Dydaktyka języka polskiego jako nierodzimego: konteksty – dylematy – trendy ebook

Wstęp

Ponad dekadę temu ukazała się książka Z zagadnień dydaktyki języka polskiego jako obcego, stanowiąca kontynuację opracowaniaABC metodyki nauczania języka polskiego jako obcego1. W tomie pierwszymznalazło się omówienie zagadnień z zakresu rozwijania sprawności i kompetencji ling­wistycznych oraz kontrolowania wyników, tom drugi poświęcono natomiast analizie rozmaitych uwarunkowań kontekstowych formujących proces nauczania języka. Mowa w nim była m.in. o czynnikach indywidualnych związanych z osobami uczącego się oraz nauczyciela, o organizacji i programach kształcenia językowego, a także o wartości polszczyzny na rynku edukacyjnym. Zebrane w obydwu pozycjach rozważania i refleksje stanowiły zaczątek nowego, bardziej otwartego myślenia o nauczaniu polszczyzny jako języka obcego, które dziś, po dziesięciu z górą latach, stało się udziałem większości teoretyków i praktyków zajmujących się kształceniem cudzoziemców2. Wyrosła na jego gruncie i jednocześnie mocno osadzona w tradycji glottodydaktyka polonistyczna jest obecnie prężnie rozwijającą się niezależną dyscypliną naukową.

W ciągu ostatnich kilkunastu lat powstało sporo nowych ośrodków badawczych zajmujących się szeroko rozumianą analizą i prognostyką nauczania polszczyzny jako języka nierodzimego oraz wiele placówek dydaktycznych oferujących rozliczne programy adresowane do cudzoziemców. Ciągle przybywa materiałów dydaktycznych, jest też coraz więcej możliwości wykorzystania na zajęciach nowych technologii. Po dokonaniu standaryzacji procesu kształcenia możliwa jest również weryfikacja jego efektów w zgodzie z europejskimi wytycznymi. Wiele zatem już zrobiono, lecz ciągle pojawiają się nowe, niezbadane jeszcze obszary. Niektóre zagadnienia wymagają ponownej refleksji ze względu na bardziej dynamiczną niż kiedykolwiek sytuację – polszczyzny uczą się obecnie (w Polsce i za granicą) nieco inne grupy odbiorców o dużym stopniu heterogeniczności. Polszczyzna ta jest bardzo zróżnicowana, co determinuje podejście do nauczania i uczenia się. Wobec rosnącej niejednorodności uczących się komponent kulturowy, długo w dydaktyce języka traktowany jako uzupełniający, zyskuje coraz większe znaczenie.

Dydaktyka języka polskiego jako nierodzimego: konteksty – dylematy – trendy to trzeci z kolei tom opracowanego przez nas cyklu pozycji naukowo-dydaktycznych z zakresu glottodydaktyki. Proponujemy w nim dalszą analizę naszej dyscypliny u progu trzeciej dekady XXI wieku. Szeroko zakreślona perspektywa pozwoliła na uwzględnienie z jednej strony nowszych czy mniej typowych zjawisk charakterystycznych dla polszczyzny i wpływających na jej nauczanie, a z drugiej – największych bolączek współczesnej glottodydaktyki polonistycznej. Autorzy tekstów pochodzą z różnych krajowych i zagranicznych ośrodków naukowych i dydaktycznych, co sprawia, że analizowane zagadnienia ujmują z odmiennych perspektyw. Ich spojrzenie warunkują bowiem nie tylko określone zainteresowania badawcze, lecz także specyficzne potrzeby uczących się, z którymi na co dzień pracują.

Całość podzielona została na trzy części. W części I, zatytułowanej O języku polskim, zebrano teksty poświęcone polszczyźnie jako tworzywu dydaktycznemu. Przybliżają one zagadnienia związane z jej wielowymiarowością i żywotnymi przeobrażeniami oraz intensywnie zmieniającymi się realiami procesu kształcenia językowego, wynikającymi m.in. z przemian społeczno-kulturowych oraz nasilenia się w ostatnich dziesięcioleciach ruchów migracyjnych. Część ta obejmuje także tekst sytuujący polszczyznę wśród innych języków i kontrastujący ją z nimi oraz artykuł zawierający zarys historii polskiej polityki językowej i jej odniesień do glottodydaktyki.

W części II, Nauczanie polszczyzny, poruszone zostały kwestie, które w ostatnich latach zyskały na znaczeniu w glottodydaktyce polonistycznej. To przykładowo niemal powszechna heterogeniczność grup, przy jednoczesnym gwałtownym wzroście liczby uczących się pochodzenia ukraińskiego i chińskiego, a także coraz większe grono dzieci, dla których polszczyzna w polskich szkołach nie jest językiem pierwszym. Pedeutologia (glotto)polonistyczna wymaga więc znaczących innowacji oraz modyfikacji, by kompetencje nauczycieli lepiej odpowiadały nowym potrzebom.

Część III – Zagadnienia kulturowo-literackie w teorii i praktyce – obejmuje zagadnienia dotyczące znaczenia kultury i literatury oraz sposobów ich stosowania w kształceniu językowym, a także możliwości wykorzystywania ich jako narzędzia w promocji polszczyzny. Znajduje się w niej tekst przybliżający pojęcie adresu kulturowego i jego znaczenie w nauczaniu języka obcego oraz taki, w którym ujęto rozważania na temat istniejącej, lecz dotychczas niewyodrębnionej subdyscypliny – glottokulturoznawstwa.

Złożoność i rozmaitość czynników wpływających na nauczanie polszczyzny to zjawisko coraz lepiej rozpoznawane i diagnozowane. Obecni, a zwłaszcza przyszli nauczyciele – poza niezbędnymi umiejętnościami – muszą posiadać coraz szerszą wiedzę, by prawidłowo organizować proces kształcenia, korzystać z odpowiednich materiałów dydaktycznych lub tworzyć je zgodnie z bieżącymi potrzebami i umiejętnie dobierać metody oraz techniki pracy. Niniejsza pozycja, pomyślana jako przydatny pakiet informacji i wskazówek dydaktycznych, jest więc adresowana do nauczycieli czynnych zawodowo w Polsce i poza nią, którzy chcą poszerzyć swoją wiedzę i udoskonalić warsztat metodyczny, jak również do osób dopiero przygotowujących się do pracy w tym zawodzie, a więc studentów studiów licencjackich, magisterskich oraz podyplomowych z zakresu nauczania języków obcych, a także wszystkich zainteresowanych glottodydaktyką polonistyczną, jej przeobrażeniami i uwarunkowaniami.

Mamy nadzieję, że Dydaktyka języka polskiego jako nierodzimego: konteksty – dylematy – trendy, stanowiąca kolejne kompendium wiedzy glottodydaktycznej, będzie użyteczna dla wszystkich adresatów, którym ponownie życzymy, aby nauczanie języka polskiego jako języka obcego, drugiego lub odziedziczonego było dla nich PASJĄ, POWOŁANIEM i PRZYJEMNOŚCIĄ.

Redaktorki tomu –

Anna Seretny i Ewa Lipińska

Część I

O języku polskim