Uzyskaj dostęp do tej i ponad 250000 książek od 14,99 zł miesięcznie
Piętnasta edycja sztandarowej publikacji Biblioteki Analiz. W pięciu tomach omówione zostały najważniejsze zagadnienia dotyczące funkcjonowania polskiej branży wydawniczo-księgarskiej w 2011 i pierwszej połowie 2012 roku.
Istotną część tomu pierwszego publikacji – „Wydawnictwa” - stanowią pogłębione analizy różnych sektorów rynku książki (literatura piękna, książka dziecięca, szkolna, naukowa, literatura religijna, kartografia i przewodniki, albumy). Ponadto zamieszczono prezentacje największych firm wydawniczych w Polsce (m.in. opisy i charakterystyki przedsiębiorstw, informacje o generowanych obrotach, wielkości produkcji wydawniczej, zatrudnieniu). Książkę uzupełniają liczne tabele i zestawienia – m.in. z wynikami badań czytelnictwa, danymi na temat wielkości produkcji wydawniczej, informacjami o nakładach książek. Dodatkowo tematyka została znacząco poszerzona o zagadnnienia związane z digitalizacją treści i jej dystrybucją w nowych kanałach dystrybucji.
Ebooka przeczytasz w aplikacjach Legimi na:
Liczba stron: 875
Odsłuch ebooka (TTS) dostepny w abonamencie „ebooki+audiobooki bez limitu” w aplikacjach Legimi na:
Warszawa 2012
© Copyright by Łukasz Gołębiewski, Paweł Waszczyk 2012
© Copyright by Biblioteka Analiz Sp. z o.o., 2012
Wszystkie prawa zastrzeżone. Kopiowanie lub reprodukcja jakiegokolwiek fragmentu tej książki wymaga pisemnej zgody wydawcy.
Redakcja: Łukasz Gołębiewski
Korekta: Joanna Ożóg
Projekt okładki: Grzegorz Zychowicz | Tatsu
Opracowanie graficzne: Grzegorz Zychowicz | Tatsu
Łamanie: TYPO
Dofinansowano ze środków
Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego
ISBN 978-83-62948-82-6
Wydanie I
Warszawa 2012
Tom LX w serii „Raporty”
Biblioteka Analiz Sp. z o.o.
00-048 Warszawa
ul. Mazowiecka 6/8 pok. 416
tel./fax (+48 22) 828 36 31
www.biblioteka-analiz.pl
Firma jest członkiem Polskiej Izby Książki
Skład wersji elektronicznej:
Virtualo Sp. z o.o.
Styczeń
Rozpoczął się Rok Miłosza w stulecie urodzin poety.
Prezydent Bronisław Komorowski wręczył Wisławie Szymborskiej Order Orła Białego.
Ignacy Karpowicz otrzymał Paszport „Polityki” w kategorii literatura za powieść „Balladyny i romanse” (Wydawnictwo Literackie).
Dziennik. Tom 1. 1962-1969” Sławomira Mrożka (Wydawnictwo Literackie), „Dzicy detektywi” Roberta Bolaño (Muza), „Kiedy Bóg odwrócił wzrok” Wiesława Adamczyka (Rebis), „Muzeum Narodowe w Krakowie i Kolekcja Książąt Czartoryskich” (Arkady) oraz „Wielki słownik niemiecko-polski” (Wydawnictwo Naukowe PWN) zostały ogłoszone Książkami Roku 2010 „Magazynu Literackiego KSIĄŻKI”. Tytuł Wydawcy Roku otrzymała oficyna Zysk i S-ka, za Wydarzenie Roku uznano publikację książki „Kapuściński non-fiction” Artura Domosławskiego (Świat Książki). „Notes Wydawniczy” przyznał Nagrody wydawnictwom Znak i Sonia Draga.
Zmarł Jerzy S. Sito, poeta, dramatopisarz, tłumacz, krytyk. W latach 1990-1991 był prezesem wydawnictwa Czytelnik.
Luty
Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów nie wyraził zgody na przejęcie spółki Merlin przez NFI Empik, motywując decyzję ograniczeniem konkurencji.
Redakcja „Nowych Książek” przyznała doroczną nagrodę Andrzejowi Bieńkowskiemu za „1000 kilometrów muzyki. Warszawa-Kijów” (Mazowieckie Centrum Kultury i Sztuki).
Klub
Dla Ciebie – marka handlowa katalogu wysyłkowego, sklepu internetowego, wydawnictwa książkowego oraz sieci księgarń – zmienił nazwę na Weltbild.
Marzec
Ministerstwo Skarbu Państwa podjęło decyzję o likwidacji wydawnictwa Wiedza Powszechna.
Książka „A House of the Mind: Maum” z ilustracjami Iwony Chmielewskiej i tekstem Kim Hee-Kyung (wydawnictwo Changbi Publishers, Korea) zdobyła główną nagrodę w kategorii Non Fiction w konkursie Bologna Ragazzi Award 2011, a wyróżnienie przyznano książce „Co z ciebie wyrośnie?” Aleksandry i Daniela Mizielińskich (Dwie Siostry).
Laureatami Nagrody im. Karla Dedeciusa dla polskich i niemieckich tłumaczy zostali Esther Kinsky i Ryszard Turczyn.
Nagrodę miesięcznika „Odra” otrzymał Jerzy Pomianowski.
Henryk Samsonowicz został laureatem Nagrody im. Ksawerego i Mieczysława Pruszyńskich za szeroko rozumianą twórczość eseistyczną.
Robert Makłowicz otrzymał Nagrodę Literacką Srebrnego Kałamarza im. Hermenegildy Kociubińskiej, przyznanej przez Fundację Zielona Gęś im. Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego za książkę „Cafe Muzeum” (Czarne). Nagrodę Zielonej Gąski za najlepszą książkę dla dzieci przyznano za „Piosenkę dla Karla” Jana Karpa (Bajka).
Podczas XVI Targów Książki Edukacyjnej „Edukacja” w Kielcach Nagrody im. Filipa Kallimacha za wybitne osiągnięcia w sferze edukacji, ustanowione przez redakcję „Magazynu Literackiego KSIĄŻKI”, wręczono: Marcie Bogdanowicz, Zofii Dobkowskiej, Annie Dubieckiej, Felicji Kalinowskiej, Feliksowi Szlajferowi oraz autorkom programu nauczania języka niemieckiego „Der Die Das Neu” – Magdalenie Ptak, Halinie Sowie-Babik i Elżbiecie Świerczyńskiej.
Zmarła Ewa Nowacka, powieściopisarka, krytyk, eseistka, autorka powieści dla młodzieży „Małgosia contra Małgosia” czy „Kilka miesięcy, całe życie”.
Kwiecień
Ars
Polona ogłosiła decyzję o zawieszeniu Międzynarodowych Targów Książki w Warszawie, które odbywały się nieprzerwanie od 56 lat.
Spółka Weltbild Polska przejęła od koncernu Direct Group Bertelsmann wydawnictwo Świat Książki.
Podpisano umowę sprzedaży 85 proc. akcji Białostockich Zakładów Graficznych spółce OZGraf Olsztyńskie Zakłady Graficzne S.A. za ponad 6,6 mln zł. Właścicielem 85 proc. akcji OZGrafu jest spółka Kompap.
Drukarnia Opolgraf zakupiła Prasowe Zakłady Graficzne we Wrocławiu.
Podczas Targów Wydawców Katolickich, w których uczestniczyło ponad 140 wystawców, Nagrodę Główną Feniks 2011 otrzymała siostra Zofia Józefa Zdybicka USJK. Feniksem Diamentowym uhonorowano s. Małgorzatę Borkowską OSB, zaś Feniksy Specjalne otrzymały wydawnictwa: M za „Dzieła zebrane Jana Pawła II” i Biały Kruk za „Dzieje Wielkiego Pontyfikatu Jana Pawła
II”.
Inga
Iwasiów została laureatką nagrody Bank Austria Literaris w kategorii literatura środkowoeuropejska za powieść „Bambino” (w Polsce wydaną przez Świat Książki) przetłumaczoną na niemiecki przez Ester Kinsky.
W Brukseli w wieku 92 lat zmarł Marian Pankowski, pisarz uważany za „konsekwentnego demaskatora polskich mitów narodowych” oraz „najmłodszego polskiego pisarza, który uprawiał wieczną w polszczyźnie rozróbę”.
Maj
II
Warszawskie Targi Książki odwiedziło ponad 35,6 tys. osób, zgromadziły 621 wystawców z 14 krajów oraz blisko 360 autorów. Odbyło się ponad 650 wydarzeń, w tym 128 dla dzieci.
We
Wrocławiu zorganizowano II edycję ogólnopolskich Targów Książki Dla Dzieci i Młodzieży „Dobre strony”. Zwycięzcą konkursu „Dobre strony” zostało wydawnictwo W.A.B. za książkę „Lotnik” Eoina Colfera w tłumaczeniu Rafała Lisowskiego.
Ogłoszono, że Ministerstwo Skarbu Państwa oraz Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego „mając na uwadze zachowanie 65-letniego dorobku wydawnictwa, prowadzą proces zmian w formule działalności Państwowego Instytutu Wydawniczego”.
Walne Zgromadzenie Członków Polskiej Izby Książki przyjęło zmiany w statucie przewidujące rozszerzenie składu Rady PIK oraz nowy system naliczania podwyższonych składek. Izba wystosowała apel do rządu w sprawie zrównania podatku VAT na wszystkie rodzaje publikacji.
Julia Hartwig została odznaczona Krzyżem Wielkim Orderu Odrodzenia Polski.
Nagrodę Transatlantyk otrzymała Vlasta Dvořáčková, tłumaczka literatury polskiej na czeski.
Swietłana Aleksijewicz, białoruska dziennikarka i pisarka, autorka książki „Wojna nie ma w sobie nic z kobiety” (Czarne) oraz jej tłumacz Jerzy Czech zostali laureatami drugiej edycji Nagrody im. Ryszarda Kapuścińskiego za reportaż literacki.
Laureatką Nagrody Poetyckiej Silesius za debiut roku została Kira Pietrek za tomik „Język korzyści” (WBP i CAK). W kategorii książka roku nagrodzono Bohdana Zadurę za „Nocne życie” (Biuro Literackie). Nagrodę za całokształt pracy otrzymała Urszula Kozioł.
Nagrodą Dużego Donga wyróżniono Instytut Wydawniczy Latarnik za powieść „Za niebieskimi drzwiami” Marcina Szczygielskiego. Niezależnie dziecięce jury przyznało Małego Donga wydawnictwu Znak za „Jaśki” Jean-Philippe Arrou-Vignod z ilustracjami Dominique Corbasson i w tłumaczeniu Joanny Schoen.
Książka „Co za szczęście! Co za pech!” Thomasa Hallinga z ilustracjami Evy Eriksson, opublikowana przez wydawnictwo EneDueRabe z Gdańska otrzymała tytuł Najlepszej Książki Dziecięcej 2010 w konkursie Empiku „Przecinek i Kropka”.
Jury
Nagrody Sezonu Księgarsko-Wydawniczego Ikar przyznało nagrodę Państwowemu Instytutowi Wydawniczemu, a wyróżnienia Drukarni Opolgraf SA i Bibliotece Publicznej m.st. Warszawy – Bibliotece Głównej Województwa Mazowieckiego. Nominowano też Księgarnię „Z Bajki” w Poznaniu, Olchę Sikorską, organizatorkę „Poznańskich Spotkań Targowych” oraz ministra Michała Boniego.
Trzy
Nagrody Magellana za najlepsze publikacje turystyczne ustanowione przez „Magazyn Literacki KSIĄŻKI” otrzymało wydawnictwo ExpressMap, a po jednej: WAM, Langenscheidt, Agencja TD, TerraQuest, Iskry, Pascal oraz Hachette Polska. Nagrodami specjalnymi uhonorowano Olgierda Budrewicza i Martynę Wojciechowską za wytrwałe kreowanie mody na podróżowanie.
Nagrodę im. Jerzego i Hanny Kuryłowiczów dla tłumacza literatury naukowej przyznano Annie Binder i Markowi Binderowi.
Wśród laureatów nagród „Złotego Gryfa” przyznawanych przez Polską Izbę Druku wyróżniono drukarnie dziełowe: Pozkal (dwie nagrody), Druk-Intro S.A. oraz Drukarnię Wydawniczą im. W.L. Anczyca S.A.
Związek Zawodowy Pracowników Przemysłu Poligraficznego, najstarsza polska organizacja związkowa i jedna z najstarszych w Europie, obchodziła jubileusz 140-lecia.
Marek Wawrzkiewicz został wybrany po raz trzeci prezesem Związku Literatów Polskich.
We
Wrocławiu zmarła Ewa Szumańska, dziennikarka, felietonistka „Tygodnika Powszechnego”, autorka cyklu „Ze wspomnień młodej lekarki”, a także książek podróżniczych.
Czerwiec
Ministerstwo Skarbu Państwa sprzedało pakiet 510 tys. akcji, stanowiących 85 proc. kapitału zakładowego wydawnictwa Bellona S.A. Nabywcą było konsorcjum Creditero Holdings Limited i spółki Wydawnictwo Bellona.
Ukazał się pierwszy numer miesięcznika „Książki. Magazyn do Czytania”, którego wydawcą jest Agora
S.A.
Obchodzono jubileusz 60-lecia Instytutu Informacji Naukowej i Studiów Bibliologicznych UW połączony z I Zjazdem Absolwentów Instytutu.
Joanna Olczak-Ronikier została laureatką włoskiej nagrody literackiej Premio Acerbi za książkę „W ogrodzie pamięci”, którą przetłumaczono też na angielski, francuski, hebrajski, niderlandzki i szwedzki.
„Traktat o łuskaniu fasoli” Wiesława Myśliwskiego został nominowany do francuskiej nagrody Prix Jean Monnet de Littérature Européenne (Prix Cognac). Książkę w przekładzie Margot Carlier opublikowało Actes
de Sud.
„Piaskową Górę” Joanny Bator w tłumaczeniu Esther Kinsky (Suhrkamp Verlag 2011) nominowano do międzynarodowej nagrody literackiej przyznawanej przez Haus der Kulturen der Welt i fundację „Elementarteilchen” (German International Literary Award Haus der Kulturen
der Welt 2011).
Laureatami nagrody Found in Translation Award zostali Clare Cavanagh i Stanisław Barańczak za przekład tomu „Tutaj” („Here”) Wisławy Szymborskiej, opublikowany przez Houghton Mifflin Harcourt
(USA).
Nagrody Literackie Gdynia otrzymali: Justyna Bargielska (proza), Ewa Lipska (poezja) i Stefan Chwin (eseistyka) oraz Andrzej Sosnowski, którego wyróżniono „Nagrodą Osobnego”.
Wśród
11
mazowieckich twórców nominowanych do Nagród im. Cypriana Norwida w kategorii literatura wyróżniono: Krzysztofa Boczkowskiego za tom wierszy „Dźwięki i echo” (Wydawnictwo Adam Marszałek), Grzegorza Łatuszyńskiego za przekład, posłowie i noty biograficzne do książki „W skwarze słońca, w chłodzie nocy. Antologia poezji chorwackiej XX wieku” (Agawa) oraz Eustachego Rylskiego za powieść „Na grobli” (Świat Książki).
Minister Bogdan Zdrojewski przyznał złote Medale Zasłużony Kulturze Gloria Artis Olgierdowi Budrewiczowi, podróżnikowi, pisarzowi i dziennikarzowi oraz prof. Januszowi Deglerowi, historykowi literatury i teatrologowi związanemu z Uniwersytetem Wrocławskim.
Wydawnictwo Bosz jako jedyna firma z branży kulturalnej zostało laureatem 21. edycji Konkursu „Teraz Polska”.
W wieku 85 lat zmarł w Jerozolimie Zev Birger, wieloletni dyrektor Międzynarodowych Targów Książki w Jerozolimie.
Lipiec
Pisarz Eustachy Ryski oraz slawista i tłumacz Branislav Branko Cirlic zostali odznaczeni złotymi Medalami Zasłużony Kulturze Gloria Artis. Srebrnymi medalami uhonorowano: germanistę i tłumacza literatury niemieckojęzycznej Jacka St. Burasa oraz historyka muzyki, pedagoga i redaktor naczelną serii „Dzieła Fryderyka Chopina. Wydanie faksymilowe” Zofię Chechlińską.
W wieku 67 lat zmarł Maciej Zębaty.
Zmarła Ewa Karska, była prezes zarządu głównego Stowarzyszenia Tłumaczy Polskich.
Sierpień
NFI
Empik Media & Fashion kupił wydawnictwo Wilga za 7,25 mln zł, z czego zapłacił wydawnictwu Muza 4,54 mln. Fundusz nabył też 70 proc. udziałów w wydawnictwie Buchmann za 7 mln zł oraz 87,5 proc. udziałów w wydawnictwie W.A.B. za 11,095 mln zł. Funkcje prezesów w poszczególnych firmach objęli: Beata Stasińska (W.A.B.), Maciej Płonczyński (Buchmann) i Jan Wojniłko (Wilga), będący również współwłaścicielami oficyn, którymi kierują. Wcześniej fundusz kupił pakiet kontrolny 70 proc. udziałów księgarni internetowej Gandalf za 12 mln zł, którą mają dalej zarządzać Anetta Wilczyńska i Paweł Goszczyński.
Nagrodę „Literatury na Świecie” w kategorii „proza” otrzymała Hanna Igalson-Tygielska za przekład „Wdowy Couderc” Georges’a Simenona (W.A.B.) oraz Jakub Ekier za przekład „Wulkanu i wiersza” Dursa Grünbeina (Ars Cameralis), w kategorii „nowy głos”: Maria Fengler za „Między Itaką a Belfastem” (Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego) oraz Jakub Momro za „Literaturę świadomości” (Universitas), w kategorii „translatologia, leksykografia i literaturoznawstwo” Marian Bielecki za „Historię – Dialog – Literaturę” (Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego), a w kategorii „inicjatywy wydawnicze” Biuro Literackie we Wrocławiu za edycje poezji obcej. Laureatem Nagrody im. Andrzeja Siemka został Tomasz Swoboda za „Historie oka” (słowo/obraz terytoria).
Podczas Festiwalu Polcon 2011 w Poznaniu laureatami Nagrody Fandomu Polskiego im. Janusza A. Zajdla zostali: Anna Kańtoch za opowiadanie „Duchy w maszynach” z antologii „Jeszcze nie zginęła” (Fabryka Słów) oraz Jacek Dukaj za powieść „Król bólu i pasikonik” (Wydawnictwo Literackie).
Ryszard Maćkowiak odszedł z drukarni OZGraf, gdzie pracował od 1968 roku, a jej prezesem
był od 1993 roku.
Wrzesień
Herta Müller i Wiesław Myśliwski zostali laureatami Nagrody Miast Partnerskich Torunia i Getyngi im. Samuela Bogumiła Lindego.
Andrzej Stasiuk otrzymał jedną z Nagród Ministra Kultury, przyznawanych za całokształt działalności, wybitne osiągnięcia w twórczości artystycznej, upowszechnianie i ochronę dóbr kultury.
Ks. R
oman Szpakowski SDB został ponownie wybrany prezesem Stowarzyszenia Wydawców Katolickich.
Październik
Odbyła się jubileuszowa edycja Poznańskich Dni Książki Naukowej, której główna organizatorka Iwona Wagner-Maruszewska, dyrektor Wydawnictwa Naukowego UAM, zakończyła w grudniu pracę w tej oficynie.
Podczas warszawskich Targów Academia, w których uczestniczyło 86 wystawców, nagrodę w konkursie na najlepszą książkę akademicką i naukową Academia przyznano Wydawnictwu Naukowemu PWN za pracę Teresy Michałowskiej „Literatura polskiego średniowiecza”.
7
tys. osób odwiedziło premierową edycję Targów Książki w katowickim Spodku, w której uczestniczyło 75 wystawców i 80 autorów.
Instytut Książki poinformował, że ponad 3200 bibliotek w małych miejscowościach uzyskało dostęp do szerokopasmowego internetu, a 465 placówek zostało zmodernizowanych w ramach Programu Biblioteka+.
Laureatem literackiej nagrody Nike został Marian Pilot za powieść „Pióropusz” (Wydawnictwo Literackie). Nagrodę czytelników otrzymał Sławomir Mrożek za tom pierwszy „Dziennika” (Wydawnictwo Literackie).
Andrzej Franaszek odebrał w Miłosławiu Nagrodę Kościelskich, którą otrzymał za książkę „Miłosz. Biografia” (Znak).
Janusz Głowacki został laureatem Nagrody Literackiej Miasta Stołecznego Warszawy w kategorii „Warszawski twórca”, a w innych kategoriach uhonorowano Joannę Papuzińską i Macieja Szymonowicza, Jarosława Mikołajewskiego oraz Eustachego Ryskiego, a także Magdalenę Stopę i Jana Brykczyńskiego.
Prezesem WSiP został Jerzy Garlicki, poprzednio prezes polskiego oddziału firmy farmaceutycznej Astra Zeneca.
Zmarł Bohdan Osadczuk (91 lat), ukraiński publicysta i dziennikarz, sowietolog, badacz historii Europy Środkowo-Wschodniej, nazywany „atamanem polsko-ukraińskiego pojednania”.
Listopad
34
tys. osób odwiedziło 15. Targi Książki w Krakowie, w których uczestniczyło 536 wystawców i blisko 400 autorów.
Odbyły się jubileuszowe XX Targi Książki Historycznej, które odwiedziło prawie 21 tys. osób, uczestniczyło w nich 196 wydawców.
Podczas Nadzwyczajnego Walnego Zgromadzenia PIK rezygnację złożył prezes Piotr Marciszuk, nie przyjęto natomiast rezygnacji pozostałych ośmiu członków Rady. Nowym prezesem wybrano Grażynę Szarszewską, poprzednio związaną z wydawnictwem Langenscheidt Polska. Przyjęto formalnie zmiany w statucie, o których zdecydowano podczas majowego Walnego Zgromadzenia.
Złote Berło Fundacji Kultury Polskiej otrzymał Wiesław Myśliwski.
Hanna Świda-Ziemba, autorka książki „Młodzież PRL. Portrety pokoleń w kontekście historii” (Wydawnictwo Literackie) została uhonorowana Nagrodą im. Jana Długosza za najlepszą książkę humanistyczną
2010
roku.
Janusz Głowacki został laureatem nagrody im. Czesława Miłosza przyznawanej przez ambasadę USA w Polsce za wkład w porozumienie amerykańsko-polskie.
Laureatem Nagrody Literackiej im. Józefa Mackiewicza został Wojciech Wencel, którego uhonorowano za tom „De profundis” (Arkana).
Zmarł Olgierd Budrewicz, podróżnik, autor reportaży z wielu krajów, ale i książek o Warszawie i jej mieszkańcach. Dotarł do 160 państw, do niektórych jako pierwszy polski dziennikarz.
W Warszawie w wieku 85 lat zmarł poeta i tłumacz Andrzej Mandalian.
Grudzień
W Łodzi odbył się I Salon Ciekawej Książki z udziałem 63 wystawców.
W warszawskim Klubie Księgarza obchodzono 55-lecie Stowarzyszenia Księgarzy Polskich i 90-lecie Towarzystwa Bibliofilów Polskich.
Anna
Bikont odebrała w Brukseli nagrodę Książka Europejska za reportaż „My z Jedwabnego” (Prószyński i S-ka).
Białoruska pisarka Swietłana Aleksijewicz otrzymała Literacką Nagrodę Europy Środkowej Angelus za powieść „Wojna nie ma w sobie nic z kobiety” (Czarne).
W Kijowie po raz trzeci wręczono ufundowaną przez Instytut Polski nagrodę literacką im. Josepha Conrada, którą otrzymała lwowska pisarka Natalka Sniadanko.
Nagrodę Polskiego PEN Clubu za wybitne dokonania translatorskie otrzymał Martin Pollack – za przekład na język niemiecki współczesnej prozy polskiej.
W konkursie „Pióro Fredry” towarzyszącemu dwudziestej edycji Wrocławskich Promocji Dobrych Książek nagrodę główną otrzymało wydawnictwo słowo/obraz terytoria „Popiół i diament Andrzeja Wajdy” Krzysztofa Kornackiego.
W konkursie Książka Roku 2011 organizowanym przez Polską Sekcję IBBY nagrody otrzymały: Joanna Klara Teske za „Pies w Krainie Wędrującej Nocy” (Mimochodem) i Zofia Beszczyńska za „Jajko księżyca” (Akapit Press), Iwona Chmielewska za ilustracje i tekst „Pamiętnika Blumki” w opracowaniu graficznym Doroty Nowackiej (Media Rodzina) oraz Agata Dudek za ilustracje do książki „Wędrując po niebie z Janem Heweliuszem” Anny Czerwińskiej-Rydel według projektu Małgorzaty Frąckiewicz/Poważne Studio (Muchomor). Nagrodę za upowszechnianie czytelnictwa przyznano Ewie Świerżewskiej, redaktor naczelnej portalu Qlturka.pl. Wręczono też nagrody za całokształt twórczości – Medale Polskiej Sekcji IBBY – Annie Onichimowskiej i Stasysowi Eidrigeviciusowi.
Dom
Wydawniczy Rebis po raz dwunasty otrzymał certyfikat „Przedsiębiorstwo Fair Play”, zaś wyróżnieniem „Ambasador Fair Play w Biznesie” uhonorowano prezesa oficyny Tomasza Szpondera.
Księgarska firma Książnica Polska z Olsztyna otrzymała tytuł Geparda Biznesu, wyróżnienie w konkursie Magazynu Przedsiębiorców „Europejska Firma”.
Elżbieta Stefańczyk, dotychczasowa zastępczyni dyrektora Biblioteki Narodowej została pełnomocnikiem dyrektora ds. współpracy z bibliotekami publicznymi. Zastępcą dyrektora ds. rozwoju mianowano Mikołaja Baliszewskiego, a Katarzyna Ślaska objęła stanowisko zastępcy dyrektora ds. cyfrowych.
W Brukseli w wieku 89 lat zmarł Leopold Unger, dziennikarz, publicysta belgijskiego „Le Soir”, paryskiej „Kultury” (pod pseudonimem Brukselczyk), a także „Gazety Wyborczej”.
W wieku 89 lat zmarł Zbigniew Safian, pisarz i scenarzysta, który wspólnie z Andrzejem Szypulskim jako Andrzej Zbych, byli twórcami „Stawki większej niż życie”.
Opracował Piotr Dobrołęcki
Rok 2011 był najgorszy dla polskiego rynku książki od wielu lat. Przychody wydawców osiągnęły 2,71 mld zł, notując blisko 8 proc. spadku w stosunku do 2010 roku.
Główną przyczyną spadku wartości rynku była systemowa zmiana wysokości podatku VAT na książki drukowane i administracyjno-organizacyjne zamieszanie, które towarzyszyło temu wydarzeniu. Nieprecyzyjne zapisy regulujące zasady obowiązywania okresu przejściowego (od początku stycznia do końca kwietnia), kiedy książki wydrukowane do końca grudnia 2010 roku mogły być sprzedawane z zerowym VAT, a premierowa produkcja wydawnicza została obłożona już nowym, zwiększonym podatkiem, zaowocowały kilkutygodniowym paraliżem rynku dystrybucji książki. Jednym z najbardziej zauważalnych efektów tych wydarzeń było znaczne – dochodzące do 30 proc. – ograniczenie liczby nowych tytułów wprowadzanych do obiegu handlowego.
Zamieszanie związane z wprowadzeniem okresu przejściowego, a następnie 5 proc. VAT, spowodowało wzrost napięcia między wydawcami a dystrybutorami i dużymi odbiorcami detalicznymi.
Kulminacja konfliktu nastąpiła wiosną, kiedy większość firm hurtowych i dystrybucyjnych zaproponowała swoim dostawcom zmianę warunków współpracy. Proponowane wydawcom nowe umowy zawierały m.in. zapisy dotyczące zwiększenia wysokości udzielanych rabatów, wydłużenia terminów płatności (standardowo ze 120 do 150 dni) czy przeniesienia na producentów książek części kosztów, np. związanych z transportem książek i innymi usługami logistycznymi.
Wynik obowiązywania okresu przejściowego to także znaczące spadki przychodów ze sprzedaży większości działających na rynku podmiotów. Słabsze niż rok wcześniej wyniki deklarowały wydawnictwa, największe firmy dystrybucyjne, jak i detaliści, z Empikiem na czele.
Kolejnym problemem rynku w pierwszej połowie 2011 roku było widoczne zmniejszenie zainteresowania książką odbiorców ostatecznych – w tym okresie klientów w tradycyjnych księgarniach indywidualnych i placówkach dużych sieci było po prostu znacznie mniej niż zazwyczaj, za to częściej odwiedzali punkty z tanią książką, korzystając z nadmiernie licznych wyprzedaży.
Podwyżka VAT-u wymusiła także na całym rynku zasadniczą zmianę w polityce handlowej, likwidując niemal wszechobecną dotąd konsygnację, czyli sprzedaż na zasadach komisu, co w rezultacie oznaczało współpracę opartą na sprzedaży na fakturę. To z kolei uwidoczniło kolejne zjawisko, które miało zasadniczy wpływ na sytuację w branży wydawniczej w kilkunastu kolejnych miesiącach – olbrzymią nadprodukcję z poprzednich lat, zdecydowany przerost oferty w stosunku do możliwości nabywczych rynku. Wspomniane masowe wyprzedaże tylko przypieczętowały beznadziejny obraz branży książkowej, a wyprzedawali niemal wszyscy, nie wyłączając największych sieci księgarskich.
Mimo nieznacznego wzrostu, o 2 proc., liczby wydanych tytułów – opublikowano 24920 pozycji, w tym 12180 pierwszych edycji, potwierdza się teza o nasyceniu rynku. Liczba wprowadzonych do sprzedaży nowości była bowiem niższa o 9 proc. niż w 2010 roku. Przyrost tytułów to głównie efekt druku na żądanie, możliwości wprowadzania niskich nakładów, często książek, które nie mają w ogóle rynkowego znaczenia, publikacji regionalnych czy wydawanych sumptem autora debiutów.
Perturbacje w obszarze dystrybucji spowodowały znaczny spadek łącznego nakładu – o 12 proc. Wydrukowano 122,4 mln książek. Sprzedano o 14,6 proc. mniej – 119,3 mln egz.
Przez większą cześć 2011 roku cała branża miała znaczne trudności z wyhamowaniem spadków przychodów ze sprzedaży. I choć od maja w dystrybucji pojawiało się coraz więcej nowych tytułów, to wydawcy stanęli przed kolejnym wyzwaniem, czyli olbrzymią i długotrwałą falą zwrotów, zarówno „papierowych”, jak i fizycznych. Dlatego najpopularniejszym sposobem na pozyskanie gotówki z rynku stały się wyprzedaże. Trend ten masowo ogarnął największe sieci detaliczne z Empikiem na czele, nie omijając też innych silnych podmiotów z tego sektora, które stosunkowo dobrze zniosły trudny czas okresu przejściowego, jak olsztyńska Książnica Polska. W okresie letnim książkowe wyprzedaże zagościły również w sieci dyskontowej Biedronka, dysponującej wówczas liczbą ponad 1600 sklepów w całym kraju. Wspomniany już Empik jeszcze na początku 2011 roku na stołecznych Kabatach uruchomił pierwszy salon outletowy, a w kolejnych miesiącach firma podjęła decyzję o rozwoju tego modelu poprzez stworzenie specjalnych stref wyprzedażowych w wybranych salonach, m.in. we flagowym Empiku Junior w Warszawie, ale także w salonie przy Rynku Głównym w Krakowie i przy ul. Ratajczaka w Poznaniu. Politykę wyprzedaży przez cały 2011 rok prowadziła druga pod względem wielkości sieć księgarska w Polsce – Matras.
W dalszej części 2011 roku wydawcom przyszło także zmierzyć się z kolejnym problemem podatkowym, pośrednio związanym z podwyżką VAT. Trudny do realizacji, zwłaszcza dla słabszych ekonomicznie podmiotów wydawniczych, okazał się obowiązek wystawienia faktury po 120 dniach od dostawy lub zażądania zwrotu towaru przekazanego do dystrybucji. Dla wydawców, przyzwyczajonych, ale także nieco rozleniwionych przez zasady obowiązujące przy sprzedaży konsygnacyjnej, oznaczało to konieczność całkowitej zmiany w zakresie polityki handlowej, ale także planowania oferty i produkcji.
W poprzedniej edycji „Rynku książki w Polsce” pisaliśmy o dramatycznym spadku średniego nakładu książki drukowanej w 2010 roku, który wyniósł 5710 egz. (spadek o 11 proc. w stosunku do 2009 roku). W 2011 roku wskaźnik ten zanotował kolejny spadek, tym razem o 5 proc., do poziomu 5410 egz., a należy pamiętać, że średni nakład obejmuje również podręczniki czy masowe wydania kierowane do kiosków.
O nietypowym charakterze 2011 roku na rynku książki świadczy też fakt, że znaczący spadek jego wartości odnotowano mimo wzrostu – i to niemałego, bo o ponad 10 proc. – średniej ceny książki – z 34,30 do 37,80 zł. Dodajmy przy tym, że wzrost cen nowości był znacznie większy i przekroczył kilkanaście procent.
Fundamentalnym problemem dla większości podmiotów z branży wydawniczej pozostaje realny czas przepływu pieniądza za sprzedane książki – przede wszystkim stałych opóźnień w płatnościach na kolejnych etapach dystrybucyjnego łańcucha. Jest to też główna przyczyna powtarzających się regularnie napięć na linii wydawcy-dystrybutorzy.
Zgodnie z przewidywaniami rynkowi nie udało się nadrobić strat spowodowanych zamieszaniem związanym z przechodzeniem na 5 proc. podatku VAT. Jednak, podobnie jak na całym świecie, także w Polsce branża wydawnicza kurczy się z powodu odpływu klientów, którego przyczyn należy upatrywać przede wszystkim w zmianach cywilizacyjnych i dynamicznego rozwoju elektronicznych form dystrybucji i transmisji treści, jak: Facebook, YouTube czy aplikacje na urządzenia mobilne.
Wyzwań przed jakimi stoi dziś rynek książki nie brakuje. Dla wielu wydawców 2011 rok był więc okresem, kiedy w wyraźny sposób rozpoczęli proces rozszerzania własnej strategii biznesowej i budowy cyfrowej oferty oraz systemów sprzedaży książek elektronicznych. Mimo że obroty ze sprzedaży plików nawet najbardziej aktywnych w tym zakresie firm nie przekraczają jeszcze 1-2 proc. przychodów, to po kilku latach naznaczonych dużą nieufnością w stosunku do inwestycji w tę część działalności, wyraźnie widać, że wydawcy uznali takie działania za konieczne i, co jeszcze ważniejsze, realnie perspektywiczne.
Jednocześnie ważnym tematem wewnątrz branżowej debaty pozostaje kwestia piractwa internetowego, działalność serwisów takich jak Chomikuj.pl i sposobów walki z tym procederem.
Trudny dla branży 2011 rok zaowocował m.in. wyraźnymi spadkami przychodów, które nie ominęły również czołowych na rynku graczy, czy podmiotów dynamicznie rozwijających się w latach poprzednich.
Wśród wydawców największe wzrosty odnotowali w tym okresie: jedna z najszybciej rozwijających się oficyn z segmentu książki katolickiej Dom Wydawniczy Rafael (38 proc.), realizująca plan rozbudowy tradycyjnej oferty dziecięcej o publikacje dla młodzieży i popularną literaturę dla dorosłych Nasza Księgarnia (23 proc.), skutecznie wykorzystujące modę na literaturę podróżniczą i książki sygnowane znanymi nazwiskami G+J RBA (21 proc.), konsekwentnie zwiększające swoją ofertę i sprzedaż wydawnictwo Olesiejuk (12 proc.). Dużym, choć z uwagi na ogólną skalę przedsięwzięcia już nie tak imponującym w porównaniu z innymi firmami wzrostem przychodów, legitymuje się też dominikańskie wydawnictwo W Drodze (33 proc.).
Do słabszych – jeżeli chodzi o sprzedaż publikacji – 2011 rok zaliczyły: od kilku lat odczuwający regres sprzedaży wysyłkowej Reader’s Digest (–23 proc.), słabsze ekonomicznie, a przez to słabiej od swojej konkurencji, z segmentu publikacji fachowych rozwijające ofertę elektroniczną ODDK (–21 proc.), podobnie w tym samym segmencie Verlag Dashöfer (–25 proc.) czy borykająca się z wyraźnym schyłkiem zapotrzebowania na publikacje referencyjne i kryzysem dotychczasowej koncepcji biznesowej Grupa PWN (–15 proc., w tym Wydawnictwo Naukowe PWN spadek o 20 proc, a Wydawnictwo Szkolne PWN aż o 22 proc.).
Przede wszystkim z uwagi na nadzwyczajne przychody w 2010 roku związane z przeceną i wyprzedażą zapasów książek pod jego koniec oraz z uwagi na zmianę stawki VAT i kryzys w segmencie książek beletrystycznych znaczne spadki przychodów zanotowali wydawcy beletrystyki jak: Muza (–20 proc.) czy Rebis (–18 proc.). Z kolei przypadek firm Sonia Draga (–27 proc.) czy Albatros (–16 proc.) to również efekt braku w ofercie bestsellera na miarę „Zaginionego symbolu” Dana Browna, który jako wydany w koedycji rok wcześniej zanotował łączną sprzedaż przekraczającą 300 tys. egz.
Listy bestsellerów w 2011 roku
Na przestrzeni ponad dwóch dekad wolnego, komercyjnego rynku książki w Polsce nie udało się zbudować absolutnie wiarygodnego źródła danych na temat sprzedaży książek, a co za tym idzie także wzorcowego zestawienia książkowych bestsellerów.
Przez wiele lat największą renomą w branży oraz wśród czytelników cieszyła się lista bestsellerów opracowywana przez Andrzeja Rostockiego na łamach „Notesu Wydawniczego” oraz dziennika „Rzeczpospolita”. Te miesięczne i roczne zestawienia najlepiej sprzedających się tytułów musiały jednak opierać się na danych deklarowanych przez wydawców, bez możliwości weryfikacji w raportach sprzedaży nie tylko samych wydawców, ale przede wszystkim bez możliwości konfrontacji ze sprzedażą generowaną w punktach detalicznych.
Jednak ostatni roczny ranking bestsellerów Andrzeja Rostockiego ukazał się w 2009 roku. Autor, po rozstaniu z dziennikiem, nie przygotował już zestawienia za kolejnych 12 miesięcy, w czym na łamach tego samego periodyku i w oparciu o podobną metodologię zastąpił go Paweł Waszczyk. Niestety, w 2012 roku „Rzeczpospolita” skupiona na wewnętrznych problemach, a przede wszystkim gwałtownych procesach związanych ze zmianami własnościowymi, nie opublikowała już żadnego materiału zawierającego tego typu zestawienie. W ten sposób z rynku zniknęło ostatnie miejsce, w którym oprócz listy najlepiej sprzedających się tytułów powoływano się na konkretne liczby. Należy też podkreślić, że wydawcy coraz mniej chętnie decydują się na publikację informacji na temat wysokości sprzedawanych nakładów swoich hitowych pozycji, tłumacząc takie podejście obawą przed coraz silniejszą i bardziej konfrontacyjną niż jeszcze kilka lat wcześniej konkurencją.
Na rodzimym rynku książki funkcjonuje wiele „list bestsellerów”, „topek sprzedaży”, „rankingów najlepiej sprzedających się książek”. Przodują zbiorcze zestawienia prezentujące najpopularniejsze tytuły w poszczególnych sieciach księgarskich, niezależnych księgarniach stacjonarnych czy księgarniach internetowych. Mniej lub bardziej wiarygodne „topki” są ważnym narzędziem marketingowym, kreującym popyt i sprzedaż, niejako podsuwając klientom to, co inni odbiorcy uważają za najciekawsze na rynku w danym okresie.
Pełnego obrazu rynku nie gwarantuje lista księgarskich hitów „Magazynu Literackiego KSIĄŻKI”, ponieważ opiera się wyłącznie na deklaracjach firm detalicznych: sieci Empik i Matras oraz regionalnych Domach Książki. Zestawienie to powstaje dzięki kompilacji wyników sprzedaży w 300 księgarniach w kraju. Pod uwagę brane są wyniki sprzedaży z 30 dni, zaś o kolejności na liście decydują punkty przyznawane za miejsca 1-5 w poszczególnych placówkach księgarskich.
Poniżej prezentujemy ranking „Magazynu Literackiego KSIĄŻKI” autorstwa Kamili Bauman i Krzysztofa Masłonia za 2011 rok (liczba w nawiasie oznacza zdobyte przez daną publikację punkty)1:
Beata Pawlikowska: „Blondynka na językach. Angielski, brytyjski”,
G+J
(150)
George R.R. Martin: „Gra o tron”, Zysk i S-ka
(148)
Agnies
zka Osiecka, Jeremi Przybora: „Listy na wyczerpanym papierze”, Agora (125)
Camilla Läckberg: „Syrenka”, Czarna
Owca (112)
Mariusz Szczygieł: „Zrób sobie raj”, Czarne
(100)
George R.R. Martin: „Nawałnica mieczy. Tom I - Stal i śnieg”, Zysk i S-ka
(95)
P.C. Cast, Kr
istin Cast: „Kuszona”, Książnica (93)
Harlan Coben: „Na gorącym uczynku”, Albatros
(92)
George R.R. Martin: „Pieśń lodu i ognia. Starcie królów” Zysk i S-ka
(91)
Wojciech Mann: „RockMan, czyli jak nie zostałem saksofonistą”,
SIW
Znak (88)
Camilla Läckberg: „Niemiecki bękart”, Czarna
Owca (79)
Joanna Chmielewska:
„Gwałt”, Klin (79)
Janusz Głowacki: „Good night, Dżerzi”, Świat Książki
(79)
Małgorzata Kalicińska: „Zwyczajny facet”,
Zysk
i S-ka (74)
Jan
Tomasz Gross, Irena Grudzińska Gross. „Złote żniwa”, SIW Znak (73)
George R.R. Martin: „Nawałnica mieczy. Tom II – Krew i złoto”, Zysk i S-ka
(72)
Szymon Hołownia: „Bóg. Życie i twórczość”,
SIW
Znak (72)
Wojciech Cejrowski: „Podróżnik WC”, Bernardinum
(72)
Paulo Coelho: „Walkirie”, Drzewo Babel
(71)
Małgorzata Gutowska-Adamczyk: „Cukiernia pod Amorem. Hryciowie”, Nasza Księgarnia
(71)
P.C. Cast, Kr
istin Cast: „Osaczona”, Książnica (67)
Norman Davies: „Zaginione królestwa”,
SIW
Znak (66)
Marek Krajewski: „Liczby Charona”,
SIW
Znak (60)
Eric-E
mmanuel Schmitt: „Trucicielka”, SIW Znak (60)
Carlos Ruiz Zafón: „Pałac Północy”,
Muza
(59)
Andrzej Pilipiuk: „Oko jelenia”, Fabryka
Słów (57)
Janusz L. Wiśniewski: „Łóżko”, Świat Książki
(56)
Nicholas Sparks: „Bezpieczna przystań”, Albatros
(54)
Rafał Kosik: „Felix, Net i Nika oraz Bunt Maszyn”, Powergraph
(51)
Nie było w 2011 roku tytułów, które wyraźnie dominowałyby nad konkurencją. Poszczególne książki równie szybko meldowały się w rankingu, co z niego spadały. Bardzo, ale to bardzo źle dzieje się z literaturą polską. Jest to w dużej mierze wynik szkodliwych działań środowiska mieniącego się krytyką literacką, które w latach 90. wymachując sztandarem postmodernizmu skutecznie zabełtało w głowach i pisarzom, i czytelnikom. W efekcie człowiek parający się piórem nie boi się napisać książki urągającej zdrowemu rozsądkowi i elementarnym zasadom przyzwoitości, ale książki uznanej za nowoczesną. A generalnie czytamy coraz mniej, od literatury w zasadzie niczego poza rozrywką nie oczekując. Stąd biorą się sukcesy fantasy, stanowiącej odtrutkę na książki ułomne, kalekie i poronione. Lepsza literatura o czymkolwiek niż literatura o niczym – pisał w podsumowaniu listy bestsellerów 2011 roku Krzysztof Masłoń2. Na przestrzeni całego roku najwięcej tytułów na liście umieścił Znak – 20. Pierwszą piątkę uzupełniają: Prószyński Media – 15, Zysk i S-ka – 12, Albatros – 11 i Czarna Owca – 9 tytułów.
W marcu 2011 roku na łamach „Gazety Wyborczej” zadebiutowało kolejne zestawienie bestsellerów. Powstaje ono w oparciu o wyniki comiesięcznego badania rynku książki GfK Polonia Retail and Technology, bazującego na rzeczywistej sprzedaży w największych sieciach księgarskich, księgarniach, sklepach internetowych i sieciach handlowych na terenie całej Polski. Dane, które posłużyły do opracowania zestawienia za 2011 rok pochodziły z 910 punktów detalicznych na koniec roku.
O pozycji w rankingu decyduje łączna liczba sprzedanych egzemplarzy danego tytułu, niezależnie od formy jego wydania (oprawa miękka, twarda, wersja filmowa itp.). Z rankingu wyłączone są pozycje sprzedawane w ramach akcji promocyjnych (z dużym upustem w stosunku do ceny rynkowej). Ranking literatury pięknej obejmuje zarówno szeroko rozumianą beletrystykę (w tym literaturę sensacyjną, kobiecą i fantastykę), jak i poezję oraz dramat. Z rankingu literatury dziecięcej i młodzieżowej wyłączone są książki aktywizujące i edukacyjne. Z rankingu literatury faktu wyłączone są poradniki, wydawnictwa referencyjne, profesjonalne i naukowe. Lista podsumowująca rok prezentuje się w następujący sposób3:
Kategoria „literatura piękna”
„Cmentarz w Pradze”, Umberto
Eco (Noir sur Blanc)
„Gra o tron”, George R.R. Martin (Zysk i S-ka)
„Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet”, Stieg Larsson (Czarna
Owca)
„Dziewczyna, która igrała z ogniem”, Stieg Larsson (Czarna Owca)
„Zamek z piasku, który runął”, Stieg Larsson (Czarna
Owca)
„Alef”, Paulo Coelho (Drzewo Babel)
„Trucicielka”, Eric-Emmanuel
Schmitt (SIW Znak)
„Niemiecki bękart”, Camilla Läckberg (Czarna
Owca)
„Cukiernia Pod Amorem. Hryciowie”, Małgorzata Gutowska-Adamczyk (Nasza Księgarnia)
„Syrenka”, Camilla Läckberg (Czarna
Owca)
„Siedem lat później”, Emily Giffin (Wydawnictwo Otwarte)
„Starcie królów”, George R.R. Martin (Zysk i S-ka)
„Latarnik”, Camilla Läckberg (Czarna
Owca)
„Liczby Charona”, Marek Krajewski
(SIW Znak)
„Klinika śmierci”, Harlan Coben (Albatros A. Kuryłowicz)
Kategoria „literatura faktu”
„Marzenia i tajemnice”, Danuta Wałęsa (Wydawnictwo Literackie)
„Każdy szczyt ma swój Czubaszek”, Artur Andrus i Maria Czubaszek (Prószyński i S-ka)
„Bóg,
kasa
i rock’n’roll”, Szymon Hołownia i Marcin Prokop (SIW Znak)
„Podróże małe i duże, czyli jak zostaliśmy światowcami”, Wojciech Mann i Krzysztof Materna
(SIW Znak)
„Steve Jobs”, Walter Isaacson (Insignis)
„Jedz, módl się, kochaj”, Elizabeth Gilbert (Rebis)
„Podróżnik WC”, Wojciech Cejrowski (Bernardinum)
„Makatka”, Katarzyna Grochola i Dorota Szelągowska (Wydawnictwo Literackie)
„Villas. Nic przecież nie mam do ukrycia” Iza Michalewicz i Jerzy Danilewicz (Świat Książki)
„Złote żniwa”, Jan Tomasz Gross i Irena Grudzińska-Gross
(SIW Znak)
„Messi. Historia chłopca, który stał się legendą”, Luca Caioli
(Sine Qua Non)
„RockMann, czyli jak nie zostałem saksofonistą”, Wojciech
Mann (SIW Znak)
„Snajper. Opowieść komandosa Seal Team Six”, Howard E. Wasdin i Stephen Templin
(SIW Znak)
„ Życie. Autobiografia” Keith Richards (Albatros Andrzej Kuryłowicz)
„Lalki w ogniu. Opowieści z Indii” Paulina Wilk (Carta Blanca)
Kategoria „dla dzieci i młodzieży”
„Pałac Północy”, Carlos Ruiz Zafón (Muza)
„Dziedzictwo”, Christopher Paolini
(Mag)
„Światła września” Carlos Ruiz Zafón (Muza)
„Poczytaj mi, mamo. Księga pierwsza” (Nasza Księgarnia)
„Przed świtem”, Stephenie Meyer (Wydawnictwo Dolnośląskie)
„Osaczona. Dom Nocy 5”, Kristin Cast i P.C. Cast (Książnica)
„Monster High 1. Upiorna szkoła”, Lisi Harrison (Bukowy
Las)
„Książę Mgły”, Carlos Ruiz Zafón (Muza)
„Zmierzch”, Stephenie Meyer (Wydawnictwo Dolnośląskie)
„Ania z Wyspy Księcia Edwarda” Lucy Maud Montgomery (Wydawnictwo Literackie)
Analizując dostępne zestawienia najlepiej sprzedających się tytułów można dojść do wniosku, że są to źródła w miarę spójne, prezentujące stosunkowo jednorodną grupę tytułów. Różnice, których oczywiście nie brakuje, wynikają przede wszystkim z odmienności przyjętej metodologii czy sposobu prezentacji danych (zestawienie zbiorcze lub podział na kategorie).
Zdecydowaną wadą obecnie publikowanych zestawień jest ich fragmentaryczny charakter i fakt, że nie są one reprezentatywne dla całego rynku oraz brak informacji o wysokości sprzedaży notowanej w grupie badanych punktów detalicznych. Co więcej, listy o charakterze zbiorczym, prezentujące sprzedaż w pewnej zbiorowości, a nie ograniczające się wyłącznie do jednej sieci księgarskiej czy e-księgarni, całkowicie pomijają np. sprzedaż wysyłkową i nie uwzględniają wyników dystrybucji poprzez punkty sprzedaży prasy, hiper- i supermarkety ogólnoasortymentowe i markety ze sprzętem elektronicznym, sieci dyskontowe, sieci drogeryjne itd.
Jaki obraz preferencji czytelniczych i zakupowych daje nam analiza powyższych list bestsellerów? Przyjmując, że polski konsument w dalszym ciągu najchętniej sięgał po beletrystykę, wyróżnić trzeba przypadek prozy amerykańskiego pisarza fantasy George’a R.R. Martina. Po raz pierwszy trafiła ona pod strzechy polskich miłośników gatunku w połowie lat 90. XX wieku, jednak jej ówczesna popularność nie dorównywała tej uzyskanej w ostatnich kilkunastu miesiącach. Jest to także kolejny przykład na znaczenie, jakie dla komercyjnego powodzenia książki może mieć jej mariaż z filmem lub telewizją. Renesans rynkowej popularności książek, których polskim wydawcą jest Zysk i S-ka, był możliwy dzięki światowej i polskiej premierze, w kwietniu 2011 roku, zrealizowanego przez stację HBO serialu „Gra o tron”, opartego na pierwszej powieści z bestsellerowego cyklu amerykańskiego pisarza „Pieśni lodu i ognia”. Medialny rozgłos i uznanie widzów jakie w krótkim czasie zdobyła telewizyjna produkcja, dały „drugie życie” także kolejnym tomom cyklu. Atmosferę sensacji i zainteresowanie podgrzała dodatkowo jesienna premiera, podzielonej na dwie części, najnowszej odsłony sagi zatytułowanej „Taniec ze smokami”.
Po nasyceniu się rynku trylogią Stiega Larssona, na czołowego autora najpopularniejszych w Polsce skandynawskich autorów powieści kryminalnych wyrosła Camilla Läckberg. Jest to jednocześnie potwierdzenie silnej pozycji wydawnictwa Czarna Owca, które po gigantycznym sukcesie swojego czołowego autora, konsekwentnie i z bardzo dobrymi rezultatami promuje kilkuosobową grupę twórców. Znawców branży wydawniczej i literatury za pewne nie dziwi też komercyjny sukces najnowszej, wyczekiwanej zresztą od wielu lat, powieści Umberto Eco „Cmentarz w Pradze”.
Nazwiska pisarzy zagranicznych, takich jak: Harlan Coben, Nicholas Sparks, Eric-Emmanuel Schmitt, Paulo Coelho czy twórców polskich jak: Janusz Głowacki, Marek Krajewski, Andrzej Pilipuk, Małgorzata Gutowska-Adamczyk, Janusz L. Wiśniewski, Joanna Kalicińska, Wojciech Cejrowski czy Beata Pawlikowska od kilku lat niezmiennie stanowią znak firmowy, a sygnowane przez nich pozycje regularnie znajdują się w zestawieniach najchętniej kupowanych książek.
Od blisko dekady niezwykłą popularnością wśród polskich czytelników cieszą się publikacje z gatunku literatury faktu. Niezaprzeczalnie hitem numer jeden wśród nich w 2011 roku był wywiad-rzeka z Danutą Wałęsą „Marzenia i tajemnice”, który ukazał się nakładem Wydawnictwa Literackiego. Książka ciesząca się od dnia premiery niezwykłym zainteresowaniem czytelników podreperowała kondycję finansową niejednej księgarni, choć wiele z nich – zwłaszcza prowadzących sprzedaż on-line – oferowało na nią znacznie wyższe niż standardowo przyjęte rabaty, zupełnie niepotrzebnie tracąc marżę. Biograficzna książka żony legendarnego przywódcy „Solidarności” to podręcznikowy przykład połączenia chwytliwego tematu – czy jak w tym konkretnym wypadku unikalnej postaci, która w naturalny sposób staje się potencjalnie atrakcyjnym dla czytelnika bohaterem książki – ze skutecznymi działaniami promocyjnymi.
Głośnym medialnym echem, którego pokłosiem był m.in. bojkot skrzynek e-mailowych wydawnictwa Znak, odbiło się wydanie książki „Złote żniwa” Jana Tomasza Grossa, napisanej w duecie z żoną Ireną Grudzińską-Gross. Zresztą w tej kategorii (choć innego zgoła kalibru) krakowska oficyna na listy bestsellerów wprowadziła jeszcze kilka tytułów autorstwa rodzimych medialnych osobowości, jak: Wojciech Mann, Krzysztof Materna, Szymon Hołownia czy Marcin Prokop. Nie zabrakło tu również najnowszej publikacji etatowego twórcy bestsellerów Znaku, czyli Normana Daviesa.
Kolejny rok z rzędu dużą popularnością cieszyły się także biografie, spośród których największe zainteresowanie wzbudziły pozycje poświęcone życiu i dokonaniom takich postaci jak kultowa diva polskiej piosenki Wioletta Villas, twórca sukcesu firmy Apple i wizjoner Steve Jobs czy legendarny gitarzysta The Rolling Stones Keith Richards.
W ostatnich latach pośród wydawców, którzy dysponują największą liczbą bestsellerów w swojej ofercie do grupy liderów zaliczają się z pewnością: Znak, Albatros, Wydawnictwo Literackie, Zysk i S-ka, Czarna Owca, Fabryka Słów. Swój akces do tego grona zgłaszają też oficyny takie jak: Muza, Rebis, Prószyński Media, Otwarte, Insignis, Nasza Księgarnia.
Tabela na następnej stronie przedstawia liczbę tytułów wprowadzonych w kolejnych latach na podsumowującą dany rok listę bestsellerów „Rzeczpospolitej” (w 2009 roku dodaliśmy cztery pozycje Wydawnictwa Dolnośląskiego – pominięte przez Andrzeja Rostockiego – w 2010 uczynilibyśmy podobnie, gdyby Rostocki zdecydował się na publikację zaktualizowanej, czyli uzupełnionej o braki, listy hitów w „Notesie Wydawniczym”, co było jego zwyczajem do 2010 roku włącznie). Niestety, nie jest to zestawienie, które można by nazwać wartościowym z punktu widzenia koniecznej do zrobienia analizy porównawczej. Krótka, jeśli chodzi o liczbę pozycji, lista za 2010 rok (jedynie 30 tytułów, podanych bez podziału na kategorie), to słaby punkt odniesienia. Uznany lider księgarskich hitów Świat Książki notuje bowiem w 2010 roku jedynie trzy pozycje, podczas gdy w poprzednich latach było ich znacznie więcej, bo ponad 10 (nie mówiąc o 2005 roku, kiedy edytor wprowadził na listę Rostockiego aż 22 tytuły). Gdyby opierać się na poniższym rankingu, najwięcej pozycji wprowadzili na rynek edytorzy wcale nie będący gigantami. Pierwsze miejsce z czterema tytułami zajmuje tutaj Albatros Andrzeja Kuryłowicza, drugie Otwarte, które z niebywałym sukcesem wprowadziło na rynek „dietetyczną” ofertę dra Pierre’a Dukana, dzięki czemu z mikro wydawnictwa przemieniło się w łatwo rozpoznawalnego uczestnika rynku. Trzecie miejsce to – można by rzec – przypadek podobny. I tu bowiem niebywały skok przychodów zawdzięcza firma jednemu autorowi (Stieg Larsson), który znakomitą sprzedażą kilku tytułów (seria „Millennium”) pociągnął za sobą kilka innych nazwisk (przede wszystkim Camilla Läckberg), przyczyniając się do sukcesu komercyjnego niewielkiego edytora4.
Niestety, wraz z zaniechaniem opracowywania przez „Rzeczpospolitą” listy bestsellerów, straciliśmy jedno z być może najbardziej wiarygodnych źródeł informacji o wysokości sprzedaży najpopularniejszych książek w naszym kraju. W związku z tym nie możemy przedstawić danych porównawczych uwzględniających 2011 rok.
Liczba bestsellerów w rocznym zestawieniu za lata 2001–2010
Nazwa wydawnictwa
Liczba tytułów na liście w latach:
2010
2009
2008
2007
2006
2005
2004
2003
2002
2001
Albatros
4
5
4
6
7
7
7
3
3
1
Wydawnictwo Otwarte
4
4
0
0
0
0
0
0
0
0
Czarna
Owca
4
3
0
0
0
0
1
0
0
1
Świat Książki
3
12
13
9
10
22
16
11
17
13
Znak
3
5
8
10
3
7
6
9
6
7
Muza
3
5
3
4
1
1
0
2
3
0
Rebis
2
2
2
2
0
3
0
2
2
0
Wydawnictwo Literackie
1
5
8
4
3
6
2
3
5
5
Prószyński Media
1
3
4
5
5
6
6
5
5
2
Drzewo Babel
1
3
4
3
0
2
2
5
2
5
Insignis
1
2
2
3
2
0
0
0
0
0
Sol
1
2
2
1
0
0
0
0
0
0
Sonia Draga
1
2
0
0
2
4
3
0
0
0
Nowa
Proza
1
1
2
0
0
0
0
0
0
0
Klin
1
1
0
0
0
0
0
0
0
0
Biały
Kruk
1
0
0
0
0
3
0
0
0
0
Zysk
i S-ka
0
7
7
5
2
1
0
2
8
4
W.A.B.
0
4
2
4
5
3
4
4
2
2
Wydawnictwo Dolnośląskie
0
4
0
0
0
0
0
0
0
0
Fabryka
Słów
0
3
4
2
1
0
1
0
0
0
Media Rodzina
0
1
3
0
3
3
5
0
4
4
Nobilis
0
1
2
5
4
2
1
0
0
0
M
0
1
1
1
1
3
1
0
3
0
Amber
0
1
1
1
1
1
3
3
2
2
Bernardinum
0
1
1
0
0
0
0
0
0
0
Czytelnik
0
1
0
4
0
0
0
0
0
0
Nowa
0
1
0
1
1
0
1
1
1
8
Czarne
0
1
0
0
1
2
1
1
0
0
Kobra Media
0
0
1
1
1
1
1
2
2
1
Akapit
Press
0
0
1
1
1
1
1
0
0
2
Mag
0
0
1
0
2
0
0
0
0
0
Wołoszański
0
0
1
0
1
2
0
0
0
0
Wydawnictwo Autorskie
0
0
0
1
1
1
0
0
0
0
a5
0
0
0
1
0
1
0
1
0
0
TBA
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
Cis
0
0
0
1
0
0
0
0
0
0
Noir
sur Blanc
0
0
0
0
1
0
0
0
0
1
Wydawnictwo św. Stanisława BM
0
0
0
0
0
3
1
1
0
0
A.M.F. Plus
Group
0
0
0
0
0
3
1
0
0
0
Kluszczyński
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
Polwen
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
WAM
0
0
0
0
0
1
0
0
0
0
Colori
0
0
0
0
0
0
3
2
0
2
Rosner & Wspólnicy
0
0
0
0
0
0
2
0
0
0
Studio Marka Łebkowskiego
0
0
0
0
0
0
1
1
0
0
Edipresse Polska
0
0
0
0
0
0
1
0
1
0
Klub
Dla Ciebie
0
0
0
0
0
0
1
0
0
0
Lampa i Iskra
Boża
0
0
0
0
0
0
0
1
1
0
Iskr
y
0
0
0
0
0
0
0
1
1
1
W drodze
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
Ego
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
Kowalska/Stiasny
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
Helion
0
0
0
0
0
0
0
1
0
0
Reader’s Digest
0
0
0
0
0
0
0
0
2
0
Do
0
0
0
0
0
0
0
0
1
1
Ossolineum
0
0
0
0
0
0
0
0
1
0
Philip Wilson Warsaw
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1
Nagrody literackie
Nagrody literackie budują pozycję pisarzy, są wyznacznikiem wartościowych pozycji dla czytelników, a dla wydawców to okazja do zwiększenia sprzedaży. Niestety, w świecie zanikających autorytetów, także ranga nagród ulega szybkiej dewaluacji, a jej komercyjne przełożenie na rynkowe sukcesy jest coraz mniejsze. Nagrody dzielą los krytyków oraz prasy literackiej – przegrywają w chaosie informacji jakie przyniosła era internetu. Przyznawane przez czytelników Amazon.com czy choćby Merlin.pl gwiazdki lub punkty ocen często znaczą więcej niż decyzje jury złożonych z zawodowców. Inna sprawa, że fachowcy po części sami są sobie winni, tradycyjnie ignorując to, co czytelników interesuje, lub wręcz krytycznie wypowiadając się o czytelniczych gustach. Pewne napięcie, opozycja pomiędzy masowym czytelnikiem a snobistycznym krytykiem, to bardzo negatywne zjawisko, które bardzo utrudnia promowanie ambitnej literatury, a zwłaszcza ważnych debiutów.
Fakt otrzymania przez książkę rodzimych i międzynarodowych nagród jest jednym z podstawowych narzędzi marketingu i promocji, powszechnie wykorzystywanym w promocji przez jej wydawcę. Z drugiej strony edytorzy oficjalnie przyznają, że realne przełożenie na wyższą sprzedaż mają nieliczne z przyznawanych w polskich realiach nagród i wyróżnień.
W światowej literaturze ogromne znaczenie promocyjne przez lata miała oczywiście nagroda Nobla, choć jeśli dostaje ją pisarz mniej znany (a tak bywało często w ostatnich latach), to trudno ją przekuć na komercyjny sukces. Kilka bardzo kontrowersyjnych decyzji o przyznaniu literackiego Nobla w ostatnich latach, a przede wszystkim honorowanie pisarzy mniej znanych, sprawiają, że i te laury tracą swój dawny blask. Oczywiście dotyczy to opinii publicznej, nie samych pisarzy, dla których Nobel wciąż jest niezwykłym ukoronowaniem życiowego dorobku i ostatecznym utwierdzeniem ich pozycji w literackim parnasie.
Na rodzimym rynku najważniejsza jest Nagroda Literacka Nike, przyznawana od 1997 roku. Zwycięzca wyłaniany jest w trzyetapowym konkursie. Pierwszy etap to przyznanie przez jury 20 nominacji, które ogłaszane są w maju, następnie siedmiu finalistów we wrześniu i z tej grupy wyłaniany jest zwycięzca. Zwyczajowo przyznawana jest w październiku. Laureat otrzymuje statuetkę dłuta prof. Gustawa Zemły, czek na 100 tys. zł oraz – co z komercyjnego punktu widzenia najważniejsze – rozgłos gwarantowany przez „Gazetę Wyborczą” – współorganizatora (razem z Fundacją Agory) przedsięwzięcia (informację o Nike powtarzają zresztą praktycznie wszystkie opiniotwórcze media w kraju). Patrząc na poziom sprzedaży nagradzanych książek, Nike często przez polskich czytelników stawiana była wyżej od Nobla, co poniekąd wydaje się zrozumiałe, bo któż znał u nas wcześniej takich jego laureatów jak: Imre Kertesz, Dario Fo, Doris Lessing, Harold Pinter czy Jose Saramago? W poprzednich latach Nike honorowano: Wiesława Myśliwskiego za „Widnokrąg” (Muza), Czesława Miłosza za „Pieska przydrożnego” (Znak), Stanisława Barańczaka za „Chirurgiczną precyzję. Elegie i piosenki z lat 1995-1997” (wydawnictwo a5), Tadeusza Różewicza za tom „Matka odchodzi” (Wydawnictwo Dolnośląskie), Jerzego Pilcha za „Pod Mocnym Aniołem” (Wydawnictwo Literackie), Joannę Olczak-Ronikier za „W ogrodzie pamięci” (Znak), Jarosława Marka Rymkiewicza za „Zachód słońca w Milanówku” (Sic!), Wojciecha Kuczoka za „Gnój” (W.A.B.), Andrzeja Stasiuka za „Jadąc do Badabag” (Czarne), Dorotę Masłowską za „Pawia królowej” (Lampa i Iskra Boża), po raz drugi Wiesława Myśliwskiego za „Traktat o łuskaniu fasoli” (Znak), Olgę Tokarczuk za „Bieguni” (Wydawnictwo Literackie), poetę Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego za „Piosenkę o zależnościach i uzależnieniach” (Biuro Literackie), Tadeusza Słobodzianka za „Naszą klasę. Historię w XIV lekcjach” (Słowo/obraz terytoria), a w 2011 roku Mariana Pilota za „Pióropusz” (Wydawnictwo Literackie).
O ogromnej sile promocyjnej Nike świadczyć mogą wysokie pozycje na listach bestsellerów książek autorów choćby do niej nominowanych. Nagrodzony w 2004 roku „Gnój” rozszedł się po ogłoszeniu laureata w liczbie 62,5 tys. egz., a „Jadąc do Badabag” w 2005 roku w liczbie 60 tys. egz. Mniejszy sukces odniosła nagrodzona w 2006 roku Masłowska, jej „Paw królowej” po ogłoszeniu werdyktu jury rozszedł się w liczbie zaledwie 20 tys. egz. Nagrodzona w 2008 roku powieść Tokarczuk miała sprzedaż na poziomie 37 tys. egz. Ich sukcesów nie powtórzyli niestety kolejni laureaci: poezja Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego w 2009 roku w ogóle nie zaistniała jako wydarzenie rynkowe, podobnie było w 2010 roku z utworem Tadeusza Słobodzianka i w 2011 z książką Mariana Pilota. Trudno powiedzieć, czy to nagroda straciła swój blask, czy nagradzano zbyt hermetyczne tytuły, prawdopodobnie i jedno, i drugie odegrało rolę. Im bardziej wybory jury rozmijają się z preferencjami czytelników, tym bardziej czytelnicy lekceważą decyzje jurorów. Niestety, głos fachowego krytyka stracił siłę przebicia i należy spodziewać się, że lata świetności Nike już nie wrócą.
Inne znaczące nagrody literackie w Polsce to:
Literacka Nagroda Europy Środkowej Angelus – wyróżnienie przyznawane od 2006 roku przez władze Wrocławia. Nagrodę otrzymuje środkowoeuropejski autor najlepszej książki prozatorskiej, wydanej po polsku w roku poprzedzającym edycję nagrody. Jest to najwyższa pod względem finansowym (150 tys. zł) nagroda literacka w Polsce. Jej przełożenie na promocję jest jednak znacznie słabsze niż ma to miejsce w przypadku Nike. Jej pierwszym laureatem w 2006 roku został ukraiński prozaik i poeta Jurij Andruchowycz za powieść „Dwanaście kręgów” (wydawnictwo Czarne), drugim – austriacki pisarz Martin Pollack za „Śmierć w bunkrze – opowieść o moim ojcu” (również Czarne), w 2008 roku Péter Esterházy z Węgier za tom „Harmonia cælestis” (Czytelnik), w 2009 – Josef Škvorecký z Czech za „Przypadki inżyniera ludzkich dusz” (Pogranicze), w 2010 György Spiró za „Mesjaszy” (W.A.B.), a w 2011 Swietłana Aleksijewicz z Białorusi za „Wojna nie ma w sobie nic z kobiety” (Czarne).
Nagroda Fundacji im. Kościelskich przyznawana od 1962 roku przez Fundację im. Kościelskich – jedną z najstarszych polskich instytucji kulturalnych, działającą w Genewie. Powstała ona na mocy testamentu zmarłej w lipcu 1959 roku Moniki Kościelskiej, wdowy po Władysławie Auguście. Laureatów, którzy nie przekroczyli 40. roku życia, wybiera jury powoływane przez Radę Fundacji i pełniące swoją funkcję honorowo. Oceniany jest dotychczasowy dorobek pisarzy ze szczególnym uwzględnieniem ostatnich książek w kategoriach prozy, poezji i eseju. Wartość nagrody zwanej „polskim Noblem dla młodych pisarzy” nie jest stała, wynosi w przybliżeniu kilkadziesiąt tysięcy złotych. Ostatni laureaci to: Andrzej Franaszek (2011), Marcin Kurek (2010), Tadeusz Dąbrowski (2009), Jacek Dukaj (2008), Mikołaj Łoziński (2007), Jolanta Stefko (2006), Jacek Dehnel (2005), Tomasz Różycki (2004), Dawid Bieńkowski (2003).
Paszport „Polityki” jest nagrodą ustanowioną w 1993 roku przez tygodnik „Polityka”, przyznawaną twórcom w sześciu kategoriach: „literatura”, „film”, „teatr”, „muzyka poważna”, „plastyka” (sztuki wizualne) i „estrada” oraz – od 2002 roku – nagrodę specjalną „kreator kultury” za osiągnięcia w jej krzewieniu. Ostatni laureaci w kategorii „literatura” to: Mikołaj Łoziński (2011), Ignacy Karpowicz (2010), Piotr Paziński (2009), Sylwia Chutnik (2008), Michał Witkowski (2007), Jacek Dehnel (2006), Marek Krajewski (2005), Sławomir Shuty (2004), Wojciech Kuczok (2003).
Nagroda Literacka Gdynia została powołana w 2006 roku przez prezydenta Gdyni w celu uhonorowania wyjątkowych osiągnięć żyjących, polskich twórców i jest przyznawana rokrocznie autorom najlepszych książek wydanych w poprzednim roku. Zwycięzcy w trzech kategoriach – „proza”, „poezja” i „eseistyka”, otrzymują pamiątkowe statuetki (Kostki Literackie) oraz nagrodę w wysokości 50 tys. zł. Dotychczas uhonorowano – w 2006 roku: „Dzieje rodzin polskich” Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego (Sic!), „Lubiewo” Michała Witkowskiego (Ha!art) i „Zamiast” Marka Zaleskiego (Wydawnictwo Literackie), w 2007: „Pełne morze” Wojciecha Bonowicza (Biuro Literackie), „Traktat o łuskaniu fasoli” Wiesława Myśliwskiego (Znak) i „Projekt handlu kabardyńskimi końmi” Krzysztofa Środy (Świat Literacki), w 2008: „Pensum” Adama Wiedemanna (Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu), „Ostatni zlot Aniołów” Mariana Pankowskiego (Krytyka Polityczna) i „Twarz Tuwima” Piotra Matywieckiego (W.A.B.), w 2009: „Jedenaście” Marcina Świetlickiego (Wydawnictwo EMG), „Piosenkę o zależnościach i uzależnieniach”: Eugeniusza Tkaczyszyna-Dyckiego (Biuro Literackie) i „ Inne obrazy” Marii Poprzęckiej (Słowo/obraz terytoria), w 2010: „Taksim” Andrzeja Stasiuka (Czarne), „Dwa fiaty” Justyny Bargielskiej (Wojewódzka Biblioteka Publiczna i Centrum Animacji Kultury w Poznaniu), „Ciała Sienkiewicza” Ryszarda Koziołka (Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego) plus Nagroda Osobna dla Małgorzaty Szejnert za „Wyspę klucz” (Znak), w 2011: „Obsoletki” Justyny Bargielskiej (Czarne), „Pogłos” Ewy Lipskiej (Wydawnictwo Literackie), „Samobójstwo jako doświadczenia wyobraźni” Stefana Chwina (Tytuł) plus Nagroda Osobna za „Poems” dla Andrzeja Sosnowskiego (Biuro Literackie), a w 2012: „Włoskie szpilki” Magdaleny Tulli (Nisza), „Rezydencja surykatek” Marty Podgórnik (Biuro Literackie), „Opis krainy Gog” Mariana Sworzenia (Więź) oraz Mieczysława Porębskiego jako laureata Nagrody Osobnej.
Nagroda Literacka Miasta Stołecznego Warszawy – wyróżnienie przyznawane jeszcze przed wybuchem II Wojny Światowej reaktywowano jesienią 2008 roku. Organizatorem i fundatorem nagrody jest urząd m.st. Warszawy. Nagroda przyznawana była początkowo w czterech, a obecnie po rozbiciu kategorii „Literatura piękna” na osobne wyróżnienia w dziedzinie prozy i poezji, w pięciu kategoriach. Najważniejszą z nich jest „Warszawski twórca”. Jej dotychczasowymi laureatami byli: prof. Janusz Tazbir (2012), Janusz Głowacki (2011), Marek Nowakowski (2010), Józef Hen (2009), Tadeusz Konwicki (2008). Zwycięzcy tej kategorii otrzymują pamiątkowy medal i 100 tys. zł. Nagrody w pozostałych kategoriach otrzymali dotychczas: „Literatura piękna – proza”: Jarosław Mikołajewski (2012), Eustachy Rylski (2011), Ryszard Przybylski (2010); „Literatura piękna – poezja”: Jacek Łukasiewicz (2012), Jarosław Mikołajewski (2011), Anna Piwkowska (2009), Julia Hartwig (2008); „Książka dla dzieci”: Małgorzata Strzałkowska (2012), Joanna Papuzińska i Maciej Szymanowicz (2011), Paweł Beręsewicz (2010), Maciej Wojtyszko (2009), Joanna Kulmowa (2008); „Edycja warszawska”: Ewa Morycinska-Dzius (2012), Magdalena Stopa i Jan Brykczyński (2011), Stanisław Milewski (2010), Marek Kwiatkowski (2009), Tomasz Pawłowski i Jarosław Zieliński (2008).
Nagroda Fandomu Polskiego imienia Janusza A. Zajdla jest coroczną nagrodą w dziedzinie fantastyki, przyznawaną przez miłośników tego gatunku autorom najlepszych polskich utworów literackich. Przyznawana jest w dwóch kategoriach: „powieść” i „opowiadanie”. Ostatni laureaci: Anna Kańtoch i Jacek Dukaj (2010), Anna Kańtoch, Robert M. Wegner (2009), Rafał Kosik, Anna Kańtoch (2008), Jacek Dukaj, Wit Szostak (2007), Jarosław Grzędowicz, Maja Lidia Kossakowska (2006), Jarosław Grzędowicz (2005), Jacek Dukaj, Anna Brzezińska (2004), Jacek Dukaj, Andrzej Ziemiański (2003), Andrzej Sapkowski, Andrzej Pilipiuk (2002).
Nagroda „Książka Roku »Magazynu Literackiego KSIĄŻKI«” przyznawana od 2001 roku w kilku kategoriach, autorom polskim i zagranicznym, honorująca przede wszystkim wysiłek wydawców, którzy dostają statuetki. Dotychczas uhonorowano nią firmy: Świat Książki, Znak, Rebis, Muza, Biały Kruk, Wydawnictwo Naukowe PWN, Zysk i S-ka, Wydawnictwo Dolnośląskie, G+J RBA, Demart, Bosz, Egmont, Media Rodzina, Arkady, Langenscheidt, Czytelnik, Multico, Wolters Kluwer Polska, C.H. Beck, Sonia Draga, Marginesy. Od 2006 roku przyznawane są też wyróżnienia dla „Wydawcy roku” – dotąd uhonorowano nimi: Znak, PWN, WSiP, Wydawnictwo Literackie, Rebis, Zysk i S-ka oraz Arkady. Ponadto od 2010 redakcja przyznaje nagrodę za „Wydarzenie roku”. Jej dotychczasowymi laureatami są: Audioteka.pl, Świat Książki i Książnica Polska.
Nagroda im. Filipa Kallimacha przyznawana od 2009 roku przez redakcję „Magazynu Literackiego KSIĄŻKI” za wybitne osiągnięcia w sferze edukacji. Jej celem jest wyróżnienie osób, które w szczególny sposób zapisały się na kartach polskiej oświaty. Laureatami pierwszej edycji zostali: Joanna Białobrzeska, Zofia Agnieszka Kłakówna, Waldemar Lewiński, Andrzej Pieniak, Barbara Sagnowska oraz autorzy wydawanego przez WSiP cyklu „Wesoła Szkoła”, w drugiej edycji nagrodzono: Marię Nagajową, Małgorzatę Dobrowolską, Krzysztofa Pazdro, autorki programu do nauczania fizyki w gimnazjum – Grażynę Ornat-Francuz, Teresę Kulawik i Marię Nowotny-Różańską (Nowa Era) oraz twórczynie programu do edukacji wczesnoszkolnej „Nasze przedszkole” – Małgorzatę Kwaśniewską i Wiesławę Żabę-Żabińską (Grupa Edukacyjna). W 2010 roku specjalne wyróżnienie otrzymał Adam Mazurek, twórca Oficyny Poligraficzno-Wydawniczej Adam, która od dwudziestu lat wydaje książki do nauczania matematyki. Uhonorowano także gospodarza targów „Edukacja” – Targi Kielce. Rok 2011 przyniósł wyróżnienia dla: Marty Bogdanowicz, Zofii Dobkowskiej, Anny Dubieckiej, Felicji Kalinowskiej, Feliksa Szlajfera, Magdaleny Ptak, Haliny Sowy-Babik i Elżbiety Świerczyńskiej. W kolejnej edycji, rozstrzygniętej w 2012 roku nagrody przypadły: Marii Pąchalskiej, Wiesławie Surdyk-Fertsch, Bogusławowi Śliwerskiemu, Annie Warchoł, twórcom inicjatywy edukacyjnej DeDOMO – dr Grzegorzowi Śpiewakowi i Markowi Jannaszowi oraz pomysłodawcom serwisu WSiPnet.pl – Olgierdowi Buchockiemu, Annie Dubieckiej, Wojciechowi Jędrychowskiemu, Markowi Legutko, Renacie Łapińskiej i Ewie Rucińskiej.
Nagrody Magellana przyznawane od 2009 roku przez redakcję „Magazynu Literackiego KSIĄŻKI” dla najlepszych przewodników, map, atlasów. Dotychczas w trzech edycjach nagrodzono tytuły wydawnictw: Bezdroża, Polska Turystyczna, Hachette Polska, Pascal, Pietruska & Mierkiewicz, ExpressMap, Demart, Eko-Kapio, Sygnatura, Poradnia K, Langenscheidt, Agencja TD, TerraQuest, Iskry, WAM, Otwarte, Rewasz, Sorus, Dwie Siostry, Film Fruit, zaś w kategorii „wydarzenie roku” honorowano dwukrotnie Wydawnictwo Naukowe PWN za przewodniki Global PWN oraz koncern Agora za wykreowanie nowego gatunku publikacji turystycznej czyli „spacerownika”. Dodatkowo od 2010 roku wręczane są nagrody specjalne za popularyzowanie podróżowania, dotąd otrzymali je: Elżbieta Dzikowska, Beata Pawlikowska, Olgierd Budrewicz, Martyna Wojciechowska, Andrzej Stasiuk i Piotr Kraśko.
Konkurs na Książkę Audio Roku organizowany od 2009 roku przez firmy Nexto.pl i Biblioteka Analiz. Nagrody przyznawane są w następujących kategoriach: „literatura faktu i reportaże”, „literatura piękna”, „kryminał i sensacja”, „dla dzieci i młodzieży”, „poradniki i inne”, „oprawa graficzna”. W ramach każdej z kategorii nominowanych jest osiem tytułów spośród wszystkich zgłoszeń wydawców. W pierwszej edycji wygrały pozycje wydawnictw: Promatek Audio, Agora, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Muza i Bellona, a w drugiej: Akademia Rozwoju Wyobraźni BUKA, Wydawnictwo Literackie, Media Rodzina, Albatros, MT Biznes.
Wydawniczy biznes
Przypomnijmy, przychody wydawnictw w 2011 roku spadły o 8 proc. – licząc w cenach zbytu z 2,94 do 2,71 mld zł5. Jak już podkreślaliśmy, głównych przyczyn zaistniałej sytuacji należy upatrywać w zamieszaniu powstałym wokół okresu przejściowego i zmiany stawki podatku VAT na książki drukowane z 0 do 5 proc., jak również w dynamicznym rozwoju nowych technologii i mediów cyfrowych, które w naturalny sposób odbierają książce czytelnika/użytkownika, a książkowym detalistom klienta.
Zapoczątkowany w 2011 roku kryzys wywołany perturbacjami na rynku dystrybucji książek, wyraźną nadprodukcją wydawniczą i ograniczoną wydolnością kanałów sprzedaży, przeniósł się na 2012 rok, a prognozy dla następnych lat także nie są dobre. W obliczu zmian cywilizacyjnych, odwrotu czytelnika od druku na rzecz mediów cyfrowych, wydaje się, że branża powinna zacieśniać współpracę, charakteryzować się solidarnością i zrozumieniem wspólnych wyzwań. Tymczasem obserwujemy coraz bardziej bezwzględne walki rabatowe, nasilającą się konkurencyjność, której towarzyszy upadek dobrych obyczajów na rynku, obniża się też ranga zawodu wydawcy czy redaktora, książki wydawane są coraz taniej, a więc coraz bardziej niechlujnie. Jak mantra powtarzana jest potrzeba cięcia kosztów, czego efektem będą dalsze spadki sprzedaży, a bardziej długofalowo – utrata pozycji na rzecz lepiej przygotowanych do nowych realiów firm wyrastających z sektora IT, w tym światowych gigantów, jak: Google, Amazon, Apple, IBM, Microsoft oraz z sektora telekomunikacji: Orange, T-Mobile, być może AT&T. Dobrym wyznacznikiem jest tu sytuacja prasy, której wydawcy wyraźnie przegrali z serwisami internetowymi walkę o uwagę odbiorcy.
Wzrosty przychodów, w dodatku znacznie mniejsze niż w latach poprzednich, nastąpiły w zaledwie dwóch z segmentów rynku: podręcznikach szkolnych oraz literaturze naukowej i fachowej. Spadki stały się udziałem oficyn specjalizujących się w literaturze pięknej, religijnej, książkach dla dzieci i młodzieży czy ilustrowanych.
Pogorszenie się koniunktury w polskiej branży wydawniczej rozpoczęło się w roku 2009, kiedy przychody spadły o 1,7 proc. – z 2,91 do 2,86 mld zł. Nastąpiło ono po rekordowym dla rodzimego rynku wydawniczego roku 2008, w którym po wzroście o blisko 12 proc. osiągnął on wartość 2,91 mld zł. Po spadku z 2009 roku, kolejne 12 miesięcy przyniosło wzrost przychodów branży – o 3 proc. – z 2,86 do kolejnego rekordowego osiągnięcia na poziomie 2,94 mld zł. W 2010 roku wskaźnik inflacji wyniósł 2,6 proc., tym samym niemal wracając do poziomu z 2007 roku, kiedy wyniósł 2,5 proc. O prawie 1 proc. był także niższy niż rok wcześniej (3,5 proc.) i o 1,6 proc. niż w 2008 (4,2 proc.). Wzrost sprzedaży po uwzględnieniu inflacji wyniósł zatem 0,4 proc. Idąc tym tropem, wspomniany już nominalny spadek przychodów na rynku w 2011 roku o 8 proc. okazuje się być jeszcze wyższy (12 proc.), gdy weźmie się pod uwagę poziom inflacji z tego okresu (4,6 proc.)6.
Analizując wyniki sprzedaży z poprzedniej dekady wyraźnie dostrzec można okresy, w których nasycony rynek reagował mniejszymi zakupami. Trend ten widać na przykładzie spadków w 2002 roku, a zwłaszcza w 2006 i 2009 roku.
Częściowo scenariusz ten sprawdził się także w przypadku 2011 roku. Należy jednak pamiętać, że już od czerwca na rynku rozpoczęły się przygotowania do przeprowadzenia procesu zmiany stawki podatku VAT z 0 na 5 proc. Znaczna część firm podejmowała w tym okresie wiele decyzji, m.in. dotyczących przeceny zapasów magazynowych i wyprzedaży części asortymentu, które w rezultacie wpłynęły na nieco sztuczny wzrost ich przychodów. To m.in. w związku z tymi działaniami oraz niepewnością, co do sytuacji na rynku w pierwszych miesiącach po podwyżce VAT, wiele firm w swoich prognozach na kolejnych 12 miesięcy zakładało więc spadek obrotów.
Jeśli porównamy rynek w przeliczeniu na amerykańską walutę (przeliczenie na euro nie daje możliwości porównania w okresach wieloletnich), to przy przyjęciu średniorocznego kursu NBP przychody w 2011 roku spadły bardzo wyraźnie, bo o 18 proc. – z 974 do 797 mln dolarów (kurs dolara wzrósł z 3,02 do 3,40 zł)7. Rok wcześniej wzrosły o 5,9 proc., a w 2009, kiedy utrzymywał się wyjątkowo wysoki – najwyższy od 2005 roku – kurs dolara, spadek wartości polskiego rynku książki w walucie amerykańskiej wyniósł aż 23,8 proc.
Biorąc pod uwagę kurs euro, które znacząco zyskało na wartości w 2009 roku, ale nieco straciło w 2010, wówczas wzrost przychodów wynosi 9,6 proc. (spadek wartości euro z 4,33 do 3,99 zł), ale rok wcześniej spadek przychodów wyniósł 20,1 proc. – wówczas kurs euro był najwyższy od 2004 roku. W przeliczeniu na obydwie waluty przychody za 2010 rok zatem również były rekordowe. W 2011 roku kurs euro wzrósł do 4,48 zł8, a spadek przychodów wyniósł 17,9 proc.
Tradycyjnie już wyniki badań Biblioteki Analiz porównujemy w naszej publikacji z danymi, które powstają w wyniku pracy Zakładu Statystyki Wydawnictw Biblioteki Narodowej i publikowane są w corocznym raporcie „Ruch wydawniczy w liczbach”. Konfrontacja ta naznaczona jest odmiennością przyjętych metodologii, w tym także ich zalet i wad.
Biblioteka Analiz prowadzi badania ankietowe wydawców, także szczegółowe analizy informacji pochodzących z Monitora Gospodarczego, akt pozostających w dyspozycji sądów gospodarczych oraz wszelkiego rodzaju dokumentach o charakterze sprawozdawczo-finansowym.
Narodowa książnica opiera się w swych pracach dokumentacyjnych i badawczych na wpływającym do jej zasobów egzemplarzu obowiązkowym publikacji, który z mocy Ustawy o obowiązkowych egzemplarzach bibliotecznych z dn. 7 listopada 1996 roku przynależy jej i 16 innym placówkom (BN oraz Biblioteka Uniwersytetu Jagiellońskiego uprawnione są do otrzymywania po 2 egz. każdego tytułu – nie tylko zresztą książek, ale także czasopism, map, atlasów, druków muzycznych i ulotnych, płyt, taśm, kaset, publikacji elektronicznych, a nawet… globusów).
Od 2001 roku, nieprzerwanie przez sześć lat, obserwowaliśmy spadek liczby wydawanych tytułów – wykazywany w ankietach nadsyłanych przez wydawców (za ten sam okres Biblioteka Narodowa, do której wpływa egzemplarz obowiązkowy, nieprzerwanie notowała wzrost – z 21,6 tys. w 2000 roku do 31,5 tys. woluminów w 2011 roku; różnice wynikają bez wątpienia z tego, że Biblioteka Narodowa rejestruje wszystkie druki, także te, które ukazały się sumptem autorów czy towarzystw regionalnych i naukowych, co niemal całkowicie umyka ankietom Biblioteki Analiz). Patrząc na statystyki Biblioteki Analiz i „Rzeczpospolitej”, tendencja spadku liczby wydawanych tytułów została zatrzymana w 2007 roku, kiedy opublikowano ich 21810 – o 9,5 proc. więcej niż w 2006 roku (wciąż jest to jednak o 15 proc. mniej niż w 2000 roku). W 2008 opublikowano minimalnie mniej, niespełna pół procent, łącznie ukazało się 21740 pozycji, w 2009 roku, pomimo kryzysu, znów nastąpił wzrost (3 proc.) – opublikowano 22460 pozycji, a rok 2010 przyniósł kolejny skok – tym razem o 9 proc., do 24380 tytułów. Mimo dystrybucyjnych problemów w pierwszych miesiącach 2011 roku i doniesieniach o znaczącym – sięgającym 30 proc. w stosunku do analogicznego okresu poprzedniego roku – spadku liczby nowości wprowadzanych na rynek, cały rok zamknął się liczbą 24920 opublikowanych tytułów, co oznacza 2 proc. wzrostu w stosunku do roku poprzedniego. Jak już jednak wspomnieliśmy, wzrost nie ma znaczenia rynkowego, jest to głównie efekt zmian technologicznych – łatwego i taniego druku na żądanie, a coraz częściej także debiutów w formie wyłącznie cyfrowej, opatrzonych jednakże – jak książki drukowane – numerem statystycznym ISBN. W czasach, kiedy każdy może być wydawcą własnej książki (tak jak każdy może napisać hasło do encyklopedii – Wikipedii) liczba wydawanych tytułów stale będzie rosnąć, jednak wskaźnik ten przestaje mieć istotne znaczenie dla samego rynku. Już dziś blisko 30 proc. z tytułów rejestrowanych przez Bibliotekę Narodową nie trafia do obrotu handlowego. Są przedmiotem rozdawnictwa, mają charakter druków okazjonalnych czy pamiątkowych.
W latach 2007–2010 systematycznie, choć nieznacznie rosła liczba pierwszych wydań. W 2010 ukazało się ich 13430, w 2009 – 13310, w 2008 – 13280, a w 2007 – 13260. Rok 2011 przyniósł ze sobą sygnalizowany już spadek – do 12180 pozycji (9 proc.). Rekordowy pod tym względem pozostaje więc rok 2000, w którym opublikowano 15300 nowości, a więc o 20,4 proc. więcej niż w 2011.
Począwszy od 2008 roku obserwujemy też systematyczny spadek średniego nakładu. Jednak należy w tym miejscu pamiętać, że lata 2004–2008 to okres, w którym ogromne nakłady książek sprzedawano w połączeniu z wieloma tytułami prasowymi (zjawisko to obserwujemy nadal, ale o mniejszym już nasileniu). W 2008 roku średni nakład wyniósł 6702 egz., w 2009 – 6429 egz., w 2010 – 5710 egz. Kolejny rok przyniósł spadek aż o 14 proc., do 4912 egz.
O 12 proc. – do 122,4 mln egz. spadł też łączny nakład książek wyprodukowanych w 2011 roku. Natomiast w porównaniu z 2000 rokiem spadek łącznej produkcji egzemplarzowej wynosi 22,7 proc.
Ruch wydawniczy w liczbach 2011
Według statystyki Biblioteki Narodowej w 2011 roku w Polsce ukazało się 31515 tytułów9, o 1976 więcej niż rok wcześniej, czyli o 6,7 proc. (w 2010 roku ukazało się 29539 tytułów). Struktura zarejestrowanych przez Zakład Statystyki Wydawnictw Biblioteki Narodowej tytułów za 2011 rok prezentuje się następująco: 10998 publikacji naukowych (35 proc.), 1804 podręczniki dla szkół wyższych (6,5 proc.), 1646 publikacji zawodowych (5 proc.), 1691 podręczników szkolnych (5 proc.), 8397 publikacji „popularnych ogólnych” (26,5 proc.), 5089 tytułów literatury pięknej dla dorosłych (16 proc.) i 1890 literatury pięknej dla dzieci i młodzieży (6 proc.).
Pewnego wyjaśnienia wymagają dwie grupy publikacji wskazane przez Bibliotekę Narodową. Kategoria publikacji zawodowych w naszej metodologii obejmuje materiały szkoleniowe, podręczniki na szkolenia i kursy, szkolenia ideologiczne, masowe i inne, materiały dla lektorów, literaturę doskonalenia zawodowego, poradniki zawodowe i instrukcje, słowniki branżowe i publikacje z zakresu BHP, a także materiały zjazdów i konferencji branżowych, związkowych i ich uchwały – tłumaczyła Magdalena Brodowska-Wasiak, ówczesna kierowniczka Zakładu Statystyki Wydawnictw Biblioteki Narodowej (w tej chwili funkcję tę pełni Joanna Potęga)10. Zasady zostały przyjęte bardzo dawno, ale Biblioteka Narodowa utrzymuje je dla jednolitości wyników statystyki, która stosowana jest od niemal pół wieku.
Natomiast kategoria „publikacje popularne”, jak tłumaczyła Magdalena Brodowska-Wasiak, zawiera określania jeszcze bardziej anachroniczne, ale w praktyce pracownicy Zakładu Statystyki Wydawnictw dostosowują je do aktualnych realiów. W tej kategorii, zgodnie z instrukcją, odnotowuje się publikacje z zakresu: propagandy ideologicznej, materiały partyjne, zjazdy i plena, ale też literaturę faktu, biografię i pamiętniki, reportaż, eseje, publicystykę i felietony, wydawnictwa okolicznościowe, albumy związane z wydarzeniami, poradniki życia praktycznego, przewodniki i informacje turystyczne oraz po zbiorach i zabytkach, rozmówki, słowniki, podręczniki do nauki języków obcych, ale również wydania Biblii, śpiewniki kościelne, modlitewniki i katechizmy oraz encyklopedie popularne – wyjaśnialiśmy w 2010 roku11.
Zwracają uwagę dysproporcje jakie zachodzą pomiędzy danymi, które podaje Biblioteka Narodowa a tymi, które na podstawie ankiet wypełnianych przez wydawców publikuje corocznie firma Biblioteka Analiz.
Podobnie jak w latach poprzednich także w przypadku statystyki za 2011 rok pojawia się w tym zakresie istotna różnica: 6596 (20,9 proc.) pozycji na rzecz szacunków narodowej książnicy. A jest przecież rzeczą oczywistą i oficjalnie deklarowaną przez Bibliotekę Narodową, że nie wszyscy wydawcy nadsyłają do niej egzemplarz obowiązkowy, a zatem dysproporcja powinna być jeszcze większa. W 2010 roku różnica ta była nieco niższa i wynosiła 17,5 proc. (5159 pozycji). Rok wcześniej było to natomiast 5668 tytułów (20 proc.). Gdzie należy szukać przyczyny takiego stanu rzeczy? Warto zwrócić uwagę m.in. na fakt, że Biblioteka Narodowa ewidencjonuje dla danego roku wszystkie książki (a w zasadzie druki zwarte), jakie w tym czasie do niej napłynęły. Mamy tu więc do czynienia z książkami datowanymi w danym roku, ale również publikacjami z lat poprzednich, jakie wydawcy dostarczają z opóźnieniem, a jest ich dość dużo. Dotyczy to zwłaszcza pierwszego kwartału każdego roku, kiedy do ewidencji wpisywane są niemal wyłącznie książki z roku poprzedniego. Jako argument, który ma podnieść wiarygodność tego systemu ewidencji pracownicy Biblioteki Narodowej przedstawiają opinię, według której opóźnienia w dostarczaniu egzemplarzy obowiązkowych przenoszą się z roku na rok i powodują, że w rezultacie powstaje uśredniona liczba, która jest najbliższa rzeczywistości. Prawdopodobnie tak w istocie jest. Duża dysproporcja to zatem głównie efekt zmian technologicznych. W badaniach ankietowych, kierowanych do uczestników rynku, nie jesteśmy w stanie uwzględniać rosnącej produkcji okolicznościowych wydań, które ukazują się w minimalnych nakładach w druku na żądanie, a które trafiają do narodowych zbiorów. Dysproporcje te będą rosnąć wraz z pojawianiem się coraz większej liczby wydań wyłącznie w formie cyfrowej. Wydanie książki stało się powszechnie dostępne, wydawcą może być każdy. Począwszy od 2010 roku w swoich badaniach Biblioteka Analiz przyjęła dodatkowe 10 proc. dodane do łącznej liczby wydanych tytułów według wskazań ankietowych, jednak jak się okazuje skala tego zjawiska to dziś już być może nawet 30 proc. ukazującej się każdego roku oferty.
Poniższa tabela prezentuje porównanie statystyki liczby wydanych tytułów sporządzanych przez Bibliotekę Narodową w ciągu ostatnich 13 lat w porównaniu z danymi publikowanymi przez Bibliotekę Analiz.
Liczba wydanych tytułów w latach 1998–2011 według ewidencji Biblioteki Narodowej i badań Biblioteki Analiz
Rok
Biblioteka Narodowa
Biblioteka Analiz
Różnica
Różnica (w proc.)
1998
1659
7
2400
0
– 7403
– 30,8%
1999
1948
0
2450
0
– 5020
– 20,5%
2000
2029
8
2570
0
– 5402
– 21,0%
2001
1976
0
2442
0
– 4660
– 19,1%
2002
1937
1
2296
0
– 3589
– 15,6%
2003
2078
0
2243
0
– 1650
– 7,3%
2004
2247
5
2089
0
1705
7,0%
2005
1999
9
2056
0
– 561
– 2,7%
2006
2464
0
1992
0
4720
19,2%
2007
2522
6
2181
0
3416
13,5%
2008
2824
8
2174
0
6508
23,0%
2009
2812
8
2246
0
5668
20,0%
2010
2953
9
2438
0
5159
17,5%
2011
3151
5
2492
0
6596
20,9%
Aż do 2005 roku dane Biblioteki Narodowej były regularnie niższe od szacunków Biblioteki Analiz, jednak od roku 2006 znacznie je przewyższają. Przejrzałam naszą bazę pod kątem tytułów w ramach egzemplarzy obowiązkowych wpływających do Biblioteki Narodowej. Do chwili obecnej wpłynęło około 26 tys. tytułów książek z datą wydania 2009, ponadto 5445 tytułów wydawnictw dźwiękowych i audiowizualnych. Nie brałam pod uwagę dokumentów kartograficznych, muzycznych – mówiła w „Rynku książki w Polsce” w wydaniu z 2010 roku Hanna Kęsicka, ówczesna kierowniczka Zakładu Gromadzenia i Uzupełniania Zbiorów BN12. W kolejnych latach wydawnictwa nie dostarczały terminowo swoich publikacji.
Ponadto wartości prezentowane przez Bibliotekę Narodową nie znajdują jednak potwierdzenia nie tylko w badaniach Biblioteki Analiz, ale także w katalogach firm dystrybucyjnych. Szacunkowo rocznie do dystrybucji trafiało w ostatnich latach od 20 do 24 tys. tytułów.
Stąd od lat potarzane pytanie, co w rzeczywistości obejmuje statystyka narodowej książnicy, a więc jaka jest struktura ewidencjonowanych tytułów, czy są to tylko książki, czy też inne rodzaje publikacji, jaką część stanowią druki okazjonalne, w nakładach do 100 egz. Pytanie dotyczy także sposobu interpretowania przez wydawców dodruków, jaka część z nich ukazuje się z nowymi numerami ISBN jako kolejne wydania, jaka część ze starymi? Próba odpowiedzi sprowadza się do braku w tych szacunkach znanego zjawiska „długiego ogona” – tytułów wydawanych przez niewielkie wydawnictwa lub inne podmioty podejmujące się wydania książek na mikroskalę, a które nie są uchwytne dla rynkowych szacunków, nie trafiają w ogóle do dystrybucji, natomiast trafiają do rejestru Biblioteki Narodowej, chociażby dla prestiżu ich autorów czy edytorów. Pozostając poza, lub z rzadka stając się przedmiotem obrotu handlowego, są pomijane w rynkowych szacunkach, choć zostały fizycznie wydane i zarejestrowane (posiadają numery ISBN). Są tu jednak także tytuły handlowo aktywne, ale dodrukowywane w znikomych ilościach i oferowane wyłącznie na stronach internetowych wydawców. Często są to nakłady nie przekraczające nawet 50 egz. rocznie, swoiste uzupełnienie stanów magazynowych tak by nakład nigdy nie był do końca wyczerpany. Ze względów statystycznych rodzi to wiele problemów, ale też pojawiają się trudności w codziennej praktyce wydawniczej – w umowach z autorami i rozliczaniu sprzedaży, w informatycznych systemach magazynowych i księgowych. Wraz z coraz szerszą ofertą wydań cyfrowych problem ten znajduje praktyczne rozwiązanie w formie nowych umów autorskich oraz osobnych kont księgowych dla pozycji, które wykraczają ponad podstawowy nakład, a z uwagi na mikroskalę nie są kolejnym wydaniem. Statystyka na razie pozostaje w tyle za szybkimi zmianami i możliwościami jakie dała cyfrowa technologia.