Szwoleżerowie gwardii ebook

Szwoleżerowie Gwardii

I

Było południe. Dwór gotartowicki. tonął w głębokiej ciszy, przerywanej lekkim pluchotem marcowego dżdżu. W jednej tylko kuchni, na prawym skrzydle dworu, wrzała praca gorączkowa. 

Stara Małgosia, pani Jadwigi Gotartowskiej podręczna, a bez mała cała gospodyni, uwijała się z zakasanymi po łokcie rękawami pośród dziewek, nagliła je do pośpiechu, dosmaczała sosy, solą, pieprzem a korzeniami ostatnie zadawała ciosy potrawom, a od czasu do czasu zwierzała się, ze swoich trosk i kłopotów przysadzistej, tęgiej babie, siedzącej na ławie pod oknem. Baba słuchała obojętnie żalów a wypominków o Wielkanocy, która duchem leci, a której peklowiny w marynowaniu się nie mogą strzymać placu, i coraz mniej objawiała zainteresowania się zwierzeniami Małgosi. Aż ta ostatnia spostrzegła się, że skargi jej nie znajdują posłuchu. Stuknęła więc z impetem miską pełną piany na znak urazy; i chwyciwszy za kopyść, jęła pianę ubitymi żółtkami a mąką zaprawiać. 

Baba poznała się z kolei na tej oczywistej alteracji i snadź, aby rozdźwięk załagodzić, ozwała się pojednawczo: 

- Aha!... Więc tedy jakże?!... Niby trzy szynki w życie?! I co?! Małgosia nie dała się udobruchać tak łatwo. 

- Tam jejmości powiadać! Niby ciemna jestem! Żubrowej tyle do tego, co mnie do zeszłorocznego śniegu! 

- A co tam dzisiaj będzie? 

- Właśnie!... Zwyczajnie, jak przy święcie, jedno podanie dłużej!... Kapuśniak na świńskim ogonie... 

Żubrowa mlasnęła językiem. Małgosia uśmiechnęła się nieznacznie i dodała: 

- Idzie, co?! Pewnie lepsze od tej oślej pieczeni, prochem zaprawianej? 

-Zależy... Gdyby tak kubeczek!... Bodaj się z czczości otrząsnąć! Co? 

-Rany boskie... toć... 

- Aby kubeczek! - tłumaczyła baba mrugając znacząco. Małgosia strzepnęła rękoma, zadzwoniła kluczami, zakręciła się około spiżarni, otworzyła, nalała tęgą miarkę złocistego płynu i podała babie. Baba przypięła usta do miarki, wysączyła, odchrząknęła i splunęła z przekonaniem. 

- Ulżyło, psianoga, sacrebleu!... 

- Dlaboga, toć się jeszcze nabożeństwo nie skończyło, a jejmość już wydziwia! 

- Głupstwo! Człowiek paple nie dla obrazy boskiej, jeno, 

że mu, chcąc nie chcąc, język mełtnie, gdzie nie trzeba! No, a porucznikowa kaszka?! 

- Toć nie widzi pani Żubrowa, dyć ma prawie! Baba porwała się z ławy. 

- Święty Antoni! Tak mi powiadajcie od razu!... Marynka - garnuszek! Józefka - lej prędzej!... Mleko, sacrebleu - psiakrew - do kroćset... bo łby poukręcam!... Ruszaj jedna z drugą, bo, jakem Muszyńska z domu!... Jakże lejesz... Słuchać, do stu fur beczek 

Małgosia, na ten niespodziewany wybuch, ledwie że miski z pianą nie upuściła. 

Baba łypnęła groźnie białkami i, rozkazawszy ruchem ręki Marynce, aby szła za nią, zawróciła miarowym krokiem w głąb dworu. Minęła sionkę, jadalnię, alkierzyk, za czym otworzyła drzwi wiodące do sypialni i stanęła nagle jakby piorunem rażona. Widok, który się jej oczom przedstawił, był istotnie bardzo niezwykły.

Na środku sypialni, na szeroko rozpostartym kilimku, leżał na wznak wielki, barczysty chłop i, wygrywając na nosie marsza wojskowego, równocześnie wymachiwał uciesznie nogami w powietrzu, czym do spazmatycznego śmiechu pobudzał maleńkiego, ledwie co pełzającego mu około szyi dzieciaka. 

Baba we drzwiach opanowała tymczasem pierwsze wrażenie i huknęła surowo: 

- Macieju!... Tożeś chyba zmysły postradał!... Święty Antoni! Toć nigdy statek na tego zatraconego chłopa nie przyjdzie!... Równaj się, sacrebleu! Do raportu! 

- Jasia, nie gadaj! - jąkał chłop skonfundowany i zbierając swe cielsko tulił równocześnie zestrachanego dzieciaka. Baba gromiła dalej: 

- Już śpiewasz swoje?... A gdybyś tak dziecko, czego Boże broń, potrącił?! Ślepie bym ci wydrapała!... Piechur taki!... I za pan brat z oficerzątkiemi... Głodem by je zamorzył!... Kaszka, sacrebleu, nie wiesz? 

- Według rozkazu! 

- Rozmowny! Trzymaj go uczciwie, bo upuścisz... 

- Ehe, gdzieżby! - odparł chłop. 

- Gdzie? Na ziemię!... Uf, krew człowieka zaleje!... Marynka, dawaj kaszkę!... Nie gap się!... Na lewo zwrot - w tył i marsz do kuchni!... Maciej, czekaj, niech usiądę!... No, możesz trąbić na obiad! 

Chłop wydął policzki i jął udawać sygnały wojskowe. Dzieciak rozpogodził nachmurzoną twarzyczkę, baba energicznie mieszała kaszkę, przysłuchując się z pewnym upodobaniem naśladowanym sygnałom, za czym, kiedy chłop skończył, ozwała się łaskawiej: 

- Patrzcie!... Że to trębaczem nie został!... Hm!... No, podaj mi dziecko!... Ostrożnie!... No tak!... Biedactwo moje!... Cicha j, Floruś! 

Żubrowa naczerpała łyżeczkę. Dzieciak zaczął zajadać z apetytem. Chłop i baba wsłuchiwali się w każde mlaśnięcie i cmoknięcie jedzącego dziecka. Baba ozwała się pierwsza po chwili: 

- Na psa urok, apetytu nie brak. 

- Musi! - przytwierdził z przekonaniem chłop. 

- Kto? Co? 

- Apetyt, żołądek - służba, sacrebleu! 

Baba chciała zgromić chłopa, gdy wtem poza oknami, od strony podjazdu, rozległ się tupot koni i plusk wypryskiwanego błota. 

- Ani chybi, państwo z kościoła! Ruszże się! Albo nie, weź Florusia! Ostrożnie. 

Żubrowa jeszcze się przekomarzała z chłopem, a przestrzegała, jak ma garnuszek trzymać a łyżeczkę odwracać, kiedy oto drzwi rozwarły się na ścieżaj, a od progu rozległ się mocny głos zamaszystego mężczyzny: 

- Cóż to, ducha żywego nie ma w całym dworze! Nie lubię, psiamać... 

Baba na dźwięk tego głosu aż zatoczyła się. Chłop wyprężył się tak gwałtownie, że mu dzieciak gdzieś pod lewą pachą uwiązł, a garnuszek z kaszką, opuszczony ku dołowi, sączyć zaczął na ziemię swą gęstą zawartość. 

- Wszelki duch! Rety! A toż pan porucznik Stadnicki! Prędzej śmierci bym się spodziała! 

- Ładnie mnie witacie! - odrzekł Stadnicki prychając a ocierając twarz z wilgoci. 

- Kiedy bo, panie poruczniku, niech mnie skręci, jeżelim sobie dziś pana porucznika nie wspomniała! Głośny krzyk dziecka przerwał babie. 

- Macieju! Rany boskie! To ty Florusiem będziesz, niby karabinem, honory wojskowe oddawał!... 

Chłop spostrzegł się, porwał dziecko na ręce i huśtać zaczął a hołubić. 

- Czyjże to? - zagadnął porucznik. - Wasz? 

- Nasz, według rozkazu! - odrzekł pośpiesznie chłop. 

- Gotartowski? Daj go sam! Gęby!... Piskliwy, nie lubię. 

- Robaczek - jenerał. 

- Cielęcina, mlekiem czuć. A gdzież pani Florianowa? Macie tu co pod ręką? Ziąb - woda... 

- Duchem będzie! Niech pan porucznik tędy, do jadalni. Państwa tylko patrzeć z kościoła. Stary, a oka mi nie spuszczaj z małego! Dołóż mu tam z łyżeczkę! Proszę tędy! 

Baba ruszyła przodem, usadowiła porucznika przy stole w jadalni, zakrzyknęła na dziewkę, odbyła gwałtowną rozprawę z Małgosią, do ekonoma wyprawiła pachołka po obrok dla koni Stadnickiego i dopiero, kiedy już przed porucznikiem stanęła ważka świeżego kapuśniaku a tęgi dzbanek grzanego piwa, odetchnęła, wsparła się łokciami na stole i dała upust palącej ją ochocie do gawędy. 

- Patrzę i napatrzeć się nie mogę! To ci dopiero niespodzianka. 

- Pewnie, pewnie! - mruczał porucznik wyprzątając talerz. - Żeby mi kto trzy dni temu powiedział, że ja tu, do waszego zapadłego kąta, w Rawskie, kołatać się będę, miałbym go za szaleńca... 

Żubrową to wyznanie zmieszało. 

- Jakże? Bo przecież... zawsze... 

- No, mus, i koniec. Uważcie, Jankowski porucznik awansował i jest w Warszawie. 

- Olaboga! Może nowiny są od naszych poruczników? 

- List jest. Trzy listy. Jeden do mnie, a taki długi, żem go wczoraj pół dnia czytał i nie doczytał. 

- Matko Najświętsza! A toż śnił mi się dzisiaj as żołędny... a będzie temu tydzień, gdy starsza pani kabałkę układała, też się żołądź plątała... Srebro mojej! Aż się boję pytać, tylko nic złego?... 

Stadnicki pociągnął piwo i splunął. 

- Złego może i nie - ale zawsze. Z babami nie lubię, psia... i koniec! Żubrowa ręce załamała. 

- Bo to niby... pan porucznik czegoś... chyba coś musi być?...wszelkich złych... 

- Bab!... - huknął groźnie porucznik, 

- A pewnie, że jest! - wybuchnął nagle Stadnicki; Baba przeżegnała się. 

- W imię Ojca... i Syna... od Żubrowa zmieszała się. 

- Tedy, bo jakże... znów ci jakaś!... - Dwie! 

- Święty Antoni, strzeż, bom kląć gotowa, kogo nie potrza!... Panie poruczniku, cóż się stało?... Bo chyba mnie niepewność zadławi! 

- Kiedy jeszcze gotowiście co wygadać?! 

- Ja?! Ja?! Wygadać?! - zaperzyła się baba. - Ja, markietanka pierwszej legii pierwszego batalionu, porucznik mianowany przez samego Pelletiera, choć mi instrumentu dotąd nie przysłali... Ja, co najserdeczniejsze tajemnice całego niemal sztabu legiońskiego naszałam?!... Ja?! 

- Cóż! Chryja! - przerwał porywczo Stadnicki. - Przyjechał Jankowski... Nowin rozmaitych bez liku! Florek zrównał się z Marcelkiem!... Bo ten ci porucznikuje już od pół roku! Pod Wagram się dystyngował!... Ba!... Smyk, świderek zgoła sobie, półkurczę, a zawsze kawał żołnierza w nim siedział! 

- Jużci, wdał się w brata! 

- Czy się wdał?... No pewnie, pewnie... tylko teraz... licho wie, czym się ta awantura skończy... Wlecze się za szwadronem i ani weź!... 

- Kto?... 

- Gitana! Cyganka!

- Gi-gi-gi-tana! - powtórzyła niepewnie Żubrowa. 

- Co tu długo mówić! Gdzieś w Toledo, na biwaku, Marceli wdał się z Gitaną. Cyganką hiszpańską!... Florek tłumaczył, przekładał!... Szef Jerzmanowski jak rodzonemu perswadował, Załuski z Fredrą mało jęzorów sobie nie ugadali, aż wreszcie na rozgony wypędzili Marcelego - i co... niby ustało, niby się urwało! Myśleli - koniec. Ale gdzie - Cyganicha znów jakby spod ziemi! 

- Cię ją... zatraconą!... 

- Florek pisze - bo Marcelego, opętało także! Żenić się chce! 

- Święty Antoni! Z Cyganichą! Rety!... to już nasza starsza pani nie strzyma... Panie poruczniku, na miły Bóg, aby czasem słowa nie rzec!... 

- Właśnie! A on mi piszę: „Naradź się, ratuj!” Co ja?! Z babami nie lubię, psiamać! 

- O, bo, panie poruczniku, toż to nie może być!... 

- Świderek zawzięty był! A baba pewnie za nim w dyrdy! 

- Ba!... Aż piszczy do oficerskich obszlegów. Stadnicki żachnął się. 

- Pytlujecie językiem, a tu nie wiadomo co! 

- Myślę nic. 

- Jakże, przecież do nas ciągną. 

- Tu... tu... gwardia?... 

- Wojna! 

- U nas?! 

- Jakbyście wiedzieli! Jeszcze nic pewnego, co, z kim i kiedy... ale pułki już się dźwigają!... Legia z Hiszpanii maszeruje! W Warszawie gwałt w sztabach!... Różnie powiadają!... Jedni, że to na Austriaka cesarz się rozgniewał i teściowi węgierską koronę chce odebrać, resztę Galicji wydrzeć i naszemu Sasowi wszystko oddać! 

- Laboga, a bodaj go! 

- Drudzy, że z Petersburgiem do sporu przyszło o nas i że, jeno patrzeć, a do siarczystej rozprawy się zabiorą... Trzeci, że Anglia winna wszystkiemu, bo się ze Szwedami zmówiła i gdzieś pod Królewcem ma lądować!... Kto by tam prawdy doszedł! Wojna, i koniec!... Tedy idą - uważacie. 

- Bigos!... 

- A tu nie wiadomo co! Florek pisze: „Radź!...” Czego on tam nie pisze! Aż obrzydliwość taki naciukany list czytać! 

- Bo ja Wiem, panie poruczniku! Hm... Myślę, paniusi naszej, Piórkowej, powiedzieć... niech wie... a co z resztą - nie ma nikogo do rady!... Panna Urszula jeszcze się trzepoce, Fabianek trznadel, mój stary, chłop niczego, lecz z głową nie bardzo, ekonom Lewandowski tyle, że się na ochwaconych kobyłach zna... a już przed starszą panią nie wymów, bo się zagryzie, biedaczka! 

- Rada!... Ale tamto półkurczę trzeba ratować! 

- To się wie!... Ha! Niechbym ja się dorwała do niej, zatraconej!... Tfy! Jakem Muszyńska z domu, jeno by śmigała do tych swoich malag a petercymentów!... Pan porucznik daruje... jeszcze krzynkę, bo mi zasycha... 

Żubrowa umilkła, odsapnęła i pociągnęła z kubka. Narazi ręką w czoło się uderzyła i zagadnęła szybko: 

- Przecież pan porucznik mówił: z dwiema babami kłopot... Stadnicki nasrożył się. 

- Jakbyście wiedzieli, że z dwiema! - a po chwili, zniżając głos, dodał cicho: - kapitanowa Niewodowska jest w Warszawie. 

- Niewodowska? Kapitanowa? 

- Właśnie, do stu piorunów! - wybuchnął porucznik, 

- Święty Antoni! Bez urazy, toż chyba rzuca coś pana porucznikiem! 

- Rzuca, psia... i tu... widzicie gardziel. W grdyce tkwi a dławi! 

- Czy aby nie guzioł jaki? 

Stadnicki potrącił ze złością zawadzającą mu ławę. 

- Głupstw nie pleść... Niewodowski ożenił się z senioritą - panną - Dolores...

- Co pana Floriana chciała za męża?! 

- Kto? Kogo? Psia... to nie wypominajcie! 

- Każdy wie swoje. Ale kiedy kapitan Niewodowski się z nią ożenił, to niech jej będzie na zdrowie. 

- Otóż że są ze sobą nie bardzo... 

- Cale się nie dziwuję - dwie takie rozmaite nacje. 

- Niewodowski myślał z początku, że nawyknie do niego. Chuchał, dmuchał, hołubił, z pułku wystąpił, w Paryżu na pisarka się przynajął, jak oka żony strzegł, a serca sobie nie pozyskał. 

- Patrzcie, jakie to charakterne. Stadnicki zniżył głos. 

- Niewodowski się zdesperował. Przywiózł ją do Warszawy, przy ciotce osadził, a sam na służbę wraca. 

- A ja na jego miejscu wędrowałabym do Rzymu sprawiedliwości szukać... 

Stadnicki potrącił ze złością stołek pod piecem. Baba zerknęła niepewnie ku porucznikowi. 

- Człowiekowi się widzi, więc powiada... 

- Co mu ślina na język przyniesie - podchwycił żywo Stadnicki. - Acani Rzym w głowie, a tu nie wiadomo, psia... Jak wybrnąć! Niewodowski zdesperował się i ręce opuścił. Będzie temu trzy dni złapał mnie w zajeździe i powiada: ratuj! Cóż ja? Na babach się nie znam, i koniec. Wybrał się do mnie! Ale że prosił, aby do jego ciotki pójść i z imć Niewodowską się rozmówić, więc poszedłem... 

- I cóż? 

Stadnicki odetchnął ciężko i zaczął stłumionym głosem: 

- Zmieniła się, że choć psia... Tam, w Saragossie, niby dziecina - wątła, słaba, zdawało się, że jak mrugnie żwawiej, to dusza pryśnie jej z oczu, a teraz, phi! Niewiasta, że ha! Mnie nic do niej, lecz co Florka, to bym kawałami rwał... 

- Ani weź, panie poruczniku! Kapitana Niewodowskiego żałuję, mogę i nad tą Hiszpanicą się użalić, lecz zresztą nie widzę turbacji... 

- Ona musi się rozmówić z Piórkiem. 

- Kto? Ta... ta Hiszpanica, Niewodowska? 

- Musi! - uciął surowo Stadnicki. Markietanka strzepnęła z desperacją rękoma. 

- Panie poruczniku, toż niepodobna zezwolić! Pani Florianowa na śmierć by się zamartwiła! I tak tęsknica ją ssie za mężem, a cóż, gdyby jeszcze ufności nie miała mieć. Ale co ja plotę. Rękę sobie dam uciąć, że panu Florianowi ani w głowie! 

- No, to ze mną będzie miał sprawę. 

- W imię Ojca i Syna'... O czymże będzie się z nią rozmawiał? Co jemu do jejmość pani Niewodowskiej albo co ona ma do pana Floriana? Hm! Nie ma co mówić, co drużba, to drużba! 

Stadnicki mruknął ponuro: 

- Dałem parol. 

- Diabłu na uciechę. 

- Wam się zdaje... Gdybyście ją byli widzieli. Zaczęła beczyć.

- Wiem, wiem! Pociągnęła dwa razy noskiem, chlipnęła, oczyma przewróciła - i więcej nie trzeba, bodaj duszę zaprzedać! 

- Tak wam się zdaje! - bronił się porucznik. - Czasem niepodobna... Stało się, i koniec! 

- Może być, ale co nie stanie, jakiem Muszyńska z domu! 

Stadnicki spojrzał ze zdumieniem na markietankę. Ta pociągnęła łyk piwa, ręką usta - otarła i dokończyła z flegmą: 

- No tak, bo dziś jeszcze pani Florianowej Gotartowskiej rzecz wykładam: niechże wie, czego się spodziewać. 

- Ani pary z ust! 

- Pary nie będzie, bo już jej nawet na dworze nie widać. A co do pani Florianowej, dowie się o wszystkim. Niech no pan porucznik patrzy w okno, juści wracają z kościoła. 

- Żubrowa, do pioruna! Bo ze mną nie ma żartów! 

Baba podniosła się ociężale i, ścierając stół fartuchem i uprzątając talerze i kubki, odparła sucho: 

- Ze mną także nie ma. 

- Niech mnie kaci porwą!... Żubrowa, nie róbcie mi kontuzji! Nic się jeszcze nie stało. Florek za górami. Myślałem, że z wami można szczerze... 

- Paplą nie byłam, lecz co tutaj aż człowieka dławi. Stadnicki, posłyszawszy w tejże chwili gwar zbliżających się głosów, rzucił się ku markietance i schwycił ją za ramię. 

- Zaklinam was, ani słowa o Niewodowskiej! 

- Pod jednym warunkiem. 

- Co za warunek - idą! 

- Że pan porucznik da parol oficerski, iż nie wyjedzie stąd dotąd, dopóki nie wyjawi mi całej prawdy, gdzie i jak pan Florian ma się rozmawiać z tą Hiszpanką! 

- Przecież ja sam nie wiem. 

- To nic. Parol? 

- No więc parol, parol, psia... 

Stadnicki ledwie zdążył odpowiedzieć, gdy we drzwiach stanęła pani Jadwiga Gotartowska z synową, i córką, panną Urszulą. 

- Ot, gość niespodziewany... Witam waćpana! Jakież losy przypomniały waszmości o naszym zaścianku? 

- Sługa powolny imć pani dobrodziejki - bąknął porucznik kłaniając się niezgrabnie i poglądając chmurnie ku Żubrowej. - Miałem sprawę do piotrkowskiego departamentu, więc poważyłem się zboczyć, aby powinny szacunek złożyć. 

- Bardzom rada waszmości. Dnia nie ma, żebyśmy cię nie wspominały, a co już u Florkowej, to masz takie zachowanie jak u rodzonej. 

Stadnicki zmieszał się, rzucił okiem, kędy stała pani Zofia Gotartowska, i podszedłszy z impetycznym ukłonem ucałował zamaszyście ręce pani Florianowej. 

- Na honor, sługa, psia... i tego! 

Pani Jadwiga uśmiechnęła się na widok tej porywczej grzeczności. Pani Florianowa odpowiedziała przyjaznym komplementem. Jedna tylko panna Urszula stała skonfundowana a zapłoniona, daremnie czekając na powitanie Stadnickiego. Porucznik był tak roztargniony, tak wzburzony rozmową z markietanką, że nie widział ani strzelających ku niemu niebieskich ocząt, ani rumieńca palącego twarzyczkę panny Urszuli. 

- Rozgośćże się waćpan, a mnie pozwól tymczasem do gospodarstwa. Zosia mnie zastąpi. Pani Jadwiga skinęła na markietankę i wyszła. Pani Zofia wskazała Stadnickiemu ławę 

okrytą kilimkiem. 

- Siadaj, proszę, waćpan. 

- Dziękuję, wolę stać - mruknął porucznik. 

Pani Zofia spojrzała uważnie na szeroką, wyrazistą twarz Stadnickiego i rzekła niepewnie: 

- Czy nie nowinom zawdzięczamy przyjazd waćpana do Gotartowic? 

- Nowinom? Nie ma, psia, nowin, i basta!

Pani Florianowa nie wiedziała, co odpowiedzieć na to gwałtowne zaprzeczenie. Stadnicki szarpnął bokobrody i jął mierzyć wielkimi krokami izbę. 

- Gdzie tu szukać nowin? Co było, to i jest. Była wojna, jest wojna i będzie wojna. Zresztą, bierz kaci, dosyć mam tego wszystkiego! Zbieram manatki, jadę na wieś i niech sobie łby urywają! 

- Co w Warszawie? - przerwała pani Zofia. 

- W Warszawie? Nic! Radzą, sejmikują i werbują. Przysłali nam nowego rezydenta francuskiego. Musztrują się od świtu do nocy, jeno patrzeć, jak do Hiszpanii albo dalej jaszcze ruszą. Ale co ja, ani myślę! 

Stadnicki odsapnął, a spotkawszy się niespodziewanie ze wzrokiem stojącej przy szafie gdańskiej panny Urszuli, brwi ściągnął i dodał sucho: 

- A co z babami, to nie lubię, psiamać! 

Panna Urszula pobladła, łzy stanęły jej w oczach - ostatnie słowa Stadnickiego wydały się jej zwróconymi wprost do niej... Lecz po tym chwilowym osłupieniu, po rozżaleniu za tę niegrzeczność, twarzyczka panny Urszuli spąsowiała, skry z oczu osuszyły łezki, usta wydęły się dumnie. 

- Witam waszmości, bardzo miło! - ozwała się niespodziewanie i zanim Stadnicki zdobył się na odpowiedź, znikła za drzwiami. 

Porucznik spojrzał pytająco na panią Florianowa. 

- Dogadałem się racji! Uraziłem ani myśląc. 

- Boś nadto zapalczywy... chcesz nas wszystkich ryczałtem potępić... 

- Uchowaj Boże, tylko ja z babami nie potrafię. 

- Toś się waszmość niefortunnie do nas wybrał, bo co tu, jeno same baby zostały! Stadnicki opamiętał się i jął się sumitować: 

- Parol! Słowo oficerskie, pani porucznikowo dobrodziejko!... 

- Ależ ja się nie gniewam! Urszulę tylko przeproś za brak uwagi, boś się z nią wcale nie przywitał, a co ja, to cię rozgrzeszam od razu... 

Stadnicki rozpogodził czoło. 

- Jużci racja! boć zgroza byłaby, gdyby pani porucznikowa na Stadnickiego się boczyła. Ha, do pioruna! Przecież coś więcej mu się należy nad powszednią przyjaźń! 

- Panie Józefie! Już to przeczucie mi powiada, że waszmość nie bez kozery do nas! Stadnicki oczy spuścił i milczał. Pani Zofia pochwyciła porucznika za rękę. 

- Waszmość coś wiesz, waszmość coś ukrywasz! 

- Ja - ukrywam?... Uchowaj... ten! Nie ma co ukrywać... Pułk nadciąga! 

- Pułk szwoleżerów? 

- Tak, cały pułk. 

- Więc i Florek?! 

- Wraca także, zdrów, cały! Na prawej szlufie (naramienniku) bulion (frędzle) porucznika pierwszej klasy mu się bimba, do legii znów podany. 

Pani Zofia z okrzykiem radości zerwała się z ławy. 

- Wraca! Wraca nareszcie! A waszmość ledwie powiadasz! Boże, co za radość... lecz może, panie Józefie, zaklinam waszmości - zdrów? 

- Parol oficerski. 

Pani Zofia wybuchnęła jednocześnie i śmiechem, i płaczem.

Na scenę tę nadeszła pani Jadwiga, zapraszając do obiadu. Nastąpiły wyjaśnienia, a pytania jęły coraz gwałtowniej sypać się na porucznika. 

Stadnicki plątał się, lecz wymijał szczęśliwie nasuwające mu się wciąż myśli o „bigosie”, który niewątpliwie spadnie i nań, i na całą rodzinę Gotartowskich razem ze szwoleżerami. Pani Jadwiga zresztą i pani Zofia w radosnym uniesieniu nie zauważyły nawet zafrasowania porucznika. 

Za stołem dopiero pierwszy wybuch radości przeszedł w spokojne ukontentowanie, w pełną otuchy gawędę, w dociekanie szczegółów towarzyszących powzięciu przez Stadnickiego tych pomyślnych wieści, w uwagi ku ostatnim nowinom politycznym a rachubom. 

Stadnicki dosyć niejasnych udzielał odpowiedzi, a co chwila rwał rozmowę i zmieniał jej przedmiot na błahe plotki warszawskie o sporach między księciem Józefem a Zajączkiem, o melancholii imć pana Jakuba Sokołowskiego, o uroczystościach krakowskich z powodu zorganizowania gwardii narodowej i o wielu innych podobnych sprawach. 

A że porucznik owe zwroty ku plotkom czynił niezręcznie, a nawet obcesowo zbywał zadawane mu pytania, więc mimo woli obudził niepokój w pani Jadwidze. 

- Waćpan zdajesz się małą uwagę przypisywać ruchowi wojsk napoleońskich ku nam? 

- Zapewne... bo cóż, ruch, a zresztą nie wiadomo... Wojna - oczywiście wojna! 

- Ciężko żyć w takich czasach jak nasze. Proboszcz powładał, że lada dzień trzeba się spodziewać werbunku. Piętnaście dymów, a nie wiadomo, czy bodaj jeden zdatny parobczak się znajdzie. 

- Cóż, odmówić, psia... i koniec! 

- Masz radę! - bąknęła Żubrowa na szarym końcu stołu. 

- Łatwe wyjście z kłopotu - zauważyła pani Jadwiga. - Jeno gdyby tak wszyscy czynili, nie wiem, co by z tego wynikło. No, a przy tym przecież i tu, w zaścianku, bije serce dla służb publicznych... Patrz, waćpan, niedawno sześciu ich było, obacz, że zostało jeno to chłopię... 

Pani Jadwiga spojrzała na jasną twarz najmłodszego syna, wpatrującego się ze skupieniem w porucznika, i zamyśliła się smutnie. 

- Piąty rok wojny! 

- Piąty rok, powiadasz waćpan. Powiedz raczej: dwudziesty! 

- Pani matko! - ozwała się z perswazją pani Zofia do świekry. - Toć trzeba mieć ufność... 

- Wracają do dom, zdrowi... 

- A Staszek?! - zagadnęła nagle pani Jadwiga. Cisza zaległa izbę. Nawet panna Urszula, rzucająca od czasu do czasu groźne spojrzenia, na porucznika, pochyliła główkę. 

Stadnicki jął targać bokobrody. 

- Przecież niepodobna, żeby przepadł... znajdzie się. Teraz z Prusakami zgoda, można by wszcząć znów poszukiwania. 

- Oczywiście, oczywiście! - przytwierdziła skwapliwie pani Zofia. - Jak Florek wróci, to natychmiast zacznie poszukiwania. 

- Daj, Boże! Niczego nadto nie pragnę, byle ta dręcząca niepewność odeszła. 

- Powiedzże, waćpan, więc cały pułk szwoleżerów gwardii wraca? - zagadnęła pani Jadwiga, chcąc przerwać bolesne wspomnienie o Staszku. 

- Tak powiadał Jankowski. 

- A cesarz? 

- W Paryżu. 

- To nie może być! - wmieszała się energicznie. Żubrowa. Stadnicki poczerwieniał. 

- Jak to: nie może być?! Powiedziałem, psia... że jest w Paryżu, to musi być! 

- Pozwólcie, Żubrowa, pan porucznik wie lepiej... 

- Każdy wie swoje! Gwardie tam chodzą, gdzie chodzi cesarz, a nie suponuję, aby pułkowi szwoleżerów dali odprawę. 

- Dali czy nie dali, a pułk ciągnie do nas! I to sobie zakonotujcie, że, do stu piorunów, czas wielki, aby gwardia nasza własnego pilnowała obejścia, a nie mości francuskiej! 

- Taka dobra mość francuska jak i nasza! 

- Tedy wyprowadzajcie się do Francji! 

- Wyprowadzać się nie będę, bom tu urodzona, i że tu dycham, to juści nie kto inny uczynił, jeno on, nasz cesarz, Napolion... caramba, sacrebleu!

Stadnicki rzucił się na stołku całym ciężarem swego potężnego ciała. 

- Co wy mi z Napolionem! Dosyć mam waszego Napoliona! Uczynił co dobrego dla nas, to z lichwą wzioł krwi żywej. Niczego darmo nie dał. Po świecie nas porozwlekał. 

Porucznik posiniał, uderzył pięścią w stół i umilkł, sapiąc gwałtownie. 

Pani Jadwiga na ten wybuch Stadnickiego chciała odpowiedzieć perorą skierowaną do Żubrowej, a wymierzoną politycznie do porucznika, lecz markietanka nie dała jej przyjść do słowa. 

- Mości panie poruczniku - zaczęła ze drżeniem w głosie - baba jestem ordynarna i głupia, a w dodatku tyle od innych głupsza, że stara, lecz na owo bluźnierstwo o cesarzu niech panu porucznikowi odpowie bodaj jedna mogiła polskiego żołnierza. Ci, co legli, myśleli inaczej; wiedzieli, gdzie racja. Jeno ci, których kule ominęły, zezują do wczasów i kąta! 

Baba odetchnęła ciężko. Porucznik bębnił niecierpliwie palcami po stole. Pani Jadwiga uznała za właściwe przerwać spór, a skarcić zbytnią żywość markietanki. 

- Moja Żubrowa, imacie się sądzenia o sprawie, o której trudno wam mieć dobre pojęcie. Cesarzowi porucznik niczego nie ujmuje, jeno nie bez kozery mniema, że ten nie o nas się turbuje! 

- Nie może być! 

- Więc zostawajcie przy swoim. 

- Zostanę, jakem Muszyńska z domu. 

- Cmentarze chcielibyście mieć na ziemi rodzonej, a nie grody, nie miasta, nie sioła! - zakrzyknął groźnie porucznik. 

- Cmentarze? A cóż złego cmentarz?!... Zważ, mości poruczniku, jako na dawnych kurhanach zboże się pięknie zieleni! 

- Dosyć tych wywodów, moja Żubrowe! Z poczciwości one u was się rodzą, ale i z zapalczywości. 

Markietanka chciała się bronić, lecz pani Jadwiga powtórzyła stanowczo; 

- Dosyć! 

Baba podniosła się zza stołu. 

- Oho, kiedy dosyć, to dosyć!... Rusz się, Macieju, bo nam starym, lepiej odejść niż słuchać nowomodnych racji!... 

Żubr powstał w milczeniu, baba mruknęła coś pod nosem i wyszła, pociągając, za sobą męża. 

- Dobrzy ludzie - zauważyła pani Jadwiga po odejściu Żubrów - jeno nie do rozpraw o cesarzu. W ogień by za niego szli. Aż nieraz z tego przykrość, bo niech słowo padnie, już ich wyprowadza z równowagi. 

- Zatruło ich! - bąknął Stadnicki. - Nie oni jedni... 

Gdy wstano od stołu a wymieniano wzajemne podziękowania, porucznik znalazł się niespodziewanie wobec panny Urszuli, a wspomniawszy na swoje niedawne zapomnienie przy przywitaniu, skłonił się jej z przesadzoną powagą i ozwał uroczyście: 

- Mościa panno, mocno obligowany! 

Panna Urszula poczerwieniała, rozwarła nerwowo chrapki i odrzekła bez namysłu: 

- I ja mocno obligowana za taką fatygę.

Porucznik chciał coś rzec, lecz panna Urszula wykręciła się i wybiegła z komnaty. 

Pani Jadwidze zrobiło się nieprzyjemnie za tę nową konfuzję, która po przemówieniu się z markietanką spotykała jej gościa, więc zleciwszy synowej zajęcie się porucznikiem, poszła szukać córki. 

Pani Zofia odgadła intencję świekry. - Nie bierzże waszmość za złe tej kózce... Stadnicki machnął ręką. 

- Nie mam szczęścia. No, nie potrafię z babami... i koniec! - odrzekł porucznik i, obejrzawszy się dokoła, dodał ciszej: - Mam pisanie dla pani. 

- Pisanie dla mnie?... I nic mi nie powiadasz? 

- Bo właśnie mam zlecenie, aby je w tajemnicy; doręczyć. Proszę! Niech go tylko nikt nie dostrzeże... Od Florka! 

Pani Zofia rozerwała gorączkowo pieczęć i jęła szybko przebiegać list, mieniąc się kolorami i nie mogąc powstrzymać się od odruchowych wykrzykników. Gdy skończyła, twarzyczka jej spoważniała nagle. 

- Waszmości więc już jest wiadomo? Stadnicki skinął twierdząco.. 

- Przeczucie mnie nie zawiodło. Nowina, którąś mi przywiózł, obok radości kryła i smutek. Biedna pani matka!... Marceli zastanowienie postradał! Żenić się z kim?... Z włóczęgą cygańską! Zapomnieć o powinnym zachowaniu dla matki, dla rodziny, dla imienia! Florek mi pisze, żeby przygotować matkę. Czy podobna? Znam świekrę, wiadomość o śmierci syna mniej by nią wstrząsnęła. Raczej na Marcelego trzeba wpłynąć, zakląć go, przełożyć mu... 

- Nie poradzi! Opętało go i teraz się już zeń nie wyrwie. 

- Lecz od czegóż wola, siła, męskość?! 

Porucznik wyciągnął swe wielkie kiście rąk i spojrzał na nie pogardliwie. 

- Siła! Duża z niej pociecha! Jednym westchnieniem obali cię, złamie, weźmie z ciebie, co zechce... 

Słowa te wyrzekł porucznik z taką desperacją, że pani Zofia nie mogła powstrzymać się od uwagi: 

- Można by przypuścić, poruczniku, że waćpan sam masz nie lada sprawę sercową. 

- Ja, sercową? Nigdy!... Nie potrafię z babami... Mnie nic po tym... 

- Przyjdzie i na waćpana. 

- Nigdy, mościa pani, przenigdy! Do sentymentów nie pasuję, akomodować nie umiem, no i... nie lubię!... Lecz co o tym!... Najważniejsze, że z Marcelim coś trzeba... 

- Florek nie bez kozery ma do waćpana zaufanie. 

- I dlatego na mnie zwala takie misje! Epistołę do mnie wysztukował niczym uniwersał. Dwa dni czytałem. Liter naciukał całe lasy... ślepiaj, a nie odróżnisz, gdzie brzuszek, gdzie ogonek, a która kropka której literze się należy. 

- Pozwól mi, watszmość, tego listu - dopomógł. Stadnicki zawahał się, lecz po chwili sięgnął w zanadrze i wyciągnął zwitek papierów, owinięty w fular. 

- Tajemnicy nie ma. Proszę! Niech się waszmość pani przekona, czy nie mam racji. 

Pani Zofia w milczeniu rozwinęła papiery i jęła chciwie czytać. Stadnicki mierzył wciąż izbę wielkimi krokami, spoglądając od czasu do czasu ku pani Florianowej, a niekiedy chrząkając, jakby na znak, że ma coś do powiedzenia. Aż Stadnickiego zniecierpliwiło to długie czytanie. Szurgnął mocniej, znów odchrząknął, a wreszcie, dźwignąwszy pogardliwie ramionami, wyszedł z komnaty do sieni, a stąd na podwórzec folwarczny. 

II

Porucznik z uczuciem ulgi odetchnął wilgotnym wiewem marcowego wiatru, rozejrzał się po zabudowaniach folwarcznych, zaczynających spowijać się mrokami, zajrzał do stajen, huknął na swego pachołka, aby mu bryczkę ze świeżego błota oczyścił - a potem, czując potrzebę ruchu, zawrócił za dwór, do ogrodu, i tam jął kołować po ścieżkach a kluczyć bez celu. 

Stadnicki był zły. Zły na siebie, na Floriana, na Marcelego, na swój przyjazd do Gotartowic, na markietankę, co mu się hardo stawiła, na panią Zofię, że przyjaźń mu wypomniała, na chłopca, co bryczki nie obmył, na wodę, chłepczącą mu pod nogami, na idący ode wsi monotonny pisk skrzypiec i wtór ociężały basetli. 

Porucznik chciał zastanowić się; rozważyć położenie, znaleźć punkt wyjścia z tego koliska, w które wpadł mimo woli, lecz ani rusz nie mógł sobie dać rady z myślami. Plątały mu się osoby, wypadki, przedmioty tak nielitościwie, że Stadnickiego pasja ogarnęła. Kopnął z irytacji wystający nad ścieżką krzak głogu. Krzak chlusnął nań; kroplami nieobsiąkniętego dżdżu. 

Głusza, ciemń i martwota bijące z każdego zakamarka ogrodu zaczęły powoli uspokajać Stadnickiego. 

Porucznik machnął raz jeszcze energicznie ręką, a potem zapadł jakby w toż samo odrętwienie a zobojętnienie, w którym zdawała się trwać natura. 

Ponad strzechą stodoły ukazały się różowe smugi dawno zapadłego za chmurami słońca. 

- Znów plucha! - mruknął do