Współpraca jednostek Samorządu Terytorialnego z organizacjami pozarządowymi ebook

zakupiono w sklepie:

Legimi

identyfikator transakcji:

12873670

znak wodny:

WYKAZ SKRÓTÓW

k.c. – ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z późn. zm.)

k.p.a. – ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (tekst jedn.: Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z późn. zm.)

Konstytucja RP – Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm. i sprost.)

OwSS – Orzecznictwo w Sprawach Samorządowych

pr. stow. – ustawa z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 79, poz. 855 z późn. zm.)

u.d.p.p. – ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 234, poz. 1536 z późn. zm.)

u.f. – ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (tekst jedn.: Dz. U. z 1991 r. Nr 46, poz. 203 z późn. zm.)

u.f.p. – ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240 z późn. zm.)

u.r. – ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 152, poz. 1223 z późn. zm.)

u.s. – ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. Nr 127, poz. 857 z późn. zm.)

u.s.g. – ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1591 z późn. zm.)

u.s.p. – ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1592 z późn. zm.)

u.s.w. – ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (tekst jedn.: Dz. U. z 2001 r. Nr 142, poz. 1590 z późn. zm.)

u.z.p.p.r. – ustawa z dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712 z późn. zm.)

WPROWADZENIE

Organizacje pozarządowe są istotnym elementem funkcjonowania państwa. Dają one możliwość rozwijania aktywności obywatelskiej, ale także pozwalają na efektywną realizację zadań publicznych, w tym również zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego. Niezbędna w zakresie rozwijania „trzeciego sektora” jest współpraca organów administracji publicznej będących najbliżej obywatela – tj. organów jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi. Nie dotyczy to tylko wsparcia finansowego ich działań.

Ważnym wydarzeniem w zakresie rozwijania współpracy pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego a organizacjami pozarządowymi było uchwalenie ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Ustawa ta usystematyzowała ową współpracę i sprecyzowała jej zasady. Wszystko w celu zapewnienia większej jej efektywności, ale i transparentności. Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie była już kilkunastokrotnie nowelizowana, co miało stworzyć lepsze warunki współpracy. Tak pojawiły się regulacje dotyczące chociażby procedury tzw. małych grantów czy też inicjatywy lokalnej.

Niniejszy komentarz stanowi analizę zasad i form współpracy określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, ale także ujętych w innych ustawach szczególnych, na przykład w ustawie o sporcie.

Rozdział pierwszy stanowi wprowadzenie do problematyki organizacji pozarządowych. Wskazano w nim na definicje i podstawy prawne ich funkcjonowania. W rozdziale tym poruszono także kwestie dotyczące powoływania i funkcjonowania organizacji pożytku publicznego jako kwalifikowanej formy organizacji pozarządowej.

W drugim rozdziale szczegółowo omówione zostały zagadnienia dotyczące programu współpracy jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi, który stanowi de facto punkt wyjścia do prowadzenia tejże współpracy. Kolejne rozdziały stanowią charakterystykę poszczególnych form współpracy – tych, które zostały sprecyzowane w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, ale także wynikających z innych ustaw oraz praktyki funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego. Mam tutaj na myśli: zlecanie organizacjom realizacji zadań publicznych; konsultowanie z organizacjami pozarządowymi projektów aktów normatywnych; wspólne zespoły o charakterze doradczym; wzajemne informowanie o planowanych kierunkach działań; umowy o wykonywanie inicjatywy lokalnej; umowy partnerstwa. W ostatnim rozdziale wskazałem także na formy współpracy występujące w praktyce, których wprost nie przewiduje ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie.

Niniejsze opracowanie poświęcone jest współpracy jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi, jednakże warto zauważyć, iż przedstawione w dalszej części komentarza formy współpracy mogą odnosić się także do innych podmiotów. Artykuł 5 ust. 1 u.d.p.p. odsyła w tym zakresie do podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 u.d.p.p., tj.: 1) osób prawnych i jednostek organizacyjnych działających na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego; 2) stowarzyszeń jednostek samorządu terytorialnego; 3) spółdzielni socjalnych; 4) spółek akcyjnych i spółek z ograniczoną odpowiedzialnością oraz klubów sportowych będących spółkami działającymi na podstawie przepisów ustawy o sporcie, które nie działają w celu osiągnięcia zysku oraz przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników.

Opracowanie szeroko odnosi się do orzeczeń sądów oraz organów nadzoru (wojewodów, regionalnych izb obrachunkowych). Wydaje się, iż istotny walor poznawczy mają przytoczone przykłady aktów prawa miejscowego odnoszące się do poszczególnych form współpracy, które zostały opatrzone komentarzem. Uznałem to za lepszą formę prezentacji bardzo różnorodnych rozwiązań funkcjonujących w praktyce niż formułowanie wzorów tychże aktów, które mogą nie odpowiadać specyfice lokalnej.

Interpretacja przepisów ustawy o działalności pożytku publicznego sprawia pewne wątpliwości, co jest powodem do interwencji organów nadzoru. Wynika to w znacznej mierze ze swobody pozostawionej przez ustawę w określaniu szczegółów współpracy jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi. Ma to swoje dobre i złe strony, na co zwróciłem uwagę przy charakterystyce poszczególnych form współpracy. Wiele w tym względzie zależy jednak od stosunku organów jednostek samorządu terytorialnego. Najlepiej obrazuje to przykład zlecania organizacjom realizacji zadań publicznych, który ze zrozumiałych względów wzbudza ogromne wręcz kontrowersje w praktyce.

Mam jednak nadzieję, że komentarz pozwoli rozwiać wątpliwości występujące w związku z realizacją poszczególnych form współpracy, co ułatwi codzienną pracę zarówno organom jednostek samorządu terytorialnego (i ich urzędom), jak i organizacjom pozarządowym. Z pewnością będzie to z obopólną korzyścią dla realizacji zadań publicznych, które są tak ważne dla społeczeństwa.

Komentarz adresowany jest w szczególności do organów jednostek samorządu terytorialnego, pracowników urzędów jednostek samorządu terytorialnego, organizacji pozarządowych, ale także do prawników współpracujących z wyżej wymienionymi podmiotami oraz studentów.

Przy tej okazji chciałbym również podziękować pracownikom Departamentu Kultury, Edukacji i Sportu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego oraz Wydziału Sportu i Turystyki Urzędu Miasta Lublin za pomoc w przygotowaniu niniejszego komentarza, a w szczególności zwrócenie uwagi na zagadnienia, które budzą największe wątpliwości w praktyce z perspektywy funkcjonowania jednostek samorządu terytorialnego.

Komentarz uwzględnia stan prawny na dzień 1 kwietnia 2012 r.

Lublin, kwiecień 2012 r.

Jakub Kosowski

Rozdział 1 ORGANIZACJE POZARZĄDOWE

1.1. Podstawy prawne funkcjonowania organizacji pozarządowych

1.1.1. Organizacja pozarządowa

W piśmiennictwie organizacje pozarządowe (ang. non-governmental organization; stąd często używany skrót NGO) definiowane są jako organizacje obywatelskie działające z własnej inicjatywy na rzecz wybranego interesu publicznego, niezależne od administracji publicznej i niedziałające dla osiągnięcia zysku[1]. Pojęcie to stosowane jest przez Organizację Narodów Zjednoczonych oraz inne międzynarodowe instytucje; kilkanaście lat temu weszło również do powszechnego użycia w Polsce[2]. Organizacje pozarządowe są nazywane trzecim sektorem, obok sektora publicznego (władz, administracji publicznej) i rynkowego (biznesu, przedsiębiorczości). W odróżnieniu od organów publicznych, a podobnie jak biznes – są one prywatne i powstają z inicjatywy ich założycieli (prywatnych osób), ale – w odróżnieniu od biznesu, a podobnie jak władze publiczne – działają w interesie publicznym, a nie prywatnym.

W literaturze zwrócono także uwagę, iż organizacje pozarządowe mają istotne znaczenie przy realizacji zasady pomocniczości (subsydiarności). M. Kurleto[3] podkreśliła, iż zasada ta zakłada zorganizowanie państwa, w którym kompetencje i zdolność do działania są przypisane w pierwszej kolejności zorganizowanym grupom społecznym, zaś w przypadku gdy ich działania okazują się niewystarczające – w drugiej kolejności kompetencje przechodzą na bardziej złożone instancje wyższe (samorządowe), by wreszcie – jeżeli żadna instancja społeczna lub samorządowa nie jest skuteczna – przejść w ręce państwa. Aspekt ten podkreślił także H. Izdebski[4], uznając, iż pomocy powinna udzielić ta komórka czy instytucja, która znajduje się najbliżej potrzebującego, a zarazem zdolna do rozwiązania określonych problemów. Cytowany autor zaznaczył przy tym, że jeżeli przekracza to możliwości podstawowej komórki społecznej – rodziny, to właściwe stają się odpowiednie szczeble organizacji obywatelskiej – szczeble pozarządowe, chyba że i one nie są zdolne do rozwiązywania problemów, które mają już charakter społeczny. Dopiero wówczas, zdaniem H. Izdebskiego, pojawia się obowiązek odpowiedniej interwencji władz publicznych.

1.1.2. „Organizacja pozarządowa” – definicja legalna

Ustawa o działalności pożytku publicznego zawiera legalną definicję pojęcia „organizacja pozarządowa”. Według art. 3 ust. 2 u.d.p.p. organizacje pozarządowe to osoby prawne lub jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, które nie są jednostkami sektora finansów publicznych[5], w rozumieniu ustawy o finansach publicznych, a także nie działają w celu osiągnięcia zysku.

Warto w tym miejscu zauważyć, iż ustawodawca enumeratywnie wymienił dwie najczęściej występujące formy organizacyjne działania organizacji pozarządowych – stowarzyszenia i fundacje (art. 3 ust. 2 in fine u.d.p.p.).

W ramach przytoczonej definicji ustawodawca sformułował więc dwa kryteria:

1) formy organizacyjnej;

2) działania o charakterze non profit.

Mając na uwadze powyższe, do organizacji pozarządowych można zaliczyć w szczególności:

1) stowarzyszenia;

2) związki stowarzyszeń;

3) fundacje;

4) organizacje samorządu zawodowego;

5) organizacje samorządu gospodarczego;

6) związki zawodowe;

7) organizacje pracodawców;

8) organizacje kościelne;

9) instytucje społeczne mające osobowość prawną i działające na podstawie ustaw szczególnych, na przykład Polski Czerwony Krzyż;

10) partie polityczne[6].

Ustawa wprowadza natomiast wyłączenia podmiotowe w odniesieniu do organizacji, które spełniałyby dwa wymienione wyżej kryteria. Artykuł 3 ust. 2 w zw. z ust. 4 u.d.p.p. wymienia następujące podmioty, które w rozumieniu ustawy nie mogą prowadzić działalności pożytku publicznego, co jednak nie uniemożliwia klasyfikowania ich jako organizacji pozarządowych:

1) partie polityczne;

2) związki zawodowe i organizacje pracodawców;

3) samorządy zawodowe;

4) fundacje utworzone przez partie polityczne.

1.2. Organizacje pożytku publicznego

1.2.1. Działalność pożytku publicznego

Działalnością pożytku publicznego jest działalność społecznie użyteczna, prowadzona przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, a więc obejmująca zadania w zakresie:

1) pomocy społecznej, w tym pomocy rodzinom i osobom w trudnej sytuacji życiowej oraz wyrównywania szans tych rodzin i osób;

2) wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej;

3) działalności na rzecz integracji i reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym;

4) działalności charytatywnej;

5) podtrzymywania i upowszechniania tradycji narodowej, pielęgnowania polskości oraz rozwoju świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej;

6) działalności na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego;

7) ochrony i promocji zdrowia;

8) działalności na rzecz osób niepełnosprawnych;

9) promocji zatrudnienia i aktywizacji zawodowej osób pozostających bez pracy i zagrożonych zwolnieniem z pracy;

10) działalności na rzecz równych praw kobiet i mężczyzn;

11) działalności na rzecz osób w wieku emerytalnym;

12) działalności wspomagającej rozwój gospodarczy, w tym rozwój przedsiębiorczości;

13) działalności wspomagającej rozwój techniki, wynalazczości i innowacyjności oraz rozpowszechnianie i wdrażanie nowych rozwiązań technicznych w praktyce gospodarczej;

14) działalności wspomagającej rozwój wspólnot i społeczności lokalnych;

15) nauki, szkolnictwa wyższego, edukacji, oświaty i wychowania;

16) wypoczynku dzieci i młodzieży;

17) kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego;

18) wspierania i upowszechniania kultury fizycznej;

19) ekologii i ochrony zwierząt oraz ochrony dziedzictwa przyrodniczego;

20) turystyki i krajoznawstwa;

21) porządku i bezpieczeństwa publicznego;

22) obronności państwa i działalności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej;

23) upowszechniania i ochrony wolności i praw człowieka oraz swobód obywatelskich, a także działań wspomagających rozwój demokracji;

24) ratownictwa i ochrony ludności;

25) pomocy ofiarom katastrof, klęsk żywiołowych, konfliktów zbrojnych i wojen w kraju i za granicą;

26) upowszechniania i ochrony praw konsumentów;

27) działalności na rzecz integracji europejskiej oraz rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami;

28) promocji i organizacji wolontariatu;

29) pomocy Polonii i Polakom za granicą;

30) działalności na rzecz kombatantów i osób represjonowanych;

31) promocji Rzeczypospolitej Polskiej za granicą;

32) działalności na rzecz rodziny, macierzyństwa, rodzicielstwa, upowszechniania i ochrony praw dziecka;

33) przeciwdziałania uzależnieniom i patologiom społecznym;

34) działalności na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 u.d.p.p., w zakresie określonym w pkt 1–32.

Powyższa działalność pożytku publicznego może być realizowana przez wszystkie rodzaje organizacji pozarządowych. Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wprowadza natomiast specjalną kategorię organizacji pozarządowych, które mogą liczyć na pewne przywileje, ale spoczywają na nich także liczne obowiązki. Są to organizacje pożytku publicznego.

1.2.2. Organizacja pożytku publicznego – definicja

Organizacja pożytku publicznego to organizacja pozarządowa, która uzyskała status organizacji pożytku publicznego na zasadach określonych w ustawie o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Ustawa umożliwia jednakże uzyskanie omawianego statusu także podmiotom innym niż organizacje pozarządowe. Artykuł 20 u.d.p.p. odsyła do art. 3 ust. 3 pkt 1 i 4 u.d.p.p., a więc wprowadza zamknięty katalog takich organizacji, wymieniając:

1) osoby prawne i jednostki organizacyjne działające na podstawie przepisów o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej, o stosunku Państwa do innych kościołów i związków wyznaniowych oraz o gwarancjach wolności sumienia i wyznania, jeżeli ich cele statutowe obejmują prowadzenie działalności pożytku publicznego;

2) spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością oraz kluby sportowe będące spółkami działającymi na podstawie przepisów ustawy o sporcie, które nie działają w celu osiągnięcia zysku i przeznaczają całość dochodu na realizację celów statutowych oraz nie przeznaczają zysku do podziału między swoich udziałowców, akcjonariuszy i pracowników[7].

1.2.3. Uzyskanie statusu organizacji pożytku publicznego

Organizacja pozarządowa, chcąc uzyskać status organizacji pożytku publicznego, musi spełnić wiele warunków, w tym dokonać rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym. Z uwagi na tematykę niniejszego opracowania poniżej zostaną omówione wyłącznie najistotniejsze kwestie dotyczące tworzenia i rejestracji organizacji pożytku publicznego, zaś informacje szczegółowe znaleźć można w bogatej literaturze przedmiotu[8].

Artykuł 20 u.d.p.p. obliguje organizacje do spełnienia łącznie następujących warunków:

1) prowadzenia działalności pożytku publicznego na rzecz ogółu społeczności lub określonej grupy podmiotów, pod warunkiem że grupa ta jest wyodrębniona ze względu na szczególnie trudną sytuację życiową lub materialną w stosunku do społeczeństwa;

2) prowadzenia działalności gospodarczej wyłącznie jako dodatkowej w stosunku do działalności pożytku publicznego;

3) przeznaczania nadwyżki przychodów nad kosztami na działalność pożytku publicznego;

4) posiadania statutowego kolegialnego organu kontroli lub nadzoru, odrębnego od organu zarządzającego i niepodlegającego mu w zakresie wykonywania kontroli wewnętrznej lub nadzoru, przy czym członkowie organu kontroli lub nadzoru:

a) nie mogą być członkami organu zarządzającego ani pozostawać z nimi w związku małżeńskim, we wspólnym pożyciu, w stosunku pokrewieństwa, powinowactwa lub podległości służbowej,

b) nie byli skazani prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe,

c) mogą otrzymywać z tytułu pełnienia funkcji w takim organie zwrot uzasadnionych kosztów lub wynagrodzenie w wysokości nie wyższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw ogłoszone przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za rok poprzedni;

5) członkowie organu zarządzającego nie mogą być skazani prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe;

6) statut lub inne akty wewnętrzne organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 pkt 1 i 4 u.d.p.p. zabraniają:

a) udzielania pożyczek lub zabezpieczania zobowiązań majątkiem organizacji w stosunku do jej członków, członków organów lub pracowników oraz osób, z którymi członkowie, członkowie organów oraz pracownicy organizacji pozostają w związku małżeńskim, we wspólnym pożyciu albo w stosunku pokrewieństwa lub powinowactwa w linii prostej, pokrewieństwa lub powinowactwa w linii bocznej do drugiego stopnia albo są związani z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli, zwanych dalej „osobami bliskimi”,

b) przekazywania ich majątku na rzecz ich członków, członków organów lub pracowników oraz ich osób bliskich, na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich, w szczególności jeżeli przekazanie to następuje bezpłatnie lub na preferencyjnych warunkach,

c) wykorzystywania majątku na rzecz członków, członków organów lub pracowników oraz ich osób bliskich na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich, chyba że to wykorzystanie bezpośrednio wynika z celu statutowego,

d) zakupu towarów lub usług od podmiotów, w których uczestniczą członkowie organizacji, członkowie jej organów lub pracownicy oraz ich osób bliskich, na zasadach innych niż w stosunku do osób trzecich lub po cenach wyższych niż rynkowe.

Warto jednocześnie dodać, iż w 2010 r. wprowadzono przepis art. 20 ust. 2 u.d.p.p., który zakłada, że w przypadku stowarzyszeń działalność pożytku publicznego nie może być prowadzona wyłącznie na rzecz członków stowarzyszenia[9]. Od powyższej regulacji nie przewiduje się już wyłączeń podmiotowych obejmujących kluby sportowe, które mogły prowadzić działalność wyłącznie na rzecz swoich członków (zob. art. 20 pkt 3 u.d.p.p. w brzmieniu pierwotnym). Z pewnością przepis ten ma na celu zmobilizowanie organizacji, które prowadzą działalność tylko i wyłącznie na rzecz swoich członków. Rodzi to jednak zasadnicze wątpliwości w praktyce, w kontekście stwierdzenia owego stanu rzeczy. Nie przewidywałbym bowiem trudności w wykazaniu choćby pojedynczych działań na rzecz osób niebędących członkami stowarzyszenia. Przykładowo w odniesieniu do klubów sportowych – działania promujące (upowszechniające kulturę fizyczną) wśród osób oglądających rywalizację sportową.

Przytoczona powyżej nowelizacja ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z 2010 r. przyniosła także kolejne zmiany mające na celu ograniczenie powoływania nowych organizacji pożytku publicznego. Mam tutaj na myśli wprowadzenie konieczności wykazania, iż organizacja nieprzerwanie przez okres dwóch lat prowadziła działalność pożytku publicznego (art. 22 ust. 1 u.d.p.p.). Przed nowelizacją możliwa była natomiast sytuacja, iż organizacja przy tworzeniu od razu składała wniosek o uzyskanie statusu organizacji pożytku publicznego.

Mając na uwadze powyższe, należy wyróżnić dwa sposoby tworzenia organizacji pożytku publicznego, co będzie równoznaczne z nadaniem omawianego statusu funkcjonującej już organizacji pozarządowej:

1) zmiana wpisu w Krajowym Rejestrze Sądowym poprzez złożenie druku KRS-Z20 i załącznika KRS-W-OPP – w odniesieniu do organizacji pozarządowych już zarejestrowanych w KRS;

2) rejestracja w Krajowym Rejestrze Sądowym poprzez złożenie druku KRS-W21 i załączników: KRS-W-OPP oraz KRS-WK – w odniesieniu do organizacji pozarządowych, które nie mają obowiązku wpisu do KRS (na przykład uczniowskie kluby sportowe, kluby sportowe zarejestrowane u właściwego starosty).

Komplet dokumentów niezbędnych do złożenia wniosku o wpis do Krajowego Rejestru Sądowego będzie przedstawiał się następująco:

1) formularze KRS-Z20 lub KRS-W21 wraz z załącznikami KRS-W-OPP i ewentualnie innymi załącznikami w zależności od sytuacji (na przykład dotyczącymi organów podmiotu);

2) dokumenty poświadczające prowadzenie działalności pożytku publicznego przez okres co najmniej dwóch lat przed dniem złożenia wniosku; dokumenty te będą charakterystyczne dla profilu prowadzonej działalności; będą to na przykład komunikaty, zdjęcia z zawodów sportowych, wystaw, listy przyjęć interesantów w zakresie porad prawnych, obywatelskich, lekarskich itp.;

3) oświadczenie o przeznaczaniu nadwyżki przychodów nad kosztami na działalność pożytku publicznego;

4) oświadczenie o prowadzeniu działalności gospodarczej wyłącznie jako dodatkowej w stosunku do działalności pożytku publicznego (dotyczy organizacji pozarządowych prowadzących działalność gospodarczą);

5) oświadczenia członków organu kontroli lub nadzoru[10] o tym, że:

a) nie pozostają z członkami organu zarządzającego w związku małżeńskim, we wspólnym pożyciu, w stosunku pokrewieństwa, powinowactwa lub podległości służbowej,

b) nie byli skazani prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe,

c) nie otrzymują żadnego wynagrodzenia lub otrzymują z tytułu pełnienia funkcji w takim organie zwrot uzasadnionych kosztów lub wynagrodzenie w wysokości nie wyższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w sektorze przedsiębiorstw ogłoszone przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za rok poprzedni;

6) oświadczenie członków organu zarządzającego, że nie byli skazani prawomocnym wyrokiem za przestępstwo umyślne ścigane z oskarżenia publicznego lub przestępstwo skarbowe;

7) jednolity tekst statutu, protokół i lista obecności z walnego zebrania, na którym dokonano zmian w statucie określonych w art. 20 ust. 7 u.d.p.p. – dotyczy organizacji, które dokonywały zmian w statutach;

8) statut organizacji – dotyczy podmiotów niezarejestrowanych dotychczas w KRS;

9) dowód wpłaty opłaty stałej w kwocie 250 zł[11] – opłata sądowa za dokonanie zmiany wpisu oraz 250 zł za ogłoszenie zmiany w Monitorze Sądowym i Gospodarczym – dotyczy organizacji, które są jednocześnie wpisane do rejestru przedsiębiorców (prowadzą działalność gospodarczą);

10) dowód wpłaty opłaty stałej w kwocie 150 zł[12] – opłata sądowa za dokonanie zmiany wpisu – dotyczy organizacji, które są wpisane w rejestr stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz publicznych zakładów opieki zdrowotnej, lecz nie są wpisane do rejestru przedsiębiorców[13]; organizacje, które nie podlegają wpisowi do KRS, nie uiszczają wymienionych wyżej opłat.

1.2.4. Prawa i obowiązki organizacji pożytku publicznego

Katalog praw i obowiązków organizacji pożytku publicznego określa rozdział 3 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Wśród praw organizacji pożytku publicznego najistotniejszą grupę stanowią przywileje o charakterze fiskalnym. Do grupy tej zaliczyć można:

1) zwolnienie od podatku dochodowego od osób prawnych;

2) zwolnienie od podatku od nieruchomości;

3) zwolnienie od podatku od czynności cywilnoprawnych;

4) zwolnienie od opłaty skarbowej;

5) zwolnienie od opłat sądowych.

Warto jednocześnie zaznaczyć, iż powyższe przywileje odnoszą się tylko do prowadzonej działalności pożytku publicznego, nie zaś do działalności gospodarczej prowadzonej przez daną organizację (art. 24 ust. 1 u.d.p.p.).

Do innych, istotnych praw organizacji pożytku publicznego można zaliczyć:

1) możliwość otrzymywania 1% podatku dochodowego od osób fizycznych (art. 27 u.d.p.p.);

2) możliwość nabywania na szczególnych warunkach prawa użytkowania nieruchomości będących własnością Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego (art. 23 ust. 2 u.d.p.p.);

3) możliwość nieodpłatnego informowania o swojej działalności w publicznym radiu i telewizji (art. 26 u.d.p.p.)[14];

4) możliwość wykonywania w organizacjach pożytku publicznego pracy przez osoby skierowane do odbycia służby zastępczej (art. 25 u.d.p.p.)[15].

Na organizacjach pożytku publicznego spoczywają także obowiązki, które mają przede wszystkim charakter sprawozdawczy. Wymienić w tym względzie należy:

1) sporządzanie rocznego sprawozdania merytorycznego ze swojej działalności (art. 23 ust. 1 u.d.p.p.)[16];

2) sporządzanie rocznego sprawozdania finansowego (art. 23 ust. 2 u.d.p.p.)[17];

3) publikacja sprawozdania merytorycznego i finansowego na stronach internetowych organizacji (art. 23 ust. 2a u.d.p.p.);

4) publikacja sprawozdania merytorycznego i finansowego na stronie internetowej urzędu obsługującego ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego – www.pozytek.gov.pl, w terminie do dnia 15 lipca roku następującego po roku, za który składane jest sprawozdanie finansowe i merytoryczne (art. 23 ust. 6 u.d.p.p.)[18];

5) złożenie w Krajowym Rejestrze Sądowym zatwierdzonego rocznego sprawozdania finansowego – dotyczy organizacji pożytku publicznego, które są do tego zobowiązane na podstawie ustawy o rachunkowości (zob. art. 69 ust. 1 u.r.);

6) wpis do Krajowego Rejestru Sądowego – dotyczy organizacji, które z innych tytułów nie podlegają wpisowi do KRS;

7) dodatkowy nadzór nad realizacją uprawnień i obowiązków wynikających z ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, sprawowany przez ministra właściwego do spraw zabezpieczenia społecznego.

1.2.5. Prowadzenie działalności gospodarczej przez organizacje pożytku publicznego

Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wprowadza rozróżnienie na odpłatną i nieodpłatną działalność pożytku publicznego. W tym względzie należy krótko scharakteryzować przytoczone pojęcia, a także zestawić je z działalnością gospodarczą, którą przecież mogą prowadzić organizacje pozarządowe.

Działalność nieodpłatna pożytku publicznego to działalność prowadzona przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych, o której mowa w art. 4 u.d.p.p., za które nie pobierają one wynagrodzenia.

Działalność odpłatna pożytku publicznego to:

1) działalność prowadzona przez organizacje pozarządowe w sferze zadań publicznych, o której mowa w art. 4 u.d.p.p., za które pobierają one wynagrodzenie;

2) sprzedaż towarów lub usług wytworzonych lub świadczonych przez osoby bezpośrednio korzystające z działalności pożytku publicznego, w szczególności w zakresie rehabilitacji oraz przystosowania do pracy zawodowej osób niepełnosprawnych oraz reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.

Ustawa wprowadza jednak ograniczenie, iż przychód z działalności odpłatnej pożytku publicznego służy wyłącznie prowadzeniu działalności pożytku publicznego (art. 8 ust. 2 u.d.p.p.).

Działalność gospodarcza

Charakterystyczne z perspektywy funkcjonowania organizacji pożytku publicznego jest to, iż mogą one prowadzić działalność gospodarczą. Przy czym nie można prowadzić odpłatnej działalności pożytku publicznego i działalności gospodarczej w odniesieniu do tego samego przedmiotu działalności. Oznacza to więc, iż w zakresie tego samego przedmiotu działalności organizacja może prowadzić działalność gospodarczą oraz nieodpłatną działalność pożytku publicznego (nie pobierając wynagrodzenia za nią), co będzie wymagało rachunkowego ich wyodrębnienia.

Wykonywanie odpłatnej działalności pożytku publicznego upodabnia ją do działalności gospodarczej, niezależnie od tego, iż w obydwu przypadkach organizacje te przeznaczają zysk na realizację celów statutowych. Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wprowadza jednak kolejny przywilej dla organizacji pożytku publicznego, polegający na tym, iż w pewnych sytuacjach prowadzona odpłatna działalność pożytku publicznego nie będzie stanowiła działalności gospodarczej, a co za tym idzie – nie będzie istniała konieczność rejestracji jako przedsiębiorca w Krajowym Rejestrze Sądowym.

Artykuł 9 ust. 1 u.d.p.p. stanowi, iż działalność odpłatna pożytku publicznego organizacji pozarządowych stanowi działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, jeżeli:

1) pobierane przez organizację wynagrodzenie jest w odniesieniu do działalności danego rodzaju wyższe od tego, jakie wynika z kosztów tej działalności, lub

2) przeciętne miesięczne wynagrodzenie osoby fizycznej z tytułu zatrudnienia (umowa o pracę, a także umowy cywilnoprawne) przy wykonywaniu statutowej działalności odpłatnej pożytku publicznego, za okres ostatnich trzech miesięcy, przekracza trzykrotność przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za rok poprzedni.

Wyodrębnienie form działalności

Prowadzenie przez organizacje pozarządowe nieodpłatnej działalności pożytku publicznego, odpłatnej działalności pożytku publicznego lub działalności gospodarczej wymaga rachunkowego wyodrębnienia tych form działalności w stopniu umożliwiającym określenie przychodów, kosztów i wyników każdej z tych działalności, z zastrzeżeniem przepisów o rachunkowości. Warto w tym miejscu dodać, iż na gruncie zmian ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, dokonanych w 2010 r., zakres prowadzonej działalności nieodpłatnej lub odpłatnej pożytku publicznego organizacje pozarządowe określają w statucie lub w innym akcie wewnętrznym[19].

Rozdział 2 PODSTAWY PRAWNE, ZASADY ORAZ FORMY WSPÓŁPRACY JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI

2.1. Podstawy prawne współpracy

Zasadniczym aktem prawnym określającym sferę zadań publicznych i przede wszystkim regulującym sferę współpracy jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi jest ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Przed jej wejściem w życie stosowano w tym zakresie wiele ustaw szczególnych, jak na przykład prawo o stowarzyszeniach czy też ustawę o fundacjach. Słusznie jednak wskazano w piśmiennictwie, iż pracom nad ustawą towarzyszyła chęć systemowego uregulowania relacji pomiędzy sektorem publicznym a sektorem pozarządowym[20]. Uchwalenie omawianej ustawy należy więc uznać za znaczący krok w zakresie współpracy samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi.

Drugim aktem prawnym, który będzie miał istotne znaczenie dla prowadzenia owej współpracy, jest ustawa o finansach publicznych, która określa zasady dotowania zadań zleconym organizacjom pozarządowym.

Do ustaw szczególnych regulujących sferę współpracy jednostek samorządu terytorialnego z organizacjami pozarządowymi zaliczyć można w szczególności:

1) ustawę z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie (Dz. U. Nr 127, poz. 857 z późn. zm.)[21];

Ustawa ta stanowi odrębną podstawę prawną do:

• określania w drodze uchwały celu publicznego z zakresu sportu, który jednostka samorządu terytorialnego ma zamiar realizować (art. 27 ust. 2 u.s.);

• udzielania dotacji klubom sportowym, działającym na obszarze danej jednostki i niedziałającym w celu osiągania zysku (art. 28 u.s.); nie dotyczy to tylko dotacji dla organizacji pozarządowych, lecz między innymi także dla spółek;

• powoływania rad sportu jako organu opiniodawczego (art. 30 u.s.);

• ustanawiania stypendiów sportowych oraz nagród i wyróżnień ze środków jednostki samorządu terytorialnego (art. 31 u.s.);

2) ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. Nr 162, poz. 1568 z późn. zm.);

Zgodnie z art. 81 ust. 1 tejże ustawy w trybie określonym odrębnymi przepisami (na przykład w ustawie o finansach publicznych) dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru może być udzielona przez organ stanowiący gminy, powiatu lub samorządu województwa, na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale. Dotację taką może otrzymać osoba fizyczna lub inna jednostka organizacyjna, będąca właścicielem bądź posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru albo posiadająca taki zabytek w trwałym zarządzie. Uprawnioną mogła będzie być również organizacja pozarządowa;

3) ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 157, poz. 1240 z późn. zm.);

W trybie art. 221 u.f.p. może być przyznana dotacja celowa na inne zadania niż określone w art. 4 u.d.p.p. Tryb postępowania o udzielenie dotacji, sposób jej rozliczania oraz sposób kontroli wykonywania zleconego zadania określa wówczas, w drodze uchwały, organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego, mając na uwadze zapewnienie jawności postępowania o udzielenie dotacji i jej rozliczenie (art. 221 ust. 4 u.f.p.);

4) ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 178, poz. 1380 z późn. zm.);

Ustawa ta stanowi podstawę do przekazywania ochotniczym strażom pożarnym środków pieniężnych w formie dotacji na koszty wyposażenia, utrzymania, wyszkolenia i zapewnienia gotowości bojowej ochotniczej straży pożarnej (art. 32 ust. 3b ustawy);

5) ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty (tekst jedn.: Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572 z późn. zm.);

Przepisy ustawy o systemie oświaty określają zasady przyznawania dotacji oświatowej niepublicznym szkołom i przedszkolom, które mogą być prowadzone także przez organizacje pozarządowe (zob. między innymi art. 80 ustawy). Tryb udzielania i rozliczania dotacji oraz tryb i zakres kontroli prawidłowości ich wykorzystywania określa, w drodze uchwały, organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego (art. 80 ust. 4 ustawy);