Społeczności terapeutów i esseńczyków (II w. p.n.e - I w. n.e.) ebook

SPO­ŁECZ­NO­ŚCI TE­RA­PEU­TÓW I ES­SEŃ­CZY­KÓW

(II w. p.n.e - I w. n.e.)

WOJ­CIECH BIE­DROŃ

Pro­jekt okład­ki

Re­dak­cja i ko­rek­ta

Re­dak­cja tech­nicz­na

© Co­py­ri­ght by Woj­ciech Bie­droń

Ty­tuł: Spo­łecz­no­ści te­ra­peu­tów i es­seń­czy­ków (II w. p.n.e - I w. n.e.)

Wszel­kie pra­wa za­strze­żo­ne.

Nie­au­to­ry­zo­wa­ne roz­po­wszech­nia­nie ca­ło­ści lub frag­men­tów ni­niej­szej pu­bli­ka­cji w ja­kiej­kol­wiek po­sta­ci jest za­bro­nio­ne. Wy­ko­ny­wa­nie ko­pii me­to­dą kse­ro­gra­ficz­ną, fo­to­gra­ficz­ną, a tak­że ko­pio­wa­nie książ­ki na no­śni­ku, fil­mo­wym, ma­gne­tycz­nym lub in­nym po­wo­du­je na­ru­sze­nie praw au­tor­skich ni­niej­szej pu­bli­ka­cji.

ISBN dla edy­cji ebo­oka 978-83-272-4073-6

Je­śli ma­cie Pań­stwo py­ta­nia, uwa­gi do pu­bli­ka­cji, mo­że­cie skon­tak­to­wać się z au­to­rem pod ad­re­sem: e-mail: woj­ciech.bie­[email protected]

Na okład­ce: mapa przed­sta­wia­ją­ca Alek­san­drię w I wie­ku p.n.e (an­cien­tvi­ne.com)

Wy­da­nie II, War­sza­wa 2013

Pu­bli­shed in Po­land

Skład wersji elektronicznej:

Virtualo Sp. z o.o.

Wstęp

Pod po­ję­ciem te­ra­peu­tów i es­seń­czy­ków na­le­ży ro­zu­mieć ugru­po­wa­nia ży­dow­skie, któ­rych człon­ko­wie od­dzie­li­li się od wy­znaw­ców ofi­cjal­ne­go ju­da­izmu i stwo­rzy­li wła­sne ide­olo­gie, spo­sób za­cho­wy­wa­nia się i mo­de­le ży­cia. Wie­le cech wspól­nych obu ugru­po­wań skła­nia do ana­li­zy po­do­bieństw i róż­nic po­mię­dzy nimi. Pro­blem ce­zu­ry cza­so­wej oraz lo­ka­li­za­cja te­ra­peu­tów i es­seń­czy­ków pod wzglę­dem geo­gra­ficz­nym nie jest ła­twy do okre­śle­nia. Miej­scem osie­dle­nia się te­ra­peu­tów po­świad­czo­nym przez źró­dło jest Egipt, a w szcze­gól­no­ści Alek­san­dria. Inne su­ge­stie do­ty­czą­ce miej­sca ich osad­nic­twa są tyl­ko hi­po­te­za­mi. Es­seń­czy­cy byli bez­po­śred­nio zwią­za­ni z Pa­le­sty­ną i prze­wa­ża w na­uce po­gląd, że ich głów­ny ośro­dek na­le­ży umiej­sco­wić w Qum­ran. Na te­mat te­ra­peu­tów brak jest pew­nych in­for­ma­cji o cza­sie ich po­ja­wie­nia się i ist­nie­nia w Alek­san­drii. Au­tor źró­dła in­for­mu­ją­ce­go o nich opi­su­je praw­do­po­dob­nie stan osad­nic­twa z I w n.e. Obec­ność es­seń­czy­ków na­to­miast jest po­świad­czo­na już w II w p.n.e. Prze­trwa­li też jako or­ga­ni­za­cja praw­do­po­dob­nie do cza­sów woj­ny ży­dow­skiej, czy­li do oko­ło 68 r. n.e.

Po­wyż­sza pra­ca sta­wia so­bie za za­da­nie do­ko­na­nie szcze­gó­ło­wej ana­li­zy tek­stu źró­dło­we­go Fi­lo­na Alek­san­dryj­skie­go De vita con­tem­pla­ti­va jako je­dy­ne­go za­cho­wa­ne­go prze­ka­zu in­for­mu­ją­ce­go o te­ra­peu­tach i spoj­rze­nie w tym świe­tle na es­seń­czy­ków, któ­rzy rów­nież zna­leź­li się na kar­tach dzieł Fi­lo­na przede wszyst­kim w pra­cy Quod omnis pro­bus li­ber sit. Dla po­trzeb ba­daw­czych pra­ca zo­sta­ła po­dzie­lo­na na czte­ry za­sad­ni­cze roz­dzia­ły. W pierw­szym za­ty­tu­ło­wa­nym: „Fi­lon Alek­san­dryj­ski i jego De vita con­tem­pla­ti­va” zo­sta­ły przed­sta­wio­ne ogól­ne wa­run­ki ży­cia dia­spo­ry ży­dow­skiej w Alek­san­drii, gdzie na­ro­dzi­ła się wspól­no­ta te­ra­peu­tów, na­stęp­nie po­stać Fi­lo­na i jego do­ro­bek li­te­rac­ki oraz roz­wa­ża­nia na te­mat jego dzie­ła. Dru­gi roz­dział: „Oby­cza­jo­wość gmi­ny alek­san­dryj­skiej” jest po­dzie­lo­ny na pod­roz­dzia­ły zwią­za­ne ści­śle z we­wnętrz­ną ana­li­zą źró­dła czy­li war­stwą ję­zy­ko­wą i se­man­tycz­ną. W pew­nych miej­scach, gdzie nie jest moż­li­we do­ko­na­nie iden­ty­fi­ka­cji lub je­dy­nym roz­wią­za­niem oka­zu­ją się być hi­po­te­zy te­ra­peu­ci są przed­sta­wia­ni w od­nie­sie­niu do es­seń­czy­ków. Trze­ci roz­dział trak­tu­je wy­łącz­nie o es­seń­czy­kach i au­to­rach rę­ko­pi­sów qum­rań­skich, któ­rzy wy­ka­zu­ją wza­jem­nie znacz­nie więk­sze po­do­bień­stwa niż ter­peu­ci i es­seń­czy­cy. Głów­nym źró­dłem in­for­mu­ją­cym o es­seń­czy­kach oprócz Fi­lo­na jest Jó­zef Fla­wiusz i jego dzie­ła Daw­ne Dzie­je Izra­ela i Woj­na Ży­dow­ska. Ana­li­zie zo­sta­ła rów­nież pod­da­na krót­ka wzmian­ka o es­seń­czy­kach Pli­niu­sza w Hi­sto­rii Na­tu­ral­nej. Ostat­nią czę­ścią po­wyż­szej pra­cy jest „Za­koń­cze­nie: te­ra­peu­ci, es­seń­czy­cy i gmi­na z Qum­ran co ich łą­czy, a co dzie­li” ? sta­no­wią­ca za­rów­no jej pod­su­mo­wa­nie, jak rów­nież od­ręb­ną część wska­zu­ją­cą na pro­ble­my, z któ­ry­mi sty­ka się ba­dacz zaj­mu­ją­cy się tą te­ma­ty­ką.

Na szcze­gól­ną uwa­gę za­słu­gu­je pra­ca ro­syj­skiej, nie­ży­ją­cej już au­tor­ki M. M. Eli­za­ro­wej Oбщина терапевтов (Из иcтo­pии еc­cейcково общеcтвенно-религиозного движения І в. н. э.), Mo­skwa 1972., któ­ra po­mi­mo upły­wu wie­lu lat, od chwi­li jej wy­da­nia, jest nadal w du­żej czę­ści ak­tu­al­na i sta­no­wi jed­ną z nie­licz­nych mo­no­gra­fii po­świę­co­nych sa­mym te­ra­peu­tom. Z naj­waż­niej­szych opra­co­wań na wzmian­kę za­słu­gu­je rów­nież syn­te­tycz­na pra­ca Riaud Les The­ra­peu­tes d`Ale­xan­drie dans la tra­di­tion et la re­cher­che cri­ti­que ju­squ`aux de­co­uver­tes de Qum­ran, (Pa­ris 1991), śle­dzą­ca losy dys­ku­sji i ba­dań na te­mat te­ra­peu­tów od cza­sów naj­daw­niej­szych do współ­cze­snych. Dzię­ki bo­ga­tej bi­blio­gra­fii moż­na spró­bo­wać do­trzeć jesz­cze do wie­lu po­zy­cji, któ­rych au­tor tej pra­cy z przy­czyn obiek­tyw­nych nie­ste­ty nie mógł wy­ko­rzy­stać. Spo­śród au­to­rów zaj­mu­ją­cych się pro­ble­ma­ty­ką es­seń­ską na­le­ży wy­mie­nić głów­nie G. Ver­me, któ­re­go więk­szość po­glą­dów na ten te­mat po­mi­mo upły­wu cza­su jest cią­gle uzna­wa­nych. Je­że­li cho­dzi o pol­skich au­to­rów w dzie­dzi­nie Qum­ran na­le­ży wspo­mnieć nie­ży­ją­ce­go już W. Ty­lo­cha oraz P. Mu­chow­skie­go i Z. J.Ka­pe­rę. Z prac ogól­nych po­moc­nych przy cha­rak­te­ry­sty­ce po­wyż­szej te­ma­ty­ki nie moż­na za­po­mnieć o No­wym Te­sta­men­cie na tle epo­ki, (Po­znań-War­sza­wa-Lu­blin 1965) E. Dą­brow­skie­go, i naj­bar­dziej ak­tu­al­nym >Wpro­wa­dze­niu do li­te­ra­tu­ry mię­dzy­te­sta­men­tal­nej, (Kra­ków 1994) pió­ra St. Mę­da­li.

W ba­da­niach kra­jo­wych pro­ble­ma­ty­ka te­ra­peu­tów była trak­to­wa­na mar­gi­nal­nie. Nie­co więk­szą uwa­gę po­świę­ca­no es­seń­czy­kom oraz Qum­ran cho­ciaż nie pró­bo­wa­no ana­li­zo­wać ich spo­łecz­no­ści w spo­sób glo­bal­ny, ani pod wzglę­dem po­li­tycz­nym, ani re­li­gij­nym czy spo­łecz­nym. Au­tor po­wyż­szej pra­cy pod­jął się tego za­da­nia cze­go wy­ni­kiem jest obec­ne stu­dium. Sze­reg trud­no­ści na­tu­ry obiek­tyw­nej m.in. w związ­ku z gro­ma­dze­niem ma­te­ria­łów, wpły­nę­ło na jego osta­tecz­ny kształt i czy­ni go po­przez to do koń­ca nie­peł­nym, z cze­go jako au­tor, zda­ję so­bie w peł­ni spra­wę przyj­mu­jąc wszyst­kie sło­wa uwa­gi i kry­ty­ki.

Uwa­ga: Z wer­sji elek­tro­nicz­nej, któ­rą masz Czy­tel­ni­ku przed sobą zo­sta­ły usu­nię­te przy­pi­sy jak rów­nież ter­mi­no­lo­gia wy­ra­zów pi­sa­nych w ję­zy­ku sta­ro­grec­kim i he­braj­skim.

Woj­ciech Bie­droń