Metodologiczne i teoretyczne problemy kognitywistyki ebook

Andrzej DąbrowskiJan Woleński

Wprowadzenie

Artykuły prezentowane w książce są w dużej mierze owocem Seminarium Kognitywistycznego, prowadzonego w Wyższej Szkole Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie w roku akademickim 2013/2014. Na seminarium omawiane były przede wszystkim najnowsze osiągnięcia kognitywistyki, jej problemy metodologiczne, uwarunkowania i implikacje praktyczne (ekonomiczne, prawnicze czy medyczne) oraz nowe perspektywy. Książka ta powstała dzięki zaangażowaniu i pomocy wielu osób. Szczególne podziękowania należą się Panu Rektorowi WSIiZ, prof. Tadeuszowi Pomiankowi za pomoc w organizacji seminarium i finansowe wsparcie niniejszej publikacji oraz Panu Prorektorowi ds. Rozwoju i Współpracy WSIiZ, dr. Wergiliuszowi Gołąbkowi za pomoc w kwestiach wydawniczych. Słowa podziękowania kierujemy również do uczestników Seminarium Kognitywistycznego i wszystkich autorów książki.

Jan Woleński

Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

Jaka jest kognitywistyka każdy (?) widzi

W niektórych kręgach akademickich, zwłaszcza amerykańskich, krąży powiedzenie, że jeśli coś musi być nazwane nauką, nie jest nią na pewno. Tekst oryginalny używa słowa science a jako przykład podaje się cognitive science. Wersja angielska jest bardziej dosadna niż polska. W samej rzeczy, angielski termin science jest, by tak rzec, znacznie bardziej wymagający niż jego polski odpowiednik, tj. „nauka”. Tradycja anglosaska ograniczała (i niekiedy nadal tak jest) science do nauk przyrodniczych. Wprawdzie sytuacja skomplikowała się, gdy pojawiły się nauki społeczne pretendujące do roli teoretycznej (socjologia, ekonomia, politologia, odpowiednio sociology, economics, political science), ale kontrast pomiędzy science i arts (humanities) jest nadal bardzo silny w anglosaskiej terminologii metodologicznej. Znaczenie naszego terminu „nauka” zarówno w języku potocznym jak i specjalistycznym (naukoznawczym) jest mniej więcej takie samo jak w niemieckim, gdzie termin Wissenschaft odnosi się każdej dyscypliny akademickiej dopuszczonej jako dziedzina badania lub nauczania, niezależnie od tego, czy należy ona do przyrodoznawstwa (w bardzo szerokim rozumieniu, tj. obejmującym nauki techniczne i medycynę) czy humanistyki. To wcale nie znaczy, że podział na te dwie dziedziny podpadające pod ogólne pojęcie jest bezproblematyczny, by tylko przypomnieć wielki spór metodologiczny w XIX w. (głównie w filozofii niemieckiej) o stosunek Naturwissenschaften do Kulturwissenschaften. Wspomniana kwestia teoretycznych nauk społecznych pojawiła się także w tym kontekście.

Wskazanie na cognitive science (termin polski to „nauki kognitywne” a nie „nauka kognitywna”; używanie terminu science w liczbie pojedynczej na oznaczenie wielości nauk jest specyfiką terminologii angielskiej) jako egzemplifikację powiedzenia zacytowanego na początku niniejszego artykułu ma niewątpliwie posmak ironii, czy też nawet wyraźną szczyptę złośliwości, ale łatwo odnaleźć w jego tle ważne pytanie o metodologiczny status tej dziedziny (na razie nie chcę używać słowa „dyscyplina”, gdyż od razu sugeruje ono wewnętrzną jedność, czy też spoistość tego, co ono oznacza) mającej już niekwestionowalną pozycję w świecie akademickim[1]. Jedna nauka czy wiele? Przyrodnicza czy jakaś inna? Interdyscyplinarna (transdyscyplinarna) czy multidyscyplinarna[2]? Polacy mogą się jakoś (czy do pewnego stopnia) wykręcić używaniem słowa „kognitywistyka”, wykorzystanym w tytule, aczkolwiek bez jakichkolwiek wstępnych zobowiązań metodologicznych[3]. To jednak Pyrrusowy sukces teoretyczny, gdyż ta propozycja terminologiczna nie likwiduje problemu wielości, a ponadto nazwy zakończone na „-styka” są stosowane dla oznaczenia nauk humanistycznych lub ich poszczególnych części („humanistyka”, „polonistyka”, „germanistyka” itd.; przegląd problematyki kognitywistycznej wskazuje, że wykracza ona, i to bardzo, znacznie poza kwestie rozważane w humanistyce)[4]. Nie ma oczywiście żadnego powodu, aby nie nadać nazwie „kognitywistyka” znaczenia w sposób projektujący, ale umowy terminologiczne nie prowadzą automatycznie do usunięcia wątpliwości o charakterze metodologicznym. Jedyne, co uzyskaliśmy, to ekwiwalencja (na pewno zakresowa, a znaczeniowa na mocy stypulacji) nazw „nauki kognitywne” i „kognitywistyka”. Można do tego jeszcze dodać nazwę „nauki o poznaniu”, także stosowaną w polskiej nomenklaturze naukoznawczej, ale będę jej unikał.

Nie zawsze tak jest, że nazwy i ich znaczeniowe przemiany niewiele sugerują z metodologicznego punktu widzenia. Newton wyłożył swą mechanikę w dziele zatytułowanym Philosophiae Naturalis Principia Mathematica. Inaczej mówiąc, fizyka w XVII w. (także i później) była traktowana jako filozofia natury (naturalna, filozofia przyrody). Wedle tradycyjnego poglądu, termin „metafizyka” został urobiony przypadkowo jako efekt katalogowania dzieł Arystotelesa. Dzieło o filozofii pierwszej (prote filosofia) zostało umieszczone po księgach z fizyki (ta meta ta fisika), czyli empirycznej nauce o przyrodzie, i po pewnych skrótach powstało słowo „metafizyka”. Wszelako niektórzy historycy filozofii (np. Werner Jaeger) twierdzą, że wcześni (tj. działający zaraz po Stagirycie) perypatetycy mówili o metafizyce jako „ponadfizyce”, czyli filozoficznej refleksji nad rzeczywistością stanowiącą przedmiot badań empirycznych. Termin „matematyka” oznacza dzisiaj część matematyki, a dokładniej rezultat badania systemów matematycznych przy pomocy metod zaczerpniętych z matematyki. W XIX w. uprawiano tzw. metageometrię, tj. porównywanie rozmaitych systemów geometrycznych, euklidesowego i nieeuklidesowych. Gauss, książę matematyków, uważał metageometrię za pomyłkę i, jako empirysta w podstawach matematyki, porównywał ją z metafizyką w sensie negatywnym, tj. za filozoficzne fantazjowanie kończące się spekulacją. Ten ostatni przykład wskazuje na rolę negatywnych skojarzeń związanych z ewolucją terminologii naukowej czy też filozoficznej. Anegdota, od której zacząłem niniejszy artykuł, ma, jak już zresztą zauważyłem, nieco prześmiewczy (ironiczny) charakter. Jej twórcy być może chcieli napiętnować nieczyste sumienie metodologiczne przedstawicieli cognitive science. Tak czy inaczej, analiza nauk kognitywnych z punktu widzenia filozofii nauki jest czymś od razu narzucającym się i żadne terminologiczne manipulacje jej nie zastąpią.

Termin cognitive science pojawił się w połowie lat 70. XX wieku[5]. Został wprowadzony jako nazwa dla interdyscyplinarnego (to było bardzo mocno podkreślane) przedsięwzięcia grupującego przedstawicieli lingwistyki, językoznawstwa, sztucznej inteligencji i psychologii badających fenomen poznania (jako cognition, nie knowledge). Kilka lat później pewien raport o stanie kognitywistyki z 1978 r.[6] wyróżnił następujące składniki nauk kognitywnych: filozofia, psychologia, sztuczna inteligencja (computer science), neuronauki, antropologia i językoznawstwo. Przegląd dzieł encyklopedycznych i podręcznikowych[7] wskazuje, że umieszczenie antropologii było co najmniej przedwczesne (można mówić, co najwyżej, o pewnych aplikacjach, np. w odniesieniu do społecznych wyróżników poznania), ale inne poddziedziny kognitywistyki zostały znacznie rozbudowane[8]. Filozofia (rzecz jasna z kwalifikacją „kognitywistyki”) znajduje się we wszystkich wykazach i powierzono jej funkcję określenia podstaw metodologicznych kognitywistyki[9]. Przykładem zmiany, a dokładniej mówiąc rozszerzenia, zakresu problemowego w obrębie kognitywistyki jest ewolucja neuronauk. Zaczęły od badania rozmaitych patologii poznawczych (tzw. lezji, od angielskiego słowa laisons), ale obecnie[10] neuronauki zajmują się normalnymi umysłami, w szczególności ich funkcjonowaniem jako maszyny obliczeniowej (mówi się o computable neuroscience). Poczucie różnorodności w kognitywistyce wzrasta, gdy rozważa się takie projekty lub subdyscypliny jak psychologia poznawcza[11], gramatyka kognitywna[12], kognitywna teoria religii[13] czy kognitywna biologia[14]. Czy są to fragmenty kognitywistyki, czy też jej aplikacje do innych dyscyplin? Notujemy też próby kognitywistycznych interpretacji ogólnych koncepcji filozoficznych, zwłaszcza fenomenologii[15]. Husserlowska koncepcja świadomości jako zbioru aktów mentalnych (w przeciwieństwie do tradycyjnego ujęcia jako zbioru treści wrażeniowych) jest traktowana jako szczególnie interesująca dla nauk kognitywnych.

Nie brak też rozmaitych kontrowersji w obrębie kognitywistyki (są one mniej lub bardziej szeroko traktowane w piśmiennictwie wymienionym w przypisie 1 i cytowanym w związku z poddziedzinami nauk kognitywnych). Można je podzielić na metanaukowe i rzeczowe, aczkolwiek granica między nimi jest płynna, co sprawia, że wiele sporów ma charakter mieszany. Skupiając się na pierwszych (niektóre zostały już wskazane wcześniej) można wymienić m.in. problem naturalizacji, np. intencjonalności[16], zagadnienie fizykalizmu i redukcjonizmu (często związane z tzw. ucieleśnioną kognitywistyką, ang. embodied cognitive science[17]), zasadność metafor komputerowych w analizie umysłu (teza silna: umysł jest komputerem, teza słaba: wszystkie funkcje mentalne można symulować komputerowo), tradycyjna kwestia umysł-ciało (także rozważana w związku z ucieleśnionymi naukami kognitywnymi), koneksjonizm (funkcjonalizm) vs. komputacjonizm w analizie umysłu, modularność umysłu i istnienie języka mentalnego, natywizm kognitywny vs. empiryzm kognitywny, poznawcza zawartość emocji i emocjonalna zawartość poznania, czy wzajemny stosunek poszczególnych składników nauk kognitywnych i relacja kognitywistyki do innych dyscyplin, co jest jakoś zaznaczone takimi określeniami jak „kognitywna x” czy też „kognitywna teoria x”[18].

Jak sobie poradzić z niewątpliwą wielością i różnorodnością w obrębie nauk kognitywnych? Jako filozof, może z pewną przesadą wypływającą z profesjonalnego nastawienia, miejsce filozofii w kognitywistyce uważam za osobliwie interesujące i rzucające pewne światło na tytułową kwestię. Jako wstępną hipotezę przyjmuję stwierdzenie następujące: jeśli w obrębie danej dyscypliny problemy teoretyczne i metateoretyczne są przemieszane, znaczy to, że dana dziedzina jest ciągle w stanie burzy i naporu, a może nawet nigdy z niego nie wyjdzie. Jakoż w rozwiniętych naukach, takich jak matematyka, fizyka, ale także historia, aby podać przykład z zakresu humanistyki, pytania i rozstrzygnięcia rzeczowe funkcjonują jako zgoła odmienne. To oczywiście nie znaczy, że w tych dyscyplinach problematyka teoretyczna czy metodologiczna jest nieobecna. Rzeczy mają się wręcz przeciwnie, ale filozofia fizyki nie jest fizyką, filozofia matematyki nie jest matematyką, a filozofia historii nie jest historią. Natomiast filozofia kognitywistyki jest notorycznie traktowana jako część nauk kognitywnych, a nawet uznawana za ich ogólny fundament teoretyczny. Świadczy o tym fakt, że w wykazie założeń teoretycznych nauk kognitywnych standardowo wymienia się zarówno presumpcje rzeczowe jak i metodologiczne. Dla porządku zaznaczę, że nie pretenduję do roli rozjemcy w debatach wokół nauk kognitywnych. Nie wykluczam więc, że pytajnik w tytule ograniczający zakres kwantyfikacji „każdy” stosuje się także do mnie.

Instytucjonalne rozumienie nauki polega na tym, że obejmuje ona to wszystko, co jest uważane za naukę w ramach społecznego podziału pracy wyznaczającego organizację badań naukowych i nauczania na poziomie akademickim[19]. Z tego punktu widzenia, kognitywistyka bez żadnych wątpliwości jest nauką, ponieważ prowadzone są badania w jej zakresie i funkcjonują stosowne studia na uniwersytetach i innych szkołach wyższych. Takie, w gruncie rzeczy socjologiczne, pojęcie nauki może być co najwyżej punktem wyjścia dla rozważań o metodologicznym statusie nauk kognitywnych czy jakiejkolwiek innej dyscypliny znajdującej się np. na ministerialnej liście dziedzin uznanych za takie, w których przyznaje się stopień doktora. Tedy potrzebne jest drugie, metodologiczne właśnie rozumienie nauki. Z grubsza rzecz biorąc, pewien korpus czynności (działań badawczych) i ich wytworów (stwierdzeń) konstytuuje dział nauki, o ile można go scharakteryzować jako w miarę jednolity pod względem przedmiotu (wycinka rzeczywistości), którego dotyczy i metod, jakie stosuje. Kwalifikacja „w miarę” jest notorycznie nieokreślona i trudno oczekiwać jej doprecyzowania usuwającego wszelkie wątpliwości, nawet w przypadku nauk ścisłych. Być może matematyka stanowi jedyny wyjątek w tym względzie, ale pominę dyskusję tej kwestii. Krótko mówiąc, nauki wyodrębnia się z uwagi na kryterium przedmiotowe lub/i metodologiczne. Trzeba zatem rozważyć, czy nauki kognitywne można scharakteryzować z powyższych dwóch punktów widzenia.

Kognitywistyka wydaje się nieźle określona przedmiotowo. Zajmuje się mianowicie poznaniem. Niektórzy wprawdzie uważają, że jej przedmiotem jest umysł i jego rozmaite manifestacje, ale oba te ujęcia można tak doprecyzować, że stają się równoważne. Termin „poznanie” wcale nie jest niewinny, o ile ma być potraktowany jako oznaczający przedmiot badania. Warto tutaj skorzystać z popularnego odróżnienia czynności i wytworów wprowadzonego ponad 100 lat temu przez Kazimierza Twardowskiego. Pomijając ogólne aspekty tej dystynkcji i stosując ją od razu do kognitywistyki, trzeba odróżnić poznanie jako czynność i poznanie jako wytwór. Mówiąc inaczej, odróżniamy czynności poznawcze i wytwory poznawcze. Terminologia angielska ujmuje to kontrastem pomiędzy cognition (czynności poznawcze) i knowledge (wytwory poznawcze). Od razu nasuwa się propozycja, aby poznanie jako czynność powierzyć kognitywistyce (stąd zresztą nazwa), a poznanie jako wytwór uczynić przedmiotem epistemologii, tj. teorii wiedzy (termin knowledge może być oddany po polsku jako „wiedza”).

Dla uściślenia analizy weźmy klasyczną definicję wiedzy jako prawdziwego uzasadnionego przekonania. Od razu rzuca się w oczy normatywny aspekt tego wyjaśnienia, gdyż trzeba przyjąć jakieś reguły odróżniania przekonań wystarczająco uzasadnionych od takich, które nie posiadają tego atrybutu. Kognitywista może powiedzieć, że nie interesuje go normatywny aspekt wiedzy, ponieważ bada to, co ludzie, zarówno naukowcy jak i żywiący przekonania potoczne, uważają za wiedzę, a nie to, co powinni tak kwalifikować. „Moje zadanie jest deskryptywne, a nie normatywne” – powiada, aby sprecyzować problem. Jako program to wyznanie jest jasne i jednoznaczne. Niemniej jednak, nawet pobieżny przegląd prac kognitywistycznych wcale nie potwierdza ostrości przeciwstawienia czynności i wytworów oraz przedsięwzięcia deskryptywnego i zadania normatywnego. Po pierwsze, trudno badać czynności w oderwaniu od wytworów (i vice versa). Często czynność kwalifikuje się jako poznawcza dlatego, że prowadzi do wytworu kognitywnego. Aby podać prosty przykład, zwrócono uwagę na poznawczy aspekt emocji właśnie dlatego, że jakoś decydują one o treści wytworów poznawczych. Tradycyjna koncepcja aktów mentalnych (w tym także poznawczych) reprezentowana przez Brentanę, Husserla czy wczesnego Twardowskiego odróżniała sam akt jako taki, jego treść i jego wytwór. Tak czy inaczej, potrzeba uwzględnienia treści kognitywnej pojawia się zarówno w tym tradycyjnym ujęciu, czy nieco zmodyfikowanym przez dystynkcję czynności i wytworów. Potwierdzają to liczne prace kognitywistyczne na temat treści mentalnej, tj. po prostu treści aktów poznawczych, np. percepcyjnych, pamięciowych, wyobrażeniowych itd. Kognitywista mógłby jeszcze powiedzieć, że potrzeba zwrócenia uwagi nie tylko na akty, ale także na treści nie wykracza poza przedsięwzięcie deskryptywne w naukach kognitywnych. To wyjaśnienie jest niezupełnie trafne. Wspomniane już badanie lezji nie może obyć się bez ustalenia jakiegoś wzorca poznawczego także dotyczącego, by tak rzec, „wiedzy patologicznej” od normalnej w świetle procesów je kreujących. To samo dotyczy badań nad poprawnością rozumowań, skutecznością procesów decyzyjnych, sposobnością matematyczną czy uczeniem się języka.

Okazuje się zatem, że pojęcie poznania jako cognition wcale nie jest tak jednoznaczne i jednolite, jak mogłoby się wydawać na pierwszy rzut oka. Nic tedy dziwnego, że poznanie (w rozważanym sensie) jest przedmiotem bardzo rozmaitych dociekań, zarówno deskryptywnych, jak i normatywnych. Nie ma specjalnego znaczenia czy będzie się mówić o rozmaitych naukach kognitywnych, czy badaniu rozmaitych aspektów poznania przez kognitywistykę jako „w miarę” zunifikowaną dyscyplinę. Tak czy inaczej i tutaj znowu wypowiadam się jako filozof, i to specjalizujący się w teorii poznania, granica pomiędzy naukami kognitywistycznymi a epistemologią jest płynna. Co więcej, w naukach kognitywnych pojawiają się typowe tradycyjne zagadnienia filozoficzne, np. natywizm czy problem psychofizyczny. Zwracam uwagę na to, że nie są to kwestie z zakresu filozofii nauki, a więc metateoretyczne, ale właśnie rzeczowe kwestie dyskutowane w ramach ontologii (problem psychofizyczny) czy epistemologii (natywizm). Czy mamy przyjąć, że straciły one walor filozoficzny i stały się przedmiotem badań z zakresu tzw. nauk szczegółowych (pozytywnych)?

Na najwyższym poziomie dzieli się nauki z uwagi na stosowaną metodę na formalne i realne (empiryczne). Do pierwszych zalicza się logikę i matematykę, do drugich resztę, z ewentualnym dalszym podziałem nauk empirycznych na przyrodnicze i humanistyczno-społeczne. Wszelako ten dalszy podział zakłada, że istnieje jakaś zasadnicza odmienność metodologiczna pomiędzy przyrodoznawstwem a grupą obejmującą humanistykę i dyscypliny społeczne. W samej rzeczy, kwestia ta była szeroko rozważana w XIX w. (i później) w związku z przeciwstawieniem nauk nomotetycznych, tj. formułujących prawa i nauk idiograficznych, tj. ograniczających się do opisu zjawisk. Dodatkowo wskazywano na różnicę w wyjaśnianiu przez odwołanie się do prawidłowości ogólnych i wyjaśnianie poprzez tzw. rozumienie. Z grubsza rzecz biorąc przyrodoznawstwo uważano za nomotetyczne i wyjaśniające poprzez prawa ogólne, a nauki humanistyczno-społeczne za idiograficzne i odwołujące się do rozumienia[20]. O ile takiej odrębności w metodzie nie ma, drugie piętro podziału, dotyczące już tylko nauk empirycznych, ma charakter wyraźnie przedmiotowy. Na szczęście można dalszą dyskusję znacznie uprościć, ponieważ, po pierwsze, nie musimy tutaj wnikać w metodologiczną charakterystykę logiki i matematyki, a po drugie, roztrząsanie czy kognitywistyka jest częścią przyrodoznawstwa, czy należy do nauk humanistyczno-społecznych mija się z celem. Na razie to tylko konstatuję, a wrócę do problemu w związku z interdyscyplinarnością nauk kognitywnych.

Nauki kognitywne na pewno nie są częścią matematyki, aczkolwiek nie brak w nich rozważań silnie stosujących matematykę, aby wspomnieć tylko model percepcji Davida Marra czy obliczeniowe neuronauki. Jeśli kognitywistyka buduje matematyczne wzorce procesów poznawczych czy mentalnych, są to na pewno formalne modele zjawisk empirycznych. Posługując się schematem części kognitywistyki przypomnianym przez Barbarę Von Eckardt, nauką empiryczną jest na pewno psychologia. Nawiasem mówiąc, status psychologii był zawsze żywo dyskutowany. Nomotetyczna czy idiograficzna? Przyrodnicza czy humanistyczna? Dzisiaj te spory są już mocno przebrzmiałe a psychologia jest powszechnie uznawana za empiryczną naukę teoretyczną. To, czy jej przedmiot daje się znaturalizować czy nawet zfizykalizować, nie ma większego znaczenia dla praktyki badań psychologicznych. Jeśli włącza się antropologię do nauk kognitywnych, nie ma powodu odmawiania jej charakteru dyscypliny empirycznej. Sztuczną inteligencję i neuronauki można traktować (patrz wyżej) jako budowanie formalnych modeli rzeczywistych procesów mentalnych. Pozostaje lingwistyka i filozofia. Jeśli chodzi o pierwszą, to na pewno nie jest tak, że całe językoznawstwo znajduje się w obrębie nauk kognitywnych. Trudno było tak skwalifikować onomastykę czy semantykę opisową. Pewnie dlatego wyróżnia się gramatykę kognitywną. W samej rzeczy, przekonanie o istotności języka w procesach poznawczych przyczyniło się do zaliczenia lingwistyki do obszaru nauk kognitywnych. Co więcej, formalne modele języka, np. w ramach gramatyki generatywnej, transformacyjnej czy kategorialnej można z powodzeniem traktować jako schematy rzeczywistego funkcjonowania kompetencji językowej. Niemniej jednak wcale nie jest jasne, dlaczego gramatyka kognitywna ma być fragmentem kognitywistyki, a nie językoznawstwa teoretycznego w dawnym rozumieniu. Podobny problem jest z filozofią. Nie oczekuje się, że cała filozofia zostanie przechrzczona na część kognitywistyki. Wszelako udział filozofii nauki, filozofii umysłu czy epistemologii w dociekaniach kognitywistycznych jest znaczny. Nie miejsce tutaj na rozważanie skomplikowanego problemu stosunku filozofii do empirii. Muszę więc coś zadeklarować, mianowicie pogląd, że filozofia nie korzysta z danych empirycznych tak, jak fizyka, biologia czy psychologia. Nie zmieniają tego próby w kierunku tzw. filozofii eksperymentalnej, gdyż, po pierwsze, są to właśnie próby, a nie rezultaty, a po drugie, często sprawiają wrażenie usiłowania, i to za wszelką cenę, upodobnienia filozofii do typowych nauk empirycznych.

Uwagi powyższe sugerują, że nauki kognitywne składają się z części dość niejednorodnych pod względem metodologicznym. Kognitywiści zapewne zdają sobie z tego sprawę i na ogół rozważają takie problemy metodologiczne (z filozofii nauki), które nie zależą od zróżnicowania poszczególnych składników nauk kognitywnych. Weźmy np. obszerną monografię Hohola o tytule Wyjaśnić umysł. Struktura teorii neurokognitywnych. Pierwsze pytanie, jakie nasuwa się, dotyczy tego, czy wyjaśnianie umysłu jest tylko i wyłącznie domeną teorii neurokognitywnych. Dla uproszczenia załóżmy, że tak. Przyjmę także, iż pojęcie teorii neurokognitywnej jest dobrze określone, tj. że teorią taką jest usystematyzowany zbiór twierdzeń (hipotez) o wystarczającej mocy opisowej, eksplanacyjnej i predyktywnej. Jakie rozważania znajdują się w tej przykładowo wziętej monografii. Mamy w niej prawie wyłącznie filozofię nauki, ilustrowaną przykładami konkretnych badań kognitywistycznych. A więc czytamy o poziomach teoretycznych, heurystykach, schematach, paradygmatach, teoretyzowaniu, uteoretyzowaniu, interpretacji danych empirycznych, błędzie mereologicznym (jest to coś w rodzaju rozumowania pars pro toto; zarzut Bennetta–Hackera), abdukcji, najlepszym wyjaśnianiu, zapętlonej logice uzasadnień, jedności nauki, syntaktycznych strategiach wyjaśniania, semantycznych strategiach wyjaśniania, psychologicznych strategiach wyjaśniania, konwergencji i koherencji. Dwadzieścia lat wcześniej Barbara Von Eckardt poświęciła więcej niż połowę swej książki[21] analizie tego, czy i ewentualnie jak, rozmaite pojęcia i koncepcje z zakresu filozofii nauki stosują się do nauk kognitywnych. Na końcu dodała 50 stron na temat metodologicznej charakterystyki niedojrzałej nauki, polemizując z ujęciami Koła Wiedeńskiego, Kuhna i Laudana. Najwyraźniej broniła kognitywistyki przed deprecjacją ze strony tych, którzy powiadają, że jeśli coś musi nazywać się nauką, na pewno nią nie jest. Dwadzieścia lat później nauki kognitywne są traktowane jako dojrzałe.

Moje uwagi w ostatnim akapicie nie są zamierzone jako krytyka. Obie wspomniane książki przeczytałem z zainteresowaniem. Nie mogę się jednak oprzeć wrażeniu, że zarówno Barbara Von Eckardt jak i Mateusz Hohol przyjmują, że wyjaśnienie metodologicznych podstaw kognitywistyki istotnie przyczynia się do rozwoju nauk kognitywnych. Moje stanowisko jest odmienne. Uważam, że jest to ważne dla filozofii nauki, chociażby z tego powodu, że pojawiła się nowa gałąź w ramach socjologicznego pojęcia nauki, a znacznie mniej istotna dla rozwoju badań kognitywistycznych. Odwołam się do dwóch przykładów, mianowicie cybernetyki i politologii. Pierwsza robiła furorę w latach 1950–70. Uważano ją niemal za nowy kamień filozoficzny, podstawę wreszcie porządnej naukowej ontologii. Niemal wszyscy rozprawiali o systemach, sprzężeniach zwrotnych, sterowaniu w maszynach, organizmach i społeczeństwach, równowadze w złożonych układach, samoregulacji itp. Dzisiaj mało kto o tym pamięta. Niemniej jednak robotyka, systemy samoregulujące się, złożoność techniczna czy teoria chaosu stanowią dziedzictwo cybernetyki jako nauki o sterowaniu w układach złożonych. Norbert Wiener, twórca cybernetyki, dodawał, że dotyczy ona sterowania w maszynach, organizmach i społeczeństwach, ale to była ekstrapolacja. Gdy politologia stała się dyscypliną akademicką w Polsce w latach 60., od razu pojawił się spór o to[22], czy jest to federacja dyscyplin zajmujących się polityką (historia, socjologia, ekonomia, prawoznawstwo i może jeszcze inne), czy też jedna dyscyplina, co podkreślano użyciem nazwy „nauka o polityce” (liczba pojedyncza!). Kontrowersja ta prawie w ogóle nie wpłynęła na praktykę badawczą politologów. Zajmują się tym samym, co 50 lat temu, ewentualnie z dodatkami, gdyż np. ekologia stała się problemem politycznym. Ciekawe jest to, że pierwotne zaangażowanie filozoficzne cybernetyki i politologii było wyjątkowo wielkie, podobnie jak w przypadku obecnych nauk kognitywnych. Trudno o jakieś odpowiedzialne prognozy na temat przyszłego stanu kognitywistyki, ale wydaje mi się, że jej los będzie podobny jak cybernetyki[23]. Nauki kognitywne doprowadzą do wielu ważnych wyników i zastosowań, np. terapeutycznych czy w dydaktyce, ale prędzej czy później stracą swój obecny status, tj. przestaną być rewolucyjną nowością ogarniającą wszystko lub prawie wszystko, co jest do powiedzenia.

Pozostaje jeszcze do omówienia kwestia kognitywistyki w planie integracji czy też interdyscyplinarności. Wszyscy zajmujący się naukami kognitywnymi wskazują, że integrują one różnorodne badania nad poznaniem i ich wyniki. Niemniej jednak, integracja integracji nierówna. Można powiedzieć np., że teoria mnogości zintegrowała matematykę, bo wszystkie teorie matematyczne można przedstawić w języku teorio-mnogościowym. Być może ta integracja zostanie zastąpiona inną, np. w ramach teorii kategorii, ale jak na razie matematyka dostarcza najsilniejszego przykładu integracji i nie tyle interdyscyplinarności, ile transdyscyplinarności. W fizyce jest już znacznie gorzej. Wielu fizyków poszukuje tzw. teorii ostatecznej, tj. takiej, która zunifikowałaby całą fizykę, ale, jak na razie, jest to tylko projekt. Dwie najbardziej fundamentalne teorie fizykalne, tj. mechanika kwantowa i teoria względności nie znajdują wspólnego mianownika. W gruncie rzeczy fizyka jest kolekcją wielu dyscyplin, teoretycznych i eksperymentalnych, i nikt nie rozpacza z tego powodu. Nikt też nie oczekuje, że internalny pluralizm fizyki, jeśli w ogóle zostanie przezwyciężony, to stanie się tak z powodu rozważań o strategiach, wyjaśnieniach czy paradygmatach budowania teorii. W innych teoretycznych naukach przyrodniczych, w szczególności chemii i biologii, sytuacja jest podobna, aczkolwiek mniej klarowana niż w fizyce[24]. Natomiast są udane przykłady integracji nader lokalnej, np. fizykochemia (chemia fizyczna), biofizyka czy biochemia, które odegrały istotną rolę w powstaniu chociażby biologii molekularnej. Należy oczekiwać, że tego rodzaju tendencje i osiągnięcia będą także udziałem nauk kognitywnych. Powstanie neuronauk może być pierwszym zwiastunem w tym zakresie. Jest przy tym rzeczą ważną, czy te lokalne integracje czy przedsięwzięcia interdyscyplinarne powstaną wewnątrz kognitywistyki, czy też będą polegać na fuzji jakiegoś jej fragmentu z czymś należącym do zgoła innej dyscypliny. Być może powstanie biologia kognitywna nie jako projekt bardziej filozoficzny niż przyrodniczy, ale poprzez legitymowaną integrację biologii i fragmentu kognitywistyki. Jeśli tak się stanie, będzie rzeczą obojętną, czy ten rezultat zostanie włączony do nauk kognitywnych, czy też do biologii.

Nie ma najmniejszej wątpliwości, że kognitywistyka zaowocowała powstanie nowego nowym językiem, którym można mówić o rozmaitych kwestiach. W tym jest podobna do cybernetyki, która wykreowała nomenklaturę naukową odpowiadającą społecznej świadomości w dobie automatyzacji. Język kognitywny odpowiada potrzebom epoki masowej komunikacji i wszechobecności urządzeń elektronicznych magazynujących i przenoszących informację. Jestem bardzo daleki od poglądu, że nauka jest wyłącznie produktem technologicznego zaawansowania ludzkości, ale uważam, że kognitywistyka jest znakiem naszych czasów, zapewne nie wiecznotrwałym, ale temporalnie ograniczonym. Rola języka kognitywnego, czy dawniej cybernetycznego, a jeszcze wcześniej ewolucjonistycznego czy mechanistycznego na tym polega, że o pewnych istotnych sprawach najwygodniej mówić żargonem odpowiadającym danej cywilizacji. Wracając do filozofii, trudno dzisiaj wykładać np. epistemologię bez uwzględnienia tego, co dostarczają nauki kognitywne. Jaka kognitywistyka jest może nie każdy widzi, ale każdy z niej korzysta, nawet nie wiedząc o tym.

Bibliografia

Auletta G., Cognitive Biology: Dealing with Information from Bacteria to Minds, Oxford University Press, Oxford 2011.

Bayne T., Montague M. (red.), Cognitive Phenomenology, Oxford University Press, Oxford 2012.

Bechtel W., Graham G. (red.), A Companion to Cognitive Science, Blackwell, Oxford 1998.

Bennett M.R., Hacker P.M.S., Philosophical Foundations of Neuroscience, Wiley-Blackwell, London 2003.

Bennett M.R., Hacker P.M.S., History of Cognitive Neuroscience, Wiley-Blackwell, London 2012.

Bermúdez J.L., Cognitive Science. An Introduction to the Science of Mind, Cambridge University Press, Cambridge 2010.

Bickle J. (red.), The Oxford Handbook of Philosophy and Neuroscience, Oxford University Press, Oxford 2013.

Bremer J., Wprowadzenie do filozofii umysłu, Wydawnictwo WAM, Kraków 2010.

Calvo P., Gomilo T. (red.), Handbook of Cognitive Science. An Embodied Approach, Elsevier, Amsterdam 2008.

Dąbrowski A., Intencjonalność i semantyka, Universitas, Kraków 2013.

Frankish K., Ramsey W.M. (red.), The Cambridge Handbook of Cognitive Science, Cambridge University Press, Cambridge 2012.

Gazzaniga M.S. (red.), The New Cognitive Neuroscience, The MIT Press, Cambridge, MA 2000.

Hohol M., Wyjaśnić umysł. Struktura teorii neurokognitywnych, Copernicus Center Press, Kraków 2013.

Kiverstein J., Wheeler M. (red.), Heidegger and Cognitive Science, Palgrave Macmillan, Basingstoke 2012.

Margolis E., Samuels R., Stich S.P. (red.), The Oxford Handbook of Philosophy of Cognitive Science, Oxford University Press, Oxford 2012.

Miłkowski M., Poczobut R. (red.), Przewodnik po filozofii umysłu, Wydawnictwo WAM, Kraków 2012.

Nadel L. (red.), Encyclopedia of Cognitive Science, Macmillan, London 2003.

Nęcka E., Orzechowski J., Szymura B., Psychologia poznawcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.

Posner M.L. (red.), Foundations of Cognitive Science, The MIT Press, Cambridge. MA 1989.

Schmicking D., Galagher S., Handbook of Phenomenology and Cognitive Science, Springer, Berlin 2009.

Stainton R.L. (red.), Contemporary Debates in Cognitive Science, Blackwell-Wiley, London 2006.

Stillings N.A., Weisler S.E., Chase Ch.H., Weinstein M.H., Garfield J.L., Rissland E.L., Cognitive Science. An Introduction, The MIT Press, Cambridge, MA 1995.

Talmont-Kaminski K., Religion as Magical Ideology: How the Supernatural Reflects Rationality (Religion, Cognition and Culture), Acumen, Durham 2013.

Taylor J.R., Cognitiver Grammar, Oxford University Press, Oxford 2002; wyd. polskie, Gramatyka kognitywna, przeł. M. Buchta, Ł. Wiraszka, Universitas, Kraków 2007.

Von Eckardt B., What is Cognitive Science?, The MIT Press, Cambridge, MA 1993.

Wilson R.A., Keil R.C. (red.), The MIT Encyclopedia of the Cognitive Science, The MIT Press, Cambridge, MA 1999.

Woleński J., Spór o status metodologiczny nauki o polityce, [w:] K. Opałek (red.), Metodologiczne i teoretyczne problemy nauk politycznych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974, s. 32–57.

Woleński J., Kontrowersje metametodologiczne, „Zagadnienia Naukoznawstwa” 1979, nr 3, s. 357–368.

Woleński J., Dyscyplina naukowa a teoria naukowa, „Zagadnienia Naukoznawstwa” 1982, nr 1–2, s. 3–11.

Woleński J., Dwa pojęcia nauki: metodologiczne i socjologiczne, „Prace Komisji Historii Nauki PAU” 2009, t. IX, s. 163–180.

Przypisy

[1] Obszerną analizę metodologiczną nauk można znaleźć w: B. Von Eckardt, What is Cognitive Science?, The MIT Press, Cambridge, MA 1993; N.A. Stillings, S.E. Weisler, Ch.H. Chase, M.H. Weinstein, J.L. Garfield, E.L. Rissland, Cognitive Science. An Introduction, The MIT Press, Cambridge, MA 1995; R.L. Stainton (red.), Contemporary Debates in Cognitive Science, Blackwell-Wiley, London 2006; J.L. Bermúdez, Cognitive Science. An Introduction to the Science of Mind, Cambridge University Press, Cambridge 2010; M. Hohol, Wyjaśnić umysł. Struktura teorii neurokognitywnych, Copernicus Center Press, Kraków 2013. Por. także encyklopedie i podręczniki cytowane w dalszym ciągu artykułu.

[2] Pytań dotyczących zagadnień metodologicznych nauk kognitywnych jest oczywiście znacznie więcej, np. dotyczących wyjaśniania, tworzenia teorii itd.

[3] Wprowadził go Jerzy Perzanowski.

[4] Są oczywiście także pozahumanistyczne użycia, np. „diagnostyka” czy „heurystyka”.

[5] Nie znaczy to, że problematyka kognitywistyczna nie była uprawiana znacznie wcześniej, w gruncie rzeczy od zarania filozofii. Krótki zarys historii nauk kognitywnych znajduje się w: K. Frankish, W.M. Ramsey (red.), The Cambridge Handbook of Cognitive Science, Cambridge University Press, Cambridge 2012, część I. 1 (autorzy: Adele Abrahamsen, William Bechtel), a dłuższy w: W. Bechtel, G. Graham (red.), A Companion to Cognitive Science, Blackwell, Oxford 1998, Część I (autorzy: William Bechtel, Adele Abrahamsen, George Graham).

[6] Cyt. za: B. Von Eckardt, What is Cognitive Science?, op. cit., s. 2.

[7] W kolejności chronologicznej: M.L. Posner (red.), Foundations of Cognitive Science, The MIT Press, Cambridge 1989; W. Bechtel, G. Graham (red.), A Companion to Cognitive Science, op. cit.; R.A. Wilson, R.C. Keil (red.), The MIT Encyclopedia of the Cognitive Science, The MIT Press, Cambridge, MA 1999; L. Nadel (red.), Encyclopedia of Cognitive Science, Macmillan, London 2003; J.L. Bermúdez, Cognitive Science..., op. cit.; K. Frankish, W.M. Ramsey (red.), The Cambridge Handbook..., op. cit.; E. Margolis, R. Samuels, S.P. Stich (red.), The Oxford Handbook of Philosophy of Cognitive Science, Oxford University Press, Oxford 2012.

[8] Literatura z zakresu nauk kognitywnych jest olbrzymia i narasta lawinowo. Problematykę kognitywistyczną szeroko poruszają prace z zakresu filozofii umysłu czy sztucznej inteligencji. Niniejszy artykuł odwołuje się, z niewielkimi odstępstwami, do wybranych opracowań ogólnych w postaci książek.

[9] Jedno z przywołanych opracowań nosi tytuł The Oxford Handbook of the Philosophy of Cognitive Science (Margolis, Samuels, Stich), ale dotyczy nauk kognitywnych. Inna pozycja z tej samej serii (Oxford Handbooks) to The Oxford Handbook of Philosophy and Neuroscience (J. Bickle [red.], Oxford University Press, Oxford 2013). Wcześniej została wydana zbiorowa monografia o filozoficznych podstawach neuronauk (M.R. Bennett, P.M.S. Hacker, History of Cognitive Neuroscience, Wiley-Blackwell, London 2012). Chociaż filozofii jest sporo w tych trzech książkach (zwłaszcza Bennetta i Hackera) są one głównie poświęcone przeglądowi problematyki kognitywistyki (neuronauk).

[10] Por. M.S. Gazzaniga (red.), The New Cognitive Neuroscience, The MIT Press, Cambridge, MA 2000; M.R. Bennett, P.M.S. Hacker, History of Cognitive Neuroscience, op. cit.

[11] E. Nęcka, J. Orzechowski, B. Szymura, Psychologia poznawcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.

[12] J.R. Taylor, Cognitiver Grammar, Oxford University Press, Oxford 2002; wyd. polskie, Gramatyka kognitywna, przeł. M. Buchta, Ł. Wiraszka, Universitas, Kraków 2007.

[13] K. Talmont-Kamiński, Religion as Magical Ideology: How the Supernatural Reflects Rationality (Religion, Cognition and Culture), Acumen, Durham 2013.

[14] G. Auletta, Cognitive Biology: Dealing with Information from Bacteria to Minds, Oxford University Press, Oxford 2011.

[15] Por. D. Schmicking, S. Galagher, Handbook of Phenomenology and Cognitive Science, Springer, Berlin 2009; T. Bayne, M. Montague (red.), Cognitive Phenomenology, Oxford University Press, Oxford 2012; J. Kiverstein, M. Wheeler (red.), Heidegger and Cognitive Science, Palgrave Macmillan, Basingstoke 2012.

[16] Por. A. Dąbrowski, Intencjonalność i semantyka, Universitas, Kraków 2013.

[17] Por. P. Calvo, T. Gomilo (red.), Handbook of Cognitive Science. An Embodied Approach, Elsevier, Amsterdam 2008.

[18] Problemy z pogranicza kognitywistyki i filozofii umysłu są omówione w: J. Bremer, Wprowadzenie do filozofii umysłu, Wydawnictwo WAM, Kraków 2010; M. Miłkowski, R. Poczobut (red.), Przewodnik po filozofii umysłu, Wydawnictwo WAM, Kraków 2012.

[19] Informacje naukoznawcze i z zakresu filozofii nauki wykorzystywane w tym artykule są elementarne. Dlatego nie odsyłam do literatury specjalistycznej. Wykorzystuję pewne ustalenia z moich artykułów: J. Woleński, Kontrowersje metametodologiczne, „Zagadnienia Naukoznawstwa” 1979, nr 3, s. 357–368; Idem, Dyscyplina naukowa a teoria naukowa, „Zagadnienia Naukoznawstwa” 1982, nr 1–2, s. 3–11; Idem, Dwa pojęcia nauki: metodologiczne i socjologiczne, „Prace Komisji Historii Nauki PAU” 2009, t. IX, s. 163–180.

[20] Użyłem zwrotu „z grubsza”, gdyż sprawa była i jest znacznie bardziej skomplikowana. Gdy powstały nauki społeczne o ambicjach wyjaśniających przy pomocy praw ogólnych, tradycyjny podziała na nauki nomotetyczne i idiograficzne wraz z dualizmem sposobów wyjaśniania został zakwestionowany.

[21] B. Von Eckardt, What is Cognitive Science?, op. cit.

[22] Por. J. Woleński, Spór o status metodologiczny nauki o polityce, [w:] K. Opałek (red.), Metodologiczne i teoretyczne problemy nauk politycznych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1974, s. 32–57.

[23] Kazus politologii został przytoczony wyłącznie dla przykładu, w szczególności, dla ilustracji, że spór o jedność czy wielość w ramach danej dyscypliny naukowej nie jest rzadki.

[24] Pomijam nauki humanistyczne czy społeczne, gdyż zagadnienie integracji czy interdyscyplinarności jest w nich jeszcze bardziej skomplikowane. Psychologizm, socjologizm, ekonomizm czy historyzm są m.in. hasłami wskazującymi, jaka dyscyplina jest obierana za wiodącą w integracji.

KATALOGwiosna – lato 2014

COPERNICUS CENTER PRESS działa pod auspicjami Centrum Kopernika Badań Interdyscyplinarnych, ufundowanego przez światowej sławy filozofa, kosmologa i teologa, laureata Nagrody Templetona Michała Hellera.

Nasze publikacje obejmują szerokie spektrum światowej myśli naukowej i filozoficznej: filozofię (w szczególności filozofię nauki i filozofię prawa), teologię, kosmologię, matematykę, logikę i neurobiologię. Wydajemy książki w języku polskim i angielskim, według najwyższych standardów akademickich, merytorycznych i edytorskich.

Aby na bieżąco otrzymywać informacje o naszej ofercie (w tym o tytułach anglojęzycznych) i organizowanych przez nas wydarzeniach, zapraszamy na stronę internetową:

www.ccpress.pl

tel.:+48 12 430 63 00

Copernicus Center Press Sp. z o.o.

pl. Szczepański 8, 31-011 Kraków

e-mail: [email protected]

NOWOŚCI

MAJ 2014

GRANICE NAUKI

Michał Heller

ISBN 978-83-7886-049-5

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 344

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-102-7Cena: 44,90 zł

Czego uczy nas historia nauki? Jak rozumieć czas i jak o nim rozmawiać? Jaką rolę w nauce odgrywają takie wartości, jak dobro i piękno? W swojej najnowszej książce Michał Heller zastanawia się nad trzema zasadniczymi zagadnieniami: czym jest nauka i czemu zawdzięcza ona swoje sukcesy? Jak teorie naukowe mają się do rzeczywistości? Jakie miejsce w naukowym obrazie świata zajmuje człowiek: twórca nauki i odkrywca praw przyrody? Przedmiotem refleksji i analiz wybitnego filozofa i kosmologa są procesy, dotyczące zarówno Wszechświata – rozumianego jako całość – oraz pewnych jego aspektów i zjawisk zachodzących w samej nauce.

MAJ 2014

NEGOCJACJE

Jerzy Stelmach, Bartosz Brożek

ISBN 978-83-7886-097-6

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 216

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-099-0Cena: 39,90 zł

Czy istnieje niezawodna metoda negocjowania? Jakie są teoretyczne podstawy negocjacji? Jakie negocjacyjne mity utrudniają nam rozstrzyganie sporów? Jak negocjować w sposób słuszny, skuteczny, czy ekonomicznie efektywny? W książce Autorzy przedstawiają trzy modele negocjowania – argumentacyjny, topiczno-retoryczny i ekonomiczny – pokazując tym samym, jakimi narzędziami dysponować możemy w procesie rozwiązywania sporów. Prezentowane modele odwołują się do różnych kryteriów negocjowania – słuszności, skuteczności i efektywności ekonomicznej – a Autorzy przekonują, że każdy z nich może być zarówno stosowany samodzielnie, jak i wspólnie. W książce odnaleźć też można krytyczną analizę najpopularniejszych dziś metod negocjowania, zarys logiki negocjacji, obronę erystyki negocjacyjnej i uwagi na temat psychologii negocjacji. Autorzy rozprawiają się także z dwoma negocjacyjnymi mitami: idealnego negocjatora i idealnej metody negocjacyjnej.

MAJ 2014

SENS ŻYCIA I SENS WSZECHŚWIATA

Michał Heller

ISBN 978-83-7886-098-3

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 272

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-075-4Cena: 34,90 zł

O ile oczami wiary widzi się świat inaczej, niż oczami wiedzy naukowej? Jak, w perspektywie teologicznej, sens człowieka wiąże się z sensem Wszechświata? Jaki jest związek „teologii sensu” z „teologią stworzenia”? Pytania o sens człowieka i sens Wszechświata są ze sobą ściśle związane. Właściwie stanowią one jedno Wielkie Pytanie. Człowiek jest genetycznie związany z Wszechświatem. Korzenie człowieka wyrastają z historii Wszechświata. Jeżeli Wszechświat ma sens, to sens ten prawdopodobnie obejmuje także człowieka, ponieważ człowiek jest częścią, więcej: elementem struktury Wszechświata. A czy mógłby istnieć człowiek obdarzony sensem w bezsensownym Wszechświecie? Polecamy wznowienie klasycznej książki słynnego filozofa i kosmologa, poprawione i poprzedzone nowym wstępem Autora.

KWIECIEŃ 2014

PRZEKRÓJ PRZEZ WSZECHŚWIAT

Łukasz Lamża

ISBN 978-83-7886-087-7

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 232

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-088-4Cena: 39,90 zł

Jak wygląda świat z perspektywy mrówki, pojedynczego atomu albo galaktyki? Czy życie mgławicy przypomina życie kontynentu, to zaś życie cząsteczki białka? A może obserwowalny Wszechświat jest tylko maleńkim pyłkiem, a w każdym atomie kryją się nieskończone kosmosy tętniące życiem? Bogato ilustrowana książka prowadzi Czytelnika krok po kroku poprzez skale przestrzenne Wszechświata: od najpotężniejszych struktur kosmicznych, przez świat galaktyk, gwiazd, planet, skał, roślin, mrówek, bakterii, struktur komórkowych, związków chemicznych i atomów, aż po pojedyncze cząstki elementarne. Kolejne rozdziały opisują fascynujący świat śpiewów ziemskiej magnetosfery, wielkich kosmicznych eksplozji i mikroskopijnych soczewek mrówczego oka, a towarzyszący tym opisom komentarz dotyka takich kwestii, jak miejsce człowieka we Wszechświecie, istota nauki i granice naszego poznania oraz piękno, jedność i harmonia Natury we wszystkich jej skalach.

KWIECIEŃ 2014

NOWA HISTORIA EWOLUCJI CZŁOWIEKA

Robin Dunbar

ISBN 978-83-7886-091-4

Tłum. Bartłomiej Kucharzyk

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 254

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-064-8Cena: 39,90 zł

Dlaczego spośród kilkunastu żyjących niegdyś gatunków hominidów przetrwał właśnie homo sapiens? Co właściwie tak mocno odróżnia nas od wszystkich innych istot z którymi dzielimy planetę? Kiedy i jak doszło do tego odróżnienia? „Kim więc jesteśmy my, gatunek malarzy i poetów? Dlaczego, spośród wszystkich gatunków w historii, tylko że ci bezimienni artyści wpadli na to, by zostawić po sobie te subtelne ślady? I, to być może najciekawsze pytanie, dlaczego je zostawili?” Książka ta jest odyseją, wyprawą przez mgły czasu do zamierzchłej przeszłości. Jak, biorąc pod uwagę, że nasze początki nie różnią się niczym od początków wszystkich innych żywych istot, dochodzi w trakcie ludzkiego życia do pojawienia się tych różnic? W którym momencie ewolucji człowieka powstało to, co oddziela nas od pokrewnych nam stworzeń?

KWIECIEŃ 2014

PRZECIW ROZPACZY

Wojciech Załuski

ISBN 978-83-7886-093-8

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 280

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-094-5Cena: 44,90 zł

Uważna refleksja nad kondycją człowieka doprowadziła wielu myślicieli do wniosku, że jej najbardziej charakterystycznym rysem jest tragiczność. Poczucie tragiczności egzystencji było szczególnie intensywne wśród starożytnych Greków epoki przedklasycznej, którzy dali mu ponadczasowy wyraz w poematach Homeryckich, zwłaszcza w Iliadzie. Czy jednak przekonanie o tragiczności życia jest uzasadnione? Czy rzeczywiście istnieją przekonywujące racje za tak gorzką oceną ludzkiej egzystencji? Książka nie próbuje dostarczyć jednoznacznej odpowiedzi na to pytanie; jest ono osobiste, by nie powiedzieć intymne – z rodzaju tych, z którymi każdy musi zmierzyć się samodzielnie i uzyskaną odpowiedź zachować dyskretnie dla siebie, nie próbując do niej przekonywać innych. Może jednak do pewnego stopnia pomóc w systematycznej refleksji nad tym zagadnieniem.

KWIECIEŃ 2014

WYZWANIA REALIZMU

Łukasz Mścisławski

ISBN 978-83-7886-095-2

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 292

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-096-9Cena: 49,90 zł

Czy trudności interpretacyjne nierelatywistycznej mechaniki kwantowej są zagadnieniami, które już dawno przestały być aktualne, czy zawierają jednak pewien twórczy potencjał? Czy istnieje związek między nimi a stanowiskami filozoficznymi, przyjmowanymi przez naukowców? A może konfrontacja trudności z tradycyjnymi pytaniami filozoficznymi da szansę na wypracowanie zupełnie nowych teoretycznych narzędzi badawczych, tak potrzebnych współczesnej fizyce? Książka prezentuje genezę zupełnie nowego spojrzenia na teorie fizyczne, zaproponowane przez brytyjskiego fizyka, Chrisa J. Ishama. Czytelnik zapozna się zarówno z najbardziej znanymi problemami interpretacyjnymi mechaniki kwantowej, jak również z nieco mniej popularnymi, które jednak okazują się mieć doniosłe konsekwencje. Całość prezentacji wskazuje na niezwykłe sprzężenie, które zachodzi między poszukiwaniem coraz ogólniejszych teorii fizycznych, ich formalizmem matematycznym a pewnymi wątkami filozoficznymi.

KWIECIEŃ 2014

ZAGADNIENIA FILOZOFICZNE W NAUCE NR 54

ISSN 0867-8286

Oprawa: miękka

Format: 145x205 mm

Stron: 326

Cena: 29,90 zł

Dostępna jako e-book

Pierwszy artykuł kolejnego, 54. numeru ZFN dotyczy problemu brakującej masy – problemu, który wymusza rewizję nie tylko obowiązujących teorii fizycznych lecz także naszego obrazu świata. Druga, większa część tomu poświęcona jest naukowej i filozoficznej refleksji nad religią i myślą teologiczną. Pierwszy tekst tej części przedstawia problemy i oczekiwania związane z ewolucyjnym podejściem do badań nad religią. Dwa kolejne artykuły mają bardziej filozoficzny charakter. Jeden z nich stanowi dyskusję z pewnymi interpretacjami arystotelesowskiego rozumu czynnego, celem drugiego jest przedstawienie i próba odrzucenia pewnych argumentów przeciwko tzw. teologii naturalnej. Ostatni artykuł numeru poświęcony jest koncepcji emergencji w ujęciu Philipa Claytona i jej możliwym implikacjom na gruncie teologii. Clayton ponownie pojawia się w kolejnym tekście – wywiadzie, jaki przeprowadził z fizykiem, Siergiejem Gribem.

MARZEC 2014

CZY FIZYKA I MATEMATYKA TO NAUKI HUMANISTYCZNE?

Michał Heller, Stanisław Krajewski

ISBN: 978-83-7886-078-5

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 480

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-079-2Cena: 49,90 zł

Czy jest prawdziwe powiedzenie, że wszystkie nauki dzielą się na fizykę i zbieranie znaczków? W takim razie co z matematyką? Czy nauki ścisłe i humanistyka to organiczne części tej samej, ogólnoludzkiej kultury? Wśród ludzi dominuje przeciwstawianie nauk ścisłych, czyli przede wszystkim matematyki i fizyki, naukom humanistycznym. Czasem czyni się to wywyższając ścisłość nauk ścisłych, czasem wskazując na ich ograniczenia, niemożność uchwycenia prawdziwej, żywej złożoności, której nie mogą uchwycić struktury formalne. Tymczasem to przeciwstawienie nie jest absolutne: u źródeł podstawowych pojęć matematyki i fizyki są doświadczenia potoczne, odniesienia do człowieczej perspektywy postrzegania świata, próby jego spontanicznego modelowania, sądy wartościujące.

MARZEC 2014

TRANSCENDENCJA I NATURALIZM

Józef Życiński

ISBN: 978-83-7886-073-0

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 140

Cena: 29,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-077-8Cena: 29,90 zł

Jakie jest miejsce człowieka we wszechświecie w odniesieniu do Boga? Jakie są możliwości i potrzeby poznawcze człowieka? Czy istnieje konflikt między badaniami teologii i nauk przyrodniczych? Choć człowiek od zawsze szuka odpowiedzi na pytania o początki, sens i cel swojego istnienia, nabywając wiedzę i doskonaląc narzędzia, poszukiwania te nadal są fascynujące. Właściwa każdemu z nas natura badacza każe nam przeszukiwać dostępną rzeczywistość w nadziei na zrozumienie Bożych zamysłów. Książka jest przewodnikiem po tej wędrówce, pokazującym poprzez dokonania filozofów i przyrodników jak silna i intelektualnie owocna jest ludzka potrzeba sensu, ładu i piękna. To pochwała rozumu jako narzędzia zdolnego odczytywać Bożą obecność w świecie i świadectwo przekonania, że wiara i rozum wspólnie służą człowiekowi w odnalezieniu swojego miejsca we wszechświecie i że nie ma między nimi konfliktu.

LUTY 2014

ELEMENTY FILOZOFII PRZYRODY

Michał Heller, Tadeusz Pabjan

ISBN 978-83-7886-065-5

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 272

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-075-4Cena: 39,90 zł

Dlaczego Księga Przyrody zapisana jest językiem matematyki? Co teorie fizyczne mówią na temat przestrzeni? Skąd wzięły się wszechświat, życie i umysł? Nauka wyrosła z filozofii przyrody i nigdy nie zdołała podciąć swoich filozoficznych korzeni. Autorzy przeprowadzają czytelnika przez historię ludzkiego postrzegania przyrody ożywionej i nieożywionej i coraz bardziej udane próby ujęcia zjawisk w karby matematycznych równań – to znakomita lektura i kompendium wiedzy dla każdego, kto interesuje się osiągnięciami nauki lub kogo pociągają filozoficzne koncepcje. To książka, która w zwięzły i klarowny sposób pomaga zrozumieć czym jest nauka, jak rodziły się najważniejsze teorie i jakie wizje czasu, przestrzeni, materii, przyczynowości, a nawet życia i całego wszechświata owe teorie implikują.

LUTY 2014

ELEMENTY MECHANIKI KWANTOWEJ DLA FILOZOFÓW

Michal Heller

ISBN: 978-83-7886-066-2

Oprawa: miękka

Format: 140x215 mm

Stron: 192

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-074-7Cena: 34,90 zł

Jak wygląda prawdziwa struktura materii? Czy najbardziej fundamentalnymi prawami natury rządzi prawdopodobieństwo, a nie konieczność? Dlaczego świat kwantów rządzi się prawami sprzecznymi ze zdrowym rozsądkiem? Mechanika kwantowa narodziła się w pierwszych dekadach ubiegłego stulecia, gdy panowało powszechne przekonanie, że natura skrywa już niewiele tajemnic. Sformułowanie teorii kwantów obaliło ten optymistyczny pogląd – stało się jasne, że przyroda w najmniejszej skali funkcjonuje całkowicie inaczej niż w skali, w której działają nasze zmysły. Świat cząstek elementarnych, zjawiska nielokalne, indeterminizm i wiele paradoksów pociąga zwłaszcza filozofów, bo sprzeczny ze zdrowym rozsądkiem obraz mikroświata wywołuje doniosłe filozoficzne konsekwencje.

LUTY 2014

GRANICE INTERPRETACJI

Bartosz Brożek

ISBN: 978-83-7886-068-6

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 280

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-081-5Cena: 34,90 zł

Czy rozumienie przypomina rozmowę, widzenie, czy taniec? Czy istnieje język doskonały? Czym jest interpretacja? Czy poza jej granicami leży tylko nonsens? Autor odpowiada na pytanie, dlaczego w świecie komunikacji jesteśmy skazani na interpretację; posiłkując się ustaleniami współczesnych nauk kognitywnych i teorii ewolucji, a także czerpiąc z tradycji filozofii analitycznej dowodzi, że nie może istnieć język doskonały niepodatny na interpretację. Zastanawia się również nad strukturą rozumienia i pokazuje, że zbyt pochopne próby interpretacji mogą nas prowadzić w krainę bełkotu. To pierwsza w literaturze polskiej próba zmierzenia się ze zjawiskiem interpretacji, oparta w znacznej mierze na tym, co biologia mówi o ludzkiej zdolności rozumienia.

LUTY 2014

NIEDOMKNIĘTY BILANS WSZECHŚWIATA

Tadeusz Pabjan

ISBN 978-83-7886-067-9

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 240

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-076-1Cena: 34,90 zł

Czym jest ciemna energia? Jakie obiekty lub cząstki tworzą ciemną materię? Skąd wiadomo, że wszechświat składa się głównie z ciemnej materii i jest wypełniony ciemną energią? Z czego składa się wszechświat? Jeszcze nie tak dawno fizycy sądzili, że dobrze znają odpowiedź na to pytanie, i że potrafią dokładnie zidentyfikować wszystkie obiekty, które dają swój wkład do całkowitej masy wszechświata. Problem pojawił się wtedy, gdy obserwacje astronomiczne dostarczyły dowodów na obecność znacznych ilości dodatkowej, niewidocznej materii i na przyspieszenie ekspansji wszechświata rozpychanego tajemniczą energią, która jest równoważna masie. Po przeprowadzeniu wstępnych oszacowań okazało się, że wszystkie znane do tej pory postaci materii to tylko wierzchołek gigantycznej góry lodowej. Co znajduje się pod powierzchnią wody?

WYJAŚNIĆ UMYSŁ

Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-014-3

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 420

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-038-9Cena: 49,90 zł

Dzięki neuronauce poznawczej możliwa staje się realizacja odwiecznego marzenia filozofów: wyjaśnienie tajemnic funkcjonowania ludzkiego umysłu. Ta złożona dyscyplina nie może się obyć bez szerokiego wachlarza metod badawczych. Skomplikowany przedmiot badań i zróżnicowane metody pozyskiwania danych wymagają postawienia pytań o spójność całej dyscypliny i wyjaśniającą moc teorii neurokognitywnych. Mateusz Hohol w swojej książce stawia te pytania i formułuje na nie trafne odpowiedzi.

BESTSELLERY

BÓG I NAUKA. Moje dwie drogi do jednego celu

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-018-1

Tłum.: Ewa Nicewicz-Staszowska

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 125x195 mm

Stron: 254

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-036-5Cena: 34,90 zł

W jakiego Boga wierzą naukowcy? Co wspólnego z modlitwą ma rozwiązywanie równań? Dlaczego nie należy zapychać Bogiem dziur w nauce? Co nauka może dać teologii? Czemu teoria ewolucji jest aż teorią, a koncepcja Inteligentnego Projektu zahacza o herezję? Michał Heller w pasjonującej rozmowie z włoskim dziennikarzem Giulio Brottim opowiada o dwóch na pozór wykluczających się wartościach, które ukształtowały jego życie: religii i nauce. Wybitny uczony wspomina również wydarzenia ze swojego życia: trudy dzieciństwa na Syberii, studia, pracę duszpasterską i naukową w czasach komunizmu, a także dzieli się refleksją nad kondycją współczesnego chrześcijaństwa i powszechnej znajomości nauki.

STWORZENIE I POCZĄTEK WSZECHŚWIATA

Michał Heller, Tadeusz Pabjan

ISBN: 978-83-7886-043-3

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 184

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-056-3Cena: 34,90 zł

Jak pogodzić wiarę w stworzenie świata przez Boga z wiedzą naukową? Jak się ma biblijny opis stworzenia do około czternastu miliardów lat historii wszechświata i ewolucyjnego pochodzenia ciała i umysłu człowieka? Czy nowoczesny, naukowy światopogląd wyklucza religijność i czyni z niej zabobon? To pytania, jakie przed sobą muszą postawić nie tylko naukowcy, filozofowie i teologowie. Stawia je każdy, kto racjonalnie podchodzi do swojej wiary. Książka ta jest praktycznym, podstawowym kursem z teologii stworzenia, filozofii nauki, kosmologii i teorii ewolucji Została napisana między innymi z myślą o katechetach, jako pomoc dydaktyczna w nauczaniu przez nich religii uczniów wszystkich klas szkół podstawowych, gimnazjów i pogimnazjalnych.

LISTOPAD 2013

KOSMICZNY PROJEKT

Paul Davies

ISBN 978-83-7886-019-8

Tłum. Aleksandra Bielaczyc

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 360

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-060-0Cena: 49,90 zł

Dlaczego we wszechświecie odnajdujemy porządek? Jaka jest natura i przyczyna procesu samoorganizacji, dzięki któremu powstały gwiazdy, planety i my sami? Czy należy spojrzeć głębiej niż sięgają prawa fizyki, by zrozumieć zadziwiającą kreatywność natury? Opierając się na odkryciach i teoriach pochodzących z różnych dyscyplin – od matematyki i fizyki przez informatykę i biologię, aż do genetyki i neuronauki – Paul Davies przedstawia prowokacyjną teorię dotyczącą źródła stwórczego potencjału wszechświata.

UMYSŁ MATEMATYCZNY

Bartosz Brożek, Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-047-1

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 280

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-063-1Cena: 34,90 zł

Skąd wzięła się matematyka? Jaką drogę przyjęła ewolucja zdolności matematycznych? Co ma wspólnego matematyka z metaforami? Czy obiekty matematyczne istnieją poza czasem i przestrzenią? Czy nauka potrafi wyjaśnić niepojętą skuteczność matematyki w odkrywaniu praw przyrody? Autorzy przedstawiają najnowsze ustalenia nauk neurokognitywnych i ewolucyjnych w odniesieniu do natury matematyki. Pokazują, że ewolucję zdolności matematycznych wyjaśnić można odwołując się nie tylko do wrodzonych umiejętności protomatematycznych, ale także do roli ewolucji kulturowej. Jest to pierwsza w literaturze polskiej pozycja, która zdaje relację z najnowszych ustaleń neurobiologii i psychologii odnośnie do zdolności matematycznych, a przy tym dostarcza pogłębionej, filozoficznej refleksji w odpowiedzi na pytanie, czy da się wyjaśnić naturę matematyki.

FILOZOFIA EKONOMII

Marcin Gorazda

ISBN: 978-83-7886-044-0

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 412

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-061-7Cena: 49,90 zł

Dlaczego nie można przewidzieć kryzysów ekonomicznych? Czy filozofowie mogą pomóc w ich przewidywaniu? Jaki świat ukrywa się za skomplikowanymi teoriami ekonomii? Na te oraz na szereg innych pytań podejmuje próby odpowiedzi filozofia ekonomii, dziedzina w zasadzie dotychczas nieobecna w polskiej nauce i literaturze. Autor wprowadza nas stopniowo w problemy ekonomii, przedmiotu jej badań i stosowanych metod, począwszy od filozofów starożytnych poprzez średniowiecznych scholastyków, merkantylistów, fizjokratów i klasyków ekonomii. Kluczowa jednak część poświęcona jest myśli nowożytnej i współczesnej.

MORALNOŚĆ MÓZGU

Patricia Churchland

ISBN: 978-83-7886-031-0

Tłum.: Mateusz Hohol, Natalia Marek

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 368

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-058-7Cena: 49,90 zł

Skąd bierze się moralność? Czy jej źródeł można poszukiwać w biologii? Jaką rolę odgrywa mózg w kształtowaniu naszych postaw moralnych? Czy moralność jest czymś specyficznie ludzkim? W Moralności mózgu Patricia Churchland zabiera czytelnika w podróż po świecie najnowszych odkryć neuronauki i ewolucjonizmu. Celem tej niezwykłej podróży jest zrozumienie podstawowych wartości, dzięki którym nasze życie społeczne jest także życiem moralnym. Stawiane przez autorkę śmiałe pytania i udzielane na nie – nieraz jeszcze śmielsze – odpowiedzi,zainteresować powinny wszystkich tych, których nurtuje nie tylko zagadka pochodzenia moralności, ale także chcących zrozumieć naturę ludzką.

KATALOG ALFABETYCZNY

„BYŁEM PANA PRZECIWNIKIEM [PROFESORZE EINSTEIN]...”

Paweł Polak

ISBN: 978-83-62259-32-8

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 462

Cena: 129,90 zł

„To nie tylko niezwykle interesujące dzieje pewnej polemiki, lecz również portret naukowego środowiska Lwowa na przestrzeni kilku pierwszych dekad XX stulecia” (prof. M. Heller). „Drobiazgowe odtworzenie niepowtarzalnej atmosfery tego specyficznego centrum dyskusyjnego, przejrzysty język i logiczny układ książki sprawiają, że jej lektura staje się swoistym zaproszeniem do fascynującej podróży po miejscach, epizodach, postaciach i strukturach naukowych” (dr hab. K. Maślanka).

BÓG I NAUKA

Michał Heller Tłum.: Ewa Nicewicz-Staszowska

ISBN: 978-83-7886-018-1

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 125x195 mm

Stron: 254

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-036-5Cena: 34,90 zł

W jakiego Boga wierzą naukowcy? Co wspólnego z modlitwą ma rozwiązywanie równań? Co nauka może dać teologii? Czemu teoria ewolucji jest aż teorią, a koncepcja Inteligentnego Projektu zahacza o herezję? Michał Heller w pasjonującej rozmowie z włoskim dziennikarzem Giulio Brottim opowiada o dwóch na pozór wykluczających się wartościach, które ukształtowały jego życie: religii i nauce. Wybitny uczony wspomina również wydarzenia ze swojego życia: trudy dzieciństwa na Syberii, studia, pracę duszpasterską i naukową w czasach komunizmu, a także dzieli się refleksją nad kondycją współczesnego chrześcijaństwa i powszechnej znajomości nauki.

CZY NAUKA ZASTĄPI RELIGIĘ?

red. Bartosz Brożek, Janusz Mączka

ISBN: 978-83-62259-14-4

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 238

Cena: 59,90 zł

Pytanie „Czy nauka zastąpi religię?” rozumieć można na różne sposoby. Może ono presuponować pogląd, że nauka przejmuje funkcje, które spełnia religia. Inni odczytają je jako pytanie retoryczne: nauka nie może zastąpić religii, bo ta odpowiada na inne potrzeby. Wreszcie, pytanie to, choć sugeruje pewną rozłączność nauki i religii, wskazuje zarazem na to, co łączy te dwa zjawiska – na racjonalność. To właśnie racjonalność umożliwia autentyczny dialog pomiędzy nauką a religią.

DOWODY ONTOLOGICZNE

red. Tadeusz Wszołek

ISBN: 978-83-62259-07-6

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 288

Cena: 59,90 zł

Święty Anzelm z Canterbury w stosunkowo krótkim tekście sformułował argument na istnienie Boga, który już ponad 900 lat rodzi skrajne reakcje: przyciąga i fascynuje, ale też odpycha i irytuje. Trudno wskazać inny filozoficzno-teologiczny tekst, który byłby tak płodny i inspirujący. Wszyscy za podziwu godne uznają to, że człowiek był w ogóle zdolny do wskazania takiej drogi poznania Boga. Książka zawiera nowe studia poświęcone ratio Anselmi, które powstały w związku z 900. rocznicą śmierci Biskupa z Canterbury.

EKSPERYMENTALNA METAFIZYKA

Tadeusz Pabjan

ISBN: 978-83-62259-27-4

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 368

Cena: 79,90 zł

Mechanika kwantowa jest jedną z najważniejszych i najlepiej potwierdzonych empirycznie teorii współczesnej nauki. Odwołując się do argumentów irlandzkiego fizyka Johna Stewarta Bell, autor książki wykazuje, że doprecyzowanie wszystkich istotnych zagadnień o charakterze konceptualnym ma fundamentalne znaczenie dla poprawnej interpretacji formalizmu mechaniki kwantowej, formułuje również argumenty za zasadnością określania dyskutowanej przez siebie problematyki z pogranicza nauki i filozofii mianem eksperymentalnej metafizyki.

ELEMENTY

EuklidesTłum. i komentarz: Piotr Błaszczyk, Kazimierz Mrówka

ISBN: 978-83-7886-013-6

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 330

Cena: 69,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-057-0Cena: 69,90 zł

Elementy Euklidesa są arcydziełem literatury matematycznej i najważniejszą pracą naukową wszech czasów. „Wielkość”, „stosunek”, „proporcja”, „wielokrotność” to pojęcia, z których Euklides stworzył teorię spełniającą w matematyce greckiej taką funkcję, jaką we współczesnej matematyce pełnią liczby rzeczywiste. Teoria „wielkości” stanowi fundament teorii figur podobnych. Podobieństwo figur to kod, którym posługuje się ludzkość od ponad dwóch tysięcy lat. Tym dwóm księgom poświęcona jest niniejsza praca, zawierająca pierwszy polski przekład z języka greckiego wraz z komentarzem.

EPISTEMOLOGIA INFORMACJI

Marek Hetmański

ISBN: 978-83-7886-046-4

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 366

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-069-3Cena: 59,90 zł

Niniejsza monografia jest prezentacją podmiotowych i poznawczych aspektów kategorii informacji i jej znaczenia dla epistemologicznych analiz poznania i wiedzy. Zawiera historię i stan badań nad informacją - także tych rozwijanych w ramach filozofii informacji. Omówione są nie tylko naukowe, ale również kulturowe zmiany spowodowane przez technologie informatyczne, w szczególności takie zjawiska jak nadmiar i niedobór informacji, wieloznaczność i niewiarygodność komunikatów oraz dezinformujący charakter niektórych wytworów masowej kultury.

EWOLUCJA ŻYCIA I EWOLUCJA WSZECHŚWIATA

red. Janusz Mączka, Paweł Polak

ISBN: 978-83-62259-15-1

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 212

Cena: 59,90 zł

Pojęciem ewolucji posługują się matematycy, astronomowie, socjolodzy, psycholodzy. Właściwie nie ma takiego obszaru badawczego, w którym pojęcie to by nie występowało, można zatem pokusić się o postawienie następującej tezy: pojęcie ewolucji wyrasta nie tyle z krytycznej refleksji nad zmiennością świata przyrody, ile raczej swoje źródło czerpie z głębokiej struktury świata. Badając ewolucję (w różnych jej wymiarach), przybliżamy się do prawdy o sposobie funkcjonowania całego wszechświata.

FENOMEN NORMATYWNOŚCI

Bartosz Brożek, Anna Brożek, Jerzy Stelmach

ISBN: 978-83-7886-032-7

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 226

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-040-2Cena: 34,90 zł

Książka stanowi próbę zmierzenia się z zagadką normatywności. Autorzy starają się odpowiedzieć na pytanie, jak należy rozumieć pojęcia normatywne, takie jak obowiązek, powinność czy poprawność. Fenomen normatywności to unikalna w polskiej literaturze filozoficznej próba spojrzenia na kwestie związane z normatywnością w całej ich złożoności, a przy tym poszukująca wspólnych podstaw dla rozmaitych wcieleń dyskursu normatywnego.

FILOZOFIA EKONOMII

Marcin Gorazda

ISBN: 978-83-7886-044-0

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 412

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-061-7Cena: 49,90 zł

Dlaczego nie można przewidzieć kryzysów ekonomicznych? Czy filozofowie mogą pomóc w ich przewidywaniu? Jaki świat ukrywa się za skomplikowanymi teoriami ekonomii? Na te oraz na szereg innych pytań podejmuje próby odpowiedzi filozofia ekonomii, dziedzina w zasadzie dotychczas nieobecna w polskiej nauce i literaturze. Autor wprowadza nas stopniowo w problemy ekonomii, przedmiotu jej badań i stosowanych metod, począwszy od filozofów starożytnych poprzez średniowiecznych scholastyków, merkantylistów, fizjokratów i klasyków ekonomii. Kluczowa jednak część poświęcona jest myśli nowożytnej i współczesnej.

FILOZOFIA KOSMOLOGII

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-020-4

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 178

Cena: 29,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-037-2Cena: 29,90 zł

Co to znaczy, że wszechświat się rozszerza? Czy Wielki Wybuch rzeczywiście był jego początkiem? Dlaczego nocne niebo nie świeci jednostajnym blaskiem? Michał Heller we właściwym sobie klarownym i pasjonującym wywodzie oprowadza Czytelnika po gąszczu tematów filozoficznych, które towarzyszyły kosmologii od jej zarania, aż do momentu uformowania się jej jako dojrzałej nauki empirycznej. Książka jest pierwszym polskim dziełem, które mierzy się z problematyką rodzącą się na styku pozornie odległych dyscyplin, jakimi są filozofia i kosmologia.

FILOZOFIA PRZYPADKU

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-005-1

Oprawa: miękka

Format: 125x195 mm

Stron: 332

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-021-1Cena: 29,90 zł

W biologicznej ewolucji przypadek odgrywa rolę nadrzędną – jest źródłem zmienności gatunków. Autor proponuje szersze spojrzenie. Odwołując się do historii pojęcia przypadku i jego ewolucji wskazuje miejsce, jakie przypadki zajmują w strukturze całego wszechświata. A miejsca te są... nieprzypadkowe. Dlatego Filozofię przypadku można zadedykować i polecić każdemu, kto potrafi dostrzec głębię samego pytania o istotę przypadku. I ciekaw jest odpowiedzi.

FILOZOFIA PRZYPADKU

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-016-7

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

stron: 332

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-021-1Cena: 29,90 zł

KOSMICZNY PROJEKT

Paul DaviesTłum.: Aleksandra Bielaczyc

ISBN: 978-83-7886-019-8

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 360

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-060-0Cena: 49,90 zł

Dlaczego we wszechświecie odnajdujemy porządek? Jaka jest natura i przyczyna procesu samoorganizacji, dzięki któremu powstały gwiazdy, planety i my sami? Czy należy spojrzeć głębiej niż sięgają prawa fizyki, by zrozumieć zadziwiającą kreatywność natury? Opierając się na odkryciach i teoriach pochodzących z różnych dyscyplin – od matematyki i fizyki przez informatykę i biologię, aż do genetyki i neuronauki – Paul Davies przedstawia prowokacyjną teorię dotyczącą źródła stwórczego potencjału wszechświata.

MAŁPY I FILOZOFOWIE

Frans de WaalTłum.: Bartosz Brożek, Michał Furman

ISBN: 978-83-7886-030-3

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 252

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-059-4Cena: 49,90 zł

Prowokacyjna książka Fransa de Waala, światowej sławy prymatologa, podejmuje problem źródeł i ewolucji moralności. W oparciu o ustalenia badań nad zachowaniem naczelnych, de Waal przekonuje, że źródeł naszej moralności szukać należy w ewolucyjnej przeszłości człowieka i u naszych najbliższych ewolucyjnych krewnych. Książka zawiera także polemiki z poglądami de Waala autorstwa Petera Singera, Christine M. Korsgaard, Philipa Kitchera oraz Roberta Wrighta.

MORALNOŚĆ MÓZGU

Patricia ChurchlandTłum.: Mateusz Hohol, Natalia Marek

ISBN: 978-83-7886-031-0

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 368

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-058-7Cena: 49,90 zł

W Moralności mózgu Patricia Churchland zabiera czytelnika w podróż po świecie najnowszych odkryć neuronauki i ewolucjonizmu. Celem tej niezwykłej podróży jest zrozumienie podstawowych wartości, dzięki którym nasze życie społeczne jest także życiem moralnym. Stawiane przez autorkę śmiałe pytania i udzielane na nie – nieraz jeszcze śmielsze – odpowiedzi, zainteresować powinny wszystkich tych, których nurtuje nie tylko zagadka pochodzenia moralności, ale także chcących zrozumieć naturę ludzką.

NIEOBLICZALNA OBLICZALNOŚĆ

Maria Piesko

ISBN: 978-83-62259-03-8

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 216

Cena: 49,90 zł

Czy możliwa jest sztuczna inteligencja? Jedni powiadają „Już istnieje!”. „Nigdy jej nie stworzymy!” – odpowiadają inni. Od prawie wieku istnieje i rozwija się teoria wyznaczająca możliwości i ograniczenia komputerów. O jej kontekście historycznym, podstawowych twierdzeniach i granicach jej zastosowań w przystępny, lecz nie powierzchowny sposób traktuje Nieobliczalna obliczalność.

NOWA HISTORIA EWOLUCJI CZŁOWIEKA

Robin DunbarTłum.: Bartłomiej Kucharzyk

ISBN: 978-83-7886-029-7

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 254

Cena: 49,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-064-8Cena: 49,90 zł

Książka ta jest odyseją, wyprawą przez mgły czasu do zamierzchłej przeszłości. Co właściwie tak mocno odróżnia nas od wszystkich innych gatunków z którymi dzielimy planetę? W którym momencie ewolucji człowieka powstało to, co oddziela nas od pokrewnych nam stworzeń? I, pytanie które chyba najbardziej dręczy Autora, dlaczego to właśnie nasz rodowód okazał się tak znakomity?

OBLICZA RACJONALNOŚCI. WOKÓŁ MYŚLI MICHAŁA HELLERA

red. Bartosz Brożek, Janusz Mączka, Wojciech P. Grygiel, Mateusz L. Hohol

ISBN: 978-83-62259-23-6

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 264

Cena: 59,90 zł

Idee filozoficzne, by dojrzeć, potrzebują odpowiedniej gleby; dla filozofii glebą taką jest dyskusja. Michał Heller pisze, z aprobatą przywołując Poppera, że dyskutowalność uznać należy za warunek konieczny racjonalnej argumentacji filozoficznej. Idee Michała Hellera, kryjące się pod takimi hasłami, jak „filozofia w nauce”, „logika zapętleń”, „matematyczność świata” czy „teologia nauki”, niewątpliwie spełniają warunek dyskutowalności, a celem tego tomu jest sprawić, by były nie tylko dyskutowalne, ale i dyskutowane.

PREDYKACJA

Jacek Paśniczek

ISBN: 978-83-7886-045-7

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 350

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-080-8Cena: 59,90 zł

W prezentowanej monografii centralnym pojęciem, wokół którego ogniskują się rozważania ontologiczne jest pojęcie predykacji wyrażające przysługiwanie własności przedmiotom. Predykacja jest traktowana jako relacja między fundamentalnymi kategoriami ontologicznymi – kategoriami przedmiotów i własności. Logika analizuje różne możliwe pojęcia predykacji i tym samym stanowi podstawę teoretyczną przyjętej w niniejszej monografii ontologicznej perspektywy badawczej.

SENS ŻYCIA I SENS WSZECHŚWIATA

Michał Heller

ISBN: 978-83-7886-048-8

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 125x195 mm

Stron: 262

Cena: 39,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-062-4Cena: 39,90 zł

O ile oczami wiary widzi się świat inaczej, niż oczami wiedzy naukowej? Jak, w perspektywie teologicznej, sens człowieka wiąże się z sensem wszechświata? Jaki jest związek „teologii sensu” z „teologią stworzenia”? Pytania o sens człowieka i sens wszechświata stanowią jedno Wielkie Pytanie. Człowiek jest genetycznie związany z wszechświatem. Korzenie człowieka wyrastają z historii wszechświata. Jeżeli Wszechświat ma sens, to sens ten prawdopodobnie obejmuje także człowieka, ponieważ człowiek jest częścią, więcej: elementem struktury wszechświata. A czy mógłby istnieć człowiek obdarzony sensem w bezsensownym wszechświecie?

STRUKTURA REWOLUCJI METANAUKOWEJ

Józef Życiński

ISBN: 978-83-7886-011-2

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 376

Cena: 44,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-022-8Cena: 39,90 zł

W erudycyjnym i usystematyzowanym wywodzie Józef Życiński przedstawia summę swoich wieloletnich badań na gruncie filozofii nauki, pokazuje ukryte mechanizmy rządzące ewolucją nauki od jej początków aż po czasy nam współczesne. Autor skupił swoją uwagę na jednej rewolucji – metanaukowej. To, co się dzieje w nauce, ma oddźwięk – niekiedy bardzo daleko idący – w szeroko rozumianej przestrzeni kultury; szeroko rozumianej, bo obejmującej duże obszary życia współczesności.

STWORZENIE I POCZĄTEK WSZECHŚWIATA

Michał Heller, Tadeusz Pabjan

ISBN: 978-83-7886-043-3

Oprawa: twarda

Format: 140x215 mm

Stron: 184

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-056-3Cena: 34,90 zł

Książka ta jest praktycznym, podstawowym kursem z teologii stworzenia, filozofii nauki, kosmologii i teorii ewolucji. Polecamy ją wszystkim osobom religijnym, borykającym się z problemami z pogodzeniem swojej wiary z naukowym obrazem świata, a także tym, którzy są przekonani, że w XXI wieku religia jest wyłącznie zabobonem. Być może argumentacja zawarta w tej książce przekona ich, że nie ma zasadniczej sprzeczności pomiędzy prawdami teologii, a prawdami nauk przyrodniczych. Została ona napisana między innymi z myślą o katechetach, jako pomoc dydaktyczna w nauczaniu przez nich religii.

ŚWIAT MATEMATYKI I JEJ MATERIALNYCH CIENI

Józef Życiński

ISBN: 978-83-7886-012-9

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 125x195 mm

Stron: 248

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-023-5Cena: 34,90 zł

Czy obiekty matematyczne się tworzy, czy odkrywa? Czy istnieją one w Platońskim polu racjonalności, budując matrycę tego, co może się urzeczywistnić? W komputerze zmarłego przedwcześnie Arcybiskupa Józefa Życińskiego znaleziono niemal ukończony tekst książki, będący zapisem wykładów, które w roku akademickim 2006/2007 prowadził na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Prezentujemy Państwu jej ostateczną wersję, zredagowaną i opatrzoną wstępem Michała Hellera.

TEORIA IMPERATYWÓW

Anna Brożek

ISBN: 978-83-7886-004-4

Oprawa: twarda z obwolutą

Format: 163x240 mm

Stron: 344

Cena: 59,90 zł

Chociaż rola imperatywów i interrogatywów w komunikacji jest równie ważna jak deklaratywów, semiotyczna i logiczna refleksja nad pierwszymi dwiema kategoriami wyrażeń wydaje się nadal pozostawać daleko w tyle za refleksją nad trzecią kategorią. Niniejsza książka to filozoficzna monografia imperatywów, która w intencji ma przyczynić się do zmniejszenia tego dystansu. Jej ramy to z jednej strony filozoficzne tło teorii imperatywów, oraz z drugiej strony – prezentacja wybranych zastosowań tej teorii.

TWARDOWSKI. Myśl, mowa i czyn

Anna Brożek, Jacek Jadacki

ISBN: 978-83-7886-033-4

Oprawa: miękka ze skrzydełkami

Format: 163x240 mm

Stron: 653

Cena: 99,90 zł

Niniejsza edycja zawiera pisma polskie Kazimierza Twardowskiego z zakresu logiki i gramatyki, epistemologii i psychologii, estetyki i etyki, metodologii i dydaktyki oraz historii filozofii, które zostały opublikowane, ale nie znalazły się dotąd w żadnym wydanym tomie zbiorowym jego prac, ani nie stanowią jego samodzielnych pozycji książkowych.

UMYSŁ MATEMATYCZNY

Bartosz Brożek, Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-047-1

Oprawa: twarda

Format: 125x195 mm

Stron: 280

Cena: 34,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-063-1Cena: 34,90 zł

Książka przedstawia najnowsze ustalenia nauk neurokognitywnych i ewolucyjnych w odniesieniu do natury matematyki. Jest to pierwsza w literaturze polskiej pozycja, która zdaje relację z najnowszych ustaleń neurobiologii i psychologii odnośnie do zdolności matematycznych, a przy tym dostarcza pogłębionej, filozoficznej refleksji w odpowiedzi na pytanie, czy da się wyjaśnić naturę matematyki.

W ŚWIECIE POWINNOŚCI

Bartosz Brożek, Mateusz Hohol, Łukasz Kurek, Jerzy Stelmach

ISBN: 978-83-7886-028-0

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 302

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-039-6Cena: 49,90 zł

Niniejszy zbiór esejów zapoznaje Czytelnika z badaniami dotyczącymi problemu normatywności podjętymi nie tylko z perspektywy filozoficznej, lecz również psychologicznej oraz kognitywistycznej. W tomie znaleźć można eseje dotyczące normatywności dyskursu epistemicznego, problemu naturalizacji normatywności, jak również analizujące podstawowe pojęcia normatywne. Ponadto Czytelnik będzie mógł zapoznać się z normatywnymi aspektami etyki, matematyki, języka, moralności oraz umysłu.

WYJAŚNIĆ UMYSŁ

Mateusz Hohol

ISBN: 978-83-7886-014-3

Oprawa: miękka

Format: 163x240 mm

Stron: 420

Cena: 59,90 zł

Dostępna jako e-book:ISBN 978-83-7886-038-9