Radziwiłł. Aleksander Kaczorowski rozmawia z Maciejem Radziwiłłem ebook

Projekt graficzny: Andrzej Barecki

Redakcja i indeks: Magdalena Partyka

Korekta: Dobrosława Pańkowska

Autorzy i źródła zdjęć:

Kolekcja prywatna Macieja Radziwiłła

17, 19, 29 (portret namalowany przez Józefa Peszkę),

31 (portret namalowany przez Giovanniego B. Lampiego), 58–59;

Muzeum Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego 27;

Muzeum Mazowieckie w Płocku 33;

Muzeum Narodowe w Kielcach 35;

Muzeum Narodowe w Warszawie 6–7, 11, 15, 21, 23, 25;

Narodowe Muzeum Sztuki w Mińsku 13;

Towarzystwo Naukowe Płockie 31;

Zbiory rodzinne Radziwiłłów 37, 39 (fotografia Janusza Przewłockiego),

40–41, 60–64, 78–79, 108, 139–141, 221–223, 285, 286, 224–225, 226

Reprodukcje portretów przodków: Piotr Jamski

Zdjęcie Macieja Radziwiłła na obwolucie: Jan Malinowski

Copyright © by Maciej Radziwiłł, Aleksander Kaczorowski

Copyright © by Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2025

Wydanie elektroniczne 2025

ISBN: 978-83-244-1197-9 (EPUB), 978-83-244-1197-9 (MOBI)

Wydawnictwo Iskry

al. Wyzwolenia 18, 00-570 Warszawa

tel. (22) 827-94-15

[email protected]

www.iskry.com.pl

Konwersja publikacji do wersji elektronicznej

Nadanie tytułu książęcego Mikołajowi Radziwiłłowi Czarnemu przez cesarza Karola V Habsburga w roku 1547. Muzeum Narodowe w Warszawie

Wojewoda trocki, kasztelan wileński, marszałek wielki litewski.

Syn Krystyna Ościka, kasztelana wileńskiego, który w 1413 roku przyjął w Horodle herb Trąby.

Według niepotwierdzonych przekazów Ościk był synem Syrpucia, księcia na Kierniowie.

Według innych podań – potomkiem Lizdejki, najwyższego kapłana pogańskiej religii litewskiej z czasów wielkiego księcia Giedymina.

Kolejne przekazy wskazują, że pochodził od Narymunta, który był synem samego Giedymina.

Niewiele znamy pewnych faktów z życia Ościka.

Wiadomo, że był znaczącą postacią wśród elity Wielkiego Księstwa,

bo jego podpis widnieje na najważniejszych dokumentach litewskich i polskich z pierwszej połowy XV wieku.

Radziwiłł Ościkowicz był ważnym przedstawicielem arystokracji Wielkiego Księstwa Litewskiego.

W czasie kryzysu politycznego na Litwie w połowie XV wieku możnowładcy litewscy chcieli wybrać go na wielkiego księcia.

W późniejszych latach był oddanym stronnikiem Kazimierza Jagiellończyka.

Zasłużył się dla zwycięstwa w wojnie z Moskwą w roku 1445.

Był właścicielem między innymi Birż, majątku, który pozostał w rękach Radziwiłłów do XIX wieku.

Jego żona miała na imię Anna, ale jej nazwisko nie jest znane.

Wojewoda trocki, a następnie wojewoda wileński i kanclerz wielki litewski.

Położył podwaliny pod ekonomiczną potęgę Radziwiłłów.

Był właścicielem między innymi Kiejdan i Birż oraz licznych majątków na Podlasiu.

Za czasów Mikołaja Radziwiłłowie stali się najważniejszą rodziną na Litwie.

Córka Mikołaja, Anna – znana lepiej jako Anna księżna mazowiecka – była żoną Konrada III Rudego.

Jej córka zaś wyszła za księcia Siedmiogrodu Stanisława Batorego.

Żoną Mikołaja była Zofia Anna Moniwid.

Kasztelan trocki i marszałek Wielkiego Księstwa.

Odegrał znaczącą rolę w wojnach z Moskwą na początku XVI wieku.

Trzykrotnie żonaty z Elżbietą z Gasztołdów, Bohdaną Łukomską i Anną z Kiszków.

Trzecia żona wniosła Janowi w posagu Nieśwież i Ołykę.

Oba te majątki, w których powstały zamki, stały się z czasem najważniejszymi rezydencjami Radziwiłłów.

Marszałek wielki litewski, kanclerz wielki litewski i wojewoda wileński.

Wybitny polityk, przez wiele lat najbliższy współpracownik Zygmunta II Augusta.

Mikołaj sprawował w imieniu króla władzę na Litwie, a wspierał go jego brat stryjeczny Mikołaj Rudy, hetman wielki litewski.

Wykształcony w Wittenberdze. Był protektorem reformacji w Rzeczypospolitej.

Prowadził ożywioną korespondencję z teologami katolickimi i kalwińskimi, w tym z samym Janem Kalwinem.

Był inicjatorem i sponsorem wydania Biblii brzeskiej,

pierwszego pełnego tłumaczenia Pisma Świętego z języków oryginalnych na język polski.

Żonaty z Elżbietą z Szydłowieckich, ostatnią z rodu,

córką kanclerza wielkiego koronnego Krzysztofa Szydłowieckiego.

Elżbieta wniosła w posagu między innymi Opatów i Szydłowiec,

które stały się własnością Radziwiłłów na wiele pokoleń.

Kasztelan trocki, wojewoda trocki, marszałek wielki litewski i wojewoda wileński, człowiek renesansu.

Wykształcony we Francji i Włoszech.

Bliski współpracownik Zygmunta II Augusta, Henryka Walezego, Stefana Batorego i Zygmunta III Wazy.

W latach 1582–1584 odbył pielgrzymkę do Ziemi Świętej i Egiptu.

Napisał pamiętnik z tej podróży, który stał się bestsellerem w wieku XVII, tłumaczonym na kilka języków.

Pod wpływem Piotra Skargi razem z młodszymi braćmi powrócił na łono Kościoła katolickiego.

Ufundował zamek w Nieświeżu, a niedaleko także kościół – pierwszy w stylu barokowym poza Rzymem,

który stał się najważniejszą nekropolią Radziwiłłów.

Mikołaj Krzysztof Radziwiłł założył ordynację nieświeską oraz klecką i ołycką dla młodszych braci.

Dzięki sprawnemu zarządzaniu powiększył znacznie majątek odziedziczony po ojcu.

Po rodzinie Iliniczów objął Mir, Dawidgródek i Białą,

dzięki czemu stał się jednym z najpotężniejszych magnatów swojej epoki.

Żonaty z Eufemią, księżniczką Wiśniowiecką.

Marszałek wielki litewski, wojewoda połocki i brzesko-litewski.

Bliski współpracownik Władysława IV.

Był najmłodszym synem Mikołaja Sierotki.

Początkowo odziedziczył tylko Białą i Szydłowiec, ale po śmierci swoich starszych braci został także ordynatem nieświeskim.

Ufundował zamek w Białej.

Żonaty z Teklą Tyszkiewiczówną, a potem

z księżniczką Lukrecją Strozzi z Florencji.

Podskarbi wielki litewski, a potem podkanclerzy litewski i kanclerz wielki litewski.

Żonaty z księżniczką Połubińską, później z księżniczką Anną Lubomirską.

Miał trzech synów: Jan Mikołaj zapoczątkował gałąź zwaną klecką,

która przejęła w XIX wieku także ordynacje ołycką i nieświeską;

Mikołaj Faustyn zapoczątkował gałąź berdyczowską,

która wymarła na początku wieku XX;

Michał Antoni zapoczątkował gałąź zwaną szydłowiecką.

Krajczy Wielkiego Księstwa Litewskiego, starosta lidzki,

wiłkomirski, metelski i niemojnocki.

Właściciel dóbr szydłowieckich.

Żonaty z księżniczką Marcjanną Dowmont-Siesicką,

która wniosła mu w posagu Siesiki i Połoneczkę.

Strażnik polny litewski, właściciel dóbr szydłowieckich, Połoneczki, Siesików.

Urodził się jako pogrobowy syn Michała Antoniego,

był bardzo słabego zdrowia i zmarł młodo.

Żonaty z Anną z Mycielskich, córką Macieja, wojewody poznańskiego.

Po śmierci Leona Anna wyszła za mąż za Michała Kazimierza Radziwiłła

zwanego Rybeńko, wojewodę wileńskiego

i hetmana wielkiego litewskiego.

Polityk i kompozytor. Kasztelan wileński. Zwolennik Konstytucji 3 maja.

W wojnie z Rosją 1792 roku, będąc opiekunem małoletniego

ordynata nieświeskiego Dominika Radziwiłła,

oddał całość wojsk radziwiłłowskich do dyspozycji armii koronnej.

Jako kompozytor stworzył kilka oper, liczne divertimenta, serenady i polonezy.

Jego starszy brat Mikołaj odziedziczył dobra szydłowieckie.

Maciej był właścicielem Połoneczki,

wielu posiadłości na Litwie oraz Orońska w powiecie radomskim.

Po śmierci brata przejął też Szydłowiec.

Żonaty z Elżbietą z Chodkiewiczów.

Był oficerem napoleońskim i znawcą folkloru białoruskiego.

Próbował bezskutecznie przejąć ordynację nieświeską i ołycką po śmierci Dominika Radziwiłła w roku 1813.

Był trzykrotnie żonaty z Marią z Grabowskich, Celestyną Sulistrowską i Adelą Karnicką.

Z ostatnią żoną miał czterech synów, którzy dożyli wieku dorosłego:

Macieja Józefa – właściciela Połoneczki, Karola –

właściciela Towian na Litwie, Dominika –

właściciela Balic koło Krakowa oraz Konstantego

żonatego z Louise Blanc, córką założyciela kasyna w Monte Carlo.

Właściciel Połoneczki oraz dóbr zegrzyńskich na Mazowszu,

które wniosła mu w posagu żona Jadwiga z Krasińskich.

Zesłany na Syberię za działalność antyrządową.

Przez wiele lat zarządzał dobrami ordynacji nieświeskiej.

Był szambelanem, a potem łowczym dworu cesarskiego w Moskwie.

Filantrop i działacz organizacji ziemiańskich.

Przeniósł siedzibę dóbr zegrzyńskich do Jadwisina,

gdzie zbudowano niewielki pałac.

Ziemianin, polityk konserwatywny, filantrop i przemysłowiec.

Ukończył prawo na uniwersytecie w Petersburgu.

Przez krótki czas pełnił funkcję mistrza ceremonii dworu cesarskiego w Moskwie.

Był jednym z założycieli spółki prowadzącej tramwaje elektryczne w Warszawie.

Inwestował w firmy zbrojeniowe i energetyczne, banki i towarzystwa ubezpieczeniowe.

Żonaty z Różą z Potockich, która w posagu

wniosła mu dobra staszowskie na Sandomierszczyźnie.

Ziemianin, właściciel dóbr zegrzyńskich.

Ukończył Akademię Handlową w Antwerpii i Szkołę Podchorążych Kawalerii w Grudziądzu.

Żonaty z Marią z Żółtowskich.

Walczył w kampanii wrześniowej 1939 jako oficer

w Samodzielnej Grupie Operacyjnej Polesie generała Franciszka Kleeberga.

Brał udział w bitwie pod Kockiem.

Zbiegł z niewoli niemieckiej.

Aresztowany przez władze okupacyjne na jesieni 1939 roku.

Zwolniony w 1940 roku dzięki interwencji włoskiej rodziny królewskiej.

Był oficerem Związku Walki Zbrojnej, a potem Armii Krajowej.

Działał w konspiracyjnej organizacji Uprawa,

zaopatrującej żołnierzy AK w żywność.

Brał udział w walkach na obrzeżach Warszawy w czasie powstania warszawskiego.

Wzięty do niewoli, został rozstrzelany we wrześniu 1944 roku.

Po śmierci odznaczony Krzyżem Walecznych

i awansowany do stopnia majora.

Ekonomista, specjalista od rachunkowości,

główny księgowy instytucji państwowych w okresie PRL,

doradca Solidarności. Pracownik Ministerstwa Skarbu

po 1990 roku. Członek kilku rad nadzorczych,

wykładowca rachunkowości.

Ślub Karola Radziwiłła i Marii z Zamoyskich, 1906 rok