Chrześcijańskie wtajemniczenie i katechumenat dzieci w wieku szkolnym ebook

Spis treści

Słowo wstępne arcybiskupa metropolity lubelskiego

Wprowadzenie

I. Czym jest chrześcijańskie wtajemniczenie?

1. Chrześcijańskie wtajemniczenie wprowadzaniem w historię zbawienia

2. Chrześcijańskie wtajemniczenie i Chrystus

3. Chrześcijańskie wtajemniczenie i Duch Święty

4. Chrześcijańskie wtajemniczenie i Kościół

5. Jedność sakramentów chrześcijańskiego wtajemniczenia

6. Chrześcijańskie wtajemniczenie w Katechizmie Kościoła katolickiego

II. Chrzest dzieci i katechumenat pochrzcielny

III. katechumenat chrzcielny i chrześcijańskie wtajemniczenie dzieci w wieku szkolnym

IV. Liturgia katechumenatu i chrześcijańskiego wtajemniczenia dzieci w wieku szkolnym

1. Przyjęcie do katechumenatu – stopień I

Naznaczenie znakiem krzyża czoła i narządów zmysłów

Wprowadzenie dzieci do kościoła i liturgia słowa Bożego

Wręczenie Ewangelii i wezwania modlitewne

2. Skrutynia, czyli obrzędy pokutne – stopień II

Wprowadzenie do obrzędów pokutnych

Liturgia słowa – czytania i homilia

Modlitwa błagalna

Egzorcyzm i nałożenie ręki

3. Celebracja sakramentów chrześcijańskiego wtajemniczenia – stopień III

3.1. Liturgia sakramentu chrztu

Chrzcielnica i błogosławieństwo wody

Znak wody

Wyznanie wiary przez wspólnotę

Wyrzeczenie się zła i wyznanie wiary przez dzieci

Chrzest przez polanie lub zanurzenie

Obrzędy wyjaśniające chrzest

Namaszczenie świętym krzyżmem na szczycie głowy)

Włożenie białej szaty

Wręczenie zapalonej świecy

3.2. Liturgia sakramentu bierzmowania

Nałożenie rąk i modlitwa o Ducha Świętego

Namaszczenie czoła świętym krzyżmem

3.3. Liturgia Eucharystii

4. Okres mistagogii

V. Problemy pastoralne

1. Przyjęcie sakramentów chrześcijańskiego wtajemniczenia zobowiązuje

2. Zadania rodziców i Kościoła po chrzcie i bierzmowaniu dzieci

3. Uczestnictwo dzieci w niedzielnej Mszy św.

4. Msze św. z udziałem dzieci w dni powszednie

5. Modlitwy eucharystyczne w Mszach św. z udziałem dzieci

6. Sakrament pokuty i celebracje pokutne pomocą w rozwoju życia chrześcijańskiego

7. Celebracje pokutne z udziałem dzieci

8. Celebracje pokutne z udziałem młodzieży

9. Wspominanie sakramentu chrztu i bierzmowania

10. Wybór imienia dla dziecka

11. Świętowanie urodzin czy imienin?

VI. Adaptacja obrzędów chrześcijańskiego wtajemniczenia dzieci szkolnych w Kościołach lokalnych

1. Francja

1.1. Przyjęcie przez Kościół prośby o chrzest – I etap

1.2. Przyjęcie dzieci do katechumenatu – II etap

1.3. Skrutynium lub obrzęd pokutny – III etap

1.4. Celebracja sakramentów chrześcijańskiego wtajemniczenia – IV etap

2. Niemcy

2.1. Chrzest dzieci w wieku przedszkolnym

2.2. Chrzest dzieci w wieku Pierwszej Komunii Świętej

2.3. Katechumenat dzieci w wieku 10-14 lat

Przyjęcie do katechumenatu

Dopuszczenie do chrztu

Liturgia sakramentów chrześcijańskiego wtajemniczenia

Okres pogłębienia wiary, czyli mistagogii

3. Stany Zjednoczone

3.1. Przyjęcie do katechumenatu

3.2. Obrzęd wybrania

3.3. Obrzędy pokutne, czyli skrutynia

3.4. Celebracja sakramentów chrześcijańskiego wtajemniczenia

Zakończenie

Wykaz skrótów

Bibliografia

I. Źródła

1. Księgi liturgiczne

2. Nauczanie Kościoła

II. Literatura

Słowo wstępne arcybiskupa metropolity lubelskiego

W Kościele Jezusa Chrystusa gromadzili się najpierw ci, którzy uwierzyli w Ewangelię głoszoną przez Jego Apostołów i przyjmowali chrzest. Istotnymi warunkami wejścia do wspólnoty Kościoła były wiara prowadząca do nawrócenia, polegającego na porzuceniu grzesznego sposobu życia, oraz chrzest z wody i Ducha Świętego. Kościół nauczał, że najpierw trzeba uwierzyć i żyć po chrześcijańsku, aby następnie stać się chrześcijaninem przez chrzest. z tego też względu sakramentu chrztu udzielano dorosłym po uprzedniej formacji, która dokonywała się we wspólnocie w ramach wypróbowanej instytucji, jaką stanowił katechumenat będący szkołą wiary (Credo), moralności (Dekalog) i liturgii sprawowanej we wspólnocie. Jeśli wiarę i chrzest przyjmowali rodzice mający dzieci, także one otrzymywały chrzest włączający do wspólnoty Kościoła. Zadanie ich wychowania chrześcijańskiego spoczywało odtąd na rodzinie i wspólnocie wierzących.

Zmieniająca się w XX wieku sytuacja wiary i Kościoła, także w krajach tradycyjnie chrześcijańskich, gdzie wyraźnie następowała dechrystianizacja, spowodowała, że osoby ochrzczone jako niemowlęta z czasem nie miały żadnego związku z wiarą w Boga i z Kościołem. z drugiej strony wielka mobilność ludzi w poszukiwaniu pracy i lepszych warunków życia sprawiała, że osoby dorosłe, które z różnych przyczyn nie zostały ochrzczone w młodym wieku, także wywodzące się innych kultur i religii, postanawiały przyjąć wiarę chrześcijańską i przystąpić do sakramentów wtajemniczenia.

Ojcowie Soboru Watykańskiego II, zachowując praktykę chrztu dzieci, polecili przywrócenie katechumenatu dorosłych jako zwyczajnej drogi dla tych, którzy pragną przekroczyć bramę Kościoła Chrystusowego. Przywrócony przez Sobór Watykański II katechumenat chrzcielny w swojej strukturze nawiązuje do katechumenatu z pierwszych wieków Kościoła. Rozumiany i praktykowany jako droga formacji chrześcijańskiej prowadzi do dojrzałej i konsekwentnej wiary w Jezusa Chrystusa, jedynego Zbawiciela ludzi, i włączenia do Kościoła jako nowego ludu Bożego, w którym On żyje i działa mocą Ducha Świętego.

Analogicznie do katechumenatu chrzcielnego dorosłych, Kościół przygotował zasady i obrzędy katechumenatu chrzcielnego dzieci w wieku szkolnym. Także jego głównym celem jest taka ich formacja religijna (dogmatyczna, moralna i liturgiczna), aby świadomie przyjęły sakramenty chrześcijańskiego wtajemniczenia i uczestniczyły w życiu Kościoła.

Natomiast dla dzieci tylko ochrzczonych również przewidziana jest formacja przygotowująca do przyjęcia przez nie bierzmowania i Eucharystii, która jest podobna do formacji dzieci nieochrzczonych, i nazywa się ją katechumenatem pochrzcielnym.

Ksiądz Profesor Czesław Krakowiak, wieloletni wykładowca liturgii w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim i Metropolitalnym Seminarium Duchownym w Lublinie, jest autorem wielu książek poświęconych liturgii i sakramentom Kościoła. Niniejsza jego publikacja, poświęcona chrześcijańskiemu wtajemniczeniu i katechumenatowi dzieci w wieku szkolnym, może być pomocna w przygotowaniu ogólnopolskich wskazań dla duszpasterzy i katechetów.

Wprowadzenie

Soborowa Konstytucja o liturgii Sacrosanctum Concilium zalecała odnośnie do sakramentu chrztu poprawienie i dostosowanie do „rzeczywistej sytuacji niemowląt” obrzędu chrztu dzieci (por. KL 67) oraz poprawienie „obydwu obrzędów chrztu dorosłych, zwykłego i uroczystego, uwzględniając przywrócony katechumenat” (KL 66). Już w 1969 roku został wydany Rytuał „Obrzędy chrztu dzieci”, a trzy lata później „Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych”1. Odtąd w Kościele obrządku łacińskiego przygotowanie i udzielanie sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego dorosłych i dzieci w wieku szkolnym dokonuje się w ramach katechumenatu jako formacji teologicznej, moralnej, liturgicznej i wspólnotowej. Włączenie do Kościoła dzieci odbywa się zwykle według Rytuału „Obrzędy chrztu dzieci”.

W Polsce następne sakramenty chrześcijańskiego wtajemniczenia ochrzczone dzieci przyjmują w późniejszym czasie, w następującej kolejności: Pierwsza Komunia Święta (ok. 10. roku życia) i bierzmowanie (ok. 15. roku). Natomiast dorośli kandydaci do sakramentów chrześcijańskiego wtajemniczenia, po odbyciu katechumenatu, w czasie jednej celebracji liturgicznej (zwykle w Wigilię Paschalną) przyjmują sakramenty chrztu, bierzmowania i Eucharystii.

Mimo dominującej w Kościele łacińskim praktyki chrztu dzieci (niemowląt), zauważa się obecnie, także w Polsce, opóźnianie prośby rodziców o chrzest dzieci; następuje ona nie w pierwszych miesiącach po ich narodzeniu, ale nawet po kilku latach. Takim dzieciom udziela się chrztu według Rytuału „Obrzędy chrztu dzieci”. Jednak coraz częściej duszpasterze spotykają dzieci nieochrzczone, które uczęszczają do szkoły i uczestniczą w katechezie razem z dziećmi już ochrzczonymi przygotowującymi się do Pierwszej Komunii Świętej. Jeśli ich rodzice albo same dzieci, za zgodą rodziców lub opiekunów, proszą o chrzest, powinny odbyć rodzaj katechumenatu chrzcielnego, podobnie jak dorośli, ale dostosowanego do ich wieku. Należy wtedy stosować się do Rytuału „Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych”, który w V rozdziale zawiera obrzędy wtajemniczenia dzieci w wieku szkolnym, uczestniczących w katechezie.

Niektóre Kościoły lokalne, na przykład we Francji i w Niemczech, już dawno przygotowały i wydały, zgodnie z kompetencjami konferencji biskupów i w oparciu o Rytuał rzymski „Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych”, oddzielne księgi zawierające specjalne obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dzieci stosownie do ich wieku2. Konferencja Katolickich Biskupów USA dokonała tylko adaptacji obrzędów z Rytuału rzymskiego3. Wzbogaciła go przez obrzęd przyjęcia do katechumenatu oraz przez dostosowanie do mentalności dzieci niektórych modlitw i zaleciła ich praktykowanie wśród wszystkich dzieci szkolnych, niezależnie od ich wieku. Zachowano więc ducha Rytuału rzymskiego, ale ze względu na różnice między dziećmi od wieku rozeznania do 14. roku życia zaznaczono, że wymagają one odmiennego traktowania w okresie przygotowania do sakramentów chrześcijańskiego wtajemniczenia. Dlatego biskupi Kościoła katolickiego w USA dokonali nie tylko adaptacji obrzędów, ale podali także szczegółowe wskazania pastoralne dotyczące katechumenatu dzieci w wieku szkolnym.

W Polsce, jak dotąd, Konferencja Episkopatu Polski nie dokonała adaptacji V rozdziału Rytuału rzymskiego „Obrzędy wtajemniczenia dzieci, które osiągnęły wiek katechizacyjny”, ani nie wydała odpowiednich wskazań dla duszpasterzy i katechetów.

W niniejszym opracowaniu zostały omówione obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dzieci w wieku szkolnym wskazane dla Kościoła powszechnego. w ostatnim rozdziale podano też przykłady ich dostosowania do konkretnych warunków w Kościołach lokalnych, gdzie już dawno wprowadzono adaptacje do praktyki pastoralnej.

I. Czym jest chrześcijańskie wtajemniczenie?

Chrześcijańskie wtajemniczenie jest zapoczątkowaniem przez człowieka nowego życia z Chrystusem we wspólnocie Kościoła4. Oznacza proces stawania się chrześcijaninem (chrystianizacji) złożony z wielu etapów i rozciągnięty w czasie, polegający na włączeniu człowieka w misterium Chrystusa i Kościoła. Dokonuje się ono za pomocą ściśle określonych czynności, obrzędów o charakterze symbolicznym, wśród których główne miejsce zajmują sakramenty chrztu, bierzmowania i Eucharystii.w sakramentach tych, mocą Ducha Świętego, Kościół uobecnia zbawcze misterium Chrystusa. Według Rytuału rzymskiego „wtajemniczenie chrześcijan polega przede wszystkim na pierwszym sakramentalnym uczestnictwie w śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa” (OChWD nr 8).

Wiadomo, że pierwotnie trzech sakramentów chrześcijańskiego wtajemniczenia udzielano zarówno dorosłym, jak i dzieciom w czasie jednej celebracji liturgicznej. Główny akcent położony był na odradzającym obmyciu, czyli chrzcie dającym prawo uczestnictwa w Eucharystii we wspólnocie braci. Przygotowanie do przyjęcia tych sakramentów odbywało się w trwającym kilka lat katechumenacie, pełniącym rolę formacji do życia chrześcijańskiego. Chrześcijańskie wtajemniczenie było więc jakby jednym wielkim sakramentem, złożonym z trzech etapów, którymi były trzy odrębne sakramenty: chrzest, bierzmowanie i Eucharystia.

Historycznie, teologicznie i liturgicznie istnieje ścisły i wewnętrzny związek między tymi sakramentami. Dorośli przyjmują je także obecnie w czasie jednej celebracji liturgicznej. Stąd też w teologii chrześcijańskiego wtajemniczenia należy akcentować nie tyle sens poszczególnych sakramentów, ile raczej patrzeć na nie jako na pewną całość i w relacji jeden do drugiego.

Chrześcijańskie wtajemniczenie stanowi jeden proces stawania się chrześcijaninem, złożony z wielu etapów po sobie następujących. Również sakramenty związane z tymi etapami nie tworzą rzeczywistości zamkniętej w sobie, lecz prowadzą jeden do drugiego, gdyż są ze sobą wewnętrznie złączone. z tej racji można mówić o wtajemniczeniu jako całości, jakby jednym wielkim sakramencie złożonym z trzech części, ściśle ze sobą zespolonych, które razem tworzą dynamizm całego procesu chrześcijańskiego wtajemniczenia. Uwzględniając wzajemne relacje zachodzące między sakramentami chrześcijańskiego wtajemniczenia oraz ich fundamentalne znaczenie w życiu chrześcijańskim można stwierdzić, że chrzest jest sakramentem określającym nowy sposób istnienia człowieka (esse), bierzmowanie przez dar Ducha Świętego czyni zdolnym i zobowiązuje do działania po chrześcijańsku (agere), wreszcie Eucharystia jawi się jako znak pełnego włączenia w nowe przymierze z Bogiem i najdoskonalszego zjednoczenia z Chrystusem i jego Kościołem.

Taki model chrześcijańskiego wtajemniczenia istniał w Kościele zachodnim do VI wieku. Dopiero przejście od chrztu dorosłych do chrztu niemowląt spowodowało zerwanie czasowej jedności tych sakramentów, a następnie także różną od pierwotnej kolejność ich udzielania. Tymczasem Kościoły wschodnie nieprzerwanie zachowywały pierwotną praktykę i kolejność udzielania sakramentów chrześcijańskiego wtajemniczenia zarówno dorosłym, jak i dzieciom.

Po Soborze Watykańskim II zostały przygotowane księgi liturgiczne, które zawierają odrębne obrzędy chrztu dzieci i chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych oraz obrzędy bierzmowania. w ten sposób w dalszym ciągu funkcjonują w Kościele zachodnim dwa modele inicjacji chrześcijańskiej. Jeden związany jest z powszechną praktyką chrztu niemowląt, która następnie, dzięki procesowi wychowania chrześcijańskiego w rodzinie i przez katechezę Kościoła, doprowadza do dwóch pozostałych sakramentów wtajemniczenia: bierzmowania i Eucharystii. Tego rodzaju formację można określić jako „katechumenat pochrzcielny”5. Natomiast osoby dorosłe przygotowuje się do tych trzech sakramentów przez formację w ramach katechumenatu we właściwym znaczeniu, według Rytuału „Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych”.

1. Chrześcijańskie wtajemniczenie wprowadzaniem w historię zbawienia

Nawiązując do nauczania Ojców Kościoła podkreśla się, że przez sakramenty inicjacyjne następuje włączenie człowieka wierzącego w historię zbawienia zapoczątkowaną w Starym Testamencie, mającą swój punkt szczytowy w osobie Jezusa Chrystusa, zwłaszcza w Jego tajemnicy paschalnej, a obecnie kontynuowaną w liturgii Kościoła. w Kościele i przez Kościół Bóg ciągle wychodzi do całej ludzkości z inicjatywą zbawienia, na którą poszczególni ludzie odpowiadają przez nawrócenie, wiarę i miłość. Widzialnym znakiem takiego nawrócenia i wiary jest całkowita odmiana życia, świadoma akceptacja doktrynalnego i moralnego nauczania Kościoła, uczestnictwo w jego liturgii i wreszcie przyjęcie sakramentów chrztu, bierzmowania i Eucharystii.

W historii zbawienia ważne miejsce zajmują dzieje przymierza Boga z człowiekiem. Przymierze to od początku stworzenia człowieka charakteryzowało się doskonałą jednością człowieka z Bogiem i z całym stworzeniem oraz wewnętrzną harmonią samego człowieka, którego Bóg uczynił na swój obraz i podobieństwo (por. Rdz 1,27). Jednak przez grzech człowiek zerwał przymierze z Bogiem i zniszczył tę pierwotną jedność ze swoim Stwórcą. Grzech spowodował również wewnętrzne rozdarcie samego człowieka i wprowadził wrogość między nim a innymi stworzeniami. Historia zbawienia ukazuje, jak Bóg pragnie przywrócić zerwane z nim przymierze i jak faktycznie dochodzi do zawarcia nowego przymierza dzięki misji Jego Syna i działaniu Ducha Świętego. Osoba Ducha Świętego spełnia bowiem ważną rolę w całym dziele zbawienia. Za Jego sprawą dokonuje się wcielenie Syna Bożego (por. Łk 1,35). z interwencją Ducha Świętego podczas chrztu Jezusa w Jordanie (por. Łk 3,16) związane jest następnie wypełnianie przez Niego posłannictwa mesjańskiego: głoszenie Ewangelii, ofiara na krzyżu i zmartwychwstanie. Już uwielbiony Chrystus posyła od Ojca swojemu Kościołowi Ducha Pocieszyciela, aby przez głoszenie słowa Bożego i sakramenty uobecniał Jego dzieło zbawienia i odnawiał zawarte z Bogiem przymierze (por. KL 6).

Przyjęcie sakramentów chrześcijańskiego wtajemniczenia jest wejściem w historię zbawienia i zawarciem przymierza z Bogiem. Przez chrzest człowiek otrzymuje nowy sposób istnienia, staje się nowym stworzeniem, zawiera przymierze z Bogiem i wchodzi do wspólnoty Ludu Bożego, Kościoła. Jak wcielenie Chrystusa zapoczątkowało Jego istnienie w ludzkiej naturze, zapowiadając, według Ojców Kościoła, przebóstwienie człowieka, tak ochrzczony rozpoczyna nowe życie jako przybrany syn/córka Boga i brat/siostra Chrystusa. Następnie w sakramencie bierzmowania neofita otrzymuje jako dar samego Ducha Świętego i przez to jeszcze bardziej staje się podobny do Chrystusa, ale także wezwany jest do doskonalszego życia według Ducha i przez to dawanie swoim życiem świadectwa Chrystusowi. Wreszcie bierzmowanie uzdalnia i zobowiązuje do pełnego i aktywnego uczestnictwa w Eucharystii jako ofierze nowego i wiecznego przymierza z Bogiem.

Jak historia zbawienia, obejmująca wiele zbawczych wydarzeń różniących się od siebie, stanowi razem jedną całość, tak też sakramenty chrześcijańskiego wtajemniczenia włączają człowieka w jedną tajemnicę Chrystusa, chociaż stanowią różne stopnie i formy coraz doskonalszego włączenia w Jego zbawcze misterium. Ze strony Chrystusa jest to jedno wydarzenie zbawcze, lecz ze strony człowieka przyjmującego te sakramenty następuje stopniowe uczestnictwo w skutkach tajemnicy odkupienia. Sakramenty inicjacyjne są ze sobą wewnętrznie związane i prowadzą sukcesywnie do coraz doskonalszego wchodzenia w przymierze z Bogiem przez zapoczątkowanie nowego życia (chrzest), wierność Duchowi Świętemu (bierzmowanie), wreszcie współofiarę w Eucharystii, która jest sakramentalną aktualizacją przymierza z Bogiem zawartego we krwi Jego Syna.

2. Chrześcijańskie wtajemniczenie i Chrystus

Przez kolejne etapy chrześcijańskiego wtajemniczenia dokonuje się coraz doskonalsze zjednoczenie z Chrystusem w Jego tajemnicy paschalnej. Przez chrzest człowiek po raz pierwszy staje się uczestnikiem Paschy Chrystusa (por. Rz 6,3-5; Kol 2,12), tzn. sakramentalnie uczestniczy w Jego śmierci i zmartwychwstaniu (por. Rz 6,4.6.8), zostaje wszczepiony w Chrystusa i złączony z Nim w jedno i razem z innymi ochrzczonymi tworzy Jego Mistyczne Ciało – Kościół (por. KKK 1262; 1267). We chrzcie z wody i Ducha Świętego oczyszczającym z grzechu Chrystus daje człowiekowi nowe życie, czyni świątynią Boga i przybranym dzieckiem Boga. Przez chrzest Chrystus odnosi zwycięstwo w grzesznym człowieku, gdy ten się nawraca, wyznaje wiarę i składa obietnicę nowego sposobu życia właściwego Jego uczniom. Od dnia chrztu chrześcijanin nosi w sobie Chrystusa, żyje z Nim i dla Niego, aby także razem z Nim zmartwychwstać i przebywać z Nim już na zawsze.

Drugi sakrament chrześcijańskiego wtajemniczenia, czyli bierzmowanie, ma również wyraźny związek z Chrystusem. Jest On źródłem Ducha Świętego dla tych, którzy w Niego uwierzyli (por. J 7,39; Dz 2,33). Jego związek z Duchem Świętym jest tak ścisły, że św. Paweł napisał, iż „Pan jest Duchem” (2 Kor 3,13) oraz że jest „Duchem ożywiającym” (1 Kor 15,45). Duch Święty udzielany wiernym w sakramencie bierzmowania jest więc Duchem Chrystusa, bo od Niego pochodzi i pełni dalej na świecie Jego dzieło (por. J 16,12-14). Przez dar Ducha Świętego ochrzczony wchodzi we wspólnotę życia z Chrystusem, gdyż posiada Jego Ducha, który pomaga mu wypełniać zobowiązania wynikające ze chrztu i bierzmowania.

Najdoskonalsze zjednoczenie z Chrystusem chrześcijanin osiąga w Eucharystii. Do uczestnictwa w Ofierze eucharystycznej uprawniają i zobowiązują dwa pierwsze sakramenty chrześcijańskiego wtajemniczenia (por. KKK 1303; 1322). Chrzest stanowi początek inicjacji, bierzmowanie drugi jej etap na drodze do całkowitego zjednoczenia (communio) z Chrystusem w Eucharystii, która jest jej ukoronowaniem i pełnią w porządku sakramentalnym. Chrześcijańskie wtajemniczenie „osiąga szczyt w przyjęciu Ciała i Krwi Chrystusa” (OB nr 13), dlatego chrzest i bierzmowanie ściśle związane są z liturgią Eucharystii, w której Chrystus daje wierzącym samego siebie w Komunii Świętej. Udział w Eucharystii jako sakramencie powtarzalnym jest ciągłym wzywaniem do wierności Chrystusowi, ale także daje duchową siłę do wypełniania zobowiązań ze chrztu i bierzmowania. w Eucharystii realizuje się główny cel chrześcijańskiego wtajemniczenia – trwałe przymierze z Bogiem w Chrystusie i Duchu Świętym. Te trzy sakramenty stanowią fundament i stałe źródło życia chrześcijańskiego (por. DK nr 5; KKK 1212).

3. Chrześcijańskie wtajemniczenie i Duch Święty

Uczestnictwo w tajemnicy paschalnej Chrystusa przez sakramenty inicjacyjne jest jednocześnie wejściem w misterium obecności Ducha Świętego. Mówi o tym wyraźnie św. Paweł: „[…] wszyscy bowiem w jednym Duchu zostaliśmy ochrzczeni […], wszyscy też zostaliśmy napojeni jednym Duchem” (1 Kor 12,13). Zesłanie Ducha Świętego należy również do tajemnicy paschalnej Chrystusa. Ludzie stają się chrześcijanami dzięki wierze w Chrystusa przypieczętowanej przez chrzest i dar Ducha Świętego otrzymany w sakramencie bierzmowania. Cały proces chrześcijańskiego wtajemniczenia związany jest z działaniem Ducha Świętego, o czym wyraźnie mówi Rytuał: „obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia są przeznaczone dla ludzi dorosłych, którzy już usłyszeli przepowiadanie tajemnicy Chrystusa i pod wpływem Ducha Świętego, otwierającego ich serca, świadomie i dobrowolnie szukają Boga żywego oraz wstępują na drogę wiary i nawrócenia. Dzięki Jego działaniu otrzymują duchową pomoc w czasie swego przygotowania, a we właściwym czasie owocnie przyjmują sakramenty święte” (OChWD nr 1). Ten sam Duch Święty działa więc we chrzcie, w bierzmowaniu i w Eucharystii. Dar nowego życia jako owoc chrztu jest także Jego dziełem, gdyż uświęcenie pochodzi z wody chrztu, ale jego ostatecznym sprawcą jest Duch Święty. Świadczy o tym między innymi formuła poświęcenia wody: „Niech zstąpi na tę wodę moc Ducha Świętego, aby wszyscy przez chrzest pogrzebani razem z Chrystusem w śmierci, z Nim też powstali do nowego życia” (OChD nr 54). Cała liturgia chrztu wskazuje, jak w niej obecność Chrystusa i działanie Ducha Świętego wzajemnie się przenikają.

W związku z tym powstaje pytanie, na czym polegają specyficzne skutki ponownej interwencji Ducha Świętego w sakramencie bierzmowania? Tak jak Pięćdziesiątnica (zesłanie Ducha Świętego) jest istotnym dopełnieniem paschalnego misterium Chrystusa, czyli razem z nim tworzy jedną tajemnicę zbawienia, tak też bierzmowanie następujące po chrzcie jest sakramentalnym przypieczętowaniem nowego życia otrzymanego we chrzcie. w konsekwencji chrzest i bierzmowanie są sakramentami Chrystusa, ale także Ducha Świętego, gdyż w liturgii sakramentów Kościół uobecnia zbawcze tajemnice Chrystusa mocą Ducha Świętego (por. KL 6; KK 8; KKK 1104-1107). Wewnętrzna jedność tych sakramentów jest następstwem jedności Paschy i Pięćdziesiątnicy. w bierzmowaniu należy więc widzieć sakramentalne uobecnienie wydarzenia Pięćdziesiątnicy Paschalnej. w sakramencie tym już ochrzczeni „otrzymują Ducha Świętego, który w dzień Pięćdziesiątnicy został zesłany przez Pana na Apostołów” (OB nr 1; 23). Zatem głównym skutkiem bierzmowania jest sam Duch Święty jako dar zmartwychwstałego Pana dla tych, którzy w Niego uwierzyli i przyjęli chrzest (por. IV Modlitwa eucharystyczna).

Napełnieni Duchem Świętym przez chrzest i bierzmowanie oraz ożywieni tym Duchem uczestniczą następnie w Eucharystii, w której także doświadczają Jego działania i tworzą razem z innymi jedną wspólnotę braci i jedno Ciało Chrystusa – Kościół. w Eucharystii działa również Duch Święty. Jego mocą dokonuje się konsekracja darów chleba i wina (epikleza konsekracyjna). On także jednoczy wszystkich uczestników Eucharystii z Chrystusem i między sobą (epikleza komunijna).

W celebracji Eucharystii najpełniej realizuje się także kapłaństwo wspólne wiernych, którego źródłem są chrzest i bierzmowanie (por. KKK 1268; 1305). Właściwe uczestnictwo w Eucharystii polega na ofiarowaniu Bogu Chrystusa, ale razem z Nim także siebie samego i całego swojego codziennego życia. Do takiego udziału i postawy ofiarnej uzdalnia wiernych Duch Święty: „Namaszczeni Duchem Świętym w przedziwny sposób są powołani do tego, aby rodziły się w nich coraz obfitsze owoce Ducha” (KK 34). Częsty i pobożny udział w Eucharystii przyczynia się z kolei do tego, aby w życiu codziennym dochować wierności Bogu i dawać się kierować natchnieniom Ducha Świętego.

4. Chrześcijańskie wtajemniczenie i Kościół

Sakramenty święte są nie tylko aktami Chrystusa, ale także widzialnego Kościoła. Przez sakramenty Kościół się urzeczywistnia i buduje tworząc hierarchicznie zróżnicowaną społeczność. Wszystkie sakramenty, ale zwłaszcza sakramenty inicjacyjne, wyrażają i określają relację przyjmujących je nie tylko do Chrystusa, ale także do Kościoła (por. KK 11; 31; KKK 1114-1121). Mają więc także specyficzny wymiar eklezjalny: wprowadzają do już istniejącego Kościoła (chrzest), ściślej z nim wiążą (bierzmowanie) i przyczyniają się do jego duchowego wzrostu (Eucharystia). Dlatego całe chrześcijańskie wtajemniczenie począwszy od wstępnej ewangelizacji aż po okres mistagogii dokonuje się w konkretnie istniejącej wspólnocie wiernych, stanowiącej cząstkę Kościoła. Kościół przez tę wspólnotę działa i wspiera wysiłki katechumenów w procesie nawracania się i wzrastania w wierze. Czyni to głównie przez przepowiadanie słowa Bożego, modlitwę i świadectwo życia chrześcijańskiego. Wspólnota miejscowa bierze także udział w liturgii sakramentów inicjacyjnych, przez które dokonuje się pełna integracja nowych członków z już istniejącym Kościołem.

Pierwszą bramą prowadzącą do Kościoła jest chrzest, „przez który ludzie wchodzą do wspólnoty Kościoła i tworzą razem budowlę na mieszkanie Boga w Duchu Świętym” (OChWD nr 4). Chrzest umieszcza człowieka w „nowej przestrzeni życiowej”, w której odtąd będzie realizował swoje powołanie życiowe, pozostając w ścisłej łączności z tymi, którzy także należą do społeczności ochrzczonych. Następne i jeszcze pełniejsze włączenie w Kościół dokonuje się przez sakrament bierzmowania. Udziela on Ducha Świętego, od którego pochodzą różne dary szczegółowe – charyzmaty, zawsze dla dobra wspólnego całego Kościoła (por. KKK 799-801). Bierzmowany ściślej łączy się nie tylko z Kościołem miejscowym, ale przez posługę biskupa, następcę Apostołów, zostaje złączony z Kościołem powszechnym. Dlatego bierzmowanie udzielane przez biskupa nadaje temu sakramentowi specyficzne znaczenie, staje się znakiem jedności Kościoła składającego się ze wspólnot parafialnych skupionych wokół biskupa diecezjalnego (por. OB nr 7). z bierzmowania wynika również zobowiązanie do uczestnictwa w apostolskiej i misyjnej działalności Kościoła zapoczątkowanej przez zesłanie Ducha Świętego.

Kościół to także lud kapłański wspólnie sprawujący liturgię, a zwłaszcza gromadzący się na Eucharystii. Do Eucharystii jako źródła i szczytu kultu Kościoła i całego życia chrześcijańskiego prowadzą chrzest i bierzmowanie (por. KL 41; KK 11; DK 2; 5; 6; KKK 1324-1327). Dlatego sakramenty te przyjmuje się zwykle w czasie Mszy św. z udziałem przynajmniej przedstawicieli miejscowej wspólnoty wiernych. Eklezjalny wymiar Eucharystii wyraża się w tym, że Kościół dzięki niej żyje i wzrasta, kiedy jako wspólnota gromadzi się wokół zmartwychwstałego Pana, zwłaszcza w niedzielę, która od początku jest dniem Kościoła i dniem Eucharystii (por. KL 106; KKK 1167). Uczestnictwo w Eucharystii ma nie tylko budować wspólnotę, ale także ma być źródłem gorliwości apostolskiej, pobudzać do dawania świadectwa wiary słowem i życiem, głównie dzięki słuchaniu słowa Bożego i sakramentalnej Komunii Świętej. w ten sposób wspólnota gromadząca się na Eucharystię widzialnie przedstawia i urzeczywistnia Kościół Jezusa Chrystusa istniejący na danym terenie, do którego wchodzi się przez sakramenty chrześcijańskiego wtajemniczenia.

5. Jedność sakramentów chrześcijańskiego wtajemniczenia

Chrześcijańskie wtajemniczenie można nazwać procesem chrystianizacji, czyli „stawania się” chrześcijaninem. Jest on złożony z wielu etapów i rozciągnięty w czasie i polega na wzrastaniu w wierze oraz włączeniu człowieka w misterium Chrystusa i Kościoła (por. KKK 1248). Dla dorosłych dokonuje się ono w czasie trwającego kilka lat katechumenatu, za pomocą ściśle określonych przez Kościół czynności i obrzędów o charakterze publicznym i symbolicznym. Główne miejsce zajmują sakramenty chrztu, bierzmowania i Eucharystii. w sakramentach tych, mocą Ducha Świętego, Kościół uobecnia zbawcze misterium Chrystusa, w którym przez wiarę i miłość uczestniczą katechumeni: „wtajemniczenie chrześcijan polega przede wszystkim na pierwszym sakramentalnym uczestnictwie w śmierci i zmartwychwstaniu Chrystusa” (OChWD nr 8). Dzięki sakramentom chrześcijańskiego wtajemniczenia dokonuje się całkowita przemiana (transformacja) wewnętrzna człowieka (śmierć i zmartwychwstanie z Chrystusem), następuje włączenie (inkorporacja) do Kościoła jako wspólnoty zbawienia, aby odtąd żył nowym życiem aż do ostatecznego spotkania ze Zmartwychwstałym. Dlatego sakramenty wtajemniczenia są fundamentem całego życia chrześcijańskiego (por. KKK 1212).

Sakramenty te włączają w jedno misterium zbawienia na trzy różne sposoby, które razem tworzą jakby jeden wielki sakrament złożony z trzech części ściśle ze sobą zespolonych i będących coraz to doskonalszym uczestnictwem w misterium Chrystusa i Jego Kościoła oraz prowadzą do pełnej dojrzałości chrześcijańskiej. Rzeczywistość lub treść wtajemniczenia jest jedna: misterium paschalne Chrystusa. Jest ona przekazywana człowiekowi, który przez chrzest symbolicznie umiera dla życia poprzedniego (dla grzechu), aby żyć nowym życiem (życiem łaski), tak jak Chrystus, który umarł i zmartwychwstał.

Włączanie nowych członków Kościoła w jedno misterium paschalne Chrystusa celebrowane jest w trzech rytualnie różnych sakramentach. Chrzest jest odrodzeniem do nowego życia w Chrystusie; bierzmowanie namaszczeniem i umocnieniem Duchem Świętym; Eucharystia pokarmem i znakiem jedności z Bogiem i całym Kościołem. Dzięki tym trzem sakramentom chrześcijanin mocą Ducha Świętego staje się zdolny do składania całego swego życia w ofierze jako kultu Ojca w „duchu i w prawdzie” oraz budowania Kościoła – Mistycznego Ciała Chrystusa.

Sakramenty chrześcijańskiego wtajemniczenia jako fundamenty całego życia chrześcijańskiego są zawsze sakramentami wiary (por. Dz 2,38; 16,31-33; KL 59): wiarę zakładają, wiara towarzyszy ich celebracji i wprowadzają w życie wiary. Wiara rodzi się ze słuchania słowa Bożego. Dlatego przed udzielaniem sakramentów dorosłym Kościół głosi słowo Boże w formie kerygmy, która ma prowadzić do początkowego nawrócenia (por. OChWD nr 9-11), oraz katechezy wyjaśniającej zasady wiary, modlitwy i życia chrześcijańskiego (por. nr 19). Po przyjęciu sakramentów słowo Boże jest głoszone w formie katechez mistagogicznych i homilii, będących stałym wezwaniem do dochowania wierności Bogu i doskonalenia życia chrześcijańskiego (por. nr 25-26). w