Okoliczności
W zasadzie mam taki charakter, że pamiętam wszystko, co miłe. Jak zdarza się coś nieprzyjemnego, wykreślam to z pamięci. W związku z tym mam same miłe wspomnienia.
Jarosława Jóźwiakowska
Brązowe pudełko ze złotą tasiemką, które zmieściłoby niewielki zestaw biżuterii, może jakąś bransoletkę albo broszkę i kolczyki, ciasno oplatają dwie białe gumki recepturki. Utrzymują w ryzach kilka lat życia Jarosławy Jóźwiakowskiej. Świadczą o nich dwa odręcznie napisane listy i ponad pięćdziesiąt telegramów.
– Telegramów było więcej, ale te z urzędów albo z zakładów pracy na dużych, nieforemnych kartkach wyrzuciłam. Zostawiłam tylko te, które do wioski olimpijskiej przysyłali mi ludzie – mówi srebrna medalistka igrzysk olimpijskich w Rzymie w 1960 roku w skoku wzwyż i starannie wyjmuje pojedyncze kartki z pudełka. Odczytujemy treść telegramu, po czym Jarosława Jóźwiakowska uważnie składa cienką, zazwyczaj już pożółkłą kartkę i dopiero gdy upewni się, że żaden jej róg nie został zagięty, sięga po kolejną.
Jest wiadomość od cioci Tedzi Tarnowskiej, u której w gdańskiej Oliwie mieszkała przez dwa lata po skończeniu studiów w Sopocie, są telegramy od chłopaków, którzy się w niej kochali, i pozdrowienia od zupełnie obcych ludzi.
– „JAROSIAJESTESCUDNABARDZIEJNIZNAZLOTYMEDALGRATULAJEMYSCISKAMYCZEKAMY W KARTUZACHHENIWIKOKONRADJERZYKMAREKKARTUZYPOLSKA”[1] – czytam na głos. – Znała pani tych chłopaków? – pytam, bo wyobrażam sobie, że wiadomość nadali raczej chłopcy niż mężczyźni.
Zwyciężczynie konkurencji skoku wzwyż po ceremonii wręczenia medali olimpijskich. Od lewej: Jarosława Jóźwiakowska (srebro), Rumunka Iolanda Balaș (złoto), Angielka Dorothy Shirley (srebro). Rzym, 8 września 1960
Źródło: Popperfoto / Getty Images
– Nie, nie mam pojęcia, kto to mógł być – odpowiada i przechodzi do kolejnej. – „DUZA BUZKA ZA REWELACYJNE OSIAGNIECIE OD STOCZNIOWCOW MARYNARKI WOJENNEJ I HELUTY”. Heluta to była siostra mojej przyjaciółki, która pracowała wtedy w marynarce wojennej – wyjaśnia. – O, a tu jest tylko: „JADWIGA I JERZYDRYGASOWIE”. Nie wiem, kto to. Może wtedy ich znałam. O! Ten jest fajny! Podpisany Adam i Renata. To od Adama Bezega, trenera męskiej kadry skoczków wzwyż, który czasami udzielał mi rad, bo swojego szkoleniowca nie miałam.
– „ALE BOMBA Z CIEBIE BRAWO I GRABULA” – czytam i już dostaję kolejną karteczkę: „SKACZE Z RADOSCI PIOTRUS ZE SPALY”.
– Piotruś był synem właściciela kawiarni, do której myśmy po treningach zawsze szli na potańcówkę. Miał może z dziesięć lat i bardzo mnie lubił. A tu od sąsiadów rodziny mojego przyszłego męża. „KOCHAMY STOP WINSZUJEMY SCISKAMY SASIEDZI URSZLI INZYNIER KLECZKOWSKI Z RDZINA KRAKOW”.
– Ludzie tak po prostu słali do wioski olimpijskiej telegramy na pani nazwisko? – pytam, bo trudno mi w to uwierzyć.
– Tak, w latach sześćdziesiątych sport był dla Polaków bardzo ważny – mówi krótko.
Powojenne masowe zainteresowanie sportem zaczęło się w latach pięćdziesiątych od boksu, który pozwalał odreagować traumę po II wojnie światowej. Zwycięstwo polskiego zawodnika nad radzieckim czy niemieckim było wygraną całego narodu. Odwetem. W 1953 roku pięściarze znad Wisły aż pięć razy triumfowali na bokserskich mistrzostwach Europy rozgrywanych w warszawskiej Hali Gwardii. Bilety na walki były nie do zdobycia, a Feliksa Stamma i jego podopiecznych wielbiły tłumy. W drugiej połowie lat pięćdziesiątych miejsce siły zaczęła zajmować harmonia, czyli lekka atletyka. Na igrzyskach olimpijskich w Melbourne Elżbieta Krzesińska wywalczyła złoto w skoku w dal, a Janusz Sidło srebro w rzucie oszczepem. Poza tym polska męska drużyna lekkoatletyczna zwyciężyła w czternastu meczach międzypaństwowych z rzędu, co oznaczało, że przez dwa lata była niepokonana. Niemiecka prasa określiła ją mianem Wunderteamu (Cudownej Drużyny). Nazwa ta szybko się upowszechniła i objęła grupę lekkoatletów, w której skład 1 sierpnia 1958 roku weszła Jarosława Jóźwiakowska.
1 sierpnia 1958 roku to był piękny, słoneczny dzień. Ci, którzy tłoczyli się na Stadionie Dziesięciolecia, mówili, że zbyt gorący. Nowo powstały obiekt wypełniło niemal sto tysięcy osób, a przecież został on zaprojektowany na kilka tysięcy widzów mniej. Kibice byli wszędzie. Stali na koronie stadionu, w przejściach między rzędami krzeseł, wisieli na latarniach. Jechali przez całą Polskę w nadziei, że jakoś zdobędą bilet na zawody. Przez most Poniatowskiego godzinami ciągnęły tłumy. Tysiące widzów przychodziło na stadion kilka godzin przed czasem. Wszystko dlatego, że do Polski na oficjalny mecz międzypaństwowy przybyli lekkoatleci ze Stanów Zjednoczonych, wśród nich aż czterech aktualnych mistrzów olimpijskich, a także zdobywcy srebrnych i brązowych medali igrzysk olimpijskich. Przez dwa dni mieli rywalizować z polskimi sportowcami i sportsmenkami.
Jeden z kilkudziesięciu telegramów, które Jarosława Jóźwiakowska otrzymała na adres wioski olimpijskiej w Rzymie po zdobyciu srebrnego medalu na igrzyskach olimpijskich w 1960 roku
Źródło: Archiwum Jarosławy Jóźwiakowskiej
Dwudziestojednoletnia Jarosława Jóźwiakowska przyjechała z Sopotu kibicować koleżankom i kolegom, ale przede wszystkim wystartować w konkurencji skoku wzwyż[2].
– Wcześniej brałam udział w akademickich mistrzostwach Polski czy w spartakiadzie akademickiej w Paryżu, ale wtedy bardziej niż na zawodach zależało mi na tym, żeby zwiedzić miasto. Sport był przy okazji, był zabawą – opowiada. – Po meczu Polska – Stany Zjednoczone zaczęłam traktować go poważnie.
Skok wzwyż kobiet wygrywa Iwona Ronczewska, aktualna mistrzyni Polski w tej konkurencji. Jarosława, która uzyskuje taki sam wynik, zajmuje drugie miejsce. Reprezentantka Stanów Zjednoczonych jest trzecia. W punktacji generalnej polskie lekkoatletki zwyciężają z amerykańskimi. Mężczyźni przegrywają kilkoma punktami, ale to ich rywalizacja wywołuje największą sensację. Jak choćby zwycięstwo Zbigniewa Makomaskiego nad złotym medalistą olimpijskim z Melbourne Tomem Courtneyem w biegu na 800 metrów. Albo wygrana Tadeusza Ruta z Haroldem Connollym w rzucie młotem.
– To wydarzenie to było coś nieprawdopodobnego. Ustawiło mnie psychicznie na kolejne lata. Poczułam, jaką siłę daje doping tysięcy osób. Jak to jest, gdy wszyscy chcą, żebyś wygrała – przyznaje Jarosława Jóźwiakowska i dodaje, że wtedy nie marzyła nawet o tym, co wydarzy się za dwa lata.
„NAJSERDECZNIEJSZE GRATULACJE REKTOR POLITECHNIKI GDANSKIEJ BALCERSKI”. Telegram tej treści odebrała w Rzymie. W Gdańsku nadał go profesor Wacław Balcerski.
Na Politechnice Gdańskiej szał i tłok. 8 września 1960 roku studenci i kadra naukowa tłoczą się w auli, by dostrzec cokolwiek na ekranie jedynego w okolicy telewizora. Przepychają się, stają na palcach, na krzesłach. Każdy chce zobaczyć, jak na Stadio Olimpico w Rzymie w finale skoku wzwyż kobiet skacze Jarosława Jóźwiakowska, jedna z piętnastu zawodniczek, które dzień wcześniej zakwalifikowały się do finału tej konkurencji. Gdyby Jarka startowała cztery lata wcześniej, na olimpiadzie w Melbourne, zgromadziliby się pewnie wokół radioodbiornika i uciszali wzajemnie, by słyszeć, co mówi komentator, ale rzymska olimpiada to pierwsze letnie igrzyska olimpijskie transmitowane w telewizji.
Jarka skacze świetnie. Pierwszą wysokość, 155 centymetrów, odpuściła[3]. Zaczęła od 160 centymetrów, które zaliczyła w pierwszej próbie. Równie dobrze poradziła sobie, gdy poprzeczka powędrowała 5 centymetrów wyżej. W kolejnej próbie drążek zostaje umieszczony na wysokości 168 centymetrów. Dokładnie tyle, ile wynosi rekord Polski i życiowy rekord Jarki. Rozbieg i Jóźwiakowska jest już po drugiej stronie.
Po tym etapie w konkursie zostaje pięć zawodniczek: Polka, Rumunka, dwie Rosjanki i Angielka. Murowaną faworytką jest Rumunka – Iolanda Balaș, która ma sto osiemdziesiąt pięć centymetrów wzrostu i długie, wyrzeźbione treningami nogi. Duże szanse na medal mają także wysokie Rosjanki: Taisija Czenczik (sto siedemdziesiąt pięć centymetrów) i Galina Dola (sto siedemdziesiąt siedem centymetrów). Jarka ze swoimi stu sześćdziesięcioma siedmioma centymetrami wygląda przy nich jak pchełka. Drobna, szczupła blondyneczka ze spiętymi w kucyk włosami i opadającą na czoło grzywką. Angielka Dorothy Shirley, także niskiego, równego Jarce wzrostu, wydaje się nie mieć szans na medal. Dodatkowo Brytyjka jako jedyna z tej grupy skacze stylem kalifornijskim, zwanym także obrotowym. Odbija się, podciąga nogi, zupełnie jakby chciała kucnąć, i przelatuje nad poprzeczką. Ląduje plecami do drążka, na tej samej stopie, z której się wybiła. Balaș pokonuje wysokość nożycami – rozbiega się, ustawia bokiem do przeszkody, wybija z lewej nogi. Nad drążkiem najpierw przekłada prawą, potem lewą nogę. Flop, technika, którą dziś skaczą wszyscy skoczkowie i skoczkinie wzwyż, zacznie zdobywać popularność dopiero za osiem lat, kiedy na igrzyskach olimpijskich w Meksyku Amerykanin Dick Fosbury zdobędzie złoty medal, przelatując nad poprzeczką plecami. Nad drążkiem najpierw przejdzie jego głowa, potem plecy, na końcu nogi. W 1960 roku nikt jeszcze nie skacze w ten sposób. Najpopularniejsze są nożyce, kalifornijka i przerzut. Przerzutem skacze Jarka.
– Nie tak, kochanie. Tak należy trzymać to zdjęcie.
Jarosława Jóźwiakowska wyjmuje mi z rąk fotografię, dzięki której mam zrozumieć, na czym polega technika przerzutowa, i obraca ją o sto osiemdziesiąt stopni. Drążek dzieli kadr na pół. Nad poprzeczką Jarka. Poniżej, w tle, trybuny stadionu z widocznymi literami SPO. Jóźwiakowska nie pamięta już, gdzie i kiedy zrobiono to zdjęcie. Mówi też, że nie jest ono dobre do opowiadania o tym, jak sześćdziesiąt lat temu skakało się wzwyż. Jest bowiem skadrowane tak, że nie widać ani rozbiegu, ani podłoża, na którym się ląduje. A one są ważne. Tartan, czyli powszechnie znana dziś czerwona nawierzchnia, którą pokryte są bieżnie, rozbiegi i rzutnie sportowe, podobnie jak flop, zadebiutuje na igrzyskach olimpijskich w Meksyku. Nim się upowszechni, biega się po żużlu, piachu lub podłożu znanym z kortów tenisowych, a po skoku upada na kopczyk ziemi. W deszczową pogodę piach zmienia się w błotnistą maź, i to zarówno na rozbiegu, jak i w kopczyku, na którym ląduje skoczek lub skoczkini. Mokry piasek oblepiający całe ciało nie zachęca do treningów. Bez względu na aurę jego właściwości amortyzacyjne są nieporównywalne do tych, jakie mają dzisiejsze materace.
– Przez te lądowania na ziemi mam strasznie wybite stawy barkowe. Te urazy wyszły mi dopiero kilka lat po zakończeniu kariery, ale i tak nie mam prawa narzekać na zdrowie – mówi osiemdziesięciodwuletnia Jóźwiakowska i pokazuje kolejne zdjęcie. Zrobiono je podczas treningu w ośrodku przygotowań olimpijskich w Spale. Mocno rozgrzebany kopczyk piasku świadczy o tym, że uwieczniony skok nie jest pierwszym tego dnia.
Trening przed igrzyskami olimpijskimi w Tokio w Centralnym Ośrodku Sportu – Ośrodku Przygotowań Olimpijskich w Spale. Jarosława Jóźwiakowska, jak zawsze, skacze z bosą prawą stopą. Upadek był amortyzowany nie przez materac, lecz kopiec piasku. 1963 lub 1964
Źródło: Archiwum Jarosławy Jóźwiakowskiej
Zdjęć z treningów i zawodów jest więcej. Uruchamiają wyobraźnię, która jest mi potrzebna, by odtworzyć jej skoki. Widzę je tak: Jarka koncentruje się na rozbiegu. Robi kilka szybkich susów, przy czym ostatni jest dłuższy od poprzednich. Odbija się z lewej nogi i niemal rzuca na poprzeczkę, przelatując nad nią brzuchem. Jej ciało układa się równolegle do drążka. Pierwsza przechodzi głowa, potem prawa noga. Zupełnie jakby ciągnęły resztę ciała.
Skacze w jednym bucie. Na treningu czasami obie stopy ma obute, ale na zawodach jedną musi mieć bosą. Zawsze prawą, czyli tę, która jako pierwsza przechodzi nad poprzeczką.
– To nie miało żadnych podstaw technicznych – wyjaśnia. – Zaczęłam tak skakać i tak mi zostało. Wydawało mi się, że jestem wtedy lżejsza. Zawsze miałam kolec Adidasa założony na nogę odbijającą, czyli lewą. Był troszkę inaczej zbudowany, miał inną podstawę stopy, specjalną do skoku wzwyż, tak jakby tam była mała trampolinka. Pamiętam, że na początku skakałam w obu kolcach i chyba przy lądowaniu zadrasnęłam się tym z prawej nogi. Od tamtej pory bałam się, że mogę sobie coś uszkodzić. W ogóle nie czułam, żeby ten drugi but był mi potrzebny, chociaż niektórzy mówili: „Będziesz skakała w dwóch, będziesz szybsza na rozbiegu i wyżej skoczysz”. Ale rozbieg był krótki.
Kolce Adidasa w siermiężnym PRL-u? Andrzej Majkowski, prezes Polskiego Związku Lekkiej Atletyki w latach 1969–1972, potwierdza, że producent przez wiele lat za darmo przekazywał Polakom sprzęt.
– Rewolucja od wejścia Adidasa była olbrzymia – mówi. – Wcześniej wszystko odbywało się w pepegach czy starych trampkach.
Działacze sportowi i prezesi byli szczęśliwi, że zawodnicy mają w czym startować. Firma była zadowolona, że może upowszechniać swoje produkty. Zresztą sam Adolf Dassler – twórca marki, który w latach dwudziestych XX wieku założył z bratem Rudolfem firmę produkującą obuwie, a po II wojnie światowej ich ścieżki rozeszły się tak bardzo, że zaczęli ze sobą konkurować jako marki Puma (której właścicielem był Rudolf) i Adidas (nazwa powstała z połączenia Adi, zdrobnienia imienia Adolfa, i nazwiska Dassler) – przysłał Jarce do Rzymu telegram. „HERZLICHEN GLUECKWUNSCH ZUR GEWINNUNG DER SILBERMEDAILLE. IHR ADI DASSLER. HERZOGENAURACH” – wystukał dalekopis.
Jeden but dodawał lekkości, ale nie zawsze. Są zdjęcia, na których plecy i pośladki Jarki wydają się same unosić w powietrzu i przelatywać nad poprzeczką. Na innych zdają się z ołowiu. Trud widać wtedy także na twarzy. Jóźwiakowska zamyka oczy, otwiera usta, dłonie zaciska w pięści, jakby trzymała kciuki za powodzenie tej próby.
– Strasznie przeżywałam każdy start – opowiada. – Gdy widzę, jak zawodnicy chcą, by wszyscy im klaskali, to mnie przerażenie bierze. Stałam na rozbiegu tak długo, aż była kompletna cisza. W hałasie nie umiałam się skupić. Skok to jest sekunda. Jak jesteś na rozbiegu, nie widzisz nic. Jest tylko poprzeczka i skocznia. I są trzy próby. Człowiek musi się spiąć.
Skupienie, o którym opowiada, doskonale widać na taśmie Polskiej Kroniki Filmowej. Już podczas rozgrzewki Jóźwiakowska zachowuje się tak, jakby była sama na stadionie. Z pozycji siedzącej przerzuca nogi za głowę i zastyga w takim ułożeniu. Na kolejnym ujęciu, siedząc w kucki, z pietyzmem, ostrożnie przegarnia otwartą dłonią jasny piasek. Nie zwraca uwagi na kamerę. Zupełnie jakby medytowała. A ona tylko przygotowuje miejsce, z którego za chwilę będzie się wybijać. Jeszcze próba wymachu prawej nogi (tej bez buta). Jeszcze trener, Maciej Bieda, zdaje się przekazywać jakieś instrukcje, po czym z niezadowoleniem kręci głową. I już rozbieg. Prawą, gołą stopę twardo opiera na ziemi. W lewej raz przenosi ciężar na palce, raz na piętę. Na palce i na piętę. Wydaje się, że już ruszy, ale nie. Opiera dłonie na udach, brodę przyciąga do klatki piersiowej, wiatr przeczesuje jej króciutkie blond włosy. Jeszcze potrzebuje czasu. Startuje. Biegnie dynamicznie, w ułamku sekundy przelatuje nad poprzeczką i z impetem upada na piach po drugiej stronie drążka. Poprzeczka nawet nie drgnęła, ale Jarka nie okazuje żadnych emocji.
– Każdy mój skok był inny. Żaden nie był idealnie wypracowany – wyjaśnia. – Ale to dlatego, że przez lata nie miałam trenera, bo nie było nikogo, kto by zajmował się skokiem wzwyż kobiet.
Z mężem Maciejem Biedą zaczęła trenować już po igrzyskach olimpijskich w Rzymie. W Trójmieście, gdzie zaczynała profesjonalnie skakać wzwyż, nie było nawet kobiecej sekcji tej dyscypliny sportowej. Czasami rad udzielał jej tyczkarz i trener Andrzej Krzesiński, innym razem współpracowała z Adamem Bezegiem, szkoleniowcem skaczących mężczyzn. Bezeg mieszkał w Krakowie, Jarka na Wybrzeżu. Samodzielnie wdrażała opracowany przez niego plan treningowy. Nie miała nikogo, kto korygowałby jej skoki, z kim mogłaby pracować nad techniką.
– Może dlatego niektórzy dziennikarze pisali, że miotam się nad poprzeczką jak ryba bez wody, że żadna ze mnie skoczka [tak właśnie mówi o sobie Jarosława Jóźwiakowska – przyp. aut.]. Ale ja skakałam charakterem, nie możliwościami fizycznymi – podkreśla.
A uparta była ogromnie i to już od dziecka. Najmłodsza z trzech sióstr. Urodzona w Poznaniu dwa lata przed wybuchem II wojny światowej. W czasie okupacji tułała się z rodzicami po Polsce. Rodzina najpierw została wysiedlona do Kłodawy, potem na południe kraju. Do domu na poznańskim Łazarzu, w którym obowiązywała wielkopolska kindersztuba, wrócili dopiero po wyzwoleniu. Mieszkanie nie było jeszcze zajęte przez nowych lokatorów, ale już częściowo splądrowane. Mama sztrykowała, czyli robiła na drutach, dzięki czemu z trudem utrzymywała trzy córki i starych rodziców. Ojca nie było, bo cały czas gdzieś „fruwał”. Wojna go spaczyła. Jeździł po Polsce, szukał pracy, jakiegoś zaczepienia. Siostry, gdy tylko mogły, zaczęły zarabiać. Najstarsza, Regina, sprzedawała w sklepie, średnia, Basia, zajmowała się repasacją pończoch. Jarka była jeszcze za młoda na pracę. Marzyła o tym, by zostać baletnicą i pójść na studia, jednak strach jej matki przed gruźlicą wygrał z miłością córki do tańca. Co prawda przez rok, w drugiej połowie lat czterdziestych XX wieku, chodziła do szkółki baletowej działającej przy poznańskiej operze, ale od ćwiczeń zaczęła chudnąć i musiała je przerwać. Balet kocha do dziś, ale z mamą się nie dyskutowało.
– Dzieciaki były chowane przyzwoicie – mówi o swoim dzieciństwie. – Nie było żadnych wyskoków. Do tej pory to czuję. Byłam bardzo ruchliwa, cały czas miałam ochotę rozrabiać, ale wszystko miało swoje granice. Ich się nie przekraczało, broń Boże.
Miała kilka lat, gdy jedną z nich nagięła. Chciała się przejechać motocyklem ojca. Tata nie pozwalał. Powtarzał: „Jarka, ty nie potrafisz jeździć”. Ale ona się uparła. Gdy nikt nie patrzył, wsiadła, ruszyła i po chwili walnęła w płot.
– Kawałek pojechałam, czyli pokazałam, że potrafię, a to było najważniejsze – tłumaczy. – Tak samo było w sporcie. Zaciskałam zęby, mówiłam, że muszę skoczyć jakąś wysokość, i ją skakałam. Nie brałam pod uwagę tego, że nie powinno mi się udać.
Do aktywności fizycznej wróciła dopiero w szkole średniej na początku lat pięćdziesiątych. To było V Liceum Ogólnokształcące imienia Klaudyny Potockiej w Poznaniu. Tu też poznała swoją najlepszą przyjaciółkę Barbarę Lerczak, która za kilka lat zostanie jedną z czołowych polskich sprinterek. Talent i uroda Baśki sprawią, że w zawodniczce znanej pod nazwiskiem Janiszewska (po pierwszym mężu) lub Sobotta (po drugim) albo Nowicka (po trzecim) będzie się kochać pół Polski. „Weź się do tego sportu, potrenuj” – zachęcała ją Baśka. Początkowo Jarka chodziła z nią na treningi lekkoatletyczne dla towarzystwa, z czasem zaczęła uprawiać gimnastykę, a nawet strzelectwo, ale najbardziej lubiła siatkówkę. Była szybka, sprawna i zacięta.
Przyjaciółki zostały czołowymi reprezentantkami liceum w zawodach międzyszkolnych. Podczas jednej z imprez wypatrzył je Jan Michalski, poznański działacz sportowy związany z Akademickim Związkiem Sportowym (AZS). „Przyjdźcie do nas trenować, będzie fajnie” – zaproponował. Dorzucił dres i kolce.
– Byłam dumna, że mogę coś dostać, że mnie zauważyli – mówi Jóźwiakowska.
Razem trenowały w AZS-ie. Wspólnie uczyły się do matury, którą zdały szybciej niż reszta licealistów z ich szkoły, bo jechały na spartakiadę szkół ogólnokształcących do Wrocławia. Potem obie zostały przyjęte na studia w Wyższej Szkole Ekonomicznej w Sopocie, do której zdawały zachęcone przez działaczy z gdańskiego AZS-u, a następnie zamieszkały w jednym pokoju w akademiku. Jarka dostała stypendium, mogła korzystać z darmowej stołówki, nie płaciła za mieszkanie.
– Od tej pory moje życie było już lżejsze. – Uśmiecha się i dodaje, że na Wybrzeżu jej przygoda ze sportem zaczęła się rozwijać na poważnie. – Mój pierwszy wyjazd zagraniczny to była uniwersjada w Paryżu w 1957 roku – wspomina. – Miałam dwadzieścia lat i byłam niesamowicie szczęśliwa. Okrutnie podniecona. Oszołomiona. U nas nic nie było, a tam pełne sklepy, pięknie ubrane Francuzki. Trudno mi teraz o tym mówić. Dostawaliśmy trzy dolary dziennie kieszonkowego. Miałam dziesięć dolarów swoich. Kupiłam sobie materiał nylonowy na sukienkę za małe pieniądze u polskiego Żyda i piękny kubraczek z białego misia dla syna siostry. Mojego pierwszego chrześniaka. Jak tego misiaczka zawiozłam, rodzina płakała ze szczęścia.
Z poznańskiego domu na Wybrzeże przywiozła, oprócz niezwykle mocnego charakteru, kompleksy i ogromną nieśmiałość. „Skąd matka miała mieć czas, żeby trzy dziewczyny, a każda była inna, nauczyć śmiałości?” – mówiła w wywiadzie prasowym udzielonym kilkadziesiąt lat temu1.
Na igrzyska olimpijskie do Rzymu wysłano ją w ostatniej chwili, pod naciskiem opinii publicznej i prasy. Mistrzyni Polski w skoku wzwyż, dwukrotna brązowa medalistka akademickich mistrzostw świata (w 1957 roku w Paryżu i dwa lata później w Turynie), która w latach 1958–1960 siedem razy poprawiła rekord Polski, była zawodniczką rezerwową, bo – zdaniem działaczy – nie rokowała, to znaczy niby odnosiła sukcesy, ale przecież nie miała nawet własnego szkoleniowca. Jednak dla Polskiego Związku Lekkiej Atletyki (PZLA) gorsza od braku trenera była jej miłość do efektownych zagrywek i szybkich zbić, czyli do siatkówki, którą trenowała w gdańskim AZS-AWF. Mówiło się, że działacze lekkiej atletyki nie potrafią jej wybaczyć, że zdradza królową sportu dla gry zespołowej. Gdy w ostatniej chwili okazało się, że zwolniło się jedno miejsce na olimpiadę, wysłano Jóźwiakowską. Do Rzymu poleciała dzień przed eliminacjami do swojej konkurencji. Przed odlotem zdążyła jeszcze zapytać o wrażenia Danielę Walkowiak, która tego dnia wróciła już do Polski jako brązowa medalistka w kajakarstwie.
Poskacze sobie dziewczę w eliminacjach i niech wraca. Tak udział Jarki w olimpiadzie widział Polski Komitet Olimpijski (PKOl), który kupił jej bilet powrotny do kraju na dzień po eliminacjach. Jóźwiakowska nie wiedziała, czy jeszcze kiedykolwiek w życiu przyleci do Rzymu. Wieczór przed startem spędziła więc, zwiedzając miasto.
– Zobaczyłam Schody Hiszpańskie i Koloseum. Wszędzie chodziliśmy pieszo. Na więcej nie miałam już siły – wspomina.
Wracając z pieszej wycieczki, zapukała jeszcze do siostry Heleny Warszawskiej, charyzmatycznej pielęgniarki, kobiety bez przeszłości i bez wieku, która od niedawna pracowała w przychodni dla sportowców przy Centralnym Ośrodku Sportu w Zakopanem i która w nagrodę za swoje zaangażowanie poleciała na igrzyska olimpijskie jako członkini personelu medycznego.
– „Nic się nie martw, takie przetarcie dobrze ci zrobi” – wspomina słowa pielęgniarki Jarosława Jóźwiakowska i dodaje, że siostra pełniła także funkcję psychologa. Przekonywała ją, że nie ma powodu do stresu, bo i tak nikt na nią nie liczy.
Podczas eliminacji już w pierwszej próbie zaliczyła wysokość 165 centymetrów i zakwalifikowała się do finału skoku wzwyż kobiet. Tego dnia wygrała. PKOl musiał anulować jej bilet powrotny.
Przed każdymi zawodami chodziła rozdygotana. Miewała rozstrój żołądka. Strasznie wszystko przeżywała. A w Rzymie nic. Zero nerwów. W finale skoku wzwyż rozgrywanym na Stadionie Olimpijskim 8 września 1960 roku trema opuściła ją całkowicie.
Nie wiem, co się ze mną stało […] – mówiła w 1961 roku w wywiadzie, którego udzieliła Jackowi Samulskiemu z „Przeglądu Sportowego”. – Walczyłam z pełną świadomością. Gdy zobaczyłam, jak przeciwniczki masowo strącają 165 cm (a mnie wyszedł pierwszy skok), nowa nadzieja wstąpiła w serce. Wiedziałam w tym momencie, że walczę już o miejsce punktowane, a gdy po przejściu 168 cm zostało nas sześć [właśc. pięć – przyp. aut.] – poczułam, że mam szansę na medal. […] Zaciskałam więc zęby i myślałam tylko o tym, by się nie dać wyprzedzić Angielce. […] Byłam w takim nastroju, że nie bałam się już niczego2.
Kilka godzin wcześniej, jeszcze w wiosce olimpijskiej, powiedziała swojej najlepszej przyjaciółce Basi Janiszewskiej, która razem z Teresą Wieczorek, Celiną Jesionowską i Haliną Richter wystartuje w sztafecie 4 × 100 metrów, że gdyby udało jej się trafić do grona sześciu najlepszych skoczek na świecie, oszalałaby z radości.
Zaliczenie wysokości 168 centymetrów wprowadza ją do tej grupy. Ale Jarka nie wariuje z emocji. Jest skoncentrowana. Za chwilę zmierzy się z drążkiem wiszącym na wysokości 171 centymetrów nad ziemią. To o trzy centymetry więcej, niż wynosi jej rekord życiowy. Jest parno, gorąco. Ponad dwadzieścia osiem stopni w cieniu. Rozbieg, odbicie, poprzeczka drży, ale nie spada. Pokonała ją w pierwszej próbie. Ustanowiła nowy rekord życiowy, ale o tym, czy zdobędzie medal, zdecyduje to, jak skoczą pozostałe zawodniczki. Dorothy Shirley zalicza tę wysokość w pierwszym podejściu, Taisija Czenczik strąca drążek w każdej z trzech prób, Galina Dola pokonuje poprzeczkę dopiero za trzecim razem. Jarka już wie, że ma medal, ale nie wie jaki.
Poprzeczka wędruje teraz na wysokość 173 centymetrów. Jóźwiakowska mierzy się z nią trzy razy. Bez sukcesu. Jeśli Dorothy skoczy, Jarka wróci do Polski z brązowym medalem. Brytyjka trzy razy strąca drążek. Tylko długonoga Iolanda Balaș skacze i skacze. Odpuści dopiero przy 187 centymetrach. To o dwa centymetry więcej, niż Balaș mierzy; Jóźwiakowska i Shirley przeskoczyły swój wzrost o cztery centymetry.
Barbara Janiszewska schodzi z bieżni jako brązowa medalistka igrzysk olimpijskich w sztafecie 4 × 100 metrów i nie wierzy w to, co widzi. Jej przyjaciółka maszeruje uśmiechnięta za Iolandą Balaș w kierunku podium. Rumunka ma złoty medal. Polka i Angielka – ex aequo srebrny. Brązowego nie przyznano. Baśka podbiega pogratulować Jarce. „Szczyp mnie, szczyp mnie, bo nie wierzę!” – powtarza Jóźwiakowska3.
Miniaturki ludzi. Tak Dorothy i Jarka wyglądają, gdy stoją obok Iolandy na podium. Nogi Rumunki, która dodatkowo zajęła miejsce na podwyższeniu zarezerwowanym dla zwyciężczyni, kończą się na wysokości ramion Polki i Brytyjki.
„Śmiałam się, śmiałam się cały czas” – mówiła Jóźwiakowska w wywiadzie, którego udzieliła tuż po zakończeniu olimpiady. Słowa te czytam w zachowanym w jej domowych archiwach wycinku prasowym zatytułowanym Wielki skok. Strona z gazety nie ma daty, tytułu ani innych charakterystycznych elementów, które pozwoliłyby zidentyfikować źródło.
To nie był jednak normalny śmiech. To była histeria. Absolutnie nie wiedziałam, co się dzieje. Pamiętałam tylko, że startowałam w skoku wzwyż. Że to Olimpiada. W pewnym momencie, stojąc na podium, pomyślałam sobie – zrobiłam znakomity kawał. I śmiałam się jeszcze bardziej. Ceremonia skończyła się, szłam do szatni. Gratulacje, uściski, całusy. A ja wciąż nie wiedziałam za co. Jarka – powiedziałam sobie wreszcie – jesteś przecież olimpijską medalistką, weź się w garść.
Po olimpiadzie wszyscy ją witali. Wszyscy ją kochali.
– Wciąż nie mogę sobie tego uświadomić, że mnie to wszystko dotyczyło. Normalnej, prostej dziewczyny, która wyszła ze zwykłego domu bez żadnych tradycji sportowych. Nikt nie miał żadnych osiągnięć, wszyscy ciężko pracowali – mówi Jarosława Jóźwiakowska drżącym głosem i milknie. Nie chce okazać wzruszenia.
W nagrodę za zdobycie srebrnego medalu olimpijskiego otrzymała od Polskiego Komitetu Olimpijskiego cztery i pół tysiąca złotych. Pieniądze wydała natychmiast na ulicy Świętojańskiej w Gdyni. U przedwojennego rzemieślnika zamówiła buty z wężowej skóry. Ale jeszcze większą radość niż nowe buty, a buty kocha nad życie, sprawił jej podarek, który w stolicy Włoch przekazał jej polski ambasador. Złoty zegarek Tissot. Symbol luksusu.
– Na pierwszych zawodach, w których brałam udział po powrocie do Polski, został mi skradziony – mówi z oburzeniem. – Zdjęłam zegareczek, włożyłam w trampek, tylko na tę chwilę, kiedy skakałam. Skoczyłam i już go nie było.
Równie ważne jak dobra materialne były wspomnienia i to, że jako jedna z niewielu zawodniczek mogła zostać do końca olimpiady. Z igrzysk wróciła ostatnim samolotem, razem z ekipą techniczną. Miała czas, by zwiedzić Rzym, była w Neapolu i na Monte Cassino.
Nie pamięta, czy to zdjęcie zrobiono jeszcze na płycie lotniska, chwilę po tym, gdy wysiadła z samolotu, czy już w budynku dworca w Porcie Lotniczym Gdańsk, ale mówi, że zawsze budziło pożądanie. Biorę je do ręki i już wiem, w czym rzecz. Jarosława Jóźwiakowska została uchwycona z profilu i to na niej skupia się moja uwaga, choć powinna na stojącym obok Zbigniewie Cybulskim. Być może Jarka przyciąga spojrzenie patrzącego, bo jest jedyną blondynką na fotografii, dodatkowo ubraną na biało. A może to melancholijny blask, którym emanuje, sprawia, że trudno oderwać od niej wzrok. W lewej ręce trzyma srebrny medal olimpijski. Ten sam, który teraz leży na kuchennym stole przed nami. Ten, który chwilę wcześniej wyjęłam na jej prośbę z pawlacza znajdującego się między kuchnią a korytarzem, a który podczas mojej kolejnej wizyty będzie już wisiał na ścianie w dużym pokoju oprawiony w ramkę. Srebrny krążek otoczony wieńcem z odlanych w brązie liści laurowych, zawieszony na łańcuszku wykonanym z tychże liści. Na zdjęciu widać wyraźnie: łańcuszek, który właśnie obracałam w dłoni, trzymał Zbigniew Cybulski.
Trzydziestodwuletni aktor stoi z prawej strony Jarki. Obok niego elegancki działacz sportowy Zbigniew Pogoński, który także muska liście lauru. Dalej kobieta z grzywką. Między Cybulskim a elegantem wystaje kolejna męska głowa. Tłoczno.
Powrót Jarosławy Jóźwiakowskiej z igrzysk olimpijskich w Rzymie. Na dworcu czekał na nią tłum kibiców. Przybyli także przyjaciele, między innymi Zbigniew Cybulski. Gdańsk, wrzesień 1960
Źródło: Zbigniew Kosycarz / KFP
„CALUJEMY ZA MEDAL STOP SZAL PRZY TELEWIZORACH STOP UCALUJ BASKE ZA FINAL ZBYSZEK I BOBEK” – taką wiadomość do Rzymu nadali Zbigniew Cybulski i Bogumił Kobiela, nim zjawili się na gdańskim lotnisku, by powitać medalistkę.
– Zbyszek się okropnie zakochał w Basi. – Jarosława Jóźwiakowska wspomina początki znajomości z aktorami. – Bobek się we mnie nie kochał, ale bardzo żeśmy się lubili. On był troszkę wariat i ja byłam troszkę wariat.
Cybulski i Kobiela byli zapalonymi kibicami sportowymi. Mieszkali w Sopocie i przychodzili na niemal wszystkie zawody lekkoatletyczne rozgrywane w Trójmieście. Podczas jednych z nich Cybulski zobaczył Barbarę Lerczak i przepadł. By stopić jej serce, śpiewali z Bobkiem serenady pod akademikiem, w którym mieszkały przyjaciółki, a gdy to nie pomogło, próbowali je zaangażować do założonego przez siebie teatru Bim-Bom, zrzeszającego studentów z Politechniki Gdańskiej i Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Sopocie. Jarka i Basia były na niemal wszystkich próbach. Zasiadły także na widowni ich pierwszego programu pod tytułem Ahaa, wystawionego w 1955 roku. Na granej rok później Radości poważnej, której premiera zbiegnie się ze śmiercią Bolesława Bieruta, pojawiła się tylko Jarka. Baśka mieszkała już wtedy w Krakowie.
Po pierwszym roku studiów otrzyma bowiem ultimatum: albo przeprowadza się do stolicy Małopolski, by trenować z Emilem Dudzińskim, a wtedy jest duża szansa, że poleci na olimpiadę do Melbourne, albo zostaje w Sopocie i w zasadzie nie wiadomo, jak potoczy się jej kariera sportowa. Barbara Lerczak wybrała sport. Na igrzyskach olimpijskich w Melbourne startowała w trzech konkurencjach: w biegu na 100 metrów, na 200 metrów i w sztafecie 4 × 100 metrów. Za cztery lata do Krakowa przeprowadzi się także Jarosława Jóźwiakowska, ale nim to nastąpi, przyjaciółki będzie dzielić sześćset kilometrów. Będą pisać listy i spotykać się jedynie przy okazji zawodów sportowych.
Jarka tymczasem musi opuścić akademik. Nie może w nim mieszkać w wakacje. Do domu nie chce wracać, by nie obciążać rodziny finansowo, na wynajęcie mieszkania jej nie stać. Pomoc oferują Zbyszek i Bobek, którzy przygarniają ją do wynajmowanego w Górnym Sopocie pokoju.
– Myśmy byli jak rodzina – mówi z uśmiechem Jóźwiakowska. – Chłopcy urządzili mi kącik do spania za parawanem, który chyba wytrzasnęli z teatru, bo był bardzo ozdobny.
Wtedy jeszcze nie wiedzieli, że za rok (1956) będą kibicować Basi, która poleci na olimpiadę do Australii, a za pięć lat (1960) świętować srebrny medal olimpijski Jarki i brązowy Barbary uzyskany w sztafecie 4 × 100 metrów.
Sukces Jarki celebrowano w miejscu nieoczywistym, odległym o jakieś sześćdziesiąt kilometrów od Gdańska Luzinie. Wicemistrzyni olimpijska w skoku wzwyż dotarła tu pociągiem, a Cybulski i Kobiela – charakterystycznym motocyklem z wózkiem bocznym, w którym miejsce zawsze zajmował Bobek. Pojawili się dalsi i bliżsi znajomi oraz siostra Jarosławy Barbara, w której mieszkaniu odbywało się przyjęcie. „Dość tego białego, dość tych śmietan” – powtarzał Cybulski. Na bankiecie królowały serniki i ciasta z bitą śmietaną. Nic dziwnego, skoro na parterze butelkowano mleko, wytwarzano sery, masło i śmietanę. Barbara, wraz z mężem, kierownikiem mleczarni, zajmowali piętro i ugościli przybyłych nabiałem, którego mieli pod dostatkiem.
Nieformalna uroczystość była jedną z wielu, które wydano na cześć Jarosławy. Oprócz niej odbyły się oficjalne spotkania z przedstawicielami władz, na których przyznawano odznaczenia państwowe. Konieczne było także wizytowanie zakładów pracy oraz uczelni wyższych. Ale Jarosława już nie miała do tego głowy, zajmował ją Maciej Bieda. Tyczkarz, absolwent krakowskiej Akademii Wychowania Fizycznego, który także wysłał telegram do wioski olimpijskiej.
Reszta tekstu dostępna w regularnej sprzedaży.
