System kaucyjny w Polsce ebook

1 października 2025 roku zapisze się na kartach historii polskiej ochrony środowiska jako data symboliczna — dzień, w którym krajowy system kaucyjny oficjalnie wchodzi w życie. To długo wyczekiwane narzędzie, sprawdzone już w wielu krajach Europy, ma szansę zrewolucjonizować nasze podejście do gospodarowania opakowaniami po napojach i znacząco zmniejszyć ilość odpadów trafiających do środowiska.

Kiedy rozpoczynaliśmy pracę nad tą książką, przyświecał nam jeden główny cel: stworzyć kompendium wiedzy, które nie tylko przybliży założenia i funkcjonowanie systemu kaucyjnego w Polsce, ale również odpowie na pytania, które zadają sobie dziś zarówno konsumenci, jak i przedsiębiorcy, samorządy oraz organizacje pozarządowe. Wiedza, rzetelna informacja i przejrzystość są dziś kluczowe — bez nich żadne rozwiązanie, nawet najlepsze, nie zyska społecznego poparcia i nie przyniesie oczekiwanych efektów.

Jako specjaliści ds. ochrony środowiska z wieloletnim doświadczeniem mamy głęboką nadzieję, że ta książka pomoże Czytelnikom lepiej zrozumieć sens i potencjał systemu kaucyjnego. Wierzymy, że stanie się ona punktem odniesienia w debacie publicznej i narzędziem wspierającym mądrą transformację w kierunku gospodarki o obiegu zamkniętym.

Przed nami jeszcze wiele wyzwań: edukacja konsumentów, dopracowanie logistyki, budowa infrastruktury. Ale pierwszy, najważniejszy krok został już wykonany. Teraz wszystko zależy od nas — od naszej wiedzy, zaangażowania i odpowiedzialności.

Życzymy przyjemnej lektury

Redakcja

Ten e-book jest zgodny z wymogami Europejskiego Aktu o Dostępności (EAA)

W Polsce obowiązuje ustawa o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, która określa zasady mające na celu ochronę środowiska poprzez regulację postępowania z opakowaniami oraz odpadami opakowaniowymi. Nowelizacja ustawy wprowadza istotne zmiany, w tym przede wszystkim system kaucyjny. Nasza książka szczegółowo wyjaśni wszystkie aspekty nowych regulacji, obowiązujących przedsiębiorców w Polsce. Publikacja pomoże lepiej zrozumieć nachodzące zmiany.

Co obejmuję ustawa?

• zasady działania organizacji odzysku opakowań,

• zasady postępowania z opakowaniami oraz odpadami opakowaniowymi,

• zasady ustalania i pobierania opłaty produktowej oraz opłaty recyklingowej.

Zmiany w ustawie i wprowadzenie systemu kaucyjnego

W 2023 roku zmieniono ustawę o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, rozszerzając jej zakres o system kaucyjny. Nowe przepisy obejmują:

• jednorazowe butelki z tworzyw sztucznych o pojemności do 3 litrów,

• szklane butelki wielokrotnego użytku do 1,5 litra

• oraz metalowe puszki o pojemności do 1 litra.

System ten ma na celu:

• zmniejszenie zanieczyszczenia środowiska,

• zwiększenie selektywnego zbierania i recyklingu odpadów opakowaniowych,

• kształtowanie pozytywnych nawyków wśród społeczeństwa w zakresie segregacji odpadów.

Pierwotnie start systemu kaucyjnego planowany był na 1 stycznia 2025. Termin ten został zmieniony na 1 października 2025.

Cele regulacji w dyrektywie

Ustawa stanowi częściową transpozycję do polskiego porządku prawnego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/904 z dnia 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko (Dz. Urz. UE L 155 z 12.06.2019, str. 1), zwanej dalej „dyrektywą SUP”.

W art. 9 dyrektywy SUP jest zawarty obowiązek zapewnienia selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych powstałych z butelek jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na napoje o pojemności do trzech litrów wraz z ich zakrętkami i wieczkami na poziomie 77% w 2025 r. oraz 90% w 2029 r.

W celu zapewnienia wskazanych powyżej poziomów selektywnego zbierania odpadów opakowaniowych powstałych z opakowań, o których mowa w art. 9 ust. 1 dyrektywy SUP w odniesieniu do opakowań wskazanych w części F załącznika do tej dyrektywy, w ustawie przewidziano:

• wprowadzenie systemu kaucyjnego obejmującego opakowania na napoje z tworzyw sztucznych.

• wymagania dotyczące utworzenia i prowadzenia systemu kaucyjnego, który będzie wspomagać selektywne zbieranie odpadów powstałych z tych opakowań.

Funkcjonowanie systemu kaucyjnego

W ramach systemu, przedsiębiorcy wprowadzający napoje w opakowaniach objętych regulacją będą musieli umieszczać na opakowaniach oznaczenie wysokości kaucji. Przy sprzedaży napojów w opakowaniach jednorazowego albo wielokrotnego użytku objętych systemem kaucyjnym, do ceny napojów doliczona zostanie kaucja, której wysokość zostanie określona w rozporządzeniu. Przy zwrocie opakowań, w celu odzyskania kaucji, nie będzie wymagane okazanie paragonu, gdyż opakowania objęte systemem będą odpowiednio oznakowane.

Zasady zwrotu kaucji w handlu

Jednostki handlowe, niezależnie od ich wielkości, które sprzedają napoje w opakowaniach objętych systemem, będą pobierały kaucję. Puste opakowania będzie można zwracać w jednostkach o powierzchni powyżej 200 m². Mniejsze sklepy mogą dobrowolnie przystąpić do systemu. Planowane jest także tworzenie punktów zbierania opakowań poza jednostkami handlowymi.

Wyjaśnienie podstawowych pojęć

W praktyce gospodarczej przyjęło się używać określeń:

• „system kaucyjny” dla opakowań wielokrotnego użytku oraz

• „system depozytowy” dla opakowań jednorazowego użytku.

Ustawa przyjmuje jednak jedno określenie „system kaucyjny” zarówno w odniesieniu do opakowań wielokrotnego użytku, jak i jednorazowego użytku. Ujednolicenie nazewnictwa ma na celu uproszczenie całości systemu oraz jednoczesne zapewnienie jednoznacznej identyfikacji tego systemu przez użytkowników.

Przez system kaucyjny należy rozumieć system, w którym przy sprzedaży produktów w opakowaniach na napoje będących napojami jest pobierana opłata, która jest zwracana w momencie zwrotu opakowań albo odpadów opakowaniowych bez konieczności okazania paragonu potwierdzającego wcześniejsze uiszczenie kaucji. Nieodebrana kaucja zostanie przeznaczona na finansowanie systemu kaucyjnego.

Wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje – to przedsiębiorca wykonujący działalność gospodarczą w zakresie wprowadzania do obrotu produktów w opakowaniach na napoje, z wyłączeniem sprzedaży bezpośredniej polegającej na dostarczaniu napojów w opakowaniach przez wprowadzającego bezpośrednio produkty w opakowaniach.

Wprowadzający bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje – to przedsiębiorca wykonujący działalność gospodarczą w zakresie wprowadzania do obrotu produktów w szklanych opakowaniach na napoje, dokonujący wyłącznie sprzedaży bezpośredniej (polegającej na dostarczaniu napojów w zwrotnych szklanych butelkach do miejsca.

Kwestie do rozważenia

Prowadzone są analizy odnośnie tego, że wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje są zobowiązani do osiągnięcia poziomów selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych, co najmniej w wysokości określonej w załączniku nr 1a, czyli od 77% w 2025 roku do 90% w 2029 roku i latach późniejszych. W przepisach powinno być doprecyzowane, że ten obowiązek dotyczy również zlecających produkcję pod własnymi markami, co często obejmuje firmy międzynarodowe.

Inną kwestią jest to, że kaucja będzie naliczana przy sprzedaży produktu. Przedsiębiorcy proponują, aby była ona rozliczana w całym łańcuchu dostaw.

Nowy system kaucyjny ma potencjał, aby znacząco zmniejszyć negatywny wpływ odpadów opakowaniowych na środowisko oraz podnieść poziom recyklingu w Polsce. Wprowadzenie tego systemu to ważny krok w kierunku bardziej zrównoważonej gospodarki, ale wymaga jeszcze kilku kluczowych doprecyzowań, szczególnie w kwestiach podatkowych oraz obowiązków przedsiębiorców. Trwające analizy dotyczące terminu wejścia w życie nowych przepisów mogą wpłynąć na ostateczny kształt systemu kaucyjnego.

Ten e-book jest zgodny z wymogami Europejskiego Aktu o Dostępności (EAA)

System kaucyjny to kluczowy element gospodarki o obiegu zamkniętym, którego celem jest zwiększenie selektywnej zbiórki odpadów opakowaniowych oraz promowanie ponownego wykorzystania opakowań. W Polsce nowe regulacje nakładają na przedsiębiorców obowiązki związane z finansowaniem i organizacją tego systemu.

Podstawowe założenia systemu kaucyjnego

System kaucyjny opiera się na zasadzie rozszerzonej odpowiedzialności producenta. Przedsiębiorcy wprowadzający na rynek napoje w opakowaniach objętych systemem kaucyjnym są zobowiązani do jego stworzenia za pośrednictwem podmiotu reprezentującego. Celem jest osiągnięcie poziomów selektywnej zbiórki, które od 2029 roku mają wynosić 90%.

Zgodnie z ustawą z 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, przedsiębiorcy będą finansować system, ponosząc koszty związane ze zbiórką, odbiorem, transportem opakowań oraz prowadzeniem ewidencji i rozliczeń kaucji. System będzie również finansowany z niezwróconych kaucji oraz ze sprzedaży materiałów pochodzących z recyklingu. Pobrana kaucja będzie przekazywana do podmiotu reprezentującego, a rozliczenia finansowe będą odbywać się w cyklu miesięcznym.

Operatorzy systemu kaucyjnego

Ustawa przewiduje, że na rynku może funkcjonować kilku operatorów systemu kaucyjnego, co pozwala na większą elastyczność w jego zarządzaniu. Podmioty te będą odpowiedzialne za organizację i funkcjonowanie systemu na poziomie lokalnym i krajowym.

Oznakowanie opakowań w systemie kaucyjnym

Opakowania, które można oddawać w systemie kaucyjnym, muszą być specjalnie oznakowane. Oznakowanie wygląda następująco:

Objaśnienia:

• Jeżeli dla danego rodzaju opakowania kwotę kaucji określono w niepełnych złotych stosuje się wzór zawierający oznaczenie „X,YY”.

• Jeżeli dla danego rodzaju opakowania kwotę kaucji określono w pełnych złotych stosuje się wzór zawierający oznaczenie „X”.

Stary wzór oznakowania wskazującego na objęcie opakowania systemem kaucyjnym oraz określającego wysokość kaucji obowiązujący w okresie przejściowym:

gdzie: XX,YY - oznacza kwotę kaucji, w której XX oznacza złotówki, a YY grosze.

Oznakowanie powinno:

• być wyraźne, widoczne, czytelne i trwałe;

• kontrastować z tłem;

• znajdować się na etykiecie.

Opakowania bez oznakowania logo systemu kaucyjnego należy wyrzucać do żółtego pojemnika na odpady. Logotyp systemu kaucyjnego jest określony w załączniku do ustawy. Zgodnie z przepisami ustawy kaucja może zostać pobrana i zwrócona wyłącznie za opakowania oznaczone logo systemu kaucyjnego. Za opakowania bez oznakowania nie będzie można otrzymać zwrotu kaucji.

Definicje związane z systemem kaucyjnym

System kaucyjny dotyczy produktów w opakowaniach jednorazowego lub wielokrotnego użytku wymienionych w załączniku do ustawy. W momencie sprzedaży pobierana jest kaucja, która zwracana jest użytkownikowi końcowemu po zwrocie opakowania.

Kaucja to określona kwota pieniężna pobierana w momencie sprzedaży produktu w opakowaniu na napoje jednorazowego lub wielokrotnego użytku. Kaucja podlega zwrotowi w momencie zwrotu opakowania objętego systemem kaucyjnym.

Systemem kaucyjnym objęte są:

• Butelki plastikowe o pojemności do 3 litrów – przy zwrocie butelki objętej systemem kaucyjnym, oznaczonej znakiem systemu, otrzymasz 50 groszy.

• Puszki metalowe o pojemności do 1 litra – przy zwrocie puszki objętej systemem kaucyjnym, oznaczonej znakiem systemu, otrzymasz 50 groszy.

• Butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 litra – przy zwrocie butelki objętej systemem kaucyjnym, oznaczonej znakiem systemu, otrzymasz 1 zł.

Wprowadzający produkty w opakowaniach to przedsiębiorca wykonujący działalność gospodarczą w zakresie wprowadzania do obrotu produktów w opakowaniach na napoje jednorazowego lub wielokrotnego użytku, o których mowa w załączniku do ustawy, będących napojami, z wyłączeniem ich sprzedaży użytkownikowi końcowemu.

Wprowadzający bezpośrednio produkty w opakowaniach to przedsiębiorca wykonujący działalność gospodarczą w zakresie wprowadzania do obrotu butelek szklanych wielokrotnego użytku o pojemności do półtora litra, dokonujący wyłącznie sprzedaży bezpośredniej polegającej na dostarczaniu napojów w opakowaniach.

Obowiązki przedsiębiorców

Przedsiębiorcy wprowadzający napoje w opakowaniach są zobowiązani do umieszczania na nich informacji o wysokości kaucji. Kaucja za butelki i puszki będzie pobierana przez wszystkie jednostki handlowe, niezależnie od ich powierzchni. Zwrot kaucji nastąpi bez konieczności okazania paragonu.

Jednostki handlowe o powierzchni powyżej 200 m² będą zobowiązane do przyjmowania zwrotów opakowań kaucyjnych i zwrotu kaucji, natomiast mniejsze jednostki mogą dobrowolnie przystąpić do systemu.

Obowiązki ewidencyjne

Zgodnie z ustawą, przedsiębiorcy będą musieli prowadzić elektroniczną ewidencję dotyczącą:

• wprowadzonych do obrotu opakowań wielokrotnego użytku,

• liczby i wartości opakowań, za które pobrano kaucję,

• liczby i wartości opakowań zwróconych w danym roku.

Podmiot reprezentujący