego rodzaju projekcjami. Jak kiedyś ładnie powiedział żyjący w Czechach od trzech dekad ksiądz Zbigniew Czendlik – Polacy nie tyle lubią Czechów, ile swoje o nich wyobrażenie. Podobnie rzecz ma się z tymi Polakami, którzy Czechów nie lubią, w ich wypadku też zwykle chodzi tylko o wyobrażenia.

W tej książce konfrontuję te wyobrażenia, te mity, z rzeczywistością. Staram się pokazać, skąd się pewne stereotypy mogły wziąć i jak duże było ziarno prawdy, z którego wyrosły. To nie jest książka o tym, który z tych dwóch krajów jest fajniejszy; nawet jeśli czasami pewne rzeczy porównuję, to wyłącznie po to, by czytelnikowi dać znajomy punkt odniesienia. Nie jest to też książka, która ma Czechy w jakikolwiek sposób „odbrązawiać”; nie mam zamiaru szukać atencji poprzez obrzydzanie czegoś, co większość Polaków – jak wynika z wspomnianych już badań – lubi. Chociaż czasem pokazuję też rzeczy, które ładne nie są, a których przy krótkim, turystycznym kontakcie, bez znajomości kontekstu, historii i czeskiej codzienności, po prostu nie widać.

To książka, w której staram się opowiedzieć o Czechach takich, jakie one są. Po to, byście lubili Czechów, a nie swoje o nich wyobrażenie. Albo nie lubili – ale też niech to wynika z wiedzy, nie z uprzedzeń.

No dobra, ale jakie mam w ogóle kompetencje, żeby komukolwiek opowiadać o Czechach? Po pierwsze od ponad 20 lat te Czechy Polakom, jako polski dziennikarz, przybliżam, pisząc i mówiąc o tym, co się aktualnie nad Wełtawą dzieje. To może nie są informacje z pierwszych stron gazet – Polacy, analogicznie zresztą jak Czesi, są narodem dość wsobnym, zainteresowanym głównie sobą, ale coś tam się, od czasu do czasu, do powszechnej polskiej świadomości przebija.

Po drugie to Czechem jestem. Urzędowo w stu procentach – czasem, przedstawiając się, mówię, że jestem czeskim obywatelem i polskim podatnikiem. Biologicznie i kulturowo – w połowie, bo Czechem jest mój ojciec, a Polką moja matka; od urodzenia, czy raczej od momentu, w którym zacząłem mówić, jestem dwujęzyczny – w obu językach mówię, czytam i piszę, w obu myślę. Całe moje życie jest pod tym względem swego rodzaju szpagatem – jestem rozciągnięty między dwiema kulturami i dwiema tożsamościami. Niekiedy – jak to w szpagacie – nie jest mi z tym najwygodniej, jak chociażby wówczas, kiedy muszę się zastanowić, co akurat mam w danym momencie na myśli, mówiąc „u nas”.

Z drugiej strony ten szpagat daje mi unikatową perspektywę, możliwość spojrzenia na wiele spraw z raczej nietypowej strony, a co za tym idzie – zobaczenie też tego, czego z wierzchu albo nie widać, albo też tego – co równie częste – nad czym nikt się specjalnie nie zastanawia. Tak jak nikt przecież na co dzień nie rozważa tego, w jaki sposób stawia kroki czy bierze oddech.

Po trzecie od 2023 roku ową podwójną czesko-polską tożsamość i zawodową wiedzę o Czechach łączę we własnym, autorskim podcaście – Czechostacji. Co tydzień opowiadam w nim sam lub ze swoimi gośćmi o tym, co się właśnie w Czechach dzieje, co jest tam ciekawego i nieoczywistego, gdzie warto pojechać i co zobaczyć.

Generalnie więc wiem nieco więcej niż przeciętna osoba, czy to z jednej, czy z drugiej strony granicy – bo jestem ze środka i z zewnątrz równocześnie; bo pytanie o to, jak i dlaczego coś się dzieje, jest częścią mojej pracy. Jej wybór zaś wynika z mojego charakteru – lubię pytać, lubię próbować zrozumieć.

Książka ma formę – powiedzmy, słownika. Wybrałem dziesięć ułożonych alfabetycznie haseł, dziesięć mitów czy stereotypów, jakie na temat Czech w Polsce panują. Czy to są wszystkie polskie stereotypy o Czechach? Oczywiście, że nie. Wybór był autorski – starałem się dobierać takie tematy, o których potrafię opowiadać szeroko, budując jak najpełniejszy obraz nieznanej lub mało znanej w Polsce rzeczywistości.

Czytając tę książkę, ktoś może oczywiście powiedzieć, że nigdy się z takim mitem o Czechach nie spotkał. I oczywiście może mieć rację – stereotypy są generalizacjami, ale nie wszystkie muszą być przecież powszechne. W przypadku części z opisanych przeze mnie wprost wskazuję, gdzie się z nimi zetknąłem. W przypadku innych – no cóż, Czechostacja ma swoich wiernych i mniej wiernych słuchaczy, których mogę już liczyć w tysiącach, a w przypadku niektórych opowieści w dziesiątkach tysięcy. Oni zaś często komentują kolejne odcinki, komentarze te zaś stanowią niekiedy niezłą kopalnię wiedzy na temat tego, jak część Polaków postrzega Czechy. I jak część Polaków wypowiada kategoryczne sądy na ich temat, pokazując równocześnie, że niewiele o tym kraju wie.

I na koniec – w tej książce mówię dużo o historii. Nie tylko dlatego, że historię lubię. To z historii zazwyczaj wynika, jakie coś jest, a także dlaczego. I Czesi nie są tu wyjątkiem, powiedziałbym nawet, że w ich wypadku historia ma ogromne znaczenie, większe niż w wielu innych krajach.

Chociaż oni sami, chociaż my sami – w przeciwieństwie do Polaków – specjalnie się nią na co dzień nie przejmujemy. Jak całym mnóstwem innych rzeczy.

I o tym też jest ta książka.

Ateiści

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji

© Wydawnictwo WAM, 2025

© Jakub Medek, 2025

Opieka redakcyjna: Agnieszka Mazur

Redakcja: Klaudia Bień

Korekta: Dariusz Godoś, Urszula Jakubowska

Projekt okładki: Adam Gutkowski

ISBN EPUB 978-83-277-4488-3

ISBN MOBI 978-83-277-4489-0

MANDO

ul. Kopernika 26 • 31-501 Kraków

tel. 12 62 93 200

www.mando.pl

DZIAŁ HANDLOWY

tel. 12 62 93 254-255

e-mail: [email protected]

Opracowanie ebooka: Katarzyna Rek