Rektorski czek. Romans kryminalny ebook

Joanna Jodełka

REKTORSKI CZEK. ROMANS KRYMINALNY

Copyright © by Joanna Jodełka-Czachorowska MMXIX

Wydanie I

Warszawa MMXIX

Niniejszy produkt objęty jest ochroną prawa autorskiego. Uzyskany dostęp upoważnia wyłącznie do prywatnego użytku osobę, która wykupiła prawo dostępu. Wydawca informuje, że wszelkie udostępnianie osobom trzecim, nieokreślonym adresatom lub w jakikolwiek inny sposób upowszechnianie, upublicznianie, kopiowanie oraz przetwarzanie w technikach cyfrowych lub podobnych – jest nielegalne i podlega właściwym sankcjom.

Coraz bardziej w ciągu mojego życia przechodziłem do przekonania, że choć dusza ludzka oblepia się z ciągiem czasu grubą brudną warstwą, jednak w swych głębiach, w swym wnętrzu budzi podziw, jest czysta i schludna. Tak na nią patrząc, lepiej i sprawiedliwiej ocenić ją można.

Heliodor Święcicki, 2 października 1923, fragment testamentu

Rektor Święcicki przez ten cały pamiętny dzień promieniował radością. Będąc jego gościem, byłem zarazem przez cały dzień prawie nieodstępnym jego towarzyszem. Odczuwałem radość, która przepełniała jego złote serce. Nie omylę się może, przypuszczając, że był to najpiękniejszy dzień w jego życiu.

Adam Wrzosek, Uniwersytet Poznański w pierwszych latach swego istnienia...

*

Rok 2019 to czas świętowania setnej rocznicy narodzin Wszechnicy Piastowskiej przemianowanej w roku następnym na Uniwersytet Poznański. Od roku 1955 nosi on nazwę Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Rok jubileuszowy uczelnia ta celebruje wspólnie Uniwersytetem Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, Uniwersytetem Przyrodniczym w Poznaniu oraz Akademią Wychowania Fizycznego im. Eugeniusza Piaseckiego, które powstały na początku lat pięćdziesiątych z wydziałów lub innych jednostek organizacyjnych Uniwersytetu Poznańskiego.

Jubileusz to czas uroczysty, podniosły, dostojny. Odbywają się konferencje, sympozja, debaty, powstają publikacje naukowe, analizy, podsumowania…

Zamarzyła nam się także opowieść mniej formalna, z nutą sensacji, w której z okazji 100-lecia Uniwersytetu Poznańskiego obecne będą postacie historyczne – w innej niż portretowa odsłonie.

I tak się stało! Na kartach tej powieści spotykamy ojców założycieli z prof. Heliodorem Święcickim na czele, jesteśmy świadkami narodzin Wszechnicy Piastowskiej. Rozgrywają się przełomowe wydarzenia historyczne – wybucha i toczy się Powstanie Wielkopolskie, a wszystko doprawione jest soczystą nutą sensacji.

Zapraszamy do lektury!

Międzyuczelniany Komitet ds. Obchodów 100-lecia Uniwersytetu Poznańskiego

Mamie, która kiedyś powiedziała: studiuj, gdzie chcesz i co chcesz, ja ci pomogę.

Rektorski czek

Sąd Okręgowy Miasta Poznań

Akta sprawy nr 7659/73292/129P/1204

Dowód: rękopis, stan zachowania dobry, 90% tekstu czytelne, przypuszczalny czas powstania – lata dwudzieste XX wieku. Dokładna data po stwierdzeniu autentyczności.

Zlecono ekspertyzę tekstu.

*

Do ekspertyzy przekazano zeszyt oznaczony numerem 1*

* (numeracja nadana wtórnie, oryginał nie ma przyporządkowanych podziałów).

*

Skan dokumentu dołączony do opinii biegłego (str. numer 7–9)

***

Stary jestem i zniedołężniały. Nie piszę tego, by się żalić i utyskiwać na lata, które ostatnimi dziesiątkami w jakimś zamgleniu przebyte, jedne od drugich odróżnić się nie dają.

Nie to jest moim celem. Nie o moją postać tu chodzi. Nie dla siebie wzrok słaby wytężam. Nie dla siebie rękę drętwiejącą zmuszam do tego ostatniego wysiłku i modlę się, by Bóg dał mi zrealizować mój zamiar i opisać wszystko, co zamierzam. Ufam, że w obliczu tego wszystkiego, co się wydarzyło, nie przerwie mnie, grzesznemu, w pół słowa. Że poczeka z wezwaniem mnie na sąd ostateczny i pozwoli, by ta historia o miłości i śmierci wybrzmiała do końca, wystawiając świadectwo życia wszystkim tu przedstawionym.

Proszę jedynie o wyrozumiałość dla pisma starczego, bo niewyraźne jest i coraz bardziej się chwieje. Od dawna dostrzegam, jak litery przeze mnie pisane przewracają się to na prawo, to na lewo, jakby jaki sztorm hulał po kartkach, jakby kreślone były w kajucie kapitańskiej, a nie na poddaszu Collegium Medicum. Ale o tym później. Może jeszcze zdążę.

Wytłumaczyć się jednak muszę i przelać na papier tę dręczącą mnie niepewność. Może istnieje bowiem jeszcze inna przyczyna, że litery moje drobnieją i samowolnie suną w górę, wspinają się jedna po drugiej, to znów opadają, rozłażąc się po marginesach? Może to daje o sobie znać ten paskudny uraz głowy, który piętnem ułomności naznaczył całe moje życie? Wypowiedzieć nigdy się nie pozwolił? Tego już chyba nigdy się nie dowiem. Nie ma już obok mnie mojego drogiego doktora, który by mi to wyjaśnił. Teraz, gdy się nad tym zastanawiam, przed moimi oczami staje jedynie panna Adela Zybertówna, jak żywa. Ma szpiczasty podbródek i męski druciany monokl na zmarszczonym nosie. Zamieram ze strachu, patrząc na swoje koślawe pismo. Słyszę wyraźnie, jak strzela sprężystą linijką w otwartą dłoń, odliczając głośno: „raz… i… dwa…, raz… i… dwa…”. Znowu jestem chuderlawym chłopcem, który łokciami chce przysłonić leżący przed nim zeszyt do kaligrafii. Cała klasa pisze w rytm odliczania. Na „raz” ciągnie grubą kreskę litery, na „i” – tę cienką i znowu na „dwa” – tę grubą. Kulę się, udaję, że nie słyszę. Ale ona wie, że nie jestem głuchy i tylko mówić nie potrafię. Podejrzewa mnie za to o upośledzenie umysłowe, bo choć litery stawiam krągłe, to ręce wiecznie całe mam upaprane w atramentowych plackach. Ćwiczy mnie linijką częściej niż innych uczniów. Z przyzwyczajenia wyciągam trzęsącą się dłoń o skórze całej ponakrapianej starczymi plamami. Już widzę uniesioną linijkę, słyszę świst, krzywię się jak dziecko… ale to nie boli. Panna Zybertówna nie żyje przecież z dobre pół wieku.

Pamiętam to bardzo wyraźnie. Wydarzenia same stają mi przed oczyma. Potrafię wywołać wspomnienia z tamtych lat z taką samą łatwością, jak jasnowidze duchy z zaświatów. Różnica między mną a nimi jest tylko taka, że większość ludzi, o których będzie mowa, poznałem osobiście, i sam się napatrzyłem na to wszystko, co chcę opisać. A opisać to pragnę szczegółowo, tak jak zapamiętałem, przywołując każdą chwilę najkrótszą. Każdy fragment rozmowy. Wszystko to bowiem pieczołowicie przechowuję w klaserze moich wspomnień. I niech Bóg, przed którego obliczem wkrótce stanę, będzie mi świadkiem. Przyrzekam sądów żadnych nie odprawiać i nikogo nie oceniać. Nawet tych, którzy śmierć chcieli przywołać za wczesną. Na zgubę swoją i innych.

Ja chcę być przezroczysty jak szkło, które światło prawdy przepuszcza. Niech każdy sam przez nie spojrzy.

Rękopis ukryję, by znaleziony został dopiero, gdy wokoło zapanuje spokój – najpewniej już po mojej śmierci, zważywszy na to, co się dzieje za oknem. Dołączę plik dowodów, na potwierdzenie tego, co napisałem.

Śpieszyć się muszę, gdyż historia jest długa. Zaczyna się dawno temu, w jedenastym roku panowania Wilhelma II z frankońskiej linii Hohenzollernów cesarza Rzeszy Niemieckiej, króla pruskiego, margrabiego Brandenburgii, burgrabiego Norymbergii, wielkiego księcia Śląska, Nadrenii i Poznania… Zresztą tytuły nie są istotne w tej opowieści. Choć sam cesarz, a w szczególności jego zamek, odegrają tutaj wielką rolę.

Na razie wszystko, co ważne, wydarzy się na Piekarach, na poddaszu kamienicy pod numerem 3, w pamiętną noc z 25 na 26 maja 1899 roku. Noc, w którą straszliwa burza przetoczyła się nad Poznaniem. Pioruny waliły jeden za drugim. Tak zajadle cięły niebo, że jasno było jak za dnia. Wiatr trząsł szybami i rzucał wszystkim, co nieopatrznie zostawiono na dworze. Deszcz strugami lał się z nieba, a ulicami płynęły rwące potoki, porywając ze sobą wszystko to, czego wiatr unieść nie zdołał. Pies z kulawą nogą nie wyszedł na ulicę ani żadna inna żywa dusza przy zdrowych zmysłach. Tym bardziej dziwnym i złowieszczym zdał się stukot kołatki u drzwi Pałacu Działyńskich, gdzie zamieszkiwałem, będąc wówczas w służbie u jego ówczesnego właściciela Heliodora von Święcickiego i jego żony hrabiny Heleny z Dąmbskich.

Młody byłem, nieledwie kilka dni wcześniej przygarnięty i do pracy niezbyt jeszcze przyuczony. Odźwierny do drzwi wejściowych pod żadnym pozorem zbliżać mi się nie pozwalał. Bo i jak niby miałbym zaanonsować gościa, skoro od dzieciństwa nie potrafiłem z siebie głosu wydobyć? Nie podobało się, że niemotę przyjęli do najbardziej okazałego pałacu przy Starym Rynku. Jednak nie tyle animozje odźwiernego są w tej opowieści istotne, ile fakt, że tego wieczoru go nie było. Burza zastać go miała, o czym dowiedziałem się dużo później, u jednej wdowy na Szewskiej. Wymykał się do niej, gdy na odwiedziny w pałacu było już za późno. Tym bardziej w taką pogodę, gdy nie należało się spodziewać gości. Wylegiwał się więc na jej potężnych piersiach, podczas gdy ja trząsłem się ze strachu przed piorunami, wzmaganym coraz bardziej natarczywym stukaniem do drzwi.

Nie zwiastowało ono niczego dobrego. Ale w życiu ludzkim niczego nie przewidzisz… Tej nocy musiałem patrzeć na krew ściekającą po rękach, ale to odźwierny, którego imienia już dziś nie pamiętam, pośliznął się i skręcił kark, spadając z mostu Chwaliszewskiego jeszcze nim ranek nadszedł.

Złorzeczyłem, stojąc pod drzwiami, że na mnie trafiła ta niespodziewana wizyta. Bałem się, że może sam diabeł tam stoi i wpuszczę go do środka, gdy tylko przekręcę klucz. Ale jeszcze bardziej mnie przerażało, że jeśli nie otworzę, to państwo wezmą mnie za dokumentnie głuchego i nijak się z tego nie wytłumaczę. Ostrożnie uchyliłem więc drzwi. Dokładnie w tej samej chwili niebo cięła błyskawica i rozległ się grom. W zupełnej jasności zobaczyłem mężczyznę w czarnym płaszczu i cylindrze. Odskoczyłem przerażony, gdy ten pchnął drzwi i wszedł do środka.

– Ile mam czekać?! – wrzasnął od samego progu, otrzepując zmoknięty płaszcz. – Nie znam cię. – Spojrzał na mnie spode łba, ściągając cylinder. Miał długą siwą kozią bródkę i czoło zmarszczone tak, jakby cały czas pozostawał w wielkim skupieniu lub gniewie.

Przeraziłem się.

– Doktor Grodzki – przedstawił się. – Pan w domu?

Kiwnąłem głową i wyciągnąłem rękę po mokry płaszcz. – Nie czas! Coś jeszcze muszę sprawdzić. – Nachylił się i zaczął grzebać w dużej skórzanej torbie. – Na co czekasz?! Ona zaraz umrze! Powiedz mu tylko eklampsja. No już! Co tak stoisz?! Powtórz: eklampsja…

Uciekłem, nie odwracając się. Nawet gdybym potrafił mówić, to nie wiem, czybym powtórzył. Zrozumiałem jedynie, że szkoda tracić czas na budzenie pokojówki, czy też kuchennej, które spały w oddzielnym skrzydle.

Ruszyłem wprost na pokoje, a było ich osiem z rzędu. Biegłem po omacku jak szalony, otwierając kolejne drzwi. Najpierw buduarek dla gości, potem biały salon, gdzie po ciemku o mały włos nie przewróciłem się o wielki fotel, dalej poczekalnia z wiecznie zasłoniętymi kotarami, której bałem się jak ognia. I wreszcie gabinet. Tam go znalazłem! Mój pan Heliodor siedział nad grubym brulionem przy masywnym biurku. W rękach trzymał nożyczki i kawałek gazety. Popatrzył na mnie, zdejmując z nosa binokle, z powrotem je założył, potarł wąsa i pokręcił głową z niezadowoleniem.

– Cóż to za wiadomość, z którą posyłają do mnie, zdaje mnie się, najmniej wymowną osobę w tym domu?

Zwątpiłem, że powinienem był ruszać sam na poszukiwania doktora. Nie wiedziałem co zrobić, padłem więc na kolana i złożyłem ręce jak do modlitwy (sporo jeszcze czasu upłynie, zanim paniczny strach, którego nabawiłem się w dzieciństwie, przestanie zwalać mnie z nóg). Chciałem jakoś przeprosić. Chciałem, żeby mnie nie wyrzucili. Nie na tę burzę. Nie w te pioruny.

– Janie Kanty, wstań! – usłyszałem.

Podniosłem głowę i wybałuszyłem oczy z wrażenia. Wtedy jeszcze nie byłem przyzwyczajony, by ktoś zwracał się do mnie moim pełnym imieniem.

– Coś ważnego się wydarzyło? – zapytał pan, nachylając się nade mną.

Kiwnąłem głową i podniosłem się z ziemi.

– Ktoś przyszedł?

Potwierdziłem.

– Kto?

Pokazałem szybko na leżącą obok biurka torbę lekarską, a ośmielony jego spojrzeniem, dotknąłem jeszcze brody i sunąłem palcami, tak jakbym gładził długi, szpiczasty zarost.

– Doktor Grodzki! – wykrzyknął Heliodor Święcicki, unosząc ręce do góry nad oczywistością tego odkrycia. – O tej porze? To w istocie musi być coś niezwykle ważnego – mówił do siebie, już wychodząc z gabinetu. W drzwiach obejrzał się i kiwnął na mnie ręką.

Śpiesznie ruszyłem za nim.

– Rzucawka. Stan komatyczny – tłumaczył bez zwłoki stojący przy drzwiach doktor.

– Przynieście ją tutaj.

– To niemożliwe. Ma drgawki od kilku godzin. Traci przytomność. Jest przy niej doktor Kapuściński.

– A gdzie jest?

– Niedaleko, na Piekarach.

– Rozumiem. Przynieś moją torbę. I skrzynkę, jest obok – powiedział pan Heliodor już bezpośrednio do mnie. – Zabierz też lampę i naftę. Bóg wie, co nas tam spotka…

Bóg musiał to wiedzieć, bo sam przecież zesłał burzę nad miasto. Zaprzęgane do wyjścia konie stawały dęba, a gdy w końcu je okiełznano, za nic nie chciały ruszyć się z miejsca. Nie dziwiłem się im – sam nie chciałem wyściubiać z pałacu nosa. Ale nawet jakbym mógł mówić, słowa bym nie powiedział. Karnie podążałem za doktorami, którzy nie mając wyjścia, ruszyli pieszo w tę straszną noc. Nie było daleko, ale wiatr wiał tak mocno, że w górę ulicy Nowej szliśmy zgięci w pas. O rozłożeniu parasola nie było co marzyć. Trzymałem go więc pod pachą, razem z butelką nafty i drewnianą skrzynką, którą kazano mi zabrać. Zatrzymaliśmy się tylko raz, przed kościołem Świętego Marcina, gdzie doktor przystanął i przeżegnał się, szepcząc. Ja też się pomodliłem. Nie miałem pojęcia, o co prosił doktor, ale ja błagałem po prostu o to, żeby mnie piorun nie strzelił. Udało się! Przemoczeni dotarliśmy na róg Piekar i Świętomarcińskiej. W drzwiach kamienicy numer trzy już ktoś nas wypatrywał.

– Posterunkowy Hęciak. – Chudy mężczyzna przedstawił się nam, nie wychylając się nawet z bramy. Miał wąsy modnie ufryzowane na Wilhelma II. Pięły się w górę, jakby chciały się spotkać z oczami, co zapewne wymagało tony pomady i spania z bindą, zaczepioną o uszy. Mimo starań wąs z lewej strony nieco opadał, więc posterunkowy dyskretnie próbował przydusić go ręką.

– Gdzie chora?

– Do samej góry trzeba iść, ale czy to co pomoże, to nie wiem. Bo od rana…

Ale mój pan już nie słuchał. Raczej niezbyt liczył się z opinią posterunkowego. Poddasze, na które dotarliśmy, było tak ciasne, że miejsca na podłodze starczyło jedynie dla trzech doktorów. Ja sam musiałem wgramolić się na zbite z desek, wąskie łóżko, chorą zaś zastaliśmy leżącą na stole pożyczonym od gospodyni, jak się później okazało – żony posterunkowego. Aż dziw, że pozwoliła przynieść tu swój mebel, bo wyglądała na wyjątkowo wredną babę. Miała wielki pypeć na nosie i po srebrnym pierścieniu na każdym z pulchnych palców. Tyle zapamiętałem, gdy prowadziła nas na górę, licząc na darmowy spektakl.

– Ma rodzinę? Męża? – zapytał mój doktor, wchodząc po schodach.

– A jakiś tam jest, przecież brzuch jej nadmuchał – zaśmiała się. – Ale czy to mąż… Jak to było w piosence? „Taki ci to stryj, co ona jego siostrzenicą nie jest”. Gdybym wcześniej wiedziała… „Taka ci to panna… jak ze mnie… jak ze mnie…”. Jak to szło? – zapytała, odwracając się w kierunku doktora. Uśmiechnęła się przy tym przymilnie, odsłaniając brak kilku przednich zębów.

Mój pan nie odpowiedział i ku jej niezadowoleniu nie pozwolił też wejść na poddasze. Zatrzasnął jej drzwi przed samym nosem.

– Pomóc chciałam! – wrzasnęła. – Zrób coś na koniec! – rzuciła w stronę posterunkowego, który w tej chwili doczłapał się na górę, wciąż zajęty przygładzaniem opadającego wąsa.

– Ale co?

Gospodyni próbowała jeszcze dobijać się do chorej, ale doktor już o niej nie myślał. Widziałem to po nim. Na co dzień ten człowiek o życzliwym obliczu wykazywał spokój i uprzejmość w każdym momencie. Jasne włosy i zdobiący twarz wąs czyniły jego fizjonomię jeszcze bardziej przyjemną, a druciane binokle dodawały powagi temu niestaremu, trzydziestosiedmioletniemu mężczyźnie. Pokochałem go od pierwszego wejrzenia. Ale gdyby tam, na poddaszu, zerknął na mnie tym wzrokiem, jaki zwykł mieć podczas pracy… natychmiast bym uciekł. W tamtym momencie twarz mu stężała, czoło miał zmarszczone, usta zaciśnięte. Jeszcze zdejmował płaszcz, a już wpatrywał się w leżącą kobietę z maksymalnym skupieniem.

– Witam doktorze Kapuściński. Jak długo to trwa? – zapytał, podwijając mankiety białej koszuli.

Nachylający się nad stołem doktor podniósł głowę. Był młodym, ciemnowłosym mężczyzną, o drobnej, chłopięcej urodzie. Dopiero teraz zauważyłem, że miał przy uchu trąbkę, którą przystawiał do gołego brzucha brzemiennej.

– Kilka godzin. Od godziny jest nieprzytomna. Ma nawracające drgawki.

– A dziecko?

– Ciągle żyje. Silne, dobrze rozwinięte – oznajmił, ocierając mankietem koszuli spocone czoło.

Doktor Grodzki podszedł do kobiety, podniósł jej rękę i puścił. Opadła bezwładnie. Chwycił ją za nadgarstek i przytrzymał, skubiąc się przy tym drugą dłonią po brodzie i patrząc w sufit. Nie wiedziałem wtedy, co chciał tam wypatrzyć.

– Tętno szybkie… ale płytkie, ledwo da się wymacać.

– Torba – zażądał mój pan. Szybko mu ją podsunąłem, po czym nadal stojąc na łóżku, oświetliłem lampą głowę ciężarnej i zacząłem się jej przyglądać. Nie umiałem rozstrzygnąć, czy mam przed sobą dojrzałą kobietę, czy też młodziutką dziewczynę. Jej włosy przypominały mokre strąki, a opuchlizna na jej czerwonej i spoconej twarzy całkiem wypaczyła jej rysy. Leżała bezwładnie w podwiniętej, przepoconej koszuli na stole tak małym, że nie starczyło już miejsca na nogi. Podkurczone, opierały się stopami o dwa dociśnięte do ściany krzesła. Ktoś je musiał przynieść razem ze stołem, bo na co dzień nie mogły tu stać. Ciasnota była tak okrutna, że jeden z doktorów wciąż musiał się pochylać. Ja też, ponieważ do niskich nie należałem, a do tego stałem na łóżku, opierałem się barkami o strop i wykrzywiałem do takiej pozycji, że mogłem leżącej dziewczynie patrzeć wprost w oczy. Miała je otwarte, lecz pokazywały się w nich przede wszystkim białka.

– Oczopląs – wyjaśnił mój pan, rozszerzając jej powieki palcami i wodząc wzrokiem za źrenicami.

Potem rozpoczął już badanie tam, gdzie ja patrzeć nie zamierzałem.

– Usta maciczne zamknięte – usłyszałem tylko, wpatrując się w srebrny łańcuszek spływający z jej szyi, na którym wisiał zgrabny, grawerowany medalionik. Doktorzy kontynuowali swoje consilium, a ja zawzięcie wpatrywałem się w arabeskowy wzór, próbując ze wszystkich sił dojrzeć wpisane weń litery. – Utrzymujący się stan komatyczny. Mamy też zbliżające się objawy opuchliny płucnej – stwierdził na koniec mój pan, gdy położnica zaczęła jeszcze głośniej rzęzić.

Wszyscy trzej popatrzyli wzajem na siebie. Na krótką chwilę zapanowała cisza. Nawet charczenie na ten jeden moment ustało. Aż nagły grom rozciął niebo za małym okienkiem z taką siłą, że na poddaszu zrobiło się jaśniej.

– Panowie – powiedział poważnym tonem mój pan Heliodor von Święcicki, przerywając pełne napięcia milczenie. – W tej sytuacji nie widzę innego wyjścia. Stan chorej jest groźny. Rychło możemy spodziewać się śmiertelnego zejścia. Mimo niedogodnych warunków wskazanie do zabiegu cesarskiego cięcia uważam za wprost konieczne.

– Zgadzam się – przytaknął doktor Kapuściński, odgarniając przylepione do czoła ciemne włosy.

– I tak umrze! – dodał doktor Grodzki.

Silna drgawka na ułamek sekundy poderwała ciało dziewczyny.

– Wody – usłyszałem i z początku nie zrozumiałem, że to chodzi o mnie. – Przynieś dużo gorącej wody – powtórzył głośniej. Już nie czekałem. Wyszedłem, nie wiedząc, skąd mam się o nią wystarać. Wychodząc minąłem gospodynię, która nos z pypciem miała całkowicie przylepiony do drzwi i nie zamierzała opuszczać stanowiska.

– I co?! I co?! – dopytywała się wstrętna baba. Pulchnymi palcami w srebrnych pierścionkach chwyciła mnie za łokieć i szarpała nielekko.

– Nie dopytasz się. Znam go. To niemowa – uświadomił ją posterunkowy.

– On?

– Tak. Nie wiem, co on u tak wielmożnego pana robi! W mojej rodzinie wielu było służących i mówić każdy potrafił!

– Też jest się czym chwalić – huknęła na niego żona, skupiając na całe szczęście całą uwagę na nim.

Gdy tylko mnie puściła, poczułem, że znów ktoś mnie ciągnie za mankiet. Była to tym razem stojąca za babą chuda kobieta. Musiała wiedzieć, o co chodzi, bo zaprowadziła mnie wprost do mieszkania poniżej.

– Już dwie godziny jak w piecu palę – oznajmiła, wkładając mi w jedną rękę wielką pustą miednicę, a w drugą wiadro z gorącą wodą.

Wróciłem na poddasze, mijając siedzącego na schodach młodego człowieka z potarganymi długimi włosami prawie do ramion i w rozchełstanym ubraniu, uszytym na zagraniczną modłę. Granatowe, aksamitne, z jasną jedwabną apaszką, owiniętą kilka razy wokół szyi. Nie pamiętam, żeby wcześniej tam był.

– Co z nią?! – Paniczyk zagrodził mi drogę powrotną, chwycił oburącz za koszulę i szarpał ją zawzięcie. Był blady, choć miał niezdrowo zarumienione policzki i szkliste oczy. Z początku pomyślałem, że to z powodu tej sytuacji. Po czasie dowiedziałem się jednak, że śmierć już od dawna stała u jego boku, wyczekując tylko na odpowiedni moment.

– Co z nią?! – powtórzył. Wzruszyłem ramionami. Ani nie wiedziałem, ani nie umiałem powiedzieć.

– Zostaw go pan! – ryknęła wredna baba i obłapując go, odciągnęła na bok. – Wcześniej trzeba było pomyśleć! Ledwo dycha, a się do kobity jeszcze zabiera – warknęła, pchając go całą sobą na ścianę. Oswobodziła mnie, więc przyznałem w duchu, że tym razem się przydała. Gdy dotarłem na poddasze, doktor Grodzki przecierał watą brzuch dziewczyny, a mój pan właśnie odkładał skrzynkę znieczulającą własnej konstrukcji. Musiał zawczasu potraktować ciężarną gazem. Wyciągnął nóż i wtedy już wiedziałem, że za chwilę wydarzy się coś, czego do końca życia nie zapomnę.

– Światło, jeszcze jedno – zakomenderował.

Trzymałem więc dwie lampy naftowe, stojąc na łóżku poddasza w kamienicy numer 3 na Piekarach, i patrzyłem. Zemdlałbym niechybnie, gdyby nie to, że czas jakiś mieszkałem przy rzeźni, gdzie solidnie obity, patrzeć musiałem, jak się zwierzę oprawia. Teraz w sumie wyglądało to podobnie, jeśli się nie patrzyło na twarz. A nie chciałem już na nią patrzeć.

Widziałem więc dokładnie, jak mój doktor pewną ręką tnie napięty brzuch. Cienkim nożem rozcina skórę zaraz pod mostkiem, omijając pępek i ciągnie to cięcie prawie do samego łona. Rozchyliły się poły skóry, odsłaniając galaretowaty tłuszcz. Doktor Grodzki wycierał serwetami tryskającą krew. Stojący z przeciwnej strony doktor Kapuściński chwycił wypływające z wnętrzności długie, poskręcane jelita, przytrzymując je gazowymi serwetami. Dociskał skórę, mając je cały czas w rękach, a ręce całe we krwi, tak samo jak mankiety koszuli. Nie inaczej wyglądał doktor Święcicki. Ciekła mu po rękach woda, może nawet parę litrów było na ziemi i na spodniach doktora. Zdawał się tego nie czuć. Unurzał dłonie w rozpołowionym brzuchu kobiety, zaczął rozcinać coś w środku długimi żelaznymi nożyczkami. Potem długo grzebał, macając rękami.

– O! Łożysko odczepiło się stosunkowo łatwo – powiedział głośno i zaczął wyciągać ręce z brzucha kobiety. Pierwsza wyszła głowa dziecka, potem cała sina i skulona reszta, za nią ciągnący się, fioletowy, poskręcany frędzel, który zaraz przeciął doktor Grodzki. Kiedyś wcześniej słyszałem, że odcina się pępowinę, ale do głowy mi nie przyszło, że dzieje się to dosłownie. Myślałem wtedy, że dziecko zaraz zacznie krzyczeć, ale nie. Nawet nie drgnęło. Dziewczyna z rozciętym brzuchem też leżała jakby spokojniej, rzężąc coraz ciszej.

– Spróbuję je docerać – powiedział Grodzki, odsuwając się z dzieckiem na bok i wycierając je z oblepiającej mazi.

Patrzyłem na mojego doktora. Nawlekał jedwabne nici na srebrne półkoliste igły, nie odrywając jednocześnie wzroku od rozwartego brzucha.

– Na sposób Fritscha zszyję – oznajmił pozostałym doktorom. – I specjalnie nie będę zwracał uwagi na omijanie błony doczesnej, jak to zaleca Saenger. Z dobrym rezultatem zrobiłem tak w zeszłym roku, przy cięciu cesarskim z powodu guza.

„Boże! To nie pierwszy raz?!”, przebiegło mi przez głowę i myśl ta przeraziła mnie tak bardzo, że musiałem ręką przetrzeć czoło. Poruszyłem przy tym światłem, ale doktor spojrzał na mnie i nic nie powiedział.

Przeniosłem wzrok na Grodzkiego, który trzymał dziecko. On również mówił do siebie.

– Metoda Prochownika. Nowinka z Hamburga… może zadziała… – Złapał dziecko za nogi, głową w dół i lekko nim bujał. Z daleka zdawało mi się, że to chyba dziewczynka. Chciałem wychylić się bardziej, ale nie mogłem.

– Światło – skarcił mnie znowu doktor, tym razem nie patrząc w moim kierunku. – Macica skurczyła się dobrze – kontynuował. – Będziemy zszywać – dodał, nawlekając kolejną półokrągłą igłę, podczas gdy Kapuściński umieścił jelita z powrotem we wnętrzu brzucha.

Grodzki tymczasem dalej bujał dzieckiem, lecz tym razem jedną ręką trzymał je za nogi, drugą zaś za głowę, jak w kołysce.

– Tętno? – zapytał pan Heliodor, wkłuwając się w skórę brzucha.

– Pełne i napięte.

– Dokończy pan? – zaproponował Kapuścińskiemu i przekazał mu igłę, po czym podszedł do Grodzkiego.

– Spróbujmy może wahań Schultzego.

– Nie znam.

– Czytałem ostatnio. Spróbujmy – powtórzył, przejmując sine dziecko. Obrócił je głową do góry we wciąż zakrwawionych rękach.

– Niektórzy mówią, że to dobra metoda. Jeśli się uda, będzie o tym w kolejnym numerze „Nowin Lekarskich”. Złapał dziecko pod pachy, kciukami przytrzymał jego klatkę piersiową, a głowę ścisnął nadgarstkami. Patrzyłem jak oniemiały na stojącego w rozkroku doktora, który huśtał tak unieruchomionym dzieckiem między rozstawionymi nogami przez dłuższą chwilę. Nagle tak się zamachnął niemowlęciem, że wykonało ono niemal salto w powietrzu i o mały włos nie uderzyło w sufit, po czym wylądowało na jego ramieniu.

– Nie wierzę, że to zadziała – westchnął Grodzki.

Niezrażony Święcicki dalej bujał dzieckiem.

– Znane są podobno przypadki, że nawet i po dwudziestu minutach dziecko ożywało z pozornej martwicy.

– Skończyłem – oznajmił z boku Kapuściński. – Ale nie jest dobrze. Obrzęk płuc się zwiększa – dodał i przystawił ucho do jej ust. Zarzęziła głośniej, a po chwili po policzku popłynęła jej krwista piana.

– Zdaje się, że twierdzenie doktora Halbertsmy z Utrechtu, że uwolnienie macicy z płodu zawsze korzystnie wpływa na drgawki, nie do końca jest prawdziwe – zauważył Święcicki i ponownie zamachnął się dzieckiem. Gdy niemowlę znalazło się na jego ramieniu, zastygł. Dziecko bowiem cicho zachrząkało.

Śmiało mogę powiedzieć, że pierwszy je usłyszałem, a doktor musiał zobaczyć zdziwienie w moich oczach, bo odchylił głowę dziecka, ono zaś zaczęło charczeć, potem się krztusić i w końcu płakać.

– To chyba cud akrobacji – westchnął doktor Grodzki, miętoląc swoją brodę.

Mój pan pokiwał głową, a pod jasnym jego wąsem pierwszy raz pojawił się uśmiech.

Ja z kolei zacisnąłem usta z całej siły, żeby nie wydać z siebie żadnych dźwięków, które w moim wykonaniu mogły być tylko bezładnymi jękami. Dziecko za to krzyczało głośno. Pierwsza na poddasze wpadła chuda kobieta. Widocznie miała najwięcej doświadczenia z dziećmi, bo szybko wzięła małą na ręce i zawinęła w chustę. Chwilę potem na poddaszu znalazł się też blady młodzieniec, który od razu podszedł do dziewczyny. Głowę wetknęła też baba z pypciem, a zaraz za nią posterunkowy Hęciak z całkiem opadłym wąsem i zdało się mnie, że nawet łzę z oka obtarł.

Minęło kilka chwil. Grodzki podszedł do dziewczyny i dotknął jej brzucha.

– Cóż, możemy śmiało powiedzieć, że macica skurczyła się wspaniale. Operacja przebiegła w doskonałym czasie, zdaje się, że zajęło to mniej niż pół godziny. Według moich obliczeń to ósme w Europie cesarskie cięcie z powodu eklampsji… Niestety, postępujące oedema pulmonum… (Przyznać w tym momencie muszę, że tych słów trudnych i nie zapamiętałem. Za to później czytałem je wielokrotnie, bo jak doktor przewidział wszystko to w Nowinach Lekarskich dokładnie opisane zostało. Wtedy oczywiście nie rozumiałem ani co mówią, ani co się wokół mnie dzieje.

– Przecież ona umrze! – wykrzyknął młody człowiek. Wstał. Oczy jego stały się bardziej szkliste, skóra bledsza, na czole zaś perlił się pot i strużkami spływał po skroniach.

– Przenieśmy ją na łóżko – zadecydował doktor Święcicki. Podszedł do miski z wodą i umył ręce.

– Przeżyje? – zapytał niepewnym głosem młodzian.

– Raczej nie.

Chłopak ukląkł przy położnicy i przytykając swój policzek do bladego jej czoła, drżącymi palcami gładził nieruchome ramię. Tymczasem doktor Kapuściński, który trzymał ją za nadgarstek, pokręcił przecząco głową.

– Zostawcie mnie wszyscy w spokoju! W spokoju! Nic już nie ma! – Rozczapierzył chude palce przed sobą i ruszył w kierunku wyjścia.

– Pochować ją trzeba! – wrzasnęła za nim baba.

– Papiery spisać – dorzucił posterunkowy.

– Niech się pan zatrzyma! – stanowczym tonem zażądał mój doktor.

– A, pochować…? Nie chcę… Zróbcie to! – odrzekł młodzieniec już spokojniej, po czym włożył rękę do kieszeni i wyrzucił z niej garść monet. Pokulały się po podłodze. Światła było mało, ale każdy, jak stał, widział, że monety ozłociły drewnianą podłogę. Wszyscy zamilkliśmy na chwilę, wytrzeszczając oczy. Jedynie mój pan kiwnął na mnie głową, więc padłem na kolana, by pozbierać złocące się krążki. „Kamienicę można by za to kupić”, pomyślałem.

– Wszystko nieważne! Nic już nie ma! – powtarzał młodzieniec jak obłąkany.

– Dziecko jest pańskie. – Mój pan wskazał na zawiniątko, które trzymała kobieta. – Pańska córka.

– A, to… – Chłopak popatrzył nieprzytomnym wzrokiem. – Ach tak… – Podszedł do chudej kobiety i wziął od niej dziecko, na które nawet nie spojrzał. – Przyrzekałem jej – burknął pod nosem.

– Dokąd pan je zabiera?

– Do jej brata.

– Gdzie to?

– Sedan, chyba.

– Aha, Strzeszyn. A dokładnie gdzie?

– Jest leśnikiem. Gdzieś pod olszyną ma dom...

– Olchy, tak? – zapytał spokojnie doktor, podchodząc do chłopaka. – Zdrowe drzewa. Niech mi pan ją jeszcze pokaże – poprosił, wyciągając ręce po dziecko. – Zdaje się jedną piękną, zdrową olchę już pan tu ma. – Młody człowiek patrzył na niego bezrozumnym wzrokiem. – Proszę mi ją dać. Obiecuję, jutro udostępnię panu powóz. Zawiezie pana pod wskazany adres. Teraz jest noc… Burza nie odeszła daleko… – Łagodność w głosie zadziałała. Młodzieniec położył zawiniątko na ręce mojego pana, a ten przekazał je natychmiast kobiecie. – Trzeba ją nakarmić. – Kiwnęła głową. – A i pana trzeba by przebadać…

– Mnie już nic nie pomoże – odrzekł chłopak i zaczął kaszleć tak mocno, że w końcu zmęczony, osunął się po ścianie.

– Dziś dam panu krople, a jutro się panem zajmę. Zgoda? – Młodzian siedział pod ścianą z twarzą ukrytą w dłoniach. Trząsł się.

Nazajutrz doktor go przebadał. Również pieniądze pogubione wręczył i długo z nim rozmawiał, a potem podstawił obiecany powóz. Ale ja, choć doskonale młodzieńca zapamiętałem, nigdy więcej już go nie zobaczyłem. Cóż, śmierć łakoma, która dziewczę jeszcze młode zabrała, pochylała się też nad nim. Wiadomo, ona zawsze parami ludzi do grobu pędzi. Ha! Wydarłaby i niemowlę, ale mój pan do życia je przywołał. I dlatego dane mi było jeszcze zobaczyć to dziewczę narodzonej owej burzliwej majowej nocy.

„A Wilhelmek myślał, że mu będziem służyć…”. A Wilhelmek?! Co to jest? – Karolina Rosada otworzyła zaspane oczy, zdziwiona, że nuciła przez sen. – Aaa… – ziewnęła mocno i dośpiewała, zwlekając się z materaca, rozłożonego na podłodze. – „Pójdziemy na Berlin, pójdziemy na Berlin, aż się będzie kurzyć. Kurzyć” – dodała pod nosem, rozglądając się po pokoju.

Na podłodze wciąż stały mniejsze i większe nierozpakowane kartony, które zebrały cały kurz z ciężarówki bagażowej i wszystkiego innego, co spotkały na swojej drodze podczas przeprowadzki. Trwała ona kilka dni, wczoraj dopiero wnieśli ostatnie sprzęty. Max zdał stare klucze i tym samym ostatecznie wprowadzili się na trzecie piętro kamienicy przy Mickiewicza. Przepiękne, przestronne mieszkanie. Cztery duże pokoje, jeden większy od drugiego, wszystkie wysokie, w salonie okna od ziemi prawie do sufitu, za nimi potężne drzewa. Nie myślała, że będzie ich stać na wynajem czegoś takiego przez następne dziesięć lat, co najmniej! A tu taka niespodzianka. Mąż Max spisał się doskonale, co zdążył podkreślić już minimum ze sto razy.

– Wojenko, wojenko – nuciło się jej dalej, bo też wszystko dookoła rzeczywiście wyglądało jak krajobraz po bitwie. Ale na dobrze wysprzątanym polu bitewnym! Musiała to przyznać. Kurz może jeszcze się unosił, ale tylko ze świeżo wniesionych rzeczy. W samych wnętrzach zastała odmalowane ściany i wycyklinowaną podłogę. Tego też się nie spodziewała. Max miał tendencję do sprzątania jedynie ryneczku, naprawiania rzeczy widocznych i malowania ścian wokół regału, bez odsuwania mebli, jeśli go nie pilnowała. A nie pilnowała, ponieważ nawet nie wiedziała, że będą się przeprowadzać. Gnieździli się wcześniej w ciasnej klitce, ale i tak zamiana mieszkania na lepsze pozostawała wciąż w sferze marzeń. Max zajął się remontem gdzieś na zlecenie i poinformował ją nawet, że zamierza się remontami zająć na poważnie. Ale nie zainteresowała się tym zbytnio, bo w jego przypadku poważne plany należało oceniać na jakieś góra trzy, cztery miesiące. Poza tym miała to być spółka z Wiktorem. Wiktora lubiła, ale on również nie był tytanem pracy. Tak czy inaczej, pochwaliła zdawkowo ich plany i nie zamierzała się wtrącać. Tym bardziej że z początku Max wracał do domu podenerwowany. Jak twierdził, wymagania zleceniodawców były duże, terminy napięte, a nowy samochód Wiktora, czyli stare BMW, co drugi dzień trzeba było holować. Z czasem jednak musiało iść mu coraz lepiej, bo przychodził weselszy i ze szczegółami opowiadał o cyklinowaniu. Słuchała go jednym uchem i przytakiwała.

– Ach, tak – przytaknęła też bez głębszego zastanowienia, gdy zakomunikował jej radośnie, że właśnie wyremontował im większe i ładniejsze gniazdko.

– Nie cieszysz się? – zapytał podłamany. Już chwilę później skakała z radości, gdy się okazało, że robota Maxa na tyle spodobała się właścicielom mieszkania, że pierwszemu zaproponowali mu wynajem.

– Max, czyli wszystko na maksa! – wykrzyczał jej dumny z siebie, wprowadzając ją na pokoje. Rozglądała się przez dobrą godzinę, nie mogąc w to wszystko uwierzyć. Za cenę, którą ustalili, na mieście mogli mieć co najwyżej połowę tego metrażu. Albo wynająć lokum nie wiadomo gdzie. A nie w centrum, na Jeżycach! A poza tym ściany były pomalowane od góry do dołu, a podłoga czysta i świeżo wycyklinowana. Chociaż Karolina wciąż odczuwała ten chemiczny zapach, który trudno było wywietrzyć.

– Wojenko, wojenko – nuciła więc pod nosem, przymykając piękne drewniane okno. Już jej nie dziwiło, że jest, gdzie jest, i że jest taka zadowolona. Ani też to, że wstała z powstańczą piosenką na ustach.

Przypomniała sobie. Próba chóru skończyła się wyjątkowo późno. Z powodu tej przeprowadzki nie powinna w ogóle na nią iść, ale listopad miał się lada moment zacząć, a wraz z nim huczne obchody stuleci przeróżnych. Stulecie odzyskania niepodległości, stulecie powstania wielkopolskiego, wkrótce stulecie uczelni i nie wiadomo jeszcze czego. Chór uniwersytecki miał uświetniać to wszystko razem i z osobna, więc prób było więcej i przeciągały się do późna.

Max od dawna mówił, żeby dała sobie z tym spokój. Studia przecież skończyła już parę lat temu. Ale co z tego! Ciągle jeszcze nie mogła się z tym chórem rozstać, za dużo wspomnień, za dobry czas. Do tego rok był szczególny. Poza tym pracowała w uniwersyteckim archiwum, więc wciąż była związana z uczelnią, choć teraz nie było to już tak zabawne, jak dawniej.

– …cóżeś ty za pani… – śpiewała dalej w drodze do łazienki. Po małżonku został tylko mokry ręcznik, no i odbite ze ściany płytki, bo tego nie zdążył poprawić. Tak samo jak wnęki na końcu korytarza, zabudowanej do połowy. Ostatecznie postanowił jej nie kończyć, tylko zadziałać w swoim stylu i zamówić szafę, która będzie tam idealnie pasowała. Szaf nigdy nie za wiele, więc Karolinie było to na rękę. Gorzej z glazurą w łazience, zalegającą w paczkach na podłodze. „Tak. Teraz już się nie doczekam”, wiedziała, że w przypadku jej męża rzecz raz odłożona na potem, dalej już odkłada się sama.

W domu już go nie było. Musiał wyjść znacznie wcześniej. Kiedyś spał do późna, ale teraz Wiktor skutecznie zmuszał go do wczesnego wstawania. Tak podejrzewała i tym razem. Miała rację. Na kuchennym blacie leżała spora kartka z dość zgrabnym rysunkiem małego auta, wielkim znakiem dodawania i pękatą sakiewką oznaczoną dolarem. Powyżej widniało kilka serduszek. Ręczny dopisek głosił: „Kochanie, pojechałem zarabiać”.

– Przyszło nowe – skwitowała pod nosem, patrząc na szarugę za oknem. Miarowo kołysały się gołe gałęzie drzewa, z którego ostatnie liście opadały na czarny, elegancki samochód zaparkowany na chodniku. – Teraz tak zacznę to śpiewać: „Fortuno, fortuno cóżeś ty za pani, że za tobą lecą, że za tobą lecą chłopcy malowani…”. No tak, teraz będę miała to w głowie przez cały dzień – stwierdziła, wyciągając z kartonu najmniej pogniecione ubrania.

Nie myliła się. Jeszcze gdy zamykała drzwi do mieszkania, nuciła kolejną zwrotkę, przerobioną na własny użytek.

– „Fortuno, fortuno, co za moc jest w tobie? Kogo ty pokochasz, kogo ty pokochasz, w zimnym leży grobie”. – Rany, co ja śpiewam! – Stuknęła się palcem w głowę i zatrzymała na półpiętrze.

Jej uwagę przykuły wielkie, drewniane, obdrapane drzwi. Były niedomknięte. Schodziła dalej, ale coraz wolniej, mocno wykręcając głowę. W końcu się zatrzymała.

Mieszkali tu od wczoraj, nikogo jeszcze nie spotkała. Od prawników z kancelarii na dole, którzy zarządzali tą nieruchomością, wiedziała tylko tyle, że pod nimi mieszka przygłucha babcia. Najważniejszą informacją było więc to, że musieli zachowywać ciszy. Co było im na rękę, bo na swoje drugie piętro wtargali pianino. Max cieszył się też jak dziecko, że będzie grał na swojej ukochanej gitarze akustycznej, a za chwilę kupi sobie jeszcze elektryczną i dwa piece. Jednym słowem mogli hałasować, a kobiecina z dołu miała nic nie słyszeć. Jak na ironię właśnie to teraz stanowiło problem, bo Karolina nie wiedziała, co zrobić. Jak długo by nie patrzyła, drzwi pozostawały niedomknięte. Nie wiedziała, czy ma krzyknąć coś z progu, czy od razu wejść.

Podeszła bliżej i nastawiła ucha. Cisza. Zapukała głośno. Cisza. Speszona, zeszła kilka schodów w dół, ale się wróciła. Oparta o futrynę, zastanawiała się, czy nie najprościej byłoby je po prostu domknąć i odejść. Ale jeśli ktoś potrzebował pomocy?

– Dzień dobry! – krzyknęła przez szparę. Tak, jak się spodziewała, nikt się nie odezwał. Przez taką wąską szczelinę sama mogłaby nie dosłyszeć. Lekko więc je pchnęła. Ciężkie zawiasy zaskrzypiały tak, że sama się przestraszyła

– Halo! Dzień dobry! – ponowiła próbę po chwili. Potem jeszcze raz. Cisza. – Daj sobie spokój – burknęła pod nosem – ktoś w końcu zareaguje. – Zaczęła schodzić na dół.

– A jeśli nikt? – Weszła z powrotem i zapukała najgłośniej, jak się da.

– Halo! Ma pani niezamknięte drzwi! – krzyczała wręcz, wchodząc do środka. – Jest tu kto?

Nikt jej nie odpowiedział. Zostawiła za sobą szeroko otwarte wejście. Wąskim korytarzem przeszła do środka. W pokoju panował zaduch i półmrok. Nie z powodu marnej, jesiennej pogody, ale grubych, welurowych kotar, szczelnie zasłaniających wysokie okna. Karolina stąpała powoli po skrzypiącej podłodze i miała wrażenie, że oddycha kurzem naniesionym tu przez poprzednie pokolenia.

– Halo – powtarzała, rozglądając się.

Natrafiła na stare zaśniedziałe lustro i szybko przygładziła powykręcane we wszystkich kierunkach krótkie brązowe włosy. Zrobiła to odruchowo, jakby chciała wyglądać grzeczniej, skoro już weszła nieproszona do cudzego mieszkania.

– Dzień dobry! – krzyknęła, przechodząc do salonu. – A to co? – zapytała nagle sama siebie.

Patrzyła na wielkie, drewniane śmigło. Wisiało na ścianie między półkami, na których stały lornetki i leżały jakieś gogle i inne starocia. Podeszłaby bliżej, ale w salonie nie było nikogo. Nie chciała więc po nim chodzić. Jedyne, co stojąc w progu, mogła wyraźnie zobaczyć, to duże, oprawione w ramy, czarno-białe zdjęcia. Na jednym z największych na tle dwupłatowca stała kobieta w stroju lotnika.

– Ach tak – powiedziała do siebie Karolina, jakby coś odgadła, choć do końca nie wiedziała co. – Jest tu kto? – zawołała znowu, zaglądając do kuchni. Nikogo nie było ani tam, ani w sąsiadującej z kuchnią małej sypialni z wąskim łóżkiem i wielką kołdrą. Chwyciła ją w dwa palce z lekkim obrzydzeniem i odchyliła powoli. Bardzo nie chciała tam niczego znaleźć. Na szczęście nikogo tam nie było. Odetchnęła, ale cofając się, zaczepiła stopą o bambosz z żółtym pomponem. Przestraszyła się i odskoczyła, piszcząc i machając rękami.

– Rany, nie! Wychodzę – postanowiła.

I prawie by wyszła, gdyby w ostatniej chwili nie dostrzegła jeszcze jednych drzwi w korytarzu. Otworzyła je. W ciemności widać było tylko żeliwną wannę. Zapaliła światło. Najpierw na rancie wanny zobaczyła jakieś brunatne plamy, ale gdy zrobiła krok ujrzała… ją. Krzyknęła i znieruchomiała. Na posadzce między wanną a sedesem leżała staruszka. Niedziwne, że Karolina nie dojrzała jej od razu. Kobieta leżała bez ruchu na wiekowej niebieskiej terakocie i wyglądała jak małe, pomarszczone chuchro. Jak dziecko, które za szybko przeniosło się w czasie. Ciągle miało na sobie za duże włóczkowe skarpety i za szeroką flanelową koszulę. I bardzo niewiele włosów na głowie. Dopiero gdy Karolina nachyliła się nad starszą panią, dostrzegła, że na czole miała ona rozciętą skórę, wokół której zakrzepła już krew.

– Ożeż! Co ja teraz mam zrobić? Przewróciła się, biedna. Proszę pani? – Lekko dźgnęła ją palcem.

„A jeśli dotykam trupa?”, pomyślała i odskoczyła. „A jeśli jest trupem, to jak zostawiła otwarte drzwi?”. Zmartwiała. „Może wcześniej? Zanim się przewróciła”, pocieszała się, rozglądając dookoła. „Muszę zadzwonić po pogotowie. Ale co powiem? Żyje? Nie żyje?”. Jej wzrok padł na umywalkę i leżące na niej małe podręczne lusterko. Gdzieś na filmie zobaczyła, że powinno zaparować, przyłożyła je więc do na wpół otwartych ust staruszki. Odczekała, ale nic na nim nie zobaczyła. Przystawiła bliżej. Nic. Trzęsącymi się rękami wybrała numer. Gdy tylko z drugiej strony pojawił się sygnał, na ziemi przed nią rozległ się coś jakby charkot.

– Pogotowie ratunkowe, słucham.

– Ona się rusza! – wrzasnęła do słuchawki na cały głos.

A potem zobaczyła, jak leżąca na ziemi stara, prawie łysa kobieta otwiera jedno oko.

Nie wierzę! Przeniosłaś ją na łóżko? Sama? – Maxymilian Rosada z uznaniem pokiwał głową. – Szkoda, że pianina nie wniosłaś. O tych pudłach nie wspomnę. – Pokazał na rozstawione po całej kuchni kartony, których nie opłacało się rozpakowywać, bo szafki nie były jeszcze poprzykręcane. – Poprosiła cię?

– Przecież ona miała ze trzydzieści kilo, nie więcej – tłumaczyła mu Karolina, nakładając pierogi na plastikowy talerz. – I nie poprosiła, tylko zażądała – dodała, zapalając świeczkę, bo żarówka, wisząca smętnie na drucie dokładnie nad stołem, właśnie się przepaliła.

– Jak zażądała?

– Jeszcze kazała mi podać ubranie z szafy. Podobno nie wiadomo kogo się spotka w drodze do szpitala.

– Coś podobnego! A ile ona ma lat?

– Ze sto chyba. Nie wiem, nie zdążyłam zapytać. Znowu zemdlała albo zasnęła, zanim przyjechało pogotowie. Sanitariusz powiedział, że mogła całkiem mocno uderzyć się w głowę, skoro ją sobie rozcięła. Wiesz, że chyba była pilotem?

– Co ty nie powiesz?

– A na pewno w szafie ma czapkę pilotkę, jeszcze sprzed wojny.

– Ciekawe której… – zażartował Max.

– Jutro się dowiem.

– A skąd?

– Pójdę do tego szpitala i oddam jej klucz.

– Jaki klucz? – zapytał, oblizując się po skończonym posiłku.

– Wzięłam z jej mieszkania, zamknęłam drzwi… Co miałam zrobić? Ona była prawie nieprzytomna. Zostawię kartkę w drzwiach. Może przychodzi ktoś z rodziny albo chociaż z opieki. Ktoś, kto robi jej zakupy – gdybała. – Może zna jej rodzinę?

– Zdajesz sobie sprawę, że jej wnuki mogły już dawno umrzeć ze starości. A Kachoniów z parteru pytałaś, tych adwokatów? Przecież oni będą wiedzieć.

Karolina zdawała sobie sprawę, że do nich pierwszych powinna zajść. To oni jako kancelaria prawna w imieniu jakiegoś właściciela, do którego należało kilka kamienic, zlecili mu remont, a potem podpisali umowę wynajmu. Musieli wszystkich znać. Tego była pewna, ale w przeciwieństwie do Maxa jakoś nie zapałała do nich uczuciem. Szczególnie do kobiety, która wydała się jej przesadnie zasadnicza i patrzyła na nią z góry. Tak czy inaczej, po pracy nawet przystanęła przy ich drzwiach, przyłożyła palec do dzwonka, ale nie zadzwoniła.

– Chyba ich nie było – skłamała.

– To podejdę do nich jutro. A teraz… – zawiesił głos i wrzucił plastikowe tacki do kubła ze śmieciami stojącego na środku kuchni – chodźmy zobaczyć, co tam u babci są za skarby.

– Chyba zwariowałeś!

– No chodź! Przecież nic nie weźmiemy. Zapoznamy się… Zobaczymy, gdzie są piony i jak ustawić łóżko w sypialni, żeby jej nie budzić.

– Jest przygłucha – wzdrygnęła się Karolina. – A poza tym śpimy na materacu! Leżącym na ziemi!

– Nie panikuj. Jak się boisz, to sam pójdę. Sprawdzę, jak idą instalacje, i tyle. Sama mówiłaś, żeby przenieść zlew.

– Ale na razie nie chcę. – Wycofała się szybko z pomysłu.

Karolina nie panikowała, ale też nie miała zaufania do pomysłów męża. Poślubiła go niedawno, ale znała już dobre dziesięć lat. Miał w sobie tyleż naiwności, co szczęścia, które nie raz już ratowało go opresji i pozwalało patrzeć na życie bez lęku. W przeciwieństwie do niej. Ona traktowała świat i ludzi ze znacznie większą powagą i dystansem. To między innymi dlatego Max urzekł ją zarówno chłopięcym wyglądem, jak i zestawem koszulek z bohaterami Muppet Show. Po trosze też entuzjazmem, którego jej brakowało, i parciem do przodu, którego nie miała w ogóle. Zawsze ustawiała się nieco z boku. W końcu śpiewała altem, a nie sopranem.

– Tylko piony, gdzie woda idzie i takie tam – tłumaczył Max, przewiązując gumką jasne włosy, sięgające mu do ramion. – To ważne, żebym się gdzieś przypadkiem nie przebił. No chodź! – zachęcał radośnie, kiwając ręką już w otwartych drzwiach.

Karolina wstała z wielką niechęcią. Mogłaby się bronić dłużej, ale nie miała siły. Zaraz usłyszałaby całą tyradę na temat stosunku świata, którego nie należy brać tak serio. Dobrej energii i projektowania rzeczywistości. Max mógł o tym mówić godzinami. Właśnie udało mu się w ciągu dwóch miesięcy kupić, wyremontować i sprzedać z zyskiem pewne małe mieszkanie. Ona była przeciwna temu zakupowi, mnożyła trudności, ale jak się okazało, nie miała racji. Teraz od rana do wieczora słyszała o remontach, ekipach i szybkich transakcjach. To się nazywa „flip”, jak się dowiedziała. Dlatego mogli wynająć to mieszkanie. Trzeba było w nim wiele zrobić. Max zrobił to wszystko, ona nawet nie chciała wiedzieć co… i dzięki temu mają niewielki czynsz.

– A jak ktoś nas zobaczy? – Wstrzymała się przed włożeniem długiego klucza w stary zamek.

– A kto by nas miał zobaczyć? Widzisz tu kogoś? – Na klatce w tym miejscu nie było okna.

Westchnęła i przewracając oczami, przekręciła klucz. Max od razu wparował do środka. Po chwili był już w salonie.

– Nie pal tych świateł! – Karolina przestraszyła się nie na żarty, widząc, jak mąż włącza wszystkie naraz. Ona bała się nawet skrzypiącej pod jej nogami podłogi. Starała się iść tak, żeby nie poruszać klepek. – A jak ktoś nas usłyszy?

– Mówiłaś, że prawników nie ma. Nie panikuj, zaraz wychodzimy. Ale czad! Szkoda, że Wiktora tu nie ma. Jak mu jutro opowiem… – Podszedł do półki i ściągnął z niej lotnicze gogle. Po sekundzie miał je na nosie. Rozłożył ręce i kręcił się w kółko po pokoju, udając samolot. – A może pokażę! Nagraj mnie.

– Wykluczone! Odłóż to w tej chwili! – krzyknęła zrozpaczona. – Piony jakieś miałeś sprawdzać.

– Już ląduję… Myślisz, że to ona? – zapytał, wskazując na zdjęcie kobiety przy dwupłatowcu.

– Nie wiem. – Karolina ściągnęła mu gogle z nosa niemal w locie. – Wychodzimy! – Zadecydowała, odkładając je na półkę.

Ale Max dla odmiany chwycił za leżącą obok starą lornetkę. Uniósł nad głowę, jednak Karolina szybko mu ją wyszarpała. Niestety tak się przy tym zamachnęła, że strąciła stare blaszane pudełko po herbatnikach. Puszka poleciała na ziemię, a okrągłe wieczko z ledwo już widoczną parką amorków poturlało się pod łóżko. Na ziemię wysypało się kilka starych kartek.

– Teraz już naprawdę wychodzimy! – błagała Karolina, drżącymi rękami podnosząc z podłogi pożółkłe arkusze. Ułożyła je w stosik i już chciała wpakować do puszki, gdy na jej dnie spostrzegła stary indeks. – Nie do wiary! To jest nie do wiary! – szepnęła pod nosem.

– Wiem, wiem – jęknął Max. – Zaraz mi powiesz, że zachowuję się jak gówniarz. Bla, bla, bla. Wielkie mi halo!

– Patrz! – Pokazała mu dokument.

– A ty to możesz ruszać! – żachnął się. – Stary indeks i co? – Wzruszył ramionami. – Przecież u was w archiwum pewnie pełno tego jest.

– Ale tego akurat nie mamy! Nic nie rozumiesz.

– Jasne…

– Zobacz, jaka fajna. – Pokazała mu dziewczynę na zdjęciu.

Nie mogła oderwać od niej oczu. Dziewczyna miała drobną, delikatną twarz, szeroko otwarte, wesołe oczy i mały, zadarty, piegowaty nos. Z upięcia włosów przy skroniach i szyi wypadło kilka małych loczków. Sama fotografia była doskonała. Wyraźna, mocno skontrastowana, na papierze, który się prawie nie postarzał. Zdjęcie portretowe. Rozmyte kontury, ledwie rysująca się biała bluzka z kołnierzykiem.

– Anioł – powiedziała do siebie.

– Dla mnie za grzeczna. Wolę trochę ostrzejsze. – Max pokiwał głową.

– To co ty ze mną robisz?

– Z tobą się ożeniłem.

– Aaaha.

– To co, idziemy?

– Zaraz, zaraz – wstrzymywała go. – Przecież wiesz, że robię wystawę w archiwum. „Studentki uniwersytetu”…

– Wiem tylko tyle, że tobie wolno grzebać, a mi nie!

– Patrz, jakie dziwne imię, Olcha. Olcha Jaworska – przeczytała zamaszysty podpis pod zdjęciem, z przepięknie zawiniętą literą „J” o dwóch pętelkach, większą na górze i mniejszą na zakończenie. Przewróciła stronę. – O, jest karta wpisowa. Urodzona 26 maja 1891 roku. Strzeszyn. Religia rzymsko-katolicka. Ojciec Leon, leśniczy. Matka Anna. Mieszkanie wpisującego się… Max, zobacz! Tu mieszkała na studiach, dokładnie tu… Ale historia! Nieprawdopodobne! – wykrzykiwała.

Odwróciła się i zauważyła, że Max wyszedł do przedpokoju, a ona mówi sama do siebie. Pokręciła ze złością głową.

Jeszcze szybko przekartkowała indeks i spostrzegła pieczątkę. „Wpisowe: pięćdziesiąt złotych. Czesne: czterysta pięćdziesiąt, udział w seminariach: sto pięćdziesiąt, korzystanie z biblioteki: sześćdziesiąt, ćwiczenia z chemii: zwolniona”.

– Dobre i to – mruknęła.

„Opłacono ósmego stycznia tysiąc dziewięćset dwudziestego pierwszego”. Z indeksu wystawała jeszcze mała, pożółkła karteczka w kratkę. „Studentce Ance Cukierównie uchwalono pożyczkę zwrotną na zakup płaszcza”.

– Nie przelewało się – podsumowała i z żalem włożyła indeks do starej puszki.

Była tam jeszcze jedna luźna kartka zapisana z czterech stron drobnym, równym, choć pływającym pismem. Wyglądała na starą. Trzeba by było dłuższej chwili, żeby ją odcyfrować.

– Może by porobić zdjęcia – pomyślała. – Max, masz telefon przy sobie? – zapytała, podnosząc wzrok. Stał nad nią w starej, skórzanej pilotce.

Ty złodziejko! – Karolina odskoczyła od szpitalnego łóżka o dobre dwa kroki. – Jak śmiałaś grzebać w moich rzeczach! Jak śmiałaś! Kto ci pozwolił?! Kraść poszłaś?! Policję wezwę!

Po tym, jak weszła do sali szpitalnej i zobaczyła babcię, pomyślała, że mimo prawie łysej głowy wygląda całkiem spokojnie, nawet pogodnie. Teraz zmieniła zdanie. Stała jak wryta i patrzyła na rozsierdzoną staruchę, która cała się trzęsła, machając głową i wygrażając kościstym, zakrzywionym palcem.

Źle to rozegrała. Przez całą drogę do szpitala zastanawiała się, jak zapytać babcię o indeks, a w dalszej kolejności nakłonić, by przekazała go do archiwum. Tak wiele dokumentów zaginęło w czasie wojny, a każdy nowo odnaleziony był na wagę złota. Przynajmniej dla niej. Oczywiście, przede wszystkim musiała się najpierw jakoś wytłumaczyć z tego, że go w ogóle widziała. Przecież nie leżał na wierzchu. Wymyślała różne historie, mniej lub bardziej prawdopodobne, żadna jednak nie wydała się jej wiarygodna. W końcu, wziąwszy głęboki oddech, wyznała wprost, że puszka spadła niechcący. Staruszka patrzyła na nią bez słowa przez krótką chwilę. A potem się zaczęło!

Nie była w stanie nic odpowiedzieć. Stała zawstydzona i przerażona tym, że jest wyzywana. Ale też tym, że za moment ta kobieta umrze, i to z jej powodu. Cała się trzęsła. Najbardziej trząsł się wymierzony w nią szpiczasty palec, oddzielnie zaś trzęsła się zwisająca z ramienia skóra. Latała też dolna szczęka.

– Bardzo panią przepraszam, nie chciałam…

– Co takiego?! Nie chciałaś gmerać po cudzych domach?

– Bardzo panią przepraszam, pracuję w uniwersyteckim archiwum…

– Tam cię kraść nauczono?

– Nie, chciałam tylko…

– Proszę o spokój – zwróciła się do obu pań korpulentna pielęgniarka, która w tej chwili weszła do sali. Zostawiła tabletki w szklanym pojemniku i poprawiła poduszki.

– A dlaczegóż to?! – wrzasnęła babcia.

– Bo złość piękności szkodzi.

– Twojej szkodzą pączki. I czy ja w ogóle coś mówię?

Pielęgniarka wzniosła oczy do nieba, potem spojrzała wymownie w stronę Karoliny i westchnęła. Gdy wychodziła, podeszła do nadal wystraszonej dziewczyny i zniżyła głos.

– Niech się pani nie denerwuje. Starzy ludzie tak mają. Im się ciągle wydaje, że ktoś ich okrada. Wszędzie wietrzą spisek. Podrożeją czereśnie, to od razu twierdzą, że to zmowa światowa!

– Że co mi się wydaje? – syknęła staruszka, która jak się właśnie okazało, na słuch jednak narzekać nie mogła. – Może to, że sama na głowę upadłam? – Pokazała na czoło. – Samo się to stało?

– Może aureola uwierała? – Pielęgniarka wzruszyła ramionami, odwróciła się na pięcie i poszła do drugiej pacjentki w drugim końcu sali.

– Ty też tak myślisz? Że sama się przewróciłam? – Staruszka spojrzała na Karolinę.

Karolina nic nie myślała. Zamierzała tylko skorzystać z zamieszania i szybko się ulotnić. Położyła długi klucz na szafce obok łóżka babci i zaczęła tyłem się wycofywać.

– Wróć! – usłyszała, gdy była już prawie w drzwiach. Potulnie stanęła z powrotem przy łóżku.

– Ciekawe, czy na starość też się będzie jej wydawało? Tej pielęgniarce. Raczej nie, za gruba jest, nie dożyje – komentowała zgryźliwie starucha. – Czyj indeks widziałaś? – zapytała teraz Karolinę. – W różnych miejscach chowam. Żeby ci, którzy mi ciągle grzebią, wszystkiego dogrzebać się nie mogli! Spowiadaj się teraz.

– Jeszcze raz panią…

– Nie jęcz! To nic nie da. Trzeba było nie grzebać. Czyj?

– Dziewczyny o nazwisku Jaworska, Olcha Jaworska – odpowiedziała Karolina, a staruszka oparła głowę o poduszkę i przymknęła oczy. Trwało to długo i zdawało się, że kobieta zasnęła. Niespodziewanie jednak się odezwała.

– Urocza… szkoda, że tak źle skończyła – westchnęła głęboko, po czym długo kiwała głową.

– A co się stało? – zainteresowała się Karolina, ośmielona zmianą tonu.

– Ktoś ją otruł – poinformowała ją babcia, mrużąc oczy.

– Naprawdę?!

– Nie masz pojęcia, jak często się to zdarza! Jeśli uważasz, że profesor, który nade mną mieszkał, tak sam z siebie umarł… to się mocno… moja pani… nowa… myszkująca sąsiadko, mylisz! – oświadczyła, cedząc pojedyncze słowa.

– Ale jak? Jaki? Kto tam umarł? – Karolina zastygła z otwartymi ustami.

– Myślisz, że to piętro dla ciebie specjalnie wybudowano? – zapytała wyczekująco. Karolina pokręciła głową, ale słowa z siebie wydusić nie mogła.

– Profesor tam mieszkał. I mówię ci, sam tak z tego świata nie zszedł. Ktoś mu pomógł! Młody jeszcze był. Ledwo po osiemdziesiątce. Do tego dwa tygodnie sam tam leżał i się rozkładał. A upał był niemiłosierny. Pamiętasz? Dobrze, że mi przez sufit nie przesiąkł. Biedaczyna… – dodała i zamknęła oczy.

Karolina siedziała wpatrzona w nią i czekała na cokolwiek. Ale jedyne, czego się doczekała, to miarowy, lekko chrapliwy oddech. Długo jeszcze nie mogła ruszyć się z miejsca. A gdy już wstała, plątały jej się nogi.

Oj, ciężko! Bardzo ciężko wspominać mi tamte chwile. Żyję długo i był czas się napatrzyć na rzeczy złe i jeszcze gorsze. Widziałem krzywdy ludzkie rozdzierające serce i niegodziwości wszelakie. Ale tamto wspomnienie przywołuję z wielkim smutkiem. I ból ten z niezmienną siłą przenika mnie na wskroś po dziś dzień.

By