Mistrzowie drugiego planu. O postaciach biblijnych w rozmowach Małgorzaty Bilskiej ebook

Wstęp

Jest tyl­ko je­denW­Po­ni­ższe tek­sty to ko­new­ka. Mogą się – daj Boże – jak ko­new­ka oka­zać przy­dat­ne; ale ich uży­tecz­no­ść, po­jem­no­ść i ja­ko­ść są – szcze­gól­nie w od­nie­sie­niu do ŹRÓ­DŁA – da­le­ce ogra­ni­czo­ne. Tym bar­dziej że żad­ne z nas nie jest za­wo­do­wym bi­bli­stą. Obo­je je­ste­śmy ama­to­ra­mi, i w okre­śle­niu tym kry­je się nie tyle pe­łna fa­łszy­wej po­ko­ry ko­kie­te­ria, co ra­czej wy­zna­nie. Wszak sło­wo „ama­tor” po­cho­dzi od ła­ci­ńskie­go amo, ama­re, to zna­czy „ko­chać”, „mi­ło­wać”. Pi­smo Świ­ęte nie jest dla nas te­ma­tem pro­fe­sjo­nal­nych stu­diów, lecz wy­bo­rem mi­ło­ści i ży­cia. To oczy­wi­ście nie wy­klu­cza do­cie­kli­wo­ści i pa­sji po­znaw­czej (na­wet je za­kła­da); stąd też nie­rzad­ko si­ęga­my w na­szej re­flek­sji i po „uczo­ne” ko­men­ta­rze, i po ró­żne prze­kła­dy na­tchnio­ne­go tek­stu (choć naj­częściej po Bi­blię Po­zna­ńską), od Wul­ga­ty po­czy­na­jąc, a na­wet – je­śli trze­ba – na grec­kim czy he­braj­skim Ory­gi­na­le ko­ńcząc. Znów – nie dla uczo­no­ści, lecz po to, aby po­czuć smak ŹRÓ­DŁA.

Owe ele­men­ty nie­co po­wa­żniej­szej, „uczo­nej” eg­ze­ge­zy osta­tecz­nie nie słu­żą ni­cze­mu in­ne­mu, jak roz­szy­fro­wa­niu wła­ści­we­go dla po­wsta­wa­nia bi­blij­nych tek­stów kon­tek­stu – trze­ba go po­znać, by do­trzeć do my­śli po­szcze­gól­nych Au­to­rów Pi­sma – bo to w niej osta­tecz­nie kry­je się Boże na­tchnie­nie. Bez tej pra­cy dość ła­two mo­żna z bi­blij­ne­go tek­stu uczy­nić je­dy­nie PRE­tekst do pre­zen­to­wa­nia wła­snych po­glądów i idei. Z dru­giej jed­nak stro­ny wa­żny jest rów­nież i dzi­siej­szy kon­tekst: py­ta­nia, któ­re do­ty­czą NAS – tu i te­raz: dziś, w Pol­sce i w pol­skim Ko­ście­le. Jest czy­mś nie­sły­cha­nie wa­żnym, że w tek­stach, któ­re po­wsta­ły pra­wie dwa­dzie­ścia (i wi­ęcej!) stu­le­ci temu, mo­żna od­czy­ty­wać ak­tu­al­ne dla nas wy­zwa­nia i od­po­wie­dzi. Wi­ęcej, po­nie­waż Bi­blia jest osta­tecz­nie za­pi­sem świ­ętej hi­sto­rii, wy­zwa­nia te i od­po­wie­dzi wpi­sa­ne są w kon­kret­ne OSO­BY – ich bio­gra­fie, wy­bo­ry, de­cy­zje. Szu­ka­jąc Bo­że­go Sło­wa w „Pi­smach”, spo­ty­ka­my się z po­sta­cia­mi z krwi i ko­ści – wi­dzi­my Sło­wo wy­da­rzo­ne w ży­ciu lu­dzi – czy nie ma ono dość siły, by wy­da­rzyć się ta­kże w na­szym ży­ciu?!

Wie­my, że tak!

Tym bar­dziej że mowa tu o ży­ciu i dzia­ła­niu nie tyl­ko osób, któ­re – z ra­cji na swo­je du­cho­we „roz­mia­ry” – po­zo­sta­ją wręcz a prio­ri poza na­szym za­si­ęgiem; trud­no nam się mie­rzyć z lu­dźmi po­kro­ju Ma­rii z Na­za­re­tu, Pio­tra, Pa­wła czy Jana Chrzci­cie­la. Bi­blia jest jed­nak pe­łna bo­ha­te­rów, któ­rzy zo­sta­li we­zwa­ni do ode­gra­nia roli znacz­nie skrom­niej­szej – po­sta­ci z dru­gie­go, a może na­wet trze­cie­go pla­nu. Po­nie­waż wszy­scy ży­je­my w kul­tu­rze Za­cho­du – któ­ra jest okre­śla­na jako kul­tu­ra ry­wa­li­za­cji, a od kil­ku de­kad na­zy­wa się ją ta­kże „kul­tu­rą in­dy­wi­du­ali­zmu”, pod jej wpły­wem ro­bi­my wie­le, aby­śmy byli pierw­si, naj­lep­si, w ka­żdej dzie­dzi­nie, któ­ra jest dla nas wa­żna. Chrze­ści­ja­nie nie są nie­ste­ty od tego wol­ni, choć ści­ga­ją się na so­bie wła­ści­wych po­lach – na licz­bie ochrzczo­nych, licz­bie neo­fi­tów, tj. na­wró­co­nych na na­sze wy­zna­nie, sta­ty­sty­kach uczest­nic­twa we Mszy Świ­ętej czy lek­cji re­li­gii, wiel­ko­ści po­mo­cy udzie­lo­nej po­trze­bu­jącym itp. Ro­bi­my wie­le, by zo­stać li­de­ra­mi, zy­skać jak naj­wi­ęk­szy au­to­ry­tet i wpływ na rze­czy­wi­sto­ść, gdyż in­te­re­su­je nas tyl­ko pierw­szy plan! Na­wet z trzy­stop­nio­we­go po­dium sa­tys­fak­cję daje nam je­dy­nie by­cie mi­strzem: Eu­ro­py, świa­ta, olim­pij­skim itd. Bóg nie wzy­wa nas do ry­wa­li­za­cji o świ­ęto­ść, bo ona nie po­le­ga na do­sko­na­ło­ści, lecz na mi­ło­ści. A ten, kto ko­cha na­praw­dę, nie dzie­li lu­dzi na żad­ne „pla­ny”.

Na­wet kie­dy do­strze­ga­my oso­by na dru­gim skraj­nym bie­gu­nie, zgod­nie z my­ślą Je­zu­sa: „ostat­ni będą pierw­szy­mi, a pierw­si – ostat­ni­mi”, punk­tem od­nie­sie­nia jest plan pierw­szy. Tym­cza­sem ży­cie nie jest pła­skie jak mo­ne­ta, któ­ra ma awers i re­wers! Ono ma wie­le „pla­nów”, któ­re na­wza­jem się prze­pla­ta­ją. Po­dzi­wia­my lau­re­atów Osca­rów w ka­te­go­rii „dru­go­pla­no­wa rola ko­bie­ca” i „dru­go­pla­no­wa rola męska”, ma­jąc świa­do­mo­ść, że li­czy się nie tyl­ko to, w ja­kiej roli ob­sa­dzi ak­to­ra re­ży­ser, ale przede wszyst­kim to, jak ta rola będzie za­gra­na. Uwiel­bia­my też tzw. „mi­strzów dru­gie­go pla­nu”, czy­li oso­by, któ­re na­gle i jak­by przy­pad­kiem wy­szły z cie­nia „gwiazd”, na któ­re zwy­cza­jo­wo były skie­ro­wa­ne świa­tła re­flek­to­rów. Pla­ny nie są usta­lo­ne raz na za­wsze; mo­że­my je prze­kra­czać, ucząc się tego cho­ćby od bi­blij­nych bo­ha­te­rów, ta­kich jak Juda (Sta­rym Te­sta­ment) czy Bar­na­ba (Dzie­je Apo­stol­skie). Spo­śród wie­lu mo­żli­wo­ści wy­bra­li­śmy tyl­ko 21 po­sta­ci, któ­re są te­ma­tem 17 wy­wia­dów. Po­ka­zu­ją one jed­nak pew­ne spek­trum: są „świec­cy” i ka­pła­ni, ko­bie­ty i mężczy­źni, sin­gle i ma­łże­ństwa.

Tacy lu­dzie, jak Bar­na­ba czy Ana­niasz, Li­dia czy Pry­ska i Akwi­la, nie po­ja­wia­ją się tak często w chrze­ści­ja­ńskiej pa­mi­ęci – ta­kże tej utrwa­lo­nej i przy­wo­ły­wa­nej rok­rocz­nie w li­tur­gii; a prze­cież trud­no wy­obra­zić so­bie bez nich bieg hi­sto­rii zba­wie­nia – z ży­cio­ry­sa­mi i do­ko­na­nia­mi wspo­mnia­nych wy­żej „dru­go­pla­no­wych” bo­ha­te­rów na­szej wia­ry. Ich do­ko­na­nia – nie­co skrom­niej­sze (jak to oce­niać?) – wy­da­ją się znacz­nie bli­ższe temu, czym sami je­ste­śmy, i co wy­pa­dło nam w ży­ciu czy­nić. Ich hi­sto­ria po­ka­zu­je nam przy tym bar­dzo wy­ra­źnie, że „Bóg nie ma względu na oso­by” (por. Dz 10,34); wi­ęcej – z re­gu­ły ina­czej wi­dzi i oce­nia niż my: jest Mu bli­żej do tych, któ­rzy są mniej­si, i nie lek­ce­wa­ży ni­g­dy ich zna­cze­nia. To wła­śnie na spo­tka­nie z nimi chce­my za­pro­sić Czy­tel­ni­ków, wie­rząc, że mogą oni stać się dla nas istot­nym lu­strem. Oby­śmy tyl­ko, przej­rzaw­szy się w nim, nie ode­szli i nie za­po­mnie­li szyb­ko o tym, jacy je­ste­śmy (por. Jk 1,23–24).

Wy­bie­ra­jąc „mi­strzów”, przy­jęli­śmy su­biek­tyw­ne kry­te­rium, bio­rąc jed­nak pod uwa­gę ich wkład w chrze­ści­ja­ństwo oraz po­sta­wy, któ­re mogą in­spi­ro­wać, być za­chętą do re­flek­sji, dys­ku­sji i na­śla­do­wa­nia. Su­biek­tyw­na jest też ko­lej­no­ść roz­mów w ksi­ążce, któ­ra wy­ni­ka z przy­jętej ko­lej­no­ści ich na­gry­wa­nia. Wie­lo­krot­nie się na­to­miast zda­rza, że te hi­sto­rie ja­koś się za­zębia­ją; mó­wi­ąc o jed­nej, na­wi­ązu­je­my do in­nych. Je­dy­nym wa­żnym kry­te­rium jest hi­sto­rycz­no­ść po­sta­ci – z istot­nym wy­jąt­kiem: cho­dzi o Ob­lu­bie­ńca i Ob­lu­bie­ni­cę z Pie­śni nad Pie­śnia­mi, któ­rzy ob­ra­zu­ją fak­tycz­nie ist­nie­jący i do­ty­ka­jący re­al­nych lu­dzi pro­blem okre­ślo­ny w ty­tu­le wy­wia­du jako „Mi­ło­ść dru­gie­go pla­nu”.

Wszyst­ko, co słu­ży swo­istej pro­mo­cji Bi­blii – zwłasz­cza w na­szym, pol­skim Ko­ście­le ka­to­lic­kim – ma sens. Z dru­giej stro­ny war­to od­no­to­wać po­stu­la­ty za­war­te w die­ce­zjal­nych i ogól­no­pol­skich syn­te­zach trwa­jące­go ci­ągle Sy­no­du nt. sy­no­dal­no­ści: w nie­mal wszyst­kich mo­żna wy­czy­tać we­zwa­nie do co­dzien­nych (a zwłasz­cza nie­dziel­nych), praw­dzi­wie bi­blij­nych ho­mi­lii, do two­rze­nia szkół bi­blij­nych i in­nych form ka­te­che­zy do­ro­słych. Pod­sy­ca­na jest na­dzie­ja na osta­tecz­ne prze­trące­nie rów­nie sta­rych, co he­re­tyc­kich ste­reo­ty­pów, że Bi­blia jest „pro­te­stanc­ka”, a „ka­to­lic­ka” jest Tra­dy­cja. Nie ma Tra­dy­cji bez Bi­blii, a strach przed pro­te­stan­ta­mi – i me­to­dycz­ne kon­tra­sto­wa­nie się w sto­sun­ku do nich – już daw­no po­win­ny pod­dać się w nas pre­sji Du­cha Świ­ęte­go, któ­ry (przez ostat­nich pa­pie­ży: Jana Pa­wła II, Be­ne­dyk­ta XVI i Fran­cisz­ka) de­fi­niu­je eku­me­nizm jako „wza­jem­ną wy­mia­nę du­cho­wych da­rów”, i pod­kre­śla, że nie jest on w żad­nym wy­pad­ku opcjo­nal­ny – jest je­dy­nym or­to­dok­syj­nym wy­bo­rem!

Lek­tu­ra Bi­blii jest pi­ciem ze ŹRÓ­DŁA. Po­wrót do Nie­go ma zna­cze­nie tym wi­ęk­sze, że nie­rzad­ko mi­ędzy Nim a nami wy­ro­sły mury ró­żnych hi­sto­rycz­nych in­ter­pre­ta­cji, często dyk­to­wa­nych do­ra­źny­mi kon­tek­sta­mi, a przez to rów­nież po­zba­wio­ny­mi rów­no­wa­gi. Wie­le, sta­now­czo zbyt wie­le wa­żnych dla na­szej wia­ry – i dla na­sze­go czło­wie­cze­ństwa – za­gad­nień było pod­da­wa­nych re­flek­sji we­dle lo­gi­ki wa­ha­dła, np. od od­rzu­ce­nia sa­kra­men­tal­ne­go ka­pła­ństwa po ra­dy­kal­ną kle­ry­ka­li­za­cję; od pe­łnej do­stęp­no­ści po me­to­dycz­ny eks­klu­zy­wizm; od uciecz­ki od świa­ta (fuga mun­di) po pe­łne jego ak­cep­ta­cji pra­gnie­nie dia­lo­gu.

Wa­ha­dło – raz wy­chy­lo­ne – nie­ła­two wra­ca do rów­no­wa­gi. Nie­wąt­pli­wie jed­nak do­brze jest jej po­szu­kać, wra­ca­jąc – jak Je­zus prze­py­ty­wa­ny przez swo­ich ad­wer­sa­rzy – do „po­cząt­ku” (np. Mk 10,6). Rów­no­wa­ga, któ­ra ce­chu­je bi­blij­ne ŹRÓ­DŁO, może za­owo­co­wać – jak ufa­my – po­sta­wie­niem przy­naj­mniej zna­ków za­py­ta­nia przy przyj­mo­wa­nych (zbyt?) ła­two sądach i te­zach: co jest, a co nie jest chrze­ści­ja­ńskie? Cze­go uczy, a cze­go nie uczy Ko­ściół? Osta­tecz­nie: co mówi, a cze­go nie mówi o so­bie (i o czło­wie­ku) Pan Bóg?

Z tą wła­śnie na­dzie­ją od­wa­ża­my się Pa­ństwa za­pro­sić do lek­tu­ry.

Au­to­rzy

A oto ko­bie­ta, któ­ra dwa­na­ście lat cier­pia­ła na krwo­tok, pod­sze­dłszy z tyłu, do­tknęła kra­ju Jego okry­cia. Mó­wi­ła bo­wiem so­bie: „Je­że­li tyl­ko do­tknę Jego okry­cia, będę uzdro­wio­na”. A Je­zus od­wró­cił się i spoj­rzaw­szy na nią, po­wie­dział: „Ufaj, cór­ko, two­ja wia­ra cię uzdro­wi­ła. I od tej chwi­li ko­bie­ta była zdro­wa”.

(Mt 9,20–22)

Do­tyk We­ro­ni­ki

Ko­bie­ta cier­pi­ąca na upływ krwi/We­ro­ni­ka

Ma­łgo­rza­ta Bil­ska: We­ro­ni­ka jest wy­jąt­ko­wym przy­kła­dem po­sta­ci dru­gie­go pla­nu, bo w Bi­blii jej nie ma. Jest za to w VI sta­cji dro­gi krzy­żo­wej – ze wspó­łczu­ciem ocie­ra twarz Chry­stu­so­wi idące­mu na Gol­go­tę. Ten gest prze­sze­dł do hi­sto­rii m.in. za spra­wą tzw. Chu­s­ty z Ma­nop­pel­lo. Twarz Je­zu­sa od­bi­ła się na płót­nie, któ­re prze­trwa­ło do na­szych cza­sów – sta­no­wi cen­ną re­li­kwię.

Abp Grze­gorz Ryś: Rze­czy­wi­ście – w Bi­blii jej nie ma. Grze­gorz Wiel­ki na­pi­sał jed­nak, że sło­wo ro­śnie ra­zem z lu­dem, któ­ry je czy­ta. Bar­dzo wa­żne jest samo sło­wo, ale nie­sły­cha­nie wa­żne jest też to, w jaki spo­sób się je w ko­lej­nych po­ko­le­niach od­czy­tu­je. Czy­li tra­dy­cja eg­ze­ge­tycz­na. Do ce­lów eg­ze­ge­tycz­nych uży­wam ostat­nio ogrom­ne­go dzie­ła Pa­tro­lo­gia La­ti­na. To po­nad dwie­ście to­mów po ła­ci­nie!

Ksi­ądz Ar­cy­bi­skup ma wszyst­kie?

Tak. Daw­niej ko­rzy­sta­łem z Pa­tro­lo­gii w ce­lach na­uko­wych. Te­raz – wy­łącz­nie w ce­lach in­ter­pre­ta­cyj­nych. Wpi­su­ję w wy­szu­ki­war­kę w tym zbio­rze ja­kieś zda­nie wzi­ęte z Bi­blii i mogę zo­ba­czyć, jak było in­ter­pre­to­wa­ne przez oj­ców Ko­ścio­ła – a są tam tek­sty aż do XIII w. We­ro­ni­ka po­ja­wia się w tra­dy­cji dość wcze­śnie, bo już w IV w. I to jako po­stać bi­blij­na – za­pew­ne zna­na wszyst­kim ko­bie­ta, któ­rą Je­zus uzdro­wił z upły­wu krwi. Po raz pierw­szy tę in­tu­icję od­naj­du­je­my w apo­kry­fie Ewan­ge­lia Ni­ko­de­ma zna­nym ta­kże pod na­zwą Acta Pi­la­ti. W VII roz­dzia­le czy­ta­my sło­wa: „I pew­na ko­bie­ta imie­niem We­ro­ni­ka za­wo­ła­ła z dala tymi sło­wy: Cier­pia­łam na upływ krwi i do­tknęłam się kra­ju Jego sza­ty i ustał krwo­tok, któ­ry trwał dwa­na­ście lat”[1]. Eu­ze­biusz z Ce­za­rei[2] stwier­dza, że w Ce­za­rei Fi­li­po­wej wi­dział jej po­mnik, przed­sta­wia­jący ją w po­sta­wie pro­szącej przed Je­zu­sem, na mo­ment przed uzdro­wie­niem. W ten spo­sób uzu­pe­łnia na­szą wie­dzę bi­blij­ną, in­for­mu­jąc nas, że „ko­bie­ta cier­pi­ąca na krwo­tok” po­cho­dzi­ła z Ce­za­rei Fi­li­po­wej wła­śnie i – aby spo­tkać się z Je­zu­sem w Ka­far­naum – mu­sia­ła od­być dość dłu­gą dro­gę. Z ko­lei So­zo­men[3] do­no­si nam, że po­mnik ten, ufun­do­wa­ny przez We­ro­ni­kę jako swo­iste wo­tum za uzdro­wie­nie, zbu­rzo­no na roz­kaz Ju­lia­na Apo­sta­ty. Wier­nym jed­nak uda­ło się ura­to­wać jego naj­cen­niej­sze frag­men­ty.

Uzdro­wie­nie ko­bie­ty cier­pi­ącej na krwo­tok opi­sa­li wszy­scy trzej au­to­rzy Ewan­ge­lii syn­op­tycz­nych.

Kie­dy ta ko­bie­ta „do­tknęła” Je­zu­sa, On wzi­ął na sie­bie jej upływ krwi. Całą nie­czy­sto­ść, rów­nież ry­tu­al­ną, jaka z tym się wi­ąza­ła. Stąd ta VI sta­cja dro­gi krzy­żo­wej, któ­ra mówi, że te­raz We­ro­ni­ka pod­cho­dzi do za­krwa­wio­ne­go Je­zu­sa i ocie­ra Mu twarz z krwi. Bie­rze ją na swo­ją sza­tę, swo­ją chu­s­tę. Wi­dzi­my We­ro­ni­kę jako ko­goś, kto – na tyle, na ile to jest mo­żli­we – pró­bu­je się Bogu od­wdzi­ęczyć za ła­skę otrzy­ma­ną wcze­śniej. Ona nie jest w sta­nie „za­brać” Jego upły­wu krwi, ale go­dzi się na ja­kąś Jego „nie­czy­sto­ść”. Je­zus, ska­za­niec, jest uzna­ny za nie­czy­ste­go – ry­tu­al­nie. Wszy­scy się od Nie­go od­su­wa­ją. Ona jed­na do Nie­go pod­cho­dzi, do­ty­ka Go. Od cza­su, gdy od­kry­łem tę tra­dy­cję, je­stem bar­dzo wra­żli­wy, kie­dy ktoś mi mówi, że VI sta­cja jest nie­bi­blij­na. Li­te­ral­nie – tak. Ale je­śli pó­jść za tą bar­dzo wcze­sną tra­dy­cją, to mo­żna za­uwa­żyć, że jest ona za­ko­rze­nio­na w Ewan­ge­lii, w wy­da­rze­niu uzdro­wie­nia ko­bie­ty cier­pi­ącej na upływ krwi.

Świ­ętą We­ro­ni­kę zna­my z apo­kry­fów. Wia­do­mo, w jaki spo­sób i kie­dy do­szło do „zla­nia się” obu po­sta­ci w jed­ną oso­bę?

Nie sądzę. Tra­dy­cja, o któ­rej mó­wi­łem przed chwi­lą, si­ęga III i IV stu­le­cia.

Po­do­ba mi się taka We­ro­ni­ka. Ła­two uznać jej gest za ste­reo­ty­po­wo ma­cie­rzy­ński – tro­skę o dru­gie­go. Ko­bie­ty – nie wiem cze­mu – wpi­sa­ne są w Ko­ście­le wy­łącz­nie w lo­gi­kę bez­in­te­re­sow­ne­go po­świ­ęce­nia ty­po­we­go dla sfe­ry pry­wat­nej, mężczy­źni na­to­miast w lo­gi­kę wy­mia­ny, ty­po­wą dla sfe­ry pu­blicz­nej. Ona kie­ru­je się tą dru­gą. To daje nowe prze­strze­nie do my­śle­nia o na­tu­rze ko­biet.

Ab­so­lut­nie tak – jest to od­po­wie­dź na dar do­zna­ny od Pana. Wte­dy sta­cja VI jest bar­dzo głębo­ka.

Po­mów­my o ko­bie­cie cier­pi­ącej na krwo­tok. Co w ży­dow­skim świe­cie ozna­cza­ła nie­czy­sto­ść ry­tu­al­na?

Ona nie mia­ła mo­żli­wo­ści we­jścia do świ­ąty­ni, uczest­ni­cze­nia w kul­cie, do­pó­ki trwał jej pro­blem – nie ustał upływ krwi. Ale to był rów­nież na­kaz dy­stan­su do wspól­no­ty ludz­kiej. Ka­żde­mu, kogo taka ko­bie­ta do­tknęła, prze­ka­zy­wa­ła wła­sną nie­czy­sto­ść. Wi­dać to zwłasz­cza w Łu­ka­szo­wym opi­sie tego wy­da­rze­nia. Kie­dy Je­zus pró­bu­je ją wy­ci­ągnąć z tłu­mu, ona jest po pro­stu prze­ra­żo­na! Wie, że nie po­win­no jej tam być. Wszy­scy, któ­rzy sta­li obok, mie­li pra­wo mieć do niej pre­ten­sje. Ogrom­nie wa­żne jest to, że nie­czy­sto­ść ry­tu­al­na nie ma cha­rak­te­ru mo­ral­ne­go. Pan Je­zus do tej wła­śnie nie­czy­sto­ści miał duży dy­stans. Mó­wił bar­dzo wy­ra­źnie o tym, co czło­wie­ka za­nie­czysz­cza – nie je­dze­nie i rze­czy po­cho­dzące z ze­wnątrz, a to, co pły­nie z wnętrza, grzesz­ne pra­gnie­nia ser­ca. W my­śle­niu Je­zu­sa, w Jego dzia­ła­niu upływ krwi nie jest czy­mś, co czy­ni ko­bie­tę nie­czy­stą.

Trak­to­wa­no ją tro­chę jak trędo­wa­tą.

Nie w tym sa­mym stop­niu. Cho­ciaż trąd jest cho­ro­bą, ona też była cho­ra. Jej cho­ro­ba na­zna­cza­ła ją spo­łecz­nie. Na­ka­zy­wa­ła izo­la­cję.

Fa­scy­nu­je mnie fakt, że Je­zus jest tu bier­ny. Ko­bie­ta Go do­tknęła. On po­czuł, że wy­szła z Nie­go moc. Bez­wol­nie. Jest taka dru­ga sce­na w Ewan­ge­lii?

Nie. Jed­nak w Ko­men­ta­rzu św. Au­gu­sty­na nie jest tak, że tyl­ko ona do­tknęła Je­zu­sa. Kie­dy Je­zus re­agu­je i pyta: „Kto mnie do­tknął?”, Piotr mówi – bo on za­wsze się pierw­szy od­zy­wa – „Wi­dzisz, że Cię wszy­scy ści­ska­ją. Do­ty­ka­ją. O co Ty py­tasz?”. A Je­zus wie, że tyl­ko jed­na oso­ba do­tknęła Go na­praw­dę. Au­gu­styn mówi, że je­dy­nie ona do­tknęła Go ser­cem. Nie wy­star­czy więc do­tknąć Je­zu­sa tyl­ko ręką.

Do­tyk jest ele­men­tem mowy cia­ła, ko­mu­ni­ka­cji nie­wer­bal­nej. Po­da­nie ręki na po­wi­ta­nie, po­kle­pa­nie po ra­mie­niu itd. To w wie­lu kul­tu­rach, nie­ko­niecz­nie od­le­głych od na­szych, bu­dzi spo­re kon­tro­wer­sje. W nie­któ­rych re­gio­nach Ukra­iny ko­bie­ta nie po­da­je ręki mężczy­źnie, nie wol­no jej – to sta­ra tra­dy­cja. Do­tkni­ęcie Je­zu­sa było więc śmia­łe.

Ona chcia­ła do­tknąć tyl­ko Jego płasz­cza. Ewan­ge­li­ści Ma­te­usz i Łu­kasz mó­wią pre­cy­zyj­nie, że na­sza bo­ha­ter­ka chcia­ła do­tknąć frędz­li okry­cia. Co mo­żna tłu­ma­czyć, że chcia­ła do­tknąć ko­goś, kto żyje, za­cho­wu­jąc nie­ustan­ną pa­mi­ęć o Bogu. Frędz­le pe­łni­ły taką funk­cję – pa­mi­ętaj o tym, co Boże. We­ro­ni­ka mia­ła po­czu­cie, że tra­fi­ła na ko­goś, kto jest w sta­łej za­ży­ło­ści z Bo­giem. Wie­rzy­ła, że może ją uzdro­wić z uwa­gi na swo­ją z Nim bli­sko­ść. Na­to­miast je­śli chcia­ła do­tknąć Jego okry­cia – mó­wię to na wła­sną od­po­wie­dzial­no­ść – w du­chu tego, co mó­wił Grze­gorz Wiel­ki o sło­wie ro­snącym z lu­dem – to płaszcz Chry­stu­sa jest tu sym­bo­lem Ko­ścio­ła. Kie­dy czy­tam ten tekst, za­da­ję so­bie py­ta­nie: czy ten, kto dzi­siaj do­ty­ka tego płasz­cza, do­świad­cza uzdro­wie­nia? Czy Ko­ściół jest płasz­czem, któ­ry uzdra­wia mocą Boga?

Moc­ne. To prze­cież py­ta­nie o jego świ­ęto­ść.

Pew­nie pa­nią re­dak­tor ucie­szy, że Je­zus mówi do We­ro­ni­ki: cór­ko.

Oj, bar­dzo mi tego bra­ku­je w Ko­ście­le.

W Ewan­ge­lii są ze sobą spi­ęte dwa uzdro­wie­nia. Je­zus uzdra­wia We­ro­ni­kę jak­by po dro­dze, bo idzie do domu Ja­ira, w któ­rym leży jego có­recz­ka. W jed­nym opi­sie ewan­ge­licz­nym dziew­czyn­ka jest umie­ra­jąca, w dru­gim – mar­twa. Jair pro­si, aby Na­uczy­ciel przy­sze­dł i po­ło­żył na nią ręce. Całe wy­da­rze­nie z We­ro­ni­ką za­czy­na się więc od tego, że wi­dzi­my ojca, któ­ry bar­dzo ko­cha swo­ją dwu­na­sto­let­nią cór­kę. Jest go­tów zro­bić wszyst­ko, by ra­to­wać jej ży­cie. Przy­bie­ga do Je­zu­sa. Wi­dzi­my tu pi­ęk­ną mi­ło­ść oj­cow­ską. Po­tem jest po­wie­dzia­ne, że po dro­dze Je­zu­sa do­ty­ka ko­bie­ta, któ­ra od dwu­na­stu lat cier­pi na upływ krwi. Pierw­sze sło­wo, ja­kie Je­zus do niej mówi, brzmi: cór­ko. Tak na­praw­dę cho­dzi o po­ka­za­nie ich re­la­cji. Re­la­cja Je­zu­sa do niej jest taka sama, jak Ja­ira do swo­je­go dziec­ka. Je­zus jest oj­cem dla We­ro­ni­ki.

Przy­cho­dzi mi do gło­wy sło­wo: de­ter­mi­na­cja.

Kró­le­stwo Boże cier­pi gwa­łt – i lu­dzie gwa­łtow­ni je zdo­by­wa­ją. Ono nie jest dla lu­dzi, któ­rzy są „le­lum po­le­lum”. Czy­ta­my o tym w Apo­ka­lip­sie, w Li­ście do La­ody­cei. Obyś był zim­ny albo go­rący. Jak je­steś let­ni, to cię zwy­mio­tu­ję (zob. Ap 3,14–16). Mi­strzo­wie i mi­strzy­nie dru­gie­go pla­nu są go­rący. Jest ta­kie grec­kie sło­wo ze­lus. Ma wie­le zna­czeń. Od nie­go po­cho­dzi pol­skie „ze­lo­ta”, czy­li „gor­li­wiec” (zna­czy też „za­zdro­sny” itd.). Gor­li­wy, czy­li nie taki wy­chło­dzo­ny, któ­re­mu się nic nie chce.

Let­nio­ść jest chy­ba sy­no­ni­mem kon­for­mi­zmu.

Kon­for­mi­zmu, uśpie­nia. Przy­zwy­cza­je­nia do for­my.

Po­czu­cie de­ter­mi­na­cji ma zwy­kle u źró­dła ja­kiś brak, cier­pie­nie – albo kry­zys. Może to szan­sa dla Ko­ścio­ła będące­go w kry­zy­sie?

I tak, i nie. Nie wie­rzę w to, że świa­do­mo­ść kry­zy­su bu­dzi gor­li­wo­ść ewan­ge­li­za­cyj­ną.

Co jest po­trzeb­ne, aby ktoś stał się zde­ter­mi­no­wa­ny?

Za­ko­cha­nie. Pa­pież Fran­ci­szek po­wie­dział kie­dyś: „Je­śli nie masz ocho­ty na ewan­ge­li­za­cję, idź na ad­o­ra­cję. Do­pó­ki Je­zus cię nie za­fa­scy­nu­je, nie wy­głu­piaj się z gło­sze­niem Ewan­ge­lii”. U apo­sto­łów było pro­sto. Kie­dy ich py­ta­no, cze­mu opo­wia­da­ją o Je­zu­sie, cho­ciaż jest to za­bro­nio­ne, od­po­wia­da­li: „Nie mo­że­my nie mó­wić o tym, co­śmy wi­dzie­li i sły­sze­li”. Uza­sad­nie­nie jest we­wnątrz, nie na ze­wnątrz czło­wie­ka. Nie jest nim to, że wo­kół jest po­ga­ństwo. Albo że mamy kry­zys. Po­wód jest je­den – spo­tka­łem Je­zu­sa Chry­stu­sa i było to tak istot­ne, tak prze­mie­nia­jące, że nie mogę tego za­cho­wać dla sie­bie! To wy­da­rze­nie „wy­sy­ła” mnie do lu­dzi. Je­śli tego nie ma, będzie­my się ba­wić w ide­olo­gię, mo­ra­li­zo­wa­nie itd.

Zga­dzam się, ale cze­goś mi bra­ku­je. Mó­wię to z per­spek­ty­wy na­wró­ce­nia. Szu­ka­łam Boga, bo mia­łam doj­mu­jące po­czu­cie bra­ku. Po­trze­by psy­cho­lo­gicz­ne de­fi­niu­je się zresz­tą wła­śnie jako brak. Wszy­scy ci lu­dzie, któ­rzy przy­szli do Je­zu­sa, od­czu­wa­li brak – zdro­wia, sza­cun­ku. Może my w Pol­sce nie do­szli­śmy do ta­kie­go sta­nu cier­pie­nia, w któ­rym z de­ter­mi­na­cją trze­ba za­wal­czyć o Ko­ściół?

Co do tego, kto przy­cho­dził do Je­zu­sa – pe­łna zgo­da. My­ślę jed­nak, że mamy tu dwa ró­żne punk­ty od­nie­sie­nia. Kie­dy sta­ję wo­bec Je­zu­sa, naj­gor­sza rzecz, jaką mogę mieć w so­bie, to po­czu­cie sy­to­ści. A co zna­czy: „za­wal­czyć o Ko­ściół”?

O mi­ło­ść w Ko­ście­le.

Trze­ba za­cząć od sie­bie.

Gdy­by jed­nost­ka mia­ła siłę zmia­ny glo­bal­nej in­sty­tu­cji Ko­ścio­ła… Byli co praw­da wy­bit­ni lu­dzie, tacy jak św. Fran­ci­szek z Asy­żu, św. Te­re­sa z Ávi­li, któ­rzy swo­im świ­ętym ży­ciem sta­li się in­spi­ra­cją dla re­form, ale wte­dy wszyst­ko było inne. Mam wra­że­nie, że roz­pro­szo­na, płyn­na, wie­lo­znacz­na po­no­wo­cze­sno­ść, w któ­rej ży­je­my, ge­ne­ru­jąc do­ra­źno­ść i tym­cza­so­wo­ść, eli­mi­nu­je de­ter­mi­nizm w dąże­niu do cze­go­kol­wiek w dłu­ższej per­spek­ty­wie. Czy Bóg, wy­sy­ła­jąc uko­cha­ne­go Syna na krzyż, był zde­ter­mi­no­wa­ny w wal­ce o czło­wie­ka?

Tak. Umów­my się, że to Bogu za­le­ży. A nie czło­wie­ko­wi.

De­ter­mi­na­cja Boga po­ka­zu­je, że Jemu też cze­goś brak? Ko­goś?

Kla­sycz­na teo­lo­gia i fi­lo­zo­fia re­li­gii pew­nie mia­ły­by z tym kło­pot. Je­śli się prze­cho­dzi z po­zio­mu na­tu­ry Boga na Jego ro­zu­mie­nie per­so­na­li­stycz­ne, wte­dy ła­twiej jest mó­wić o ta­kich rze­czach, jak cier­pie­nie Boga. Cier­pie­nie też wy­ni­ka z bra­ku. Ale żeby móc to po­wie­dzieć, trze­ba we­jść w wy­kład per­so­na­li­stycz­ny. Je­śli przyj­mu­je­my, że Bóg jest oso­bo­wy, ta­kie po­jęcia na­bie­ra­ją sen­su. Bez tego – nie. Bóg jest z na­tu­ry do­sko­na­ły, nie może Mu ni­cze­go bra­ko­wać.

Tyl­ko czy po wcie­le­niu, po dro­dze krzy­żo­wej, na któ­rej We­ro­ni­ka ocie­ra Bogu za­krwa­wio­ną twarz, mo­żna Go w ogó­le wi­dzieć jako sa­mo­wy­star­czal­ny, nie­zmien­ny Ab­so­lut?

Mo­żna, gdyż nie wszy­scy są chrze­ści­ja­na­mi. By­ła­by jed­nak bie­da, gdy­by Ko­ściół my­ślał ina­czej. Pa­mi­ętaj­my, że fi­lo­zo­fia re­li­gii czy me­ta­fi­zy­ka mają swo­je gra­ni­ce. Wie­dzą, w ja­kich ob­sza­rach mogą się po­ru­szać, orze­kać, a w ja­kich nie.

We­ro­ni­ka nie jest jed­no­znacz­na – i do­brze. Na­wet jej imię tłu­ma­czo­ne jest na dwa spo­so­by: vera ico­na – „praw­dzi­we ob­li­cze” oraz z grec­kie­go phe­ro-nike, czy­li „nio­sąca zwy­ci­ęstwo”.

Pierw­sze ro­zu­mie­nie jest bar­dziej po­pu­lar­ne, bo na­wi­ązu­je do od­bi­cia twa­rzy Je­zu­sa na chu­ście. We­ro­ni­ka otrzy­ma­ła praw­dzi­wy ob­raz Boga na swo­jej chu­ście, ale tak na­praw­dę to ona jest Jego ob­li­czem. Osta­tecz­nie bo­wiem praw­dzi­wym ob­ra­zem Boga jest czło­wiek.

Wte­dy Ana­niasz po­sze­dł, udał się do owe­go domu, po­ło­żył na nim [Szaw­le] ręce i po­wie­dział: „Szaw­le, bra­cie, Pan Je­zus, Ten, co uka­zał ci się w dro­dze, któ­rą sze­dłeś, przy­słał mnie, abyś od­zy­skał wzrok i na­pe­łnił cię Duch Świ­ęty”.

(Dz 9,17)

Brat Sza­wła

Ana­niasz

Ma­łgo­rza­ta Bil­ska: Rola Ana­nia­sza jest na­wet nie tyle dru­go­pla­no­wa, co wręcz epi­zo­dycz­na – pra­wie go w Bi­blii nie ma. Ale to, co zro­bił, sta­wia go w gro­nie naj­cie­kaw­szych po­sta­ci wcze­sne­go chrze­ści­ja­ństwa. Pa­trzę ze zdu­mie­niem, ile jest mo­dlitw za wsta­wien­nic­twem świ­ętych, naj­le­piej cu­do­twór­ców; ile ołta­rzy i fi­gu­rek mają oni w świ­ąty­niach. A ci, któ­rzy two­rzy­li Ko­ściół od po­cząt­ku, he­ro­icz­nie zmie­nia­li ży­cie swo­je i lu­dzi wo­kół, nie in­te­re­su­ją nas na­wet na tyle, żeby cze­go­kol­wiek się o nich do­wie­dzieć. Trud­no się dzi­wić, że Ko­ściół wspó­łcze­sny prze­ży­wa kry­zys, sko­ro nie do­ce­nia ta­kich skar­bów. W któ­rym miej­scu hi­sto­rii i Dzie­jów Apo­stol­skich na sce­nę wcho­dzi Ana­niasz?

Abp Grze­gorz Ryś: Ana­niasz po­ja­wia się w dwóch re­la­cjach do­ty­czących na­wró­ce­nia Sza­wła. Są trzy re­la­cje o tym wy­da­rze­niu, w dzie­wi­ątym, dwu­dzie­stym dru­gim i dwu­dzie­stym szó­stym roz­dzia­le Dzie­jów Apo­stol­skich. Trze­cia jest opo­wie­ścią Pa­wła o swo­im na­wró­ce­niu przed kró­lem He­ro­dem Agryp­pą II, wnu­kiem He­ro­da Wiel­kie­go. W tym te­kście Ana­nia­sza nie ma, ale też pew­nie nie było ku temu po­trze­by. W dwóch po­zo­sta­łych hi­sto­riach jego po­stać jest bar­dzo istot­na. To, co o nim wie­my, po­cho­dzi z tego źró­dła. W in­nych miej­scach Bi­blii już go nie ma.

Cho­ciaż jest jego imię. Od­no­tuj­my, żeby go z ni­kim nie po­my­lić.

Jest też inny Ana­niasz, ale miesz­ka w Je­ro­zo­li­mie. Nasz jest z Da­masz­ku.

Mo­żna po­wie­dzieć, że jest on pars pro toto, to zna­czy sta­no­wi jak­by „sumę” Ko­ścio­ła w tym mie­ście. Kie­dy Sza­weł zo­sta­je rzu­co­ny na zie­mię przez Je­zu­sa (Dz 9,4), sły­szy: „Wstań, wej­dź do Da­masz­ku. Tam ci po­wie­dzą, co masz czy­nić!”. Je­zus nie chce do­ko­nać na­wró­ce­nia Sza­wła bez Ko­ścio­ła. Zo­sta­wia prze­strzeń do wspó­łdzia­ła­nia lu­dziom; bez ich za­an­ga­żo­wa­nia pro­ces za­ini­cjo­wa­ny prze­zeń w Szaw­le na dro­dze pod Da­masz­kiem nie zo­sta­nie do­pe­łnio­ny. I to jest lek­cja, któ­rą na pew­no Pa­weł za­pa­mi­ętał. Wie­lu ko­men­ta­to­rów pod­kre­śla, że za­wsze, kie­dy Pa­weł mówi w swo­ich li­stach o Ko­ście­le jako „Cie­le Chry­stu­sa”, jest to od­bi­cie chry­sto­fa­nii prze­ży­tej pod Da­masz­kiem. Je­zus mówi mu w niej: „Mnie prze­śla­du­jesz, prze­śla­du­jąc Ko­ściół. I Ja ci po­wiem przez Ko­ściół, co masz ro­bić”. Pa­weł wy­ko­nu­je po­le­ce­nie Je­zu­sa i cze­ka na ten Ko­ściół, któ­ry ma do nie­go przy­jść. I mo­dli się. Dzie­je mó­wią, że za­nim zo­ba­czył Ana­nia­sza w pro­gu domu, w któ­rym się za­trzy­mał, wcze­śniej zo­ba­czył go w „wi­dze­niu” (zob. Dz 9,12).

Kie­dy na dro­dze do Da­masz­ku „olśni­ło go na­gle świa­tło z nie­ba”, upa­dł na zie­mię i stra­cił wzrok. Na­wi­ążę do roz­mo­wy o nie­wi­do­mym z Bet­sa­idy – Je­zus chy­ba mu dał do zro­zu­mie­nia, że jest śle­py, choć aro­ganc­ko twier­dził, że wi­dzi.

Bar­dzo cel­nie po­wie­dzia­ne. Stąd wła­śnie owo „wi­dze­nie”: w głębo­kim, mi­stycz­nym do­świad­cze­niu otwie­ra się na czło­wie­ka, któ­ry przyj­dzie do nie­go w imie­niu Je­zu­sa. Do Ana­nia­sza Pan rów­nież prze­ma­wia pod­czas wi­dze­nia. Mo­żna po­wie­dzieć, że za­da­je im sie­bie wza­jem­nie na mo­dli­twie.

Wa­żne jest to, że obec­no­ść Ana­nia­sza w Bi­blii zo­sta­ła wpro­wa­dzo­na sło­wem „uczeń”. To jest pierw­sza rzecz, któ­rej się o nim do­wia­du­je­my: „W Da­masz­ku znaj­do­wał się pe­wien uczeń imie­niem Ana­niasz” (Dz 9,10). W tam­tym cza­sie sło­wo „ucznio­wie” było naj­wa­żniej­szym, wła­ści­wym okre­śle­niem wy­znaw­ców Chry­stu­sa, po­nie­waż nie po­wsta­ła jesz­cze na­zwa chrze­ści­ja­nie. Ona po­ja­wi się pó­źniej.

Do cze­go przy­czy­nił się wal­nie mistrz Bar­na­ba.

Je­zus wy­sy­ła Ana­nia­sza do Sza­wła. Uczeń nie chce oczy­wi­ście iść. Ze stra­chu. Boi się, że Sza­weł może go poj­mać, uwi­ęzić i po­sta­wić przed sąd San­he­dry­nu. To ro­bił wcze­śniej w Je­ro­zo­li­mie i w in­nych miej­scach z ta­ki­mi jak on – z wy­znaw­ca­mi Je­zu­sa Chry­stu­sa. Uczeń ma pe­łną świa­do­mo­ść, że Sza­weł przy­był do Da­masz­ku wła­śnie w tym celu. Więc jest wręcz prze­ra­żo­ny per­spek­ty­wą spo­tka­nia! Ale Je­zus go uspo­ka­ja, pi­ęk­ny­mi zresz­tą sło­wa­mi: „Wy­bra­łem go so­bie jako na­czy­nie, w któ­rym moje imię zo­sta­nie za­nie­sio­ne do wszyst­kich na­ro­dów”. I da­lej: „Będzie mu­siał bar­dzo wie­le wy­cier­pieć dla mo­je­go imie­nia” (zob. Dz 9,15–16). Ale naj­wa­żniej­szy jest tu ob­raz na­czy­nia. Sza­weł będzie na­czy­niem, któ­re zo­sta­nie wy­pe­łnio­ne rze­czy­wi­sto­ścią Je­zu­so­wą.

Wiem, że Ksi­ądz Ar­cy­bi­skup woli tłu­ma­czyć to z ory­gi­na­łu jako „na­czy­nie”, ale w du­żej licz­bie prze­kła­dów, m.in. w Bi­blii Po­zna­ńskiej, jest sło­wo „na­rzędzie”.

Na­czy­nie jest w tłu­ma­cze­niu Hie­ro­ni­ma, któ­re rze­czy­wi­ście bar­dzo lu­bię. Grec­kie sło­wo w do­słow­nym prze­kła­dzie na język pol­ski to „na­rzędzie wy­bra­nia”. Mo­żna więc użyć ró­żnych sy­no­ni­mów. Ale na­czy­nie jest ob­ra­zem głębo­ko bi­blij­nym. U pro­ro­ków są ob­ra­zy, w któ­rych Pan Bóg, kie­dy nas stwa­rza, jest jak garn­carz le­pi­ący na­czy­nia. I już w chwi­li, gdy je for­mu­je, wie, do cze­go kto jest prze­zna­czo­ny. Ale też cza­sa­mi, kie­dy Mu się przy le­pie­niu przy­da­rzy ja­kaś przy­go­da, to po­tra­fi na­czy­nie po­pra­wić i prze­zna­czyć do in­ne­go celu. To jest bar­dzo pi­ęk­ny ob­raz. Mówi o za­ufa­niu i pod­da­niu się Panu Bogu; ule­pio­ny gar­nek nie może prze­cież mó­wić do garn­ca­rza: co ty ze mną zro­bi­łeś?

Do mnie, przy­znam, bar­dziej prze­ma­wia na­rzędzie. Jest ak­tyw­ne. Na­czy­nie stoi pu­ste, ktoś coś do nie­go na­le­wa. I tyle.

Na­rzędzie brzmi bar­dziej in­stru­men­tal­nie niż na­czy­nie. Ka­żdy ma swo­je ulu­bio­ne prze­kła­dy. W ka­żdym ra­zie Ana­niasz daje się prze­ko­nać i idzie pod wska­za­ny ad­res – na uli­cę Pro­stą. Sło­wa, któ­re wy­po­wia­da tam do Sza­wła, są we­dług mnie esen­cją ca­łej Ewan­ge­lii: „Szaw­le, bra­cie” (Dz 9,17). To jest naj­pi­ęk­niej­sze zda­nie No­we­go Te­sta­men­tu. To­wa­rzy­szy temu wa­żny gest – Ana­niasz wło­żył na nie­go ręce. A po­tem go ochrzcił.

Wło­że­nie na ko­goś rąk jest ge­stem prze­ka­zy­wa­nia Du­cha Świ­ęte­go. To, w po­łącze­niu ze sło­wa­mi wy­ra­ża­jący­mi mi­ło­ść nie­przy­ja­cie­la, bo Sza­weł nie­wąt­pli­wie nim był, jest ko­mu­ni­ka­tem, któ­ry otwie­ra Sza­wło­wi oczy. To nie­sa­mo­wi­te, że po trzech dniach nie­wi­dze­nia, pierw­sze, co Sza­weł zo­ba­czył, to była twarz ucznia Chry­stu­sa, któ­ry od­wa­żnie oka­zał mi­ło­ść do nie­przy­ja­cie­la. Ta­kie do­świad­cze­nie musi być bar­dzo uzdra­wia­jące. Ge­sty Ana­nia­sza są z jed­nej stro­ny głębo­ko oso­bi­ste, z dru­giej zaś – są języ­kiem Ko­ścio­ła.

Wło­że­nie rąk to na­dal wa­żny gest.

Ten gest może być prak­ty­ko­wa­ny przez wszyst­kich. Ana­niasz nie był ka­pła­nem, miał na­to­miast Du­cha Świ­ęte­go i prze­ka­zał go Sza­wło­wi. Jest to też spo­sób mo­dli­twy.

Fakt, że Ana­niasz stał się po­sta­cią dru­gie­go pla­nu, mar­nie świad­czy o nas jako ko­lej­nych po­ko­le­niach uczniów. Chrze­ści­ja­nach. I to wszyst­kich mo­żli­wych pla­nów.

On zo­stał wy­bra­ny przez Je­zu­sa. To Je­zus chciał, aby przy­wró­cił wzrok Sza­wło­wi.

Mi­ło­ść nie­przy­ja­ciół jest wy­ma­ga­jącym wy­zwa­niem. Mimo upły­wu dwóch ty­si­ęcy lat na­dal po­zo­sta­je „zgor­sze­niem i głup­stwem”. Skan­da­lem wi­ęk­szym niż mi­ło­sier­dzie, o któ­rym Ksi­ądz Ar­cy­bi­skup na­pi­sał ksi­ążkę. Chrze­ści­jan mia­ło się roz­po­zna­wać po tym, że umie­ją ko­chać. Ra­dy­kal­nie i od­wa­żnie.

To źró­dło­we do­świad­cze­nie Boga mamy wła­śnie w roz­wa­ża­nym wy­da­rze­niu. Ono uczy nas dys­cy­pli­ny, któ­ra jest wpi­sa­na w wia­rę chrze­ści­ja­ńską. Mamy tu głębo­ko oso­bi­ste spo­tka­nie z Je­zu­sem. Ta­kie, od któ­re­go mo­żna wręcz oślep­nąć, jak Sza­weł. Ale ono pro­wa­dzi do spo­tka­nia z Ko­ścio­łem. Do­pie­ro jed­no z dru­gim sta­no­wi ca­ło­ść. Ko­ściół w sta­ro­żyt­no­ści, pro­wa­dząc lu­dzi do chrztu, uży­wał jako jed­nej z kil­ku wa­żnych pe­ry­kop tę o wskrze­sze­niu Ła­za­rza. Nikt nie po­tra­fi wy­pro­wa­dzić zma­rłe­go z gro­bu. To może zro­bić je­dy­nie Je­zus. Ale kie­dy Ła­zarz wy­cho­dzi z gro­bu, to Je­zus mówi do uczniów: roz­wi­ążcie go, po­zwól­cie mu cho­dzić. To jest wła­śnie ten mo­ment, w któ­rym jest coś do zro­bie­nia przez lu­dzi Ko­ścio­ła. I Je­zus to Ko­ścio­ło­wi zo­sta­wia. Nie robi wszyst­kie­go sam. Nie rzu­cił się do Ła­za­rza, nie za­czął go roz­wi­ązy­wać.

Zo­sta­wił nam miej­sce dla na­szych dzia­łań, woli, od­po­wie­dzial­no­ści.

Tu jest jesz­cze je­den bar­dzo wa­żny mo­ment, je­śli cho­dzi o Ana­nia­sza. Do­cho­dzi­my do dru­gie­go frag­men­tu w dwu­dzie­stym dru­gim roz­dzia­le. Pa­weł opo­wia­da o swo­im na­wró­ce­niu w świ­ąty­ni w Je­ro­zo­li­mie. To taka duża apo­lo­gia Pa­wła wo­bec jego po­bra­tym­ców, ziom­ków. I mówi o Ana­nia­szu bar­dzo ład­nie: „Nie­ja­ki Ana­niasz, czło­wiek prze­strze­ga­jący wier­nie pra­wa, o któ­rym wszy­scy tam­tej­si Ży­dzi wy­da­wa­li do­bre świa­dec­two”. Cho­ciaż nic wi­ęcej o nim nie wie­my, mo­że­my być pew­ni, że w Da­masz­ku był zna­ny. I cho­ciaż był uczniem Chry­stu­sa, to Ży­dzi wy­da­wa­li o nim do­bre świa­dec­two. Wier­nie prze­strze­gał pra­wa mo­jże­szo­we­go.

W tej apo­lo­gii w Je­ro­zo­li­mie Ana­niasz był bar­dzo wa­żny. Pa­weł po­wie­dział im w ten spo­sób: to je­den z was. Jest wia­ry­god­ny, za­wsze był wier­ny Bogu. Być może do­kład­nie z tego sa­me­go po­wo­du uczeń nie po­ja­wił się w nar­ra­cji wy­gło­szo­nej przed He­ro­dem Agryp­pą. Tam nie było sen­su po­wo­ły­wać się na świa­dec­two ja­kie­goś Żyda z Da­masz­ku. W Je­ro­zo­li­mie na­to­miast wi­dać, że Ana­niasz ma być swo­istym mo­stem mi­ędzy Sza­włem a całą wspól­no­tą ży­dow­ską. Klu­czo­we dla mnie jest to, że kie­dy się otwie­ra ten dzie­wi­ąty roz­dział Dzie­jów, czy­ta­my, że Pa­weł wręcz od­dy­cha nie­na­wi­ścią. Dla­te­go jego na­wró­ce­nie do­ko­nu­je się ta­kże dzi­ęki Ana­nia­szo­wi, któ­ry jest wcie­le­niem mi­ło­ści nie tyl­ko bli­źnie­go, ale wła­śnie nie­przy­ja­cie­la. W za­sa­dzie mo­żna śmia­ło po­wie­dzieć, że pod Da­masz­kiem i w Da­masz­ku do­ko­na­ło się nie tyl­ko na­wró­ce­nie Sza­wła, ale tam za­częło się ab­so­lut­nie wszyst­ko, co on po­tem zro­bił, po­wie­dział i na­pi­sał jako chrze­ści­ja­nin. Rów­nież Hymn o mi­ło­ści na­ro­dził się w Da­masz­ku.

Mi­ło­ść Ana­nia­sza do bra­ta Sza­wła wy­da­ła owoc, któ­rym jest fan­ta­stycz­ny Hymn o mi­ło­ści! Ni­g­dy nie przy­szło mi to do gło­wy.

W Hym­nie przede wszyst­kim od­bi­ja się Je­zus.

Tak. A Ana­niasz jest wia­ry­god­nym świad­kiem Je­zu­sa. Za­świad­czył, że wszyst­ko to, cze­go do­świad­czył Sza­weł pod Da­masz­kiem, było au­ten­tycz­ne. Nic mu się nie przy­wi­dzia­ło. Był świ­ęty, bo tyl­ko świ­ęci umie­ją być prze­zro­czy­ści, pro­mie­niu­jąc mi­ło­ścią Je­zu­sa.

Tak. Sza­weł po­zna­wał po­tem Je­zu­sa przez twarz, jaką mu oka­zy­wał Ko­ściół.

No i cze­mu Ko­ściół nie za­dbał o to, żeby twarz Ana­nia­sza nie znik­nęła nam z pa­mi­ęci?

Nie­ste­ty, chy­ba nie ma żad­nej pó­źniej­szej tra­dy­cji do­ty­czącej oso­by Ana­nia­sza. O wie­lu oso­bach, któ­re po­ja­wia­ją się na chwi­lę w No­wym Te­sta­men­cie, są pó­źniej­sze prze­ka­zy. Po­zo­sta­je py­ta­nie, na ile wia­ry­god­ne, ale nie o to tu te­raz cho­dzi. Je­śli one są, to zna­czy, że dana oso­ba była ja­ki­mś wy­zwa­niem dla lu­dzi; ko­niecz­nie chcie­li znać ciąg dal­szy. W przy­pad­ku Ana­nia­sza nic nie ma.

Tak się zo­sta­je po­sta­cią dru­gie­go pla­nu do kwa­dra­tu. Je­zus Ana­nia­sza wy­brał, my za­wa­la­my to, co zo­sta­wił na­szej od­po­wie­dzial­no­ści! Czy da się z tej hi­sto­rii wy­snuć wnio­sek, że Bóg może wy­brać na na­czy­nia czy na­rzędzia lu­dzi ta­kich jak my? Ka­żdy i ka­żda z nas może spo­tkać Je­zu­sa, któ­ry wcho­dzi w ży­cie i mówi: „Wstań, idź na uli­cę Pro­stą, po­łóż ręce na tym czło­wie­ku. Prze­śla­du­je chrze­ści­jan? Wy­bra­łem go so­bie”.

Amen. W py­ta­niu jest za­war­ta od­po­wie­dź.

Utra­ci­li­śmy wia­rę w ob­ja­wie­nia, któ­re w Bi­blii, ta­kże w cza­sach Ana­nia­sza, były ka­na­łem ko­mu­ni­ka­cji Boga z czło­wie­kiem. Sce­do­wa­li­śmy je jak­by na ruch cha­ry­zma­tycz­ny.

Na szczęście i dziś to się zda­rza częściej, niż nam się wy­da­je. Na czte­ry mie­si­ące przed wy­bo­rem Jor­ge Ber­go­glio na pa­pie­ża mo­dli­li się nad nim pa­sto­rzy z wol­nych ko­ścio­łów chrze­ści­ja­ńskich. Był wśród nich oj­ciec Ra­nie­ro Can­ta­la­mes­sa z Za­ko­nu Bra­ci Mniej­szych Ka­pu­cy­nów, dziś kar­dy­nał, ka­zno­dzie­ja Domu Pa­pie­skie­go. Kar­dy­nał Ber­go­glio po­pro­sił o taką mo­dli­twę. Mo­dli­li się o to, żeby jego do­świad­cze­nie wia­ry sta­ło się do­świad­cze­niem zna­czącym w ca­łym Ko­ście­le. Nie chcę przez to po­wie­dzieć, że Pan Bóg tak się prze­jął mo­dli­twą pa­sto­rów, że po­tem po­pro­wa­dził w ten spo­sób kon­kla­we.

Mógł wy­słu­chać ojca Can­ta­la­mes­sy.

Nie chcę do­ko­nać za­węża­jącej in­ter­pre­ta­cji. Na­to­miast wi­dać, że ci pa­sto­rzy do dzi­siaj są bar­dzo przy­wi­ąza­ni do tego wy­da­rze­nia i dla nich ono sta­ło się ja­koś wi­ążące. Ich oso­bi­sta re­la­cja z tym, któ­ry zo­stał pa­pie­żem, jest inna, tu nie ma cie­nia wąt­pli­wo­ści. Tak samo jak co do tego, że to może mieć prze­ło­że­nie na szer­sze re­la­cje eku­me­nicz­ne.