Mośki, Joski i Srule ebook

Bardzo krótki wstęp

Na ulicy Świętokrzyzkiej w Warszawie jest nizki, stary dom z dużem podwórkiem. Na podwórku zbierają się dzieci, które mają wyjechać na wieś, a w starym domu mieści się biuro towarzystwa kolonii letnich.Dzieci wyjeżdżają pod opieką dozorców do różnych wsi, i o każdej możnaby całą książkę napisać.Opowiem wam teraz, co robili na kolonii w „Michałówce“ chłopcy żydowscy. Byłem ich dozorcą, nic z głowy wymyślać nie będę, — powtórzę tylko, com widział i słyszał.Opowieść będzie ciekawa.

I

Przed dworcem dozorcy ustawiają chłopców w pary i prowadzą do wagonów.

Pociąg odchodzi dopiero za godzinę, a już dziesiątki kolonistów kręcą się po dworcu, bujają swymi płóciennymi workami i niecierpliwie oczekują, kiedy zaczniemy ustawiać ich w pary i odprowadzimy do wagonu.  Kto się spóźni, ten nie pojedzie na wieś, więc się pilnują i rodzice i dzieci.  Wczoraj ustawialiśmy się parami na podwórku na Świętokrzyzkiej, więc wiadomo, kto w grupie którego dozorcy będzie wywołany z kajetu.  I przyglądają mu się uważnie: jaki on, dobry czy zły, wolno czy niewolno będzie drapać się na drzewa, kamieniami ciskać w wiewiórki i wieczorem hałasować na sali? Tak myślą, rozumie się, ci tylko, którzy już byli na kolonii.  Niewiadomo jeszcze, dlaczego jedni chłopcy są czysto umyci i ubrani, a drudzy brudni i zaniedbani, dlaczego jedni rozmawiają głośno, rozglądają się wesoło i śmiało, a drudzy lękliwie tulą się do matki lub usuwają na stronę. Niewiadomo, dlaczego jednych odprowadza matka i ojciec i rodzeństwo, dają na drogę pierniki, a drugich nikt nie odprowadza i nic na drogę nie daje.  Za dwa — trzy dni, gdy się poznamy, o wszystkiem już wiedzieć będziemy.  A tymczasem ustawiajmy się powoli.  — Pierwsza para: Gurkiewicz i Krause.  Nikt się nie odzywa.  — Niema — odpowiadają z tłumu.  I już ktoś prosi, aby na miejsce tego, który się nie stawił, zabrać na wieś jego dziecko, takie słabe i biedne. Bo nie wszystkie dzieci są wysyłane, bo słabych i biednych jest o wiele więcej, niż miejsc na kolonii. Słońca i lasu by dla nich nie zbrakło, tylko brak towarzystwu pieniędzy na zakup mleka i chleba.  — Druga para: Soból i Rechtleben.  — Jestem — woła Soból i pcha się przez tłum energicznie, zarumieniony z wzruszenia, staje uśmiechnięty, i pytająco patrzy w oczy.  — Zuch Soból!... Powiedz prawdę: łobuz jesteś czy nie?  — Łobuz jestem — odpowiada ze śmiechem, i zwracając się do siostry, która go odprowadziła, wydaje rozkaz: „Już dobrze, możesz iść do domu“.  Ośmioletni chłopiec, który pierwszy raz wyjeżdża sam na wieś, który potrafi się przepchać przez tłum dorosłych i staje umyty czysto, uśmiechnięty, gotów do drogi, musi być zuchem i miłym łobuzem. Tak też było. On najprędzej nauczył się słać łóżko, grać w domino, — nigdy nie było mu zimno, — na nikogo się nie skarżył, budził się uśmiechnięty i z uśmiechem zasypiał.  — Fiszbin i Miller starszy, — trzecia para.  — Jest — odpowiedział ojciec Fiszbina prędko, jakby się przestraszył.  Stali obaj blizko, musieli się bardzo pilnować, musiało ojcu bardzo na tem zależeć, by dziecko wyjechało na wieś.  — Mały Miller i Ejno. Elwing i Płocki.  Tymczasem przychodzą spóźnieni.  Gurkiewicz chciał całą noc nie spać, aby się nie spóźnić, a rano ledwo go matka dobudziła i nawpół jeszcze śpiącego przyprowadziła na dworzec. On jeden z całej grupy zasnął w pociągu w drodze.  — Ósma, dziewiąta, dziesiąta para.  Rozpoczyna się tłok, prośby, pożegnania.  — Nie rozchodzić się, bo zaraz idziemy.  I dzwonek.  Para za parą, grupa za grupą, przechodzimy przez dworzec, siadamy do wagonów. Kto zaradny i energiczny, ten zajmuje najlepsze miejsce przy oknie i jeszcze uśmiechnie się do rodziców na pożegnanie.  Dzwonek drugi i trzeci. Starsi śpiewają piosnkę kolonijną o lesie, wesołych chwilach, które tak mile płyną na wsi. I pociąg rusza.  — Czapki trzymać mocno!  Zawsze któryś czapkę gubi w drodze. Taki już zwyczaj podróżowania na kolonie.

II

Chłopcy oddają w wagonie pieniądze i pocztówki do schowania. Na wsi przebierają się w kolonijne białe ubrania.

Nie wychylać się! — Nie pchać się!— Nie śmiecić na podłogę!  W ciągu pierwszych paru dni chłopcy często słyszą przykre: „nie“, dopóki nie dowiedzą się, czego i dlaczego nie wolno. Potem coraz mniej zakazów, coraz więcej swobody. Choćby chciał nawet dozorca, nie może tak przeszkadzać dobrze się bawić, jak mama, ojciec, babcia, ciocia, a jeszcze nauczycielka lub guwerner w domu dzieci bogatych, czasu mu zabraknie na uwagi, rady i napomnienia. To też dzieciom weselej na kolonii, niż ich bogatym rówieśnikom w pięknych badach, gdzie każdemu małemu dziecku tylu dorosłych przeszkadza wesoło się bawić.  Tymczasem pociąg z hukiem przeleciał po sąsiedniej linii. Przestraszyli się, odskoczyli od okien, a potem śmiech, uciecha.  Jednemu bułka z masłem spadła na podłogę, — znów radość.  — O, jaki mały koń — wołają, i wszyscy tłoczą się do okien, by spojrzeć na niezwykłe zjawisko.  Jest to zwyczajny duży koń, tylko stoi daleko na łące i dlatego wydaje się małym. Poznali swój błąd, gdy het w polu zobaczyli małych ludzi i małe domy.  Przystanek. Znów śpiewają i powiewają chustkami.  I rozdzwania się śmiech kolonijny — czarodziejski śmiech, który leczy pewniej, niż najdroższe lekarstwa i wychowuje lepiej, niż najmądrzejszy nauczyciel.  — Chłopcy, pocztówki i pieniądze oddawać. — Pierwszy w kajecie — Górkiewicz. Ile masz pocztówek?  Oddaje do schowania dziesięć groszy i cztery karty pocztowe: będzie na nich co tydzień donosił rodzicom, że jest zdrów i dobrze się bawi.  Bracia Kruki mają razem dwadzieścia groszy. Każdy z braci otrzymał po cztery grosze od rodziców na drogę i po sześć od dziadka.  — Proszę pana, prawda, że kartofle w ziemi rosną?  — A no, prawda. Bo co?  — Bo on przez okno pokazał jakieś liście i mówi, że to kartofle. A przecież kartofle w ziemi rosną, więc nie można ich widzieć.  — Później sami zobaczycie, jak rosną kartofle — teraz niema czasu... Frydman, ile masz pocztówek?  — Tylko dwie: rodzice powiedzieli, że dwie dosyć. Pieniędzy niema wcale.  Frydman skłamał: ukrył posiadanego czworaka, którego mu starszy brat dał przy pożegnaniu.  Ojciec Frydmana wiele podróżował: był w Paryżu i Londynie — nawet do Ameryki miał jechać. Ale nigdzie nie znalazł szczęścia dla rodziny i wrócił znów do kraju, by wiele bułek upiec dla innych, zanim na bochenek chleba dla własnych dzieci zarobi. — I nie wiadomo, w którem z wielkich miast nauczył się mały syn piekarza nie dowierzać ludziom i nie powierzać im miedzianych czworaków. — Dopiero w parę dni później oddał na przechowanie swój niewielki majątek — i często zapytywał dla pewności: „prawda, że pan ma moje cztery grosze?“  — Czy jeszcze daleko? — pytają się dzieci, bo spieszno im do lasu, do rzeki, do łąki, o których opowiadają tyle dziwów ci, którzy już w zeszłym roku byli na kolonii.  Na kolonii jest ogromna weranda; cóż to być może takiego — weranda? — Dla wszystkich stu pięćdziesięciu są tylko cztery pokoje — cóż to za wielkie sale być muszą?  Przejeżdżamy przez most. Most jest zupełnie inny, niż ten, który łączy Pragę z Warszawą. Ale ładniejszy, o — ładniejszy znacznie.  — Chłopcy, wysiadamy. Wszyscy macie worki i czapki?  — Mamy — odpowiadają chórem.  Na dworcu oczekuje już dwanaście wozów drabiniastych, wysłanych słomą i sianem.  — Ostrożnie na wozach, żeby któremu noga nie dostała się między koła.  — Ja będę pilnował, proszę pana.  — Dobrze, pilnuj. — Jazda!  Słońce wita bladą gromadkę. — Dziękujemy ci, dobre słońce i lesie zielony i łąko wesoła. Dziękujemy wam, dzieci wiejskie, że wybiegacie z chat i uśmiechem pozdrawiacie nasze wozy, wysłane sianem.  — Czy daleko jeszcze, proszę pana?  — O, tam czernieje nasz las, o, już widać i polankę, — o, już i młyn — i czworaki dworskie, i wreszcie — nasza kolonia.  — Vivat! Niech żyje kolonia Michałówka! — A więc tak wygląda weranda?  Wypijają po kubku mleka, i do roboty.  Myją się po podróży, ubierają w białe kolonijne ubrania, a najbardziej śmieszą ich płócienne czapki. Zabawne czapki, podobne do tych, jakie noszą kucharze. — Teraz wszyscy wyglądają jednakowo. A malcy dumni są z otrzymanych szelek.  — Proszę pana, kiedy dostaniemy chustki do nosa?  — Chustki jutro, a teraz pakować własne ubrania do worków, worki na plecy — i marsz — do pakamery! — Raz, dwa, — raz, dwa. — Tam schowa się worki na cztery tygodnie.

III

Lewek Rechtleben tęskni — Lewek Rechtleben płacze.

Takie wszystko dziwne i nowe, tak niepodobne ani do Gęsiej, Krochmalnej, ani Smoczej ulicy.  Dom parterowy w lesie, ani podwórka, ani rynsztoka. Drzewa jakieś dziwne z kolcami. Łóżka stoją nie przy ścianie, a rzędami, nie w małym pokoju, a w dużej sali, jak ta, gdzie wesela się odbywają. Na obiad była dziwna zielona zupa, a później mleko. Czapki z płótna i szelki do spodni. Wieczorem nogi się myje w długiem blaszanem korycie. Trzeba spać samemu w łóżku, poduszka słomą wypchana. I jeszcze okna pootwierane: złodziej wejść przecież może. A mama i tata daleko.  I Lewek Rechtleben pierwszego zaraz wieczora się rozpłakał.  Niedługo trwał płacz, bo jakże nie zasnąć po dniu, tak pełnym nadzwyczajnych przygód?  Ale i nazajutrz, gdy po śniadaniu było trochę wolnego czasu, Lewek znów zaczął płakać.  — Do domu!  Dlaczego chce jechać do domu? — Może głodny? — Nie, nie jest głodny. — Może mu zimno? — Nie, nie jest mu zimno. — Może sam spać się boi? — Też nie. — Może w domu ma więcej zabawek? — Nie, wcale nie ma zabawek.  Lewek wie, że tu jest dobrze, bo mu kuzyn i chłopcy na podwórzu opowiedzieli, ale w domu jest mama.  A więc dobrze: Lewek pojedzie do domu, ale dopiero jutro, bo dzisiaj jest sobota, a w sobotę jeździć nie wolno.  I w niedzielę nie mógł pojechać, bo nie było bryczki. Ale jutro już napewno pojedzie.  W poniedziałek Lewek nie płakał, ale chciał jeszcze jechać do domu.  — Dobrze, po obiedzie pojedziesz, ale mama się zmartwi, gdy wrócisz.  — Dlaczego mama się zmartwi?  — Bo za drogę będzie musiała zapłacić.  A ojciec akurat nie robi, bo majster wyjechał, — i mama chora, bo się mała siostra urodziła i doktór dużo kosztował.  Lewek westchnął ciężko i zgodził się grać w domino.  A potem, wieczorem, znów zaczął trochę płakać, bo przypomniał sobie, że miał na stacyi nowy kapelusz, który ojciec chciał zabrać do domu. Ale ojciec pewnie zgubił nowy kapelusz, a kapelusz pół rubla kosztował.  I podyktował list do ojca, że nie płacze, że nie chce wrócić do domu, że wcale nie tęskni, bo chce być zdrów, żeby tatuś nie miał zmartwienia. I co się stało z kapeluszem?  Ojciec odpisał, że kapelusza nie zgubił i przyniesie go na stacyę.  Lewek dużo razy brał list i oddawał znów do schowania, i przestał zupełnie wybierać się do domu — i coraz mu lepiej wieś się podobała.  Raz jeszcze miał Lewek zmartwienie: zgubił chustkę do nosa. Jakże jej nie miał zgubić, kiedy tyle szyszek i kamieni nosił w kieszeni? Chustka się prędko znalazła.  I jeszcze raz jeden strapiony był, ale teraz już z własnej winy: gwizdał i psztykał palcami wieczorem na sali. Kiedy nazajutrz przy śniadaniu pytano, kto wczoraj gwizdał na sali, Lewek pierwszy się przyznał.  — I psztykałem palcami — dodał, i pokazał jak psztykał.  Lewek opalił się na