Władysław Opolczyk ebook

Wstęp

Obraz księcia Władysława Opolczyka (1326—1401), który na przestrzeni wieków utrwalił się w historiografii polskiej, nie jest obrazem korzystnym dla jednego z najwybitniejszych Piastów XIV wieku. Nie jest obrazem do końca oddającym złożoność samej postaci Władysława II Opolczyka. Postaci, która odgrywała jedną z najważniejszych ról na terytorium Królestwa Polskiego, Węgier, Rusi Czerwonej oraz Księstwa Opolskiego. Postaci, która przez pewien okres czasu decydowała o polityce dynastycznej i losach Europy Środkowo-Wschodniej.

Większość działań księcia Władysława w wyniku utrwalonej przez historiografię negacji samej postaci, przedstawiana jest w sposób niekorzystny. Kariera i dokonania Władysława opolskiego zostaje przesłonięta wydarzeniami z ostatnich lat życia księcia, kiedy to najprawdopodobniej duma, własna ambicja i stopniowa izolacja polityczna, doprowadziła do otwartego konfliktu z Władysławem Jagiełłą oraz do działań mających na celu dokonanie razem z Zakonem Krzyżackim, pierwszego rozbioru Królestwa Polskiego.

Tematem moich rozważań jest postać Władysława Opolczyka ukazana poprzez pryzmat jego działalności politycznej, gospodarczej i wyznaniowej. Działalności, która pozostawiła silne i trwałe ślady w postępowaniu samego księcia opolskiego, w kolejach jego życia, jak i jego wizji państwa polskiego, która odcisnęła swoje historyczne piętno na polskiej tradycji chrześcijańskiej i zapoczątkowała kult Matki Boskiej Częstochowskiej. Natomiast w sferze gospodarczej przyczyniła się zarówno do rozwoju gospodarczego księstwa opolskiego oraz Rusi Czerwonej.

Całość rozważań zamknięta została w czterech rozdziałach, w których omówione zostały poszczególne etapy rozwoju kariery politycznej księcia opolskiego, jego działalność gospodarcza i wyznaniowa. Okres, którym się zajmuję, to lata 1326—1401, czyli lata życia Władysława Opolczyka.

Na początku przedstawiam wywód genealogiczny Władysława Opolczyka, okoliczności przejęcia władzy w jego księstwie dziedzicznym oraz pierwsze lata panowania. Wspominam o kandydaturze młodego księcia na następcę tronu w Królestwie Polskim oraz podaję przyczyny, które doprowadziły do jej upadku. Opisuję początkowy okres pobytu na dworze w Budzie. Zajmuję się także sprawą pierwszego małżeństwa księcia Władysława.

W rozdziale drugim omówiony został rozwój kariery politycznej księcia Władysława u boku Andegawenów. Szybki wzrost pozycji na dworze węgierskim aż po osiągnięcie tytułu palatyna Węgier. Szczegółowo przedstawiona została rola, jaką Władysław Opolczyk odegrał w obaleniu testamentu Kazimierza Wielkiego i wprowadzeniu na tron Królestwa Polskiego Ludwika Wielkiego. W dalszej części tego rozdziału przedstawiony został okres namiestnictwa oraz osiągnięcia księcia Władysława na Rusi Czerwonej, a także działalność księcia w Królestwie Polskim, jego niespełnione ambicje związane z objęciem tronu na Wawelu i nieudaną politykę „matrymonialną” związaną z Habsburgami. Szeroko omówiona została kwestia niechęci szlachty polskiej względem Opolczyka oraz geneza jej powstania. W dalszej części tego rozdziału poświęciłem uwagę stosunkom pomiędzy księciem opolskim i Władysławem Jagiełłą, które od udawanej przyjaźni, poprzez próbę „średniowiecznego” zamachu stanu, doprowadzą Piasta i Jagiellona do otwartej wojny. Zająłem się także ostatnimi latami życia księcia opolskiego, które tak bardzo zaważyły na utrwalonym przez historiografię negatywnym obrazie opolskiego władcy. Przeanalizowałem przyczyny zaognienia konfliktu z Władysławem Jagiełłą. Opisałem działania Opolczyka na szkodę Królestwa Polskiego, z których do najważniejszych zaliczymy próby sprzedaży Zakonowi Krzyżackiemu ziemi dobrzyńskiej oraz pomysł rozbioru Królestwa Polskiego. Na koniec przedstawiłem śmierć Władysława Opolczyka w całkowitej izolacji politycznej. Niewątpliwie była to śmierć człowieka przegranego, przegranego na wielu równoległych płaszczyznach: politycznej, ekonomicznej, dyplomatycznej, którego ambicje w połączeniu z wielką dumą nie pozwoliły się odnaleźć w dobie i cieniu Władysława Jagiełły.

W następnym rozdziale opisana została działalność gospodarcza księcia Władysława Opolczyka. Rozwój terytorialny jego księstwa dziedzicznego oraz zmiany, jakie zaszły w samym księstwie opolskim, jak i otrzymanych od Andegawenów lennach. Skupiłem się na poszczególnych etapach zmian gospodarczych, jakie zaszły na rządzonych przez Władysława terenach, opisując takie zjawiska jak: osadnictwo na prawie niemieckim, lokacje miast i wsi, rozwój rzemiosła, mennictwo, fortyfikacje i systemy obronne. Na koniec przedstawiłem rządy Opolczyka na Rusi Czerwonej.

Rozdział czwarty poświęcony został działalności religijnej i wyznaniowej prowadzonej przez Władysława opolskiego, zarówno w księstwie dziedzicznym i otrzymanych lennach oraz podczas sprawowania namiestnictwa na Rusi Czerwonej. Na początku rozdziału przedstawiłem, w jaki sposób okres dzieciństwa oraz religijne wychowanie małego księcia mogło wpłynąć na dorosłe życie Władysława. Sporo uwagi poświęciłem prawdopodobnemu udziałowi młodego księcia w rejzach krzyżackich oraz jego osobistemu stosunkowi do Zakonu Krzyżackiego. W dalszej części poruszyłem politykę wyznaniową prowadzoną w czasach sprawowania namiestnictwa na Rusi Czerwonej. Na koniec omówiłem fundacje klasztorne księcia Władysława oraz szeroko opisałem narodową relikwię: obraz jasnogórski.

W pracy oparłem się na źródłach historycznych i literaturze naukowej, która pozwala na wnikliwe, obiektywne i syntetyczne spojrzenie na omawiane zagadnienia. Skorzystałem z dwóch kronik średniowiecznych: Janka z Czarnkowa[1] oraz Jana Długosza[2], które dostarczają materiału historycznego spisywanego przez autorów w czasach równoległych z omawianym czasookresem. Janko z Czarnkowa był naocznym świadkiem większości wydarzeń, o których pisze w swojej kronice, spotkał się też z samym Władysławem Opolczykiem. Natomiast za niewątpliwą słabość materiału źródłowego autorstwa Jana Długosza możemy uznać negatywne nastawienie jej autora do bohatera mojej pracy, widoczne w licznych, osobistych uwagach i dygresjach. Najczęściej uwagi pojawiają się w odniesieniu do konfliktu z królem Władysławem Jagiełłą. W tym miejscu warto wspomnieć, że Jan Długosz był osobiście związany z dworem Jagiellonów. Właśnie ten negatywny stosunek zostanie błednie utrwalony przez późniejszych badaczy problemu i samej osoby księcia Władysława Opolczyka.

Z XIX-wiecznej literatury naukowej skorzystałem z monografii Karola Szajnochy[3] i Ernesta Breitera[4]. Opracowania XIX-wieczne zostały poszerzone o prace wydane na początku XX wieku takich autorów, jak: Aleksander Czołowski[5], Jan Dąbrowski[6], Ludwik Kolanowski[7] oraz Feliks Konieczny[8]. Skorzystałem z szerokiej literatury zajmującej się czasami współczesnymi Władysławowi Opolczykowi, między innymi z publikacji: Zygmunta Borasa[9], Kazimierza Jasińskiego[10]i Stanisława Sroki[11]. Całość materiału została rozszerzona o pozycje wydane w ostatnim czasie, w tym o prace jednego z najlepszych znawców postaci księcia opolskiego Jerzego Sperki[12]. Poza tym skorzystałem z biografii Władysława Jagiełły autorstwa Jadwigi Krzyżaniakowej[13] oraz pracy wydanej pod redakcją Anny Pobóg-Lenartowicz[14]. Pozycje wydane w ostatnim okresie posiadają wiele obiektywnych informacji, a ukazywana historia posiada mniejsze zabarwienie negatywne w stosunku do samego Władysława Opolczyka.

Analiza materiału zawartego w źródłach historycznych oraz zgromadzonej literaturze, pozwala na przeprowadzenie rzetelnych rozważań dotyczących politycznej, gospodarczej i wyznaniowej działalności Władysława opolskiego i ich skutków dla Europy Środkowo-Wschodniej, Królestwa Polskiego, jak i samego bohatera. Pozwala dokonać swoistej oceny Władysława Opolczyka jako polityka, władcy, dyplomaty, pana i gospodarza czy wreszcie człowieka głęboko religijnego. Jednego z ostatnich książąt piastowskich mającego rzeczywisty wpływ na losy księstwa opolskiego. W pracy wykorzystałem metodę historyczną i opisową, natomiast w części omawiającej dzieciństwo i religijne wychowanie młodego księcia oraz jego prawdopodobny udział w rejzach krzyżackich, skorzystałem z metody „argumentum ex silentio”.

Mam nadzieję, że praca nie przyczyni się do utrwalenia dwóch dominujących legend dotyczących Władysława Opolczyka. Legendy „czarnej”, w której książę jest przede wszystkim zdrajcą ojczyzny, działającym tylko i wyłącznie na jej szkodę, który dążył do jej rozbioru oraz legendy „białej”, w której Władysław II jest ambitnym i sprawiedliwym władcą, miłującym pokój. W tej też legendzie jest ojcem chrzestnym Władysława Jagiełły oraz fundatorem sanktuarium na Jasnej Górze. Zajmując się postacią opolskiego księcia, chciałem przede wszystkim przedstawić Władysława Opolczyka jako człowieka, jako władcę, jako ambitnego Piasta i jako średniowiecznego polityka.

[1]Kronika Janka z Czarnkowa, tłumaczenie Józef Źerbiło, Kraków 2001.

[2] Jan Długosz, Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, kom. red. Stanisław Gawęda et al.; oprac. tekstu łac. Danuta Turkowska, Maria Kowalczyk; przekł. na jęz. pol. Julia Mrukówna; red. i koment. Stanisław Gawęda, Warszawa 2009.

[3] Karol Szajnocha, Jadwiga i Jagiełło, t. I—IV, Warszawa 1974.

[4] Ernest Breiter, Władysław książę opolski, pan na Wieluniu, Dobrzyniu, Kujawach, palatyn węgierski i wielkorządca Polski i Rusi, Lwów 1889.

[5] Aleksander Czołowski, Historja Lwowa od założenia do roku 1600, Lwów 1925.

[6] Jan Dąbrowski, Dzieje Polski średniowiecznej, Kraków 1926; idem, Korona Królestwa polskiego w XIV wieku, Kraków 1956; idem, Ostatnie lata Ludwika Wielkiego 1370—1382, Kraków 2009.

[7] Ludwik Kolanowski, Polska Jagiellonów, Lwów 1925.

[8] Feliks Konieczny, Dzieje Polski za Piastów, Kraków 1902.

[9] Zygmunt Boras, Książęta piastowscy Śląska, Katowice 1974.

[10] Kazimierz Jasiński, Rodowód Piastów śląskich, Wrocław 1977.

[11] Stanisław Sroka, Z dziejów stosunków polsko-węgierskich w późnym średniowieczu, Kraków 1995; idem, Elżbieta Łokietkówna, Bydgoszcz 2000; idem, Polacy na Węgrzech za panowania Zygmunta Luksemburskiego 1387—1437, Kraków 2001; idem, Królowa Jadwiga, Kraków 2002.

[12] Jerzy Sperka, Wojny Władysława Jagiełły z księciem opolskim Władysławem (1391—1396), Cieszyn 2003; idem, Otoczenie Władysława Opolczyka w latach 1370—1401, Katowice 2006; idem, Władysław Opolczyk na Rusi, Katowice 2006.

[13] Jadwiga Krzyżaniakowa, Jerzy Ochmański, Władysław II Jagiełło, Wrocław 1990.

[14]Władysław Opolczyk jakiego nie znamy. Próba oceny w sześćsetlecie śmierci, pod red. Anny Pobóg-Lenartowicz, Opole 2001.

IWładysław Opolczyk

Władysław Opolczyk i jego księstwo dziedziczne

Książę Władysław Opolczyk urodził się około roku 1330, dokładana data urodzenia jest trudna do ustalenia, dlatego najczęściej pojawiają się daty w przedziale od 1326 do 1330 roku. Był synem Bolesława II, opolskiego (1300—1356) z jego pierwszego małżeństwa z Elżbietą (1309/1314—1348), córką Bernarda Statecznego-Piasta, księcia świdnickiego (1288—1326). Małżeństwo zostało zawarte w 1326 roku, z tego też związku, oprócz Władysława, urodziło się liczne potomstwo, a sam Władysław był najstarszym synem[1]. Z tego licznego rodzeństwa oprócz Władysława tylko Bolesław III (1330—1382) i Agnieszka (po 1348—1390) pozostało w stanie świeckim, pozostałe rodzeństwo: Henryk (1337/1338—1356/65), Kunegunda (1340—1372), Elżbieta (po 1348—1382) i Anna (po 1348—1411) wstąpiło do zakonu lub stanu duchownego[2]. W okresie dzieciństwa młody książę był wychowany według średniowiecznych ideałów, wśród których wiara, atmosfera panująca na dworze ojca oraz rycerskie wychowanie niewątpliwe musiały odcisnąć swoje piętno na dalszych kolejach życia. Lata dziecięce i wczesna młodość opolskiego księcia to okres, o którym wiemy niewiele. Możemy tylko na podstawie jego późniejszych osiągnięć dyplomatycznych, gospodarczych i religijnych oraz nielicznych przekazów źródłowych przypuszczać, że książę odebrał staranne wychowanie[3].

Rodowód genealogiczny Władysława Opolczyka jest jak sama postać, bardzo skomplikowany. Władysław poprzez swoje powiązania rodzinne ze strony ojca i matki, był spokrewniony zarówno z Władysławem Łokietkiem (1260—1333) i Kazimierzem Wielkim (1310—1370), jak i Karolem Robertem (1288—1342) oraz dynastią Andegawenów. To właśnie powiązania genealogiczne spowodowały, że już w 1339 roku rada królewska w Krakowie przedstawiła małoletniego księcia opolskiego Kazimierzowi Wielkiemu jako jednego z kandydatów na następcę tronu[4].

Kandydatura młodego księcia była podyktowana chęcią związania Śląska z Koroną, a Władysław, jako dziedzic jednego z największych śląskich księstw, pozwalał na takie zbliżenie[5]. Według przekazu Jana Długosza małoletni książę znalazł się w gronie osób, które początkowo uznano za „godnych korony i pochodzących z krwi starodawnych królów polskich”, następnie ta sama rada razem z królem Kazimierzem Wielkim odrzuciła ze wstrętem większość kandydatów w tym kandydaturę małego Władysława. Uznała, że: „bez potrzeby i konieczności, pogardziwszy własnym królem, poddali się pod władzę króla czeskiego, a przez to stali się niegodnymi zaszczytu, jako odstępcy swego rodu, zaprzańcy swej mowy i ojczyzny”[6]. Informacja zawarta w opisanym wyżej wydarzeniu może poświadczać, że młody książę w tym właśnie czasie przebywał na dworze królewskim na Wawelu[7].

To wydarzenie wskazuje, że młody książę oprócz wykształcenia domowego, mógł i najprawdopodobniej uczęszczał do szkoły katedralnej w Krakowie, gdyż dla rady królewskiej nie był tylko młodzieńcem, a młodzieńcem, który rokował bardzo dobre nadzieje na przyszłość[8]. Nauka najprawdopodobniej była kontynuowana na uniwersytecie w Pradze, nie zachowały się jednak dokumenty mogące ten fakt potwierdzić. Jednak o tym, że Władysław Opolczyk był władcą wykształconym poświadczają: „znajomości języków i kompetencji w zakresie prawa, wymagały sprawy, które powierzano Władysławowi w okresie pełnienia przezeń ważnych urzędów państwowych”[9]. Z potwierdzonych informacji dotyczących młodości księcia Władysława wiemy, że przebywał w Opolu w chwili, gdy zmarła jego matka, Elżbieta Piastówna, Wydarzenie to miało miejsce 9 lutego 1348 roku. Kolejnym odnotowanym wydarzeniem poświadczającym pobyt młodego księcia w Opolu jest wielki pożar miasta w 1351 roku[10].

[1]Słownik władców polskich, pod red. J. Dobosza, Poznań 1997, s. 410.

[2] Zygmunt Boras, Książęta piastowscy Śląska, Katowice 1974, s. 247.

[3] Ewa Jankowska, Początek kariery dyplomatycznej księcia Władysława na dworze węgierskim, „Roczniki Muzeum Gliwickiego” 1991—1992, t. 7—8, s. 74.

[4] Jan Długosz, Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, kom. red. Stanisław Gawęda et al.; oprac. tekstu łac. Danuta Turkowska, Maria Kowalczyk; przekł. na jęz. pol. Julia Mrukówna; red. i koment. Stanisław Gawęda, Warszawa 2009, t. IX, s. 263.

[5]Piastowie w dziejach Polski, pod red. Romana Hecka, Wrocław 1975, s. 77.

[6] Jan Długosz, op. cit., t. IX, s. 263.

[7] Kazimierz Dola, Rządy Władysława Opolczyka w Księstwie Opolskim, [w:]Władysław Opolczyk jakiego nie znamy. Próba oceny w sześćsetlecie śmierci, pod red. Anny Pobóg-Lenartowicz, Opole 2001, s. 37.

[8]Ibidem, s. 37.

[9]Ibidem, s. 36.

[10]Ibidem, s. 38.

Pierwsze lata panowania

Najprawdopodobniej już podczas wspomnianego pożaru z 1351 roku, młody Władysław został przez swojego ojca dopuszczony do współuczestniczenia w zarządzaniu księstwem opolskim. Pozwalało to na rozwinięcie talentów gospodarczych i politycznych oraz nawiązanie przyjaznych stosunków w ościennych księstwach, których władcy darzyli młodego księcia uznaniem. Nawet „sam papież na rok przez śmiercią Bolka II pisał do Władysława list z Awinionu, prosząc o pomoc w sprawie chrystianizacji Litwy”[1].

Władysław Opolczyk jeszcze przed śmiercią ojca udał się na dwór w Budzie, miało to miejsce najprawdopodobniej około 1353 roku. Mniej więcej w tym samym czasie ożenił się z Elżbietą (ok. 1340—1365). Historiografia podaje dwie hipotezy tego związku. Pierwsza mówi, że Elżbieta była córką Andrzeja Lackfiego, który w latach 1356—1359 sprawował urząd wojewody siedmiogrodzkiego[2]. Natomiast druga, zdecydowanie popularniejsza, mówi, że Elżbieta była „córką wojewody wołoskiego, Mikołaja Basaraba (ok.1325—1364)[3]