Pochwyceni ebook

Jest to książka o Ochot­ni­czej Straży Po­żar­nej, która ra­to­wała Lon­dyn pod­czas noc­nych bom­bar­do­wań i nie miała nic wspól­nego z Pań­stwową Strażą Po­żarną, która za­stą­piła ją, kiedy na­loty na Lon­dyn ustały.

Po­sta­cie, choć wy­ra­stają z re­aliów tam­tego czasu, nie są za­czerp­nięte z ży­cia. Wszy­scy ci męż­czyźni i ko­biety są two­rami wy­obraźni. Rze­czy­wi­sty jest tylko Lon­dyn roku 1940. At­mos­ferę tam­tych dni wpi­sa­łem do li­te­rac­kiego świata Po­chwy­co­nych.

H.G.

Kiedy we wrze­śniu wy­bu­chła wojna, po­wie­dziano nam, że trzeba się spo­dzie­wać na­lo­tów. Chri­sto­pher, który miał pięć lat, był u dziad­ków na wsi. Oj­ciec i matka uznali, że po­wi­nien tam zo­stać ze swoją ciotką i nie wra­cać do Lon­dynu przed za­koń­cze­niem wojny. Matka, Dy, wkrótce do niego do­łą­czyła.

Oj­ciec, Ri­chard Roe, do­łą­czył wcze­śniej jako ochot­nik do straży ognio­wej. Co trzeci dzień mógł brać wolne. To zna­czy przez czter­dzie­ści osiem go­dzin stał w po­go­to­wiu na wy­pa­dek po­żaru, po czym miał dwa­dzie­ścia cztery go­dziny, które mógł spę­dzić, jak chciał. Nie było wol­nych week­en­dów. Świąt pań­stwo­wych nie ob­cho­dzono. Po­ciągi zro­biły się na­gle tak śla­ma­zarne, że nie spo­sób było od­wie­dzić Chri­sto­phera i wró­cić w ciągu jed­nego dnia.

Chri­sto­pher był taki, jak wszyst­kie dzieci w jego wieku – nie za bar­dzo za­in­te­re­so­wany czym­kol­wiek i nie­zbyt in­te­re­su­jący, za to nie­przy­zwo­icie zdrowy. Lu­bił się dro­czyć i dbał o to, żeby nikt nie wie­dział, co czuje.

Na­tu­ral­nie, był pew­nym ob­cią­że­niem, nie­zbyt wiel­kim, do­póki rze­czy wy­glą­dały tak, jak w pierw­szych mie­sią­cach, choć z dy­stansu co­kol­wiek iry­tu­ją­cym. Ale wojna sta­wia lu­dzi w sy­tu­acji, w któ­rej tracą de­cy­du­jący wpływ na swoje sprawy, nie mają per­spek­tyw, ich do­chody pod­le­gają gwał­tow­nym wa­ha­niom i za­wsze ist­nieje groźba wyż­szych po­dat­ków. Kiedy Roe po­czuł, że nie może zro­bić dla chłopca nic po­nad to, co już zro­bił, i co wciąż ro­bił, wpa­da­jąc w wolne dni do biura, Chri­sto­pher stał mu się o wiele bliż­szy.

Po pew­nym cza­sie, gdy ustą­pił chaos pierw­szych ty­go­dni wojny, wa­runki pracy w straży unor­mo­wały się i można było wziąć dzie­więć­dzie­się­cio­sze­ścio­go­dzinny dy­żur, żeby do­stać czter­dzie­ści osiem go­dzin wol­nego. W ten spo­sób, po trzech mie­sią­cach wojny bez żad­nego na­lotu, czyli po trzy­mie­sięcz­nym okre­sie ja­ło­wego ocze­ki­wa­nia, Roe pra­co­wał cztery doby, żeby przez ko­lejne dwie być na prze­pu­stce.

Wsiadł do po­ciągu. Pa­dało. Wa­gony były pełne mło­dych umun­du­ro­wa­nych męż­czyzn. Wkrótce za­pa­dła ciem­ność. Kiedy, tro­chę póź­niej, pe­łen obaw wy­szedł nocą w prze­ni­kliwy deszcz z po­wro­tem w swoje dawne ży­cie, na pe­ron lśniący jak atra­ment, jak ciemny ry­su­nek na szkle ujęty w ramę, by od­bi­jać świa­tło elek­tryczne, po­my­ślał, że nie­po­trzeb­nie obie­cy­wał so­bie po tym spo­tka­niu tak wiele.

Dy przy­szła na sta­cję z Chri­sto­phe­rem i jego ku­zynką Ro­se­mary. Dziew­czynka była tylko o trzy lata star­sza od Chri­sto­phera, który w tam­tym cza­sie nie od­stę­po­wał jej na krok, ale do­sta­tecz­nie duża, by przy po­wi­ta­niu wy­po­wie­dzieć parę kon­wen­cjo­nal­nych uprzej­mo­ści. Roe ża­ło­wał, że nie zo­sta­wili jej w domu. Było bar­dzo ciemno, pa­ro­wóz ro­bił dużo ha­łasu, a oni mu­sieli uwa­żać, żeby ktoś Chri­sto­phera nie prze­wró­cił albo on sam nie zszedł na tory w pod­nie­ce­niu, które po czę­ści było po­pi­sem przed ku­zynką. Ro­dzi­ców to zmę­czyło, a chło­piec na­krę­cał się co­raz bar­dziej. Wo­kół ciem­ność i syk. Kiedy na­resz­cie wsie­dli do sa­mo­chodu, Chri­sto­pher za­czął szcze­bio­tać do Ro­se­mary o ja­kiejś wspól­nej za­ba­wie czy mi­sty­fi­ka­cji. Wszystko to dało się im trojgu we znaki. Kiedy do­tarli do domu, nia­nia po­ło­żyła chłopca do łóżka.

Na­stęp­nego ranka Roe po­szedł ode­brać Chri­sto­phera ze szkoły. Byli sobą onie­śmie­leni. Chciał mu ku­pić coś słod­kiego, ale nie do­sły­szał, który sklep jest we­dług chłopca naj­lep­szy, Chri­sto­pher nie­wiele wy­sta­wał nad zie­mię, a on był przy­głu­chy. Być może przez grzecz­ność syn po­zwo­lił mu przejść obok trzech, które były zu­peł­nie do­bre, aż w końcu do­tarli nie­mal do ostat­niego sklepu w uliczce, do pa­pier­nika. We­szli do środka, żeby mógł się ro­zej­rzeć. Sło­dy­czy nie było, ale Roe ku­pił ga­zetkę wy­pa­trzoną przez Chri­sto­phera, a po­tem za­wró­cili do sklepu, który, wie­dział o tym, lu­biła Dy, i gdzie ku­po­wała so­bie cze­ko­ladę. Być może onie­śmie­le­nie syna wo­bec in­nych dzieci w szkole, albo onie­śmie­le­nie, że jest sam na sam z oj­cem, za­częło ustę­po­wać, dość że kiedy cof­nęli się do sklepu, Chri­sto­pher po­wie­dział wy­raź­nie, że to jest ten naj­lep­szy w mie­ście. Była to pierw­sza rzecz, którą Roe na­prawdę usły­szał tego ranka z jego ust, co było nie­ty­powe, bo dziecko z re­guły ko­mu­ni­ko­wało swoje nie­liczne za­chcianki krzy­kiem.

Ku­pili dużo sło­dy­czy, tak dużo, że Roe za­czął się oba­wiać, czy syn za­pa­mięta jego wi­zytę tylko dla­tego, że się po­cho­ruje. Star­szy męż­czy­zna, który ich ob­słu­gi­wał, był na­tar­czywy. Chri­sto­pher mó­wił „tak” na wszystko, co mu ofe­ro­wano. Roe od­niósł wra­że­nie, że chło­piec ulega pre­sji. Ni­czego nie po­tra­fił wy­brać sam. Moż­liwe, że miał mę­tlik w gło­wie od nad­miaru dóbr. Wy­da­wał się za­do­wo­lony, choć za­cho­wy­wał re­zerwę. Mil­czał, aż po­ko­nali ka­wa­łek drogi, jaki dzie­lił ich od domu, a wtedy pu­ścił się bie­giem, żeby po­ka­zać nie­które sło­dy­cze ku­zynce. Resztę Roe za­niósł do po­koju dzie­cię­cego. Chri­sto­pher za­py­tał, czy mógłby zjeść lunch na dole. Roe zu­peł­nie się tego nie spo­dzie­wał. Dom był pe­łen lu­dzi. Po­czuł ulgę, kiedy nia­nia wy­to­czyła mocny kontr­ar­gu­ment.

Po lun­chu oj­ciec i syn mieli pójść na spa­cer. Kiedy Chri­sto­pher, go­towy do wyj­ścia, zo­stał punk­tu­al­nie spro­wa­dzony na dół, Roe uświa­do­mił so­bie, że sam jest onie­śmie­lony. Dziecko wy­dało mu się na­gle tak nie­przy­stęp­nie małe. Pra­wie wszystko, co mo­żemy zro­bić na tym świe­cie, to być dla sie­bie zwy­czajni i na­tu­ralni, i wła­śnie to, po­my­ślał, jest ta­kie trudne.

Jak do­tąd do żad­nych na­lo­tów na Lon­dyn nie do­szło. Po­nie­waż była to jego pierw­sza prze­pustka, Roe po­czuł, że może być ona rów­nież ostat­nia, że kiedy wróci do jed­nostki, znaj­dzie się w ogniu walki, po dłuż­szym okre­sie da­rem­nego wy­cze­ki­wa­nia.

Poza tym miał to być ich pierw­szy spa­cer tylko we dwóch. Choć daw­niej mo­gli wy­brać się na sa­motną prze­chadzkę każ­dego po­po­łu­dnia. Te­raz czuł, i nie mógł tego po­wie­dzieć Chri­sto­phe­rowi, że być może już ni­gdy nie pójdą ra­zem na spa­cer.

Za­nim ru­szyli, prze­stało pa­dać. Dy wło­żyła chłopcu kasz­kiet do kie­szeni i Roe ze ści­śnię­tym ser­cem słu­chał, jak Chri­sto­pher krzy­czy, że go nie chce. Przed wyj­ściem było mnó­stwo za­mie­sza­nia.

Chło­piec po­pro­wa­dził ojca w głąb ogrodu dróżką na ty­łach domu. Roe nie ko­rzy­stał z niej ni­gdy wcze­śniej i żeby prze­ła­mać lody, pró­bo­wał ja­koś na­wią­zać do pa­nu­ją­cych tam ciem­no­ści, bo po jed­nej stro­nie stał wy­soki mur, a po dru­giej ro­sły gę­ste krzaki. Ale Chri­sto­pher miał w tej spra­wie wy­ro­bione zda­nie. Gło­śno od­po­wie­dział ojcu, że cho­dzi o to, żeby nie trzeba było oglą­dać z traw­nika lu­dzi pra­cu­ją­cych w ogro­dzie, kiedy cho­dzą tam i z po­wro­tem mię­dzy kuch­nią a ogród­kiem ku­chen­nym. Od­tąd mó­wił peł­nym gło­sem.

Od­dzie­lony li­gu­strem od wi­doku swoj­skich traw­ni­ków i ra­ba­tek, Roe dał się za­cią­gnąć pod zna­jomy mur z czer­wo­nej ce­gły, wzdłuż któ­rego ro­sły gru­sze szpa­le­rowe, i pod drzwi, któ­rych ni­gdy przed­tem nie wi­dział, nie do tej ozdob­nej furtki z ku­tego że­laza, jaka wy­cho­dziła na żuż­lową ścieżkę mię­dzy za­go­nami ka­pu­sty wio­dącą ku brzo­skwi­niom, ale pod drzwi, przez które – mo­siężną klamkę na­ci­snął Chri­sto­pher – we­szli do szklarni, par­nej, od­da­nej we wła­da­nie pal­mom o dłu­gich, ciem­nych, opa­da­ją­cych li­ściach, wiecz­nie zie­lo­nych. Chri­sto­pher odłą­czył się od ojca. Po­biegł przo­dem, by otwo­rzyć drzwi do ogrodu za­mknięte na mo­siężną za­suwkę. Kiedy wy­szli na ze­wnątrz, Roe roz­po­znał miej­sce, gdzie w ubie­głym roku była grządka mar­chwi, i za­py­tał syna, czy pa­mięta, jak la­tem wszy­scy po­szli szu­kać cze­goś dla jego kró­lika, a on wy­cią­gnął z ziemi mar­chewkę i zjadł ją na su­rowo. Chri­sto­pher od­parł, że nie wie, po czym do­dał chłodno, że jego kró­lik zo­stał od­dany.

Za­czął pa­dać deszcz, ale bar­dzo de­li­katny, w po­staci mżawki. Roe za­po­mniał po­wie­dzieć chłopcu, żeby wło­żył kasz­kiet.

Kiedy do­tarli do trzech ogrod­ni­ków w fi­go­wym domku, któ­rzy z prze­no­śnego ka­ni­stra opry­ski­wali li­ście w kształ­cie serc, Chri­sto­pher był cał­kiem mo­kry. Uparł się, że bę­dzie ob­słu­gi­wał pompkę, a Roe mu po­ma­gał. Po­tem chciał to ro­bić sam. Po­tem wszedł do środka. Chwy­cił roz­py­lacz i pry­skał roz­two­rem, gdzie po­pad­nie. Roe po­my­ślał, że pre­pa­rat może do­stać się dziecku do oczu, ale nie chciał mu ni­czego za­bra­niać.

Chri­sto­pher po­cią­gnął ojca da­lej. Po­szli do al­tany. Zna­leźli mar­twą mysz.

Szli pod górkę ścieżką wio­dącą z ogro­dów do parku. Po­dej­ście miej­scami było strome. Roe po­śli­zgnął się i ru­nął jak długi. Chri­sto­phera bar­dzo to uba­wiło. Śmiali się obaj. Chło­piec w kółko mó­wił, że oj­ciec tak śmiesz­nie wy­gląda, po­wta­rzał to zbyt czę­sto. Roe za­uwa­żył, że wil­goć po­skrę­cała dziecku włosy, które w jego wy­obraźni za­wsze były pro­ste.

Prze­szli górą przez bramę do parku. Z po­lnej drogi, którą szli te­raz, roz­cią­gał się zwy­kle kra­jo­braz się­ga­jący pierw­szych wzgórz Wa­lii. Ale tego dnia upo­rczywy deszcz roz­mył kon­tury tego, co bli­skie, i na poły skrył, chwy­ta­jąc roz­myte świa­tło, wszystko, co da­le­kie, jak mu­ślin prze­sła­nia a za­ra­zem pod­kre­śla piękno do­brze za­pa­mię­ta­nej twa­rzy, a gdy okrywa na­gie ciało, wy­ostrza jego za­rys. W po­dobny spo­sób po­łać kraju, którą znał tak do­brze, stała się dla niego jesz­cze bliż­sza za sprawą desz­czu.

Ci­skali mo­kre pa­tyki, żeby zo­ba­czyć, kto do­rzuci do stada je­leni, które od­da­lało się od nich szyb­ciej, niż oni szli w jego stronę, aż her­bowe by­dło zlało się w jedną plamę i uto­nęło we mgle, nie­wi­doczne w desz­czu. Chri­sto­pher był w bez­tro­skim na­stroju. Jego oj­ciec czuł przy­gnę­bie­nie. Wo­lałby, żeby to wszystko było mniej doj­mu­jące, bo tak, jak męż­czy­zna może szu­kać nie wia­domo czego za lśniącą skórą spo­witą tiu­lem, w głębi za­wo­alo­wa­nych oczu, tak też może iść na spa­cer z sy­nem, od­dzie­lony od niego przez róż­nicę lat, od niej przez mi­ło­sną sieć, a od za­pa­mię­ta­nego kra­jo­brazu przez aurę, przy­bity da­rem­no­ścią po­szu­ki­wań.

Byli te­raz na szczy­cie nie­zbyt dłu­giego wznie­sie­nia. Do­szli do miej­sca, gdzie wy­ko­pano dół. Po­środku, na po­zio­mie mu­rawy, zo­ba­czyli wpusz­czony w zie­mię duży, skle­piony be­to­nowy trój­kąt. Znaj­do­wały się tam że­la­zne drzwi za­mknięte na kłódkę. Mo­gło to być jedno z tych po­miesz­czeń piw­nicz­nych, w któ­rych daw­niej, kiedy mie­li­śmy sro­gie zimy, la­tem prze­cho­wy­wano lód. Te­raz słu­żyło ra­czej jako zbior­nik do za­opa­try­wa­nia w wodę po­bli­skiego dworu, ale Roe, scho­dząc, jak mu się zda­wało, na od­po­wiedni po­ziom wy­obraźni, po­wie­dział, w okrężny spo­sób, że to se­kret, któ­rego ni­gdy ni­komu nie wy­ja­wił, że miesz­kają tu go­bliny i nikt oprócz niego o tym miej­scu nie wie. Chri­sto­pher od­parł: „Prze­cież nia­nia wie, Ro­se­mary wie, wszy­scy wie­dzą”. Roe po­wie­dział, że nie miał po­ję­cia. Chri­sto­pher stwier­dził, że bar­dzo mu przy­kro, ale tak jest, i że on nie są­dzi, by miesz­kały tam skrzaty. Za­py­tany, skąd to wie, od­po­wie­dział tylko, że wie, że nie są­dzi, by tam miesz­kały.

Chri­sto­pher wziął ojca za rękę. Po­szli da­lej pod bez­list­nymi dę­bami, z któ­rych ka­pała woda, ob­ser­wo­wani przez je­le­nie: od­wró­cone łby i sto­jące uszy. Po chwili mil­cze­nia Roe usły­szał za­ska­ku­jące py­ta­nie, czy na­prawdę my­śli, że skrzaty to lu­dzie. Od­rzekł, że nie jest tego pe­wien. Wtedy do­wie­dział się, że jego syn jest pe­wien, że skrzaty to lu­dzie. Za­py­tał dla­czego. Oka­zało się, że nia­nia spo­tkała kie­dyś sta­rego Wa­lij­czyka, który wi­dział skrzata. Roe po­wie­dział, że je­śli sam ja­kie­goś zo­ba­czy, od razu da Chri­sto­phe­rowi znać. Wtedy pa­dło py­ta­nie, czy naj­pierw po­wie Chri­sto­phe­rowi, czy jego matce. Za­pew­nił chłopca, że do­wie się jako pierw­szy. Dla­czego? Od­parł, że chyba dla­tego, że nie jest prze­ko­nany, czy Dy by­łaby za­in­te­re­so­wana, zresztą roz­ma­wiał o skrza­tach tylko z Chri­sto­phe­rem, więc by­łoby rze­czą na­tu­ralną, gdyby naj­pierw po­wie­dział o tym wła­śnie jemu.

– Tak – rzekł Chri­sto­pher.

Do­szli do sto­ją­cej w ką­cie parku ży­wo­łapki na gaw­rony, pro­sto­pa­dło­ścianu o bo­kach z dru­cia­nej siatki, te­raz prze­rdze­wia­łej. Chri­sto­pher pa­mię­tał, po­wie­dział to z sa­tys­fak­cją, jak kra­kały, mio­ta­jąc się z kąta w kąt, tłu­kąc o siatkę, aż przy­szedł do­zorca ze strzelbą.

Kiedy, za­wró­ciw­szy, zbo­czyli z drogi, by przejść po pniu zwa­lo­nego drzewa, inne stado je­leni od­da­liło się z unie­sio­nymi łbami za za­słonę z mgły, je­den z nich kasz­lał. Chri­sto­pher chciał wie­dzieć, czy zwie­rzę umrze. Za­da­jąc to py­ta­nie, tak bar­dzo zbli­żył się do tonu, jaki ów smutny dzień bez końca ewo­ko­wał za sprawą dżdży­stej po­gody, ci­szy za­kłó­co­nej przez prze­la­tu­jący tuż nad drze­wami woj­skowy sa­mo­lot, na który, po­dob­nie jak je­le­nie, na­wet nie spoj­rzał, i do upo­rczy­wego mo­tywu roz­sta­nia, ja­kim wojna na­zna­czyła ich ży­cie, że wszystko za­brzmiało jak osta­teczny sy­gnał do od­jazdu i Roe po­wie­dział, że je­leń umrze, na pewno.

Roe mu­siał wra­cać tego sa­mego wie­czoru. Że­gnali się w holu, przy fron­to­wych drzwiach otwar­tych na ciem­ność i cze­ka­jącą go po­dróż. Sto­jąc tam, nie­zdar­nie ści­ska­jąc rękę Chri­sto­phera, po­ża­ło­wał, i po­ża­ło­wał za późno, że po­sta­no­wił go nie ca­ło­wać. Czuł się roz­darty, w tam­tej chwili ża­den kon­takt z sy­nem nie byłby zbyt bli­ski. Ale nie zdo­był się na od­wagę; bał się, że je­śli przy­tuli Chri­sto­phera, to się roz­pła­cze, a wtedy chło­piec mógłby się wy­stra­szyć.

Od­jeż­dża­jąc, po­czuł, że stra­cił wszystko, syna w szcze­gól­no­ści. Mu­siał jed­nak przy­znać, że kilka mie­sięcy wcze­śniej czuł za­le­d­wie iry­ta­cję, kiedy Chri­sto­pher, jak się wkrótce okaże, na­prawdę za­gi­nął w Lon­dy­nie.

W dro­dze po­wrot­nej był je­dy­nym pa­sa­że­rem w wa­go­nie. Po­ło­żył nogi na sie­dze­niu i umo­ścił się w po­zy­cji pół­le­żą­cej, ple­cami do wi­ru­ją­cego mroku za oknem. Przy­po­mniał so­bie, jak z cie­ka­wo­ści po­szedł obej­rzeć sklep, z któ­rego upro­wa­dzono Chri­sto­phera. Fa­tal­nie się zło­żyło, że po­ry­waczką mu­siała być aku­rat sio­stra jego in­struk­tora po­żar­nic­twa. I że świa­tło lamp łu­ko­wych, które wpa­dało do sklepu przez wi­tra­żowe okna, rzu­cało ja­skrawe barwy szkła na wy­ło­żone na la­dach to­wary.

Przy­po­mniał so­bie, jak je­sie­nią o zmierz­chu mel­do­wali się w jed­no­stce, ubrani w gra­na­towe dre­li­chy, gu­miaki i coś, co wy­glą­dało jak czapka szo­fera z białą me­ta­lową od­znaką. Wieża, jaka stoi na dzie­dzińcu każ­dej re­mizy, pięć otwar­tych plat­form jedna nad drugą, w od­stę­pach rów­nych wy­so­ko­ści pierw­szej kon­dy­gna­cji bu­dynku, była czę­ściowo wi­doczna w świe­tle la­tarń, ol­brzy­mia, przy­pra­wia­jąca o za­wrót głowy, po­nie­waż wo­kół plat­form nie było ba­rie­rek.

Kiedy miał szes­na­ście lat, przy­ja­ciel ro­dziny, który ba­dał ko­ścielne wi­traże, za­pro­wa­dził ich tuż pod okna chóru ka­te­dry w Tew­kes­bury po gzym­sie za­wie­szo­nym ja­kieś czter­dzie­ści stóp nad zie­mią. Bie­gnący wzdłuż gru­bych mu­rów wy­stęp miał nie wię­cej niż jard sze­ro­ko­ści i po­zba­wiony był ja­kiej­kol­wiek ba­lu­strady czy po­rę­czy. Co pe­wien czas mu­sieli omi­jać liny, które zwi­sały z każ­dego okna w po­przek gzymsu aż do ma­ja­czą­cej w dole pod­łogi. Umoż­li­wiały otwie­ra­nie luf­ci­ków i wie­trze­nie chóru. Idąc, mu­sieli po ko­lei chwy­tać linę prawą ręką, by móc ją prze­stą­pić naj­pierw lewą nogą, a po­tem, je­śli o niego cho­dzi, to od­wró­ciw­szy się w prawo, by prze­sta­wić prawą stopę, po­czuł na­gle prze­możny im­puls, by sko­czyć, kiedy tak stał ple­cami do ciem­no­fio­le­towo-żół­tych scen bi­blij­nych w szkle i roz­glą­dał się trwoż­nie po sza­rym bez­mia­rze ka­te­dry, aż wzrok jego przy­kuła, rap­tow­nie jak ot­chłań, nie­uchron­nie, da­leko w dole, tamta zna­czona ła­wami pod­łoga, tamta wznio­słość wo­ła­jąca do jego tętna i, sam nie wie­dział czemu, do jego uszu, rzu­cone ka­mienne płyty, na które świa­tło sło­neczne kła­dło barwę wszyst­kich wi­traży, barwę, którą te­raz, zda­wało się, przy­brała jego krew.

W re­mi­zie roz­kła­dali wy­się­gnik i wcho­dzili po ostro zwę­ża­ją­cej się, roz­kle­ko­ta­nej dra­bi­nie, czer­wo­nej, choć o tej po­rze dnia nie było tego już wi­dać, na po­dest po­ma­lo­wany na biało z my­ślą o noc­nych we­zwa­niach, przy wtó­rze po­le­ceń wy­krzy­ki­wa­nych gdzieś w dole przez głos od mo­rza, wszy­scy zdy­szani i na mięk­kich no­gach, nie­któ­rzy po­wta­rza­jąc so­bie, a na­wet in­nym, żeby nie pa­trzeć w dół. Po kilku pró­bach do­szli do wprawy, ale na po­czątku, a zwłasz­cza za­nim ka­zano im wejść na górę, miał mo­kro w spodniach, ile­kroć o szó­stej po­po­łu­dniu mi­jał na wpół wi­doczną wieżę, od­mienną za sprawą cze­goś wię­cej niż pora dnia od tam­tej, pod którą, w brze­mienne słoń­cem wie­czory, okna od sied­miu­set lat bar­wiły ka­mienne płyty jakby krwią tchó­rzy.

Le­żąc w wa­go­nie, mu­siał się zgiąć w ka­błąk, żeby zga­sić nie­do­pa­łek w po­piel­niczce umo­co­wa­nej przy drzwiach.

Kiedy, z cie­ka­wo­ści, po­szedł zo­ba­czyć na wła­sne oczy sklep, z któ­rego upro­wa­dzono Chri­sto­phera, sta­nął bez­wied­nie przed tą samą ladą z za­baw­kami, która wcze­śniej za­fra­po­wała jego syna tak, że cał­kiem się za­tra­cił. Jak on­giś je­le­nie, a po­tem ża­glówki olśniły syna, tak te­raz wozy stra­żac­kie przy­kuły uwagę ojca. Za­le­wa­jąca te przed­mioty in­ten­sywna barwa obu ich za­uro­czyła i po­zba­wiła kon­taktu ze świa­tem, bu­dząc wspo­mnie­nia, ja­kich ani je­den, ani drugi nie umiał na­zwać i nie po­tra­fił umiej­sco­wić.

Ściany sklepu po­kryte były wi­tra­żami, które przed­sta­wiały sceny z ży­cia ku­piec­kiego, to zna­czy za­ła­du­nek to­wa­rów na ga­le­ony, wyj­ście z portu, przy­gody pod­czas rejsu, a po­tem roz­ła­du­nek, wszystko rzę­si­ście oświe­tlone z ze­wnątrz, to­też wnę­trze do­słow­nie to­nęło w ko­lo­rach, a że naj­więk­szą część każ­dego okna sta­no­wiło mo­rze, w go­dzi­nach za­ku­pów do­mi­no­wał sza­fir. Za­wie­szone wy­soko pod su­fi­tem ró­żowe ja­rze­niówki do pew­nego stop­nia to­no­wały ten błę­kit, wy­do­by­wały twa­rze klien­tów z agre­syw­nej po­światy, za­ra­zem jed­nak wy­ostrzały, a ra­czej po­głę­biały stra­żacki szkar­łat do kar­minu, tym sa­mym wpra­wia­jąc świa­do­mość Ri­charda w stan uśpie­nia.

Po­tem uj­rzał her­bowe je­le­nie, świa­tło chwy­ta­jące czer­wień w pa­cior­kach ich oczu. A ża­gle, nie­ru­chome, mo­głyby roz­po­ście­rać się po­nad głęb­szą plamą mor­skiej toni w cie­niu ja­kie­goś po­gó­rza, w tym wy­obra­żo­nym wie­czor­nym świe­tle jakby usła­nego hia­cyn­tami, zza któ­rego, brze­mienny, na­dejść miał wiatr, co po­zwoli im wpra­wić w ruch fio­le­towy cień, jaki rzu­cały obok ma­lo­wa­nej ło­dzi, którą miały na­pę­dzać.

Zda­wało mu się, że sto­jąc wów­czas przy la­dzie, pró­bo­wał zo­ba­czyć to, co wcze­śniej zo­ba­czył jego syn. Wy­obra­ził so­bie, że Chri­sto­pher, któ­rego ró­żowe po­liczki przy­brały w tej po­świa­cie barwę ciem­nych wi­no­gron, po­chy­lił twarz do przodu, znie­wo­lony chło­pięcą za­chłan­no­ścią, i po­zwo­lił za­wład­nąć sobą uczu­ciom, ja­kie ów ko­lor, bi­jący od tylu upra­gnio­nych przed­mio­tów, z pew­no­ścią w nim wy­wo­łał, bo cho­ciaż nie mógł jesz­cze wi­dzieć żad­nej to­ną­cej w kwia­tach za­toki na Mo­rzu Egej­skim, to jed­nak, po­dob­nie jak każde dziecko, każdy uczeń, każdy od­po­wied­nio uspo­so­biony męż­czy­zna, roz­po­zna­wał i za­wsze po­tra­fiłby roz­po­znać tamtą po­łać wody, tamte ża­gle z prze­szło­ści, tamte ło­dzie wy­ru­sza­jące na po­łów w wy­obraźni.

Chri­sto­pher trzy­mał w dło­niach jedną z tych za­baw­ko­wych ło­dzi, kiedy po­li­cjanci przy­pro­wa­dzili go do domu.

(Chło­piec mó­wił szep­tem. „Nie do­ty­kać – po­wie­dział – nie do­ty­kać”. Pa­trzył przed sie­bie, nie po­ru­sza­jąc głową. Stopy, nio­sąc go to w jedną, to w drugą stronę, po­zwa­lały mu ogar­nąć wzro­kiem wszyst­kie skarby. Na wy­so­ko­ści szkar­łat­nych wo­zów straży po­żar­nej, a był tak bli­sko, że uj­rzał je w na­tu­ral­nym roz­mia­rze, po­wie­dział „tato” i po­czuł za­spo­ko­je­nie. Do­póki nie za­trzy­mał się przy ło­dziach i nie po­wie­dział „statki”. Prze­padł dla świata. Stał jak wryty, z pal­cem utkwio­nym w no­sie, przy­ci­ska­jąc go­rące ciem­no­fio­le­towe wargi do ma­ho­nio­wej lady, wpa­trzony w ża­gle o bar­wie swo­ich oczu).

W wa­go­nie, który za­brał go w drogę po­wrotną, oj­ciec wy­obra­ził so­bie, że jego syn mu­siał wska­zać łódź pal­cem i krzyk­nąć: „Ja chcę, ja chcę”. Po­wie­dział do sie­bie: nie nam osą­dzać tę mroczną po­żą­dli­wość, to nie­na­sy­ce­nie.

(Kiedy ko­bieta, która po­de­szła ukrad­kiem, ode­zwała się do Chri­sto­phera, nie od­po­wie­dział ani nie pró­bo­wał prze­móc za­uro­cze­nia, które przy­kuło jego wzrok do statku. W tam­tej chwili słowa nie były na­rzę­dziem ko­mu­ni­ka­cji. Sy­tu­acja po­wtó­rzyła się, gdy ko­bieta za­gad­nęła go po raz wtóry. Ale kiedy po­cią­gnęła go za kurtkę, za­darł głowę i nie do­strzegł nic dziw­nego w po­staci ską­pa­nej w świe­tle wi­traży, któ­rej skóra była nie­bie­ska, a oczy, już wcze­śniej sza­fi­rowe, skrzyły się jak mo­rze w upalny dzień o za­cho­dzie słońca, gdy ner­wowo zer­kała w lewo, a po­tem w prawo. Ilu­mi­na­cja po­nad jej głową, re­fleksy póź­nego słońca w odłam­kach szkła u wy­brzeży Gre­cji, trwała w jej źre­ni­cach w po­staci świetl­nych punk­ci­ków, kiedy prze­no­siła spoj­rze­nie z osoby na osobę. Po­chy­liła się, by po­wtó­rzyć to, co po­wie­działa. W po­zy­cji, jaką te­raz przy­jęła, ró­żowe dia­men­ciki zga­sły, a oczy, zna­la­zł­szy się w cie­niu, przy­brały barwę jesz­cze głęb­szego błę­kitu. Chłopca ośle­piło ró­żowe świa­tło ja­rze­nió­wek. Frag­ment jej pod­bródka, po­chwy­cony przez inną barwną plamę, był te­raz czer­wony jak skrzynka pocz­towa, po­dob­nie jak część srebr­nego lisa wo­kół jej szyi. Ukrad­kiem zer­k­nęła w prawo, po­tem w lewo, ale gdy, pró­bu­jąc skło­nić chłopca do po­słu­szeń­stwa, po­chwy­ciła go oczami, które za sprawą otu­la­ją­cego je oce­anu były tak nie­od­łączną czę­ścią świata stwo­rzo­nego przez jego po­żą­da­nie, nie­od­łączną tym bar­dziej, że żywą, uznał, że wszystko mie­ści się w na­tu­ral­nym po­rządku rze­czy i go­tów był speł­nić każdą jej prośbę).

(Kiedy wresz­cie ku­piła łódź, do któ­rej pra­gnie­nie zbli­żyło go tak bar­dzo, że na­brała dla niego rze­czy­wi­stych roz­mia­rów, a sprze­daw­czyni za­nu­rzyła za­bawkę w tor­bie, przez co nie mógł uj­rzeć glo­rii, to jest prze­mie­nie­nia, al­bo­wiem opu­ściw­szy kró­le­stwo wi­traży, ko­lo­rowe ża­gle prze­isto­czyły się na po­wrót w białe płótno, wtedy po­czuł się speł­niony, ści­ska­jąc za­pa­ko­wany sta­tek, który w jego oczach na­dal miał barwę wina, tę samą, jaką jego oczy miały wcze­śniej, ale już nie te­raz, gdy, od­wró­ciw­szy się, wy­cho­dził ze sklepu, pro­wa­dzony przez nie­zna­jomą).

(Kiedy tylko zna­leźli się na ze­wnątrz, w przy­ćmio­nym świe­tle gro­żą­cego desz­czem je­sien­nego przed­wie­czoru, kiedy wi­traże nie mo­gły już rzu­cać na niego ob­razu le­gen­dar­nego mo­rza, któ­rego ni­gdy nie wi­dział, tak jak róża, wą­chana z bli­ska, prze­cho­wuje za­pach na­brzmia­łych słoń­cem let­nich dni o szó­stej po po­łu­dniu, do­piero wtedy za­czął uważ­niej przy­glą­dać się oto­cze­niu).

(W au­to­bu­sie, ile­kroć spo­ty­kała wzrok in­nej ko­biety, uśmie­chała się).

(Sie­dział, trzy­ma­jąc torbę na ko­la­nach, stop­niowo tra­cąc to, co trzy­mał. Ża­gle wy­bla­kły, on jed­nak wo­lał nie prze­ko­ny­wać się o tym na­ocz­nie przed po­wro­tem do domu. Trzy­mał się tego, co tra­cił, wzbra­nia­jąc się przed stwier­dze­niem, że glo­ria ode­szła w prze­szłość. Nie­mniej na­brał dy­stansu do tej ko­biety, a po­nie­waż ja­dał o sta­łych go­dzi­nach, a te­raz spóź­niał się na pod­wie­czo­rek, po­czuł głód. „Gdzie Nan?” – za­py­tał po dro­dze. My­ślał o je­dze­niu. Ona wy­obra­ziła so­bie, że cho­dzi mu o młod­szą sio­strę. Nie wie­działa, że jest je­dy­na­kiem. „Bę­dzie lada chwila” – brzmiała od­po­wiedź, a że jej błąd nie wy­szedł na jaw, po­czuł się usa­tys­fak­cjo­no­wany).

(Po­tem krótki spa­cer w ciem­no­ści i byli na miej­scu).

Le­żąc na sie­dze­niu w wa­go­nie, oj­ciec stęk­nął w nie­wy­god­nej po­zy­cji. Chwilę wcze­śniej, przy­wo­łu­jąc w pa­mięci sklep, po­my­ślał so­bie, że w tam­tym świe­tle za­bawki wy­glą­dały tak, jakby pa­trzył na nie przez ce­lo­fa­nowy pa­pie­rek od cu­kierka.

(Ko­bieta za­pro­wa­dziła Chri­sto­phera do po­koju. Było bar­dzo go­rąco. W po­miesz­cze­niu stał piec wę­glowy. Chło­piec zdzi­wił się, że nie zdjęła mu kurtki. Kuc­nęła przy ogniu. Oglą­da­jąc się przez ra­mię, roz­gar­niała żar po­grze­ba­czem i po­wta­rzała: „Mój skarb, mój skarb”. Nie za­pa­liła świa­tła, to­też mógł roz­po­znać jej oczy tylko po ich bla­sku, gdy iskra w pa­le­ni­sku, roz­nie­cona do pło­mie­nia, spra­wiła, że jej cień za­to­czył się, za­wi­ro­wał na ogrom­nie­ją­cych ró­żo­wych ścia­nach. „Zro­bi­łam, jak na­leży, prawda skar­bie?” – wy­mam­ro­tała. „Mój pod­wie­czo­rek” – oświad­czył chło­piec, zdzi­wiony, że go nie do­stał).

(Wy­obra­ził so­bie, że to ja­kiś kin­der­bal. Nie miał głowy za­sta­na­wiać się, gdzie też mogą się ba­wić inne dzieci. Za­czął roz­pa­ko­wy­wać łódź. Ko­bieta po­de­szła, by roz­piąć mu kurtkę. Drżały jej palce. Nie mo­gła dać so­bie rady. Ra­mie­niem za­sła­niała do­stęp do świa­tła. Ża­gle były te­raz tak ciemne jak cie­nie na jej twa­rzy. Mu­siał po­chy­lić głowę do ko­lan, żeby zo­ba­czyć ka­dłub. Po­ru­szyła ręką i w mi­go­czą­cym czer­wo­na­wym świe­tle, niby w desz­czu ciem­nych płat­ków róży, łódź bły­snęła mu na chwilę w ca­łej oka­za­ło­ści, już nie błę­kitna, lecz jak gdyby oświe­tlona przez la­tar­nię mor­ską z ja­kie­goś wzgó­rza po­nad ciem­nym oce­anem. Ko­lejny ruch jej ciała i już nie wi­dział ża­gli, a ra­czej wi­dział tylko mgli­sty ich za­rys. Od­dy­chała szybko. Mam­ro­tała: „Mój skarb”. Było mu za go­rąco. W dal­szym ciągu wal­czyła z jego kurtką. Na­gle się wy­rwał. Za długo to trwało. „Prze­stań!” – za­wo­łał. Po­wie­dziaw­szy to na głos, po­rząd­nie się wy­stra­szył. Tak bar­dzo, że nie od razu za­czął wrzesz­czeć).

(„Prze­stań!” – krzyk­nął. Na­tych­miast cof­nęła dło­nie, które te­raz, roz­po­starte na wy­so­ko­ści jej twa­rzy, nad­garstki przy ustach, palce skie­ro­wane w jego stronę, trzę­sły się ze zde­ner­wo­wa­nia. „Sza, ko­chany – po­wie­działa szep­tem – sza”. „Nan!” – wrza­snął. „Na mi­łość bo­ską – po­wie­działa i prze­łknęła ślinę – twoja sio­strzyczka za­raz tu bę­dzie, sły­szysz?” Wtedy zro­zu­miał. Wie­dział, że nie ma sio­stry).

(Wziął głę­boki wdech. Otwo­rzył sze­roko usta. Wrza­snął. Cof­nęła się prze­ra­żona, po­zwa­la­jąc, by pło­mie­nie oświe­tliły jego twarz, która była te­raz do­sko­nale okrą­gła, czer­wona i tak okrą­gła, że oczy zni­kły pod zmarsz­czo­nymi brwiami. Jego ostro za­koń­czony pur­pu­rowy ję­zyk wy­wi­nął się ku gó­rze. Na lśnią­cych wil­got­nych zę­bach po­ja­wiły się bańki śliny, pę­kły, a po­tem po­ja­wiły się znowu. „Spójrz – po­wie­działa ci­cho – twoja prze­śliczna łódź”. Unio­sła ją do góry. Wziął za­mach i jed­nym ude­rze­niem dłoni wy­trą­cił jej za­bawkę. Sta­tek upadł masz­tem na dy­wan, ale się nie roz­padł. Chło­piec na­wet nie spoj­rzał. Wziął ko­lejny głę­boki wdech. Tym ra­zem krzyk był gło­śniej­szy, bar­dziej pi­skliwy. Kosz­to­wał wię­cej wy­siłku, chłopca aż wy­krę­ciło. Le­żał te­raz na boku. Za­kryła dłońmi usta, te jed­nak po­zo­stały sze­roko otwarte, to­też na spo­wi­tej mro­kiem twa­rzy, po­mię­dzy oświe­tlo­nymi pal­cami, wi­doczna była czarna dziura. Po spoj­rze­niu ko­biety, po jed­nym gry­ma­sie, zo­rien­to­wał się, że pa­trzy na drzwi za jego ple­cami. Mru­żąc oczy, wziął jesz­cze głęb­szy wdech, na­dął się, spęcz­niał, za­ci­snął ręce w piąstki, ze stra­chu stał się jesz­cze o kilka lat młod­szy, i wy­gi­na­jąc się w łuk, wy­dał z sie­bie upiorny krzyk nie­na­wi­ści i prze­ra­że­nia).

(W tej sa­mej chwili drzwi się otwo­rzyły. Kto­kol­wiek to był, wszedł do po­koju i wy­pro­wa­dził ko­bietę na ze­wnątrz. Chri­sto­pher ude­rzył w szloch. Po­tem, pra­wie na­tych­miast, uspo­koił się. Usiadł bez tchu, pod­niósł swoją łódź i z tru­dem ła­piąc po­wie­trze, z oczyma peł­nymi sło­nej wody, która wiel­kimi łzami spły­wała mu po po­licz­kach, do­tknął buksz­prytu. Tar­gnął nim spazm. Chwilę po­chli­py­wał. A po­tem wszystko się skoń­czyło, jak gdyby po­szło w nie­pa­mięć, zga­sło).

Roe po­chy­lił się do przodu i po­dra­pał w prawą łydkę. Za­nim znów się po­ło­żył, wy­dmu­chał nos. Po jego twa­rzy prze­biegł gry­mas za­że­no­wa­nia, po­nie­waż nie wie­dział, co prze­żył Chri­sto­pher, dziecko było za małe, by móc o tym opo­wie­dzieć, po­nie­waż po­ry­waczką była sio­stra jego in­struk­tora po­żar­nic­twa Pye’a, a także dla­tego, że kiedy chło­piec, który cały czas kur­czowo trzy­mał swoją łódź, zo­stał od­pro­wa­dzony do domu przez po­li­cję, jego aku­rat nie było i nie mógł za­dać oczy­wi­stych w ta­kiej sy­tu­acji py­tań.

Jęk­nął na wspo­mnie­nie po­pło­chu, jaki go wtedy ogar­nął. Po­li­cjanci po­wie­dzieli Dy, że za­stali Chri­sto­phera sie­dzą­cego wy­god­nie przy piecu. Ale skoro tak, to dla­czego od tam­tej pory chło­piec nie chciał się ba­wić ża­glów­kami? I dla­czego Dy ni­gdy o tym nie wspo­mi­nała, na­wet kiedy nie­całe trzy ty­go­dnie póź­niej do­szło do tej sceny z tan­kow­cem w ko­lo­rze tro­pi­kal­nej bieli, który Chri­sto­pher po pro­stu rzu­cił w kąt? Jęk­nął po­now­nie, przy­po­mi­na­jąc so­bie sy­tu­ację, jaką za­stał fe­ral­nego po­po­łu­dnia po po­wro­cie do domu.

„Wielka szkoda, że cię tu nie było – po­wie­działa – co za pech”. Po czym do­dała, że na pewno przy­szłoby mu do głowy wiele rze­czy, o które na­le­żało za­py­tać. Po­tem po­wtó­rzyła to, czego się do­wie­działa, ale jej ra­port był tak nie­składny, tak znie­kształ­cony przez wy­obraź­nię, przez współ­czu­cie dla chłopca, który zna­lazł się w nie­po­ję­tych dla niej oko­licz­no­ściach, że wy­sła­wiała się nad wy­raz cha­otycz­nie i nic z tego nie zro­zu­miał. Ka­zał jej po­wtó­rzyć wszystko jesz­cze raz. Tym ra­zem była bar­dziej pre­cy­zyjna i po­wie­działa coś w tym ro­dzaju:

„No więc mó­wili, że kiedy ten czło­wiek – miała na my­śli stra­żaka Pye’a – wró­cił z pracy, to zo­ba­czył moje ma­leń­stwo sie­dzące so­bie grzecz­nie, jak gdyby ni­gdy nic, bar­dzo za­do­wo­lone, tam, gdzie je zo­sta­wiła. Ta ko­bieta wy­szła po mleko czy po coś. Ale ja nie wie­rzę w ani jedno jego słowo. Je­stem pewna, że oboje mieli ja­kieś nie­cne za­miary, ach, czy to nie straszne, moje bie­dac­two. A wła­śnie, za­po­mnia­ła­bym, to by­dlę jest stra­ża­kiem. Ri­char­dzie – po­wie­działa, a on, le­żąc te­raz w wa­go­nie, stęk­nął na wspo­mnie­nie jej słów – kiedy ty wresz­cie dasz so­bie spo­kój z tą strażą ogniową?”.

Nie wie­dział, że Pye ma sio­strę. Przez kilka dni nie miał od­wagi pójść do re­mizy i wma­wiał so­bie, że w straży na pewno służy wielu męż­czyzn o tym na­zwi­sku, ale był do­sta­tecz­nie do­świad­czony, by wie­dzieć, że sy­tu­acja jest bez wyj­ścia. Kiedy mu po­wie­działa, od razu się do­my­ślił. Póź­niej za­py­tał, czy jest tego pewna, i z któ­rej to rze­komo jed­nostki jest ten Pye? Le­żąc w wa­go­nie, za­śmiał się na myśl o tym, jak skwa­pli­wie pró­bo­wał unik­nąć tego, co nie­unik­nione.

„Mój drogi, a skąd ja mam wie­dzieć, z któ­rej jed­nostki? – od­parła. – Ta ko­bieta to jest jego sio­stra, przy­naj­mniej on tak twier­dzi. Istne sza­leń­stwo, wszystko to ja­kiś obłęd. Jak w dzi­siej­szych cza­sach może do­cho­dzić do ta­kich rze­czy? Po­my­śleć, ile pie­nię­dzy idzie na kli­niki i szpi­tale, gdzie się le­czy lu­dzi, a mimo to dzieci pa­dają ofiarą po­ry­wa­czy, już ni­gdy nie będę pod­cho­dziła do po­dob­nych hi­sto­rii z nie­do­wie­rza­niem. Ale ma­łemu nic się nie stało, dok­tor jest bar­dzo za­do­wo­lony, prawda Ri­char­dzie? Nie po­wie­dział ci ni­czego, jak od­pro­wa­dza­łeś go do drzwi po ostat­niej wi­zy­cie, czego byś mi nie po­wtó­rzył, prawda?”

Wy­mo­gła na nim za­pew­nie­nie, że le­karz nie po­wie­dział mu ni­czego ta­kiego, czego on by jej po­tem nie po­wtó­rzył. I mó­wiła da­lej o straży po­żar­nej. Mó­wiła bez końca. A po­tem te łzy.

Wszystko to wy­da­rzyło się na długo przed wojną, jesz­cze w cza­sach, kiedy szko­lił się na oespowca. Prze­wra­ca­jąc się na plecy, me­dy­to­wał o Pye’u, przy­glą­dał mu się w my­ślach.

Przy­wo­ły­wał Pye’a w pa­mięci, Pye’a z tam­tych cza­sów, szczę­śli­wego Pye’a roz­pra­wia­ją­cego na swój ulu­biony te­mat. Był to nie­duży, śniady, silny męż­czy­zna, który raz w ty­go­dniu, nie­kiedy w środku wy­kładu z pod­staw hy­drau­liki, wy­gła­szał swoje orę­dzie, za­wsze w ta­kich oto z grub­sza męt­nych sło­wach:

„Oso­bi­ście nie uwa­żam, by OSP była ko­niecz­no­ścią – ma­wiał – po­nie­waż nie wie­rzę w ko­niecz­ność wojny. Ale ro­dzice nas nie py­tali, czy chcemy się uro­dzić, nie mo­gli za­py­tać ani mnie, ani żad­nego z was. Kiedy w pew­nym wieku na­uczy­łem się ko­rzy­stać z sza­rych ko­mó­rek, do­tarło do mnie, że do­ra­sta­łem w świe­cie urzą­dzo­nym przez in­nych lu­dzi dla ich wła­snej ko­rzy­ści. Całe ży­cie wal­czy­łem w sze­re­gach Związku Stra­ża­ków o lep­sze wa­runki pracy w za­wo­dzie, choć tym na gó­rze, jak ich tu w roz­mo­wie ze mną na­zwano, wcale się to nie po­do­bało. Do czego zmie­rzam. Znaj­du­jemy się w ta­kiej sy­tu­acji, że prawo do ży­cia albo, co na jedno wy­cho­dzi, prawo do pracy, wrzuca się do wspól­nego gara ze względu na zysk nie­licz­nych. Ale je­żeli bę­dziemy mieli wojnę, a za­uważ­cie, nie mó­wię, że bę­dziemy ją mieli, ani że po­win­ni­śmy mieć, po­nie­waż nie są­dzę, by co­kol­wiek na­le­żało za­ła­twiać, mor­du­jąc nie­win­nych męż­czyzn albo ich żony i ro­dziny, otóż je­żeli bę­dziemy mieli wojnę, to uwa­żam, że coś ta­kiego jak OSP musi ist­nieć. Cho­ciaż oso­bi­ście nie wi­dzę ko­niecz­no­ści”.

„Nie, no ja­sne” – ma­wiał na to stary re­krut Faj­fer, ki­wa­jąc głową. Czło­wiek ten jak echo po­wta­rzał kilka słów, albo do­rzu­cał kilka słów na znak, że się zga­dza, ile­kroć in­struk­tor prze­ry­wał, by za­czerp­nąć po­wie­trza albo roz­plą­tać my­śli, które ple­niły się w jego gło­wie jak pędy cza­ro­dziej­skiej fa­soli.

„Pię­tro ni­żej wielu jest ta­kich – cią­gnął Pye, ma­jąc na my­śli in­nych za­wo­do­wych stra­ża­ków – któ­rym wcale się nie po­doba, że przy­szli­ście do tej ro­boty. Boją się, że może dojść do za­ma­chu na ich wa­runki by­towe. Weźmy pen­sję stra­żaka, nie są to ko­kosy. Ale ja im po­wta­rzam w kan­ty­nie na dole, że prze­cież nie po­ra­dzimy so­bie z po­ża­rami, które mogą wy­buch­nąć w wy­niku dzia­łań wo­jen­nych, sami za cho­lerę so­bie nie po­ra­dzimy. Ale nie­któ­rzy z nich tak mają, że nie ode­zwą się do czło­wieka szyb­ciej jak trzy lata po szko­le­niu, zna­czy do­piero, jak już prze­pra­cuje w straży trzy lata. Wy­daje im się, że ta wojna, je­żeli wy­buch­nie, bę­dzie taka jak po­przed­nia. Po mo­jemu się mylą. Ja tam je­stem otwarty, nie boję się no­wych twa­rzy, jak co po­nie­któ­rzy, nie boję się na­wet lu­dzi wy­kształ­co­nych. Oj­ciec nie mógł mi dać lep­szej ani gor­szej edu­ka­cji niż ma wielu z was, ale lu­bię po­zna­wać no­wych lu­dzi, stoję na sta­no­wi­sku, że mogą mnie cze­goś na­uczyć. Po­wiem jed­nak uczci­wie, są wo­bec was uprze­dze­nia, le­piej, że­by­ście wie­dzieli. Ale jest wielu ta­kich jak ja, co od po­czątku mó­wią, że mu­simy tu w straży ra­zem z wami zro­bić z tej sy­tu­acji jak naj­lep­szy uży­tek, choć mu­szę po­wie­dzieć, że nie uwa­żam tego za ko­niecz­ność, po­nie­waż wojna nie jest żad­nym wyj­ściem, przy­naj­mniej dla cy­wi­li­zo­wa­nych lu­dzi, w każ­dym ra­zie nie po­winna być”.

„Ja­sne, że nie po­winna” – do­da­wał Faj­fer.

Było to przed upro­wa­dze­niem Chri­sto­phera, kiedy Pye mógł w obec­no­ści Ro­ego mó­wić cał­kiem swo­bod­nie i nie mu­siał koń­czyć pra­wie każ­dego zda­nia, a to­ko­wał bez prze­rwy, mroczną alu­zją do drob­nych kło­po­tów swo­jej sio­stry. Po­tem po­ta­ki­wa­nia Faj­fera stały się że­nu­jące w dwój­na­sób.

Faj­fer był star­szy od po­zo­sta­łych ochot­ni­ków. Twier­dził, że ma pięć­dzie­siąt dzie­więć lat, ale gdyby tak było, to prze­cież po­bie­rałby już eme­ry­turę.

Miał wą­ską, ciemną twarz i nie­zdrową cerę w ko­lo­rze po­de­szwy po spa­ce­rze uli­cami mia­sta w let­nim skwa­rze, trudno po­wie­dzieć, czy za sprawą brudu, złego stanu zdro­wia, czy jed­nego i dru­giego. O nad­cią­ga­ją­cej woj­nie ma­wiał, że je­śli za­fun­du­jemy so­bie „ten pasz­te­cik”, bę­dzie to jego „piąta kam­pa­nia”. Pod­czas za­jęć za­drę­czał in­struk­to­rów nie­ustan­nym po­ta­ki­wa­niem. Lu­dzie ci znali na pa­mięć wszystko, co mieli do prze­ka­za­nia. Faj­fer uci­szał re­kru­tów, któ­rzy się wier­cili, po czym po­wta­rzał kilka ostat­nich słów z tego, co wła­śnie usły­szał. Po­cząt­kowo Pye szu­kał u niego po­twier­dze­nia wła­snych wy­wo­dów, pew­nie dla­tego że Faj­fer był o wiele star­szy od reszty. Pye mógł na przy­kład re­cy­to­wać:

„Z ra­cji tego, że gaz obez­wład­nia, za­nim się czło­wiek obej­rzy, a ra­czej zo­rien­tuje, bę­dąc we Fran­cji, wi­dzia­łem, jak z frontu wra­cały gę­siego całe od­działy ślep­ców, każdy z rę­kami na ra­mio­nach są­siada. Zga­dza się, Faj­fer?”.

Stary ki­wał głową o bar­wie ga­ze­to­wej bieli. Miał gę­ste ciemne brwi i po­żół­kłe wąsy. Przez krót­kie włosy miej­scami prze­świ­ty­wała skóra, su­cha i pstra, jak gdyby za­ku­rzona po dłu­giej wę­drówce.

„Zga­dza się – od­po­wia­dał. – Gę­siego, za­ła­twieni na cacy, nim się zdą­żyli po­ła­pać”.

Był wy­jąt­ko­wym nu­dzia­rzem. Już wkrótce po­wta­rzał nie­pro­szony. Co gor­sza, za­czął mieć kło­poty z ro­zu­mie­niem. Po­wta­rzał nie­do­kład­nie. I tak na przy­kład, kiedy prze­ra­biali „wę­zły i liny”, Pye za­dał jedno ze swo­ich dłu­gich re­to­rycz­nych py­tań:

„Po­wiedzmy, że wy­buchł po­żar, przy­jeż­dża­cie na miej­sce zda­rze­nia, wcho­dzi­cie do środka, a tam, dajmy na to pod sa­mym oknem, leży nie­przy­tomny czło­wiek, może na­wet je­den z wa­szych kum­pli. Ma­cie przy so­bie linę, być może to je­dyny spo­sób, żeby go prze­nieść na dół, klatka scho­dowa już pew­nie spa­lona, więc po­zo­staje wam spu­ścić go z okna, a przy­naj­mniej spró­bo­wać. Py­ta­nie, ja­kiego uży­je­cie wę­zła”. „Sztyku z prze­chwy­tem, ma się ro­zu­mieć” – wy­rwał się Faj­fer. Po­cząt­kowo Pye trzy­mał nerwy na wo­dzy. Od­po­wia­dał co naj­wy­żej: „Nie, uży­je­cie sio­dełka albo po­dwój­nego ra­tow­ni­czego, wszy­scy wie­cie, do czego służy sztyk z prze­chwy­tem, a w każ­dym ra­zie po­win­ni­ście wie­dzieć, że do wzmac­nia­nia dra­biny. Bądź tak do­bry i nie wy­ska­kuj jak fi­lip z ko­nopi”. „Tak jest” – od­po­wia­dał Faj­fer. „Kiedy przyjdą was eg­za­mi­no­wać – cią­gnął Pye – do­stanę burę, będę miał prze­gwiz­dane, jak za­czniesz się nie­po­trzeb­nie wy­mą­drzać. Jak cię za­py­tają, od­po­wia­daj krótko. W tej ro­bo­cie nie można wie­dzieć wszyst­kiego. Więc bądź tak do­bry i na mi­łość bo­ską nie pi­tol”. Na co słu­cha­cze kar­nie wy­bu­chali śmie­chem, a naj­gło­śniej śmiał się stary, któ­rego głos był wy­soki i skrze­kliwy. Ale gdy Faj­fer się roz­krę­cił, nic nie mo­gło go za­trzy­mać i już wkrótce po­wta­rzał co pięć mi­nut „otóż to” albo „ja­sne”, ki­wa­jąc swoją wy­su­szoną głową i roz­glą­da­jąc się na boki.

„No a gdyby się oka­zało, że we­szli­ście do środka bez liny, to skąd by­ście ją wzięli? Nie mo­że­cie po nią po­słać, bo droga ewa­ku­acyjna zo­stała od­cięta. Ogień, jak sami zo­ba­czy­cie, szybko się roz­prze­strze­nia, wi­ruje i za­cho­dzi czło­wieka od tyłu. I wy­twa­rza wiatr, dziwna sprawa”. „Może tak być” – wtrą­cił Faj­fer. Pye mó­wił da­lej: „Je­żeli ktoś straci zimną krew, to już po nim. Zo­staje z niego klucz do hy­drantu i to­pór, no i sprzączka od pasa. Ja nie żar­tuję, w Kwa­te­rze Głów­nej jest mu­zeum, wy­star­czy drani po­pro­sić i jak bę­dzie­cie mieli szczę­ście, dużo szczę­ścia, to wpusz­czą was do środka. Można tam zo­ba­czyć ta­bliczkę z na­zwi­skiem, które usta­lili po nu­me­rze wy­tło­czo­nym na ostrzu to­pora. „Zga­dza się” – przy­tak­nął Faj­fer. „No do­brze – po­wie­dział Pye, po­dej­mu­jąc prze­rwany wą­tek – chyba nie chcie­li­by­ście się usma­żyć, prawda? Co by­ście zro­bili?” „Ja bym rzu­cił tę linkę na szpuli” – po­wie­dział Faj­fer. „Tak, z ka­lety przy pa­sku, sto dwa­dzie­ścia stóp naj­lep­szej nie­szli­fo­wa­nej linki okien­nej na­wi­nię­tej na rolkę. Tylko nie wolno jej rzu­cać, bo wróci, roz­bije szybę pię­tro ni­żej i jesz­cze tam utknie. Nie, trzeba to zro­bić de­li­kat­nie, wy­pu­ścić szpulkę z ręki, a linka sama ele­gancko się roz­wi­nie. Je­den z wa­szych kum­pli na dole przy­wiąże do niej linę ra­tow­ni­czą. No a jak wcią­gnie­cie linę ra­tow­ni­czą na górę, to co po­tem? Pa­mię­taj­cie, jest wam pie­kiel­nie go­rąco, chce­cie się stam­tąd wy­do­stać, nie je­ste­ście Hin­du­sem, nie bę­dzie­cie pró­bo­wali tej sztuczki z liną, choć ta hi­sto­ryjka to prze­sąd, oj­ciec dał mi tylko tyle, ile mógł, czyli zwy­kłe wy­kształ­ce­nie za­wo­dowe, ale nic cięż­szego od po­wie­trza nie może się tak uno­sić. Więc co by­ście zro­bili?” Nie prze­rwał, mó­wił da­lej, ukry­wa­jąc cią­gle, tak się przy­naj­mniej Ro­emu zda­wało, py­ta­nie, na które już za­żą­dał od­po­wie­dzi. „Chce­cie stam­tąd wyjść, dla nie­któ­rych z nas ten świat nie jest wcale taki wspa­niały, ale zwie­rzęcy in­stynkt sa­mo­za­cho­waw­czy jest w czło­wieku sil­niej­szy, niż się to wy­daje kla­sie pa­nu­ją­cej, no więc przy­pu­śćmy, że je­ste­ście tam na gó­rze, w środku – po czym w końcu wy­ar­ty­ku­ło­wał swoje py­ta­nie – do czego przy­wią­że­cie linę?” „Do drzwi, ma się ro­zu­mieć” – wy­pa­lił Faj­fer, nim kto­kol­wiek zdą­żył od­po­wie­dzieć. „No tak” – po­wie­dział Pye i za­milkł. Sie­dząc na kra­wę­dzi stołu, oglą­dał swoje buty. Po czym ode­zwał się: „Drzwi się ko­ły­szą, taka już ich na­tura, wi­szą na za­wia­sach, co gor­sza, po­dest na ze­wnątrz nie­źle się haj­cuje, drzwi mogą być prze­pa­lone na wy­lot, a Faj­fer chce przy­wią­zać linę do klamki”. Na te słowa grupa wy­buch­nęła śmie­chem. „Do cho­ler­nej klamki – cią­gnął Pye – linę ra­tow­ni­czą o śred­nicy dzie­więć ósmych cala, uple­cioną z naj­lep­szych ma­nil­skich ko­nopi, z czter­na­stoma gru­bymi wę­złami do zsu­wa­nia się na zie­mię”. „Już ła­pię, w czym rzecz” – po­wie­dział stary. „Za­cho­waj to, co zła­pa­łeś, dla sie­bie – od­parł Pye. – Je­steś tru­pem, zo­stał po to­bie smród, usma­ży­łeś się”. I znowu wszy­scy mo­gli się śmiać. „No, pa­no­wie, co stoi w sy­pialni?” Po kilku wska­zów­kach uzy­skał wresz­cie pra­wi­dłową od­po­wiedź. „Tak jest, łóżko. Wo­kół środ­ko­wej czę­ści, prze­su­wa­jąc łóżko w stronę okna, prze­wią­zu­jemy linę w po­ło­wie dłu­go­ści, tak żeby łóżko za­kli­no­wało się o ramę okienną. Nie u wez­gło­wia, nie w no­gach, tylko na środku, tam, gdzie naj­wię­cej się dzieje” – spu­en­to­wał i wszy­scy, łącz­nie z Faj­fe­rem, po­now­nie za­śmiali się z uzna­niem.

Po po­rwa­niu było zu­peł­nie ina­czej.

„Weźmy szpi­tal – mógł mó­wić Pye – do­sta­je­cie we­zwa­nie, przy­jeż­dża­cie na miej­sce, i cho­ciaż ten wy­kład na­zywa się prak­tyczne wska­zówki do­ty­czące ra­tow­nic­twa po­ża­ro­wego, wszystko to jest czę­ścią tej ro­boty, tak samo jak ga­sze­nie ognia. Weźmy szpi­tal psy­chia­tryczny, albo na­wet tak zwane miej­sce pu­blicz­nej roz­rywki. Jak się za­cho­wać? Mu­si­cie za­wsze pa­mię­tać, żeby ro­bić jak naj­mniej za­mie­sza­nia, trzeba tro­chę ru­szyć głową, pa­cjenci nie mogą się zo­rien­to­wać, że coś jest nie tak. Rób­cie swoje po ci­chu. Nie mo­że­cie wpa­dać na od­dział, wrzesz­cząc: gdzie się pali? Mogą tam być lu­dzie, któ­rzy tra­fili do szpi­tala nie z wła­snej winy. Na­leży im współ­czuć”. Bar­dzo uwa­żał, żeby nie spoj­rzeć na Ri­charda. „Taki na­gły szok mógłby spo­wo­do­wać, że do reszty zwa­riują. Ko­biety w na­głym szoku... – i grupa wy­bu­chała śmie­chem. – Nie, mó­wię po­waż­nie”. „Ma się ro­zu­mieć” – rzu­cał Faj­fer. „Te ko­biety – cią­gnął Pye – mo­głyby być z wa­szych ro­dzin, le­żeć w szpi­talu z po­wodu ja­kie­goś dzi­wac­twa albo in­nego nie­szczę­ścia, praw­do­po­dob­nie za­brane z domu siłą, więc rusz­cie głową”.

Wie­dząc to, co już wie­dział, le­żąc na ka­na­pie obi­tej ma­te­ria­łem szorst­kim jak pa­pier ścierny, Roe kaszl­nął z za­że­no­wa­niem. Te wy­kłady nie da­wały mu spo­koju.