Religia a gospodarka. Judaizm – Chrześcijaństwo – Islam ebook

Wstęp

Temat roli religii w rozwoju gospodarczym zagościł na trwałe w literaturze naukowej od czasu opublikowania przez Maxa Webera w 1905 r. pracy Etyka protestancka a duch kapitalizmu, a następnie w 1913 r. Szkiców z socjologii religii1. Znaczący wkład do tej problematyki wniosły także prace Wernera Sombarta2 oraz innych wybitnych ekonomistów (zob. Aneks). Do dziś uznaje się potrzebę prowadzenia pogłębionych badań o roli religii i Kościołów w życiu gospodarczym.

Głównym celem tej książki jest wykazanie wpływu religii na gospodarkę, w mniejszym zaś stopniu – gospodarki na religię. Zasadniczą płaszczyzną analizy są kwestie doktrynalno-ideologiczne, tj. funkcjonowanie gospodarki w świetle dogmatów i zasad religijnych. Ponadto zwracam uwagę na rolę poszczególnych wyznań w praktyce gospodarczej. Nie można zapomnieć, że Kościoły były i są podmiotami życia gospodarczego, posiadającymi majątek i dysponującymi kapitałem ludzkim. Wchodzą one w liczne interakcje z otoczeniem ekonomicznym. Sama zaś religia, poprzez swą doktrynę oraz działania i przekonania wyznawców, propaguje określony styl życia, konsumpcji, oszczędności, model rodziny, kształtuje moralność, kreuje stosunek do bogactwa, biedy oraz postępu naukowo-technicznego czy kultury.

W pierwszym z czterech rozdziałów omawiam stosunek judaizmu do działalności gospodarczej. Uwzględnia on wpływ systemu religijnego na gospodarkę, szczególne predyspozycje Żydów do ekonomii (homo oeconomicus), odzwierciedlenie zasad i zaleceń religijnych w praktycznej działalności oraz rolę wyznawców judaizmu jako współtwórców gospodarki rynkowej.

W następnym rozdziale (Chrześcijaństwo przedreformacją) analizuję zasady ewangelicznej nauki ekonomii na podstawie kazań i przypowieści wygłaszanych przez Jezusa Chrystusa. Sporo miejsca poświęcam kwestii pracy, bogactwa i biedy. Drugi fragment tego rozdziału dotyczy religii prawosławnej. Zwracam w nim uwagę na doktrynę prawosławia, liturgię, zwyczaje oraz na różnice dzielące katolicyzm i prawosławie w podejściu do spraw gospodarczych. Na zakończenie przedstawiam działalność filantropijną prowadzoną przez Kościół katolicki i działające w jego obrębie zakony, a następnie ich stopniowe obrastanie w dobra materialne i powiązaną z tym demoralizację.

Ten stan rzeczy doprowadził do reformacji w Kościele katolickim, o czym jest mowa w kolejnym rozdziale, ukazującym wielką rolę, jaką odegrali w tym ruchu wybitni reformatorzy: Marcin Luter, UlrichZwingli i Jan Kalwin. Zbudowali oni zręby protestantyzmu w jego rozmaitych odmianach. Jedną z nich był anglikanizm: omówione zostały kolejne etapy reformacji w Anglii za panowania Henryka VIII (1509–1547), Elżbiety I (1558–1603), dynastii Stuartów (1663–1714) i hanowerskiej (1714–1901). W końcowej części rozdziału zwracam uwagę na skutki gospodarczo-społeczne działalności radykalnego odłamu kalwinizmu – purytanizmu. Nowe doktryny protestanckie wpłynęły na przyspieszenie przemian gospodarczo-społecznych.

Rozdział czwarty poświęcony jest religijnym podstawom gospodarki islamskiej. Rozpoczynam go od uwag dotyczących świętej księgi islamu – Koranu, by następnie omówić prawodawstwo w odniesieniu do systemu społeczno-gospodarczego i funkcjonowanie gospodarki islamskiej.

Książka oparta jest przede wszystkim na świętych tekstach omawianych religii, tj. Starym Testamencie, Nowym Testamencie i Koranie oraz na innych źródłach, dostępnych w Internecie. Cennych informacji dostarczyły także monografie, artykuły i opracowania zbiorowe, a zwłaszcza pięciotomowa Historia Kościoła3 i Zarys dziejów religii4. Mam nadzieję, że ta skrótowa z konieczności prezentacja związków pomiędzy głównymi religiami monoteistycznymi a gospodarką rzuca nieco światła na ów ważny i pasjonujący temat.