Skala Postaw Być i Mieć ebook

Bronisław Grulkowski

Skala Postaw Być i Mieć. Podręcznik

Oficyna Wydawnicza „Impuls” Kraków 2007

© Copyright by Bronisław Grulkowski, 2007 © Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007

Recenzent:prof. dr hab. Zenon Uchnast

Redakcja wydawnicza:Danuta Porębska

Adiustacja:Beata Bednarz

Projekt okładki:

Ewa Beniak-Haremska

978-83-7308-853-5

Oficyna Wydawnicza „Impuls” 30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5 tel. (012) 422-41-80, fax (012) 422-59-47

www.impulsoficyna.com.pl, e-mail:[email protected] Wydanie I, Kraków 2007

Konwersja do formatu EPUB: Virtualo Sp. z o.o.virtualo.eu

Wstęp

Problematyka określana pojęciami „być” i „mieć”1 jest podejmowana w różnym znaczeniu i w ramach różnych teorii, w wielu dziedzinach ludzkiego poznania. Zajmowali się nią filozofowie (np. Marcel, 1986, 1984; Mounier, 1964; Tarnowski, 1986). Rozróżnienie „być” i mieć" jest obecne w społecznym nauczaniu Kościoła (np. Jan Paweł II, 1979, 1982) i w pracach teologów (zob. np. Aubert, 1986). Jest to także przedmiot zainteresowania socjologów i pedagogów (Dudzikowa, 1985; Mariański, 1990, 1997; Zacher, 1980) oraz psychologów (Cekiera, 1992; Chlewiński, 1991; Fromm, 1989; Grulkowski, 1995, 1996a, 1996b, 1998a, 1998b, 1999, 2000; Grulkowski, Skwierawska-Stoltmann, w druku; Kozielecki, 1987; Muller, 1987; Popielski, 1987; Simons, Dewitte, Lens, 2000; Staehelin, 1969).

Kwestia ta budzi także szerokie zainteresowanie społeczne. W okresie wielu przemian społecznych, ekonomicznych i kulturowych, kryzysu moralnego i ekologicznego, dominacji „cywilizacji konsumpcji” (Fromm, 1989) liczni autorzy odwołują się w analizie egzystencjalnej sytuacji człowieka do rozróżnienia, rozumianych opozycyjnie, „być” i „mieć” (zob. np. Jan Paweł II, 1979, 1982).

Temat ten długo nie był jednak przedmiotem badań empirycznych. Można, co prawda, wiele różnych badań socjologicznych interpretować w kategoriach „być” i „mieć” (zob. Galor, 1989; Wasilewski, 1986), ale badania te nie dotyczyły bezpośrednio tego rozróżnienia. Podobnie można przedstawiać wyniki wielu empirycznych badań psychospołecznych odnoszących się prawdopodobnie do obszarów bliskich rozróżnieniu „być” i „mieć”. Można tu wymienić badania dotyczące tożsamości pragmatycznej i pryncypialnej (zob. np. Skarżyńska, 1991), mentalności i ukrytych założeń normatywnych (zob. Koralewicz, Ziółkowski, 1991; Krężlewski, 1990; Reykowski, 1990a, 1990b; Skarżyńska, 1990; Ziółkowski, 1990).

Wśród badań ściśle psychologicznych można wskazać na badania dotyczące sformułowanej przez Melvina Lernera teorii sprawiedliwego świata (zob. np. Collins, 1974; Doliński, 1989a, 1989b; Zuckermann, Gerbasi, 1977). Szczególnie interesujące są w tym obszarze, z uwagi na bezpośrednie odwołania do rozróżnienia „być” i „mieć”, badania Piotra Olesia nad wartościowaniem (1989, zob. 2000). Wskazują one na istnienie ważnych różnic osobowościowych między osobami zorientowanymi na „być” i ludźmi ukierunkowanymi na „mieć”.

Badania dotyczące wprost rozróżnienia „być” i „mieć” pojawiły się w Polsce w połowie lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku. Związane jest to z opracowaniem przez Bronisława Grulkowskiego Skali Postaw Być i Mieć (SPBiM) (Grulkowski, 1995). Postawę „być” i postawę „mieć” wiązano w tych badaniach z różnymi zmiennymi: poczuciem sensu życia (Grulkowski, 1998b), potrzebami (Grulkowski, 1996a), obrazem siebie (tamże), noetycznością (tamże), wartościowaniem (Grulkowski, 1995), czasowością (Grulkowski, 1999; Waszczuk, 2000), religijnością (Bartos, 1998), obrazem świata przekazywanym w mediach i grach komputerowych (Braun-Gałkowska, Ulfik, 2000). Pojawiły się prace magisterskie, które napisano na podstawie badań przeprowadzanych za pomocą Skali Postaw Być i Mieć (zob. np. Haszczak, 1998; Plago, 1997; Waszczuk, 2000). Do rozróżnienia „być” i „mieć”, już opartego na wynikach badań empirycznych, zaczęto odwoływać się w interpretacji badań dotyczących innych obszarów (Skrzypińska, 2002).

Wskazane powyżej fakty całkowicie uzasadniają potrzebę wydania monografii poświęconej prezentacji Skali Postaw Być i Mieć (zob. Grulkowski,

1995). Celem niniejszego opracowania jest charakterystyka tego narzędzia badawczego pod kątem teoretycznym i psychometrycznym, przybliżenie go szerszemu gronu psychologów i innym osobom zainteresowanym tym zagadnieniem.

1„mieć”. Tymczasem pojęcia te rozumie się tu opozycyjnie: zakłada się, że ludzie są zorientowani albo na „być”, albo na „mieć”. Być może poprawniejsze byłoby więc nazwanie opisywanej tu metody „Skalą Postaw Być lub Mieć”. Taka nazwa byłaby jednak także w jakimś sensie wieloznaczna. Można byłoby na przykład pytać, czy mierzy wiele postaw „być” i wiele postaw „mieć”. Z kolei nazwanie metody „Skalą Postawy Być lub Postawy Mieć” byłoby niezręczne językowo. Mimo więc pewnych kontrowersji i dyskusji autor zdecydował się na pozostanie przy dotychczas stosowanej nazwie swojej metody (Grulkowski, 1995, 1996a, 1998b). Dodatkowym argumentem za takim rozwiązaniem jest występowanie tych pojęć w literaturze połączonych najczęściej właśnie spójnikiem „i” (zob. np. Dudzikowa, 1985; Jan Paweł II, 1979; Marcel, 1986; Oleś, 2000, 1989; Staehelin, 1969; Tarnowski, 1986; Wulff, 1999).

1. „Być” i „mieć” w filozofii i psychologii1

Problematyka „być” i „mieć” jest wieloaspektowa i interdyscyplinarna. Szczególne zainteresowanie wzbudziła ona jednak wśród filozofów (egzystencjalizm i personalizm) i psychologów (psychologia egzystencjalna) z uwagi na:

– ich antropocentryzm (zob. Zięba, 1985, kol. 673);

– ujmowanie człowieka w jego relacji do świata (zob. Hall, Lindzey, 1990, s. 291 i n.; Uchnast, 1987, s. 90; Wawrzyniak, 1985);

– podkreślanie podstawowego znaczenia wolności i odpowiedzialności człowieka (Binswanger, 1958, s. 195; Camus, 1965, s. 415; Copleston, 1981, s. 102; May, 1989, s. 144; Płużek, 1991, s. 62; Popielski, 1987, s. 28-33);

– wskazanie na fakt, że człowiek może istnieć autentycznie lub nieautentycznie (egzystencjalizm: zob. np. Berdyaev, 1939; Camus, 1965; Copleston, 1981; Heidegger, 1994; Jaspers, 1947), osobowo lub nieosobowo (personalizm: zob. np. Buber, 1992; Frankl, 1984; Fromm, 1989; Maritain, 1988; May, 1989; Mounier, 1964).

Na rozróżnienie „być” i „mieć” jako pierwszy wskazał Gabriel Marcel (zob. Tarnowski, 1986, s. 40). Francuski egzystencjalista zauważa:

[…] jesteśmy [podkr. G. M.], cały problem polega na tym, by wiedzieć, jakie mamy zająć stanowisko wobec całokształtu rzeczywistości (Marcel, 1986, s. 30, por. s. 76-77).

Postawy