Podróż wsteczna do Anglii i Szkocji ebook

Juliusz Verne

Podróż wstecznado Anglii i Szkocji

Przełożył Andrzej Homańczyk

Pięćdziesiąta ósma publikacja elektroniczna wydawnictwa JAMAKASZ

Tytuł oryginału francuskiego: Voyage à reculons en Angleterre et en Écosse

© Copyright for the Polish translation by Andrzej Homańczyk, 2019

51 ilustracji, w tym 12 kart kolorowych: Damian Christ

© Copyright for the inside illustrations by Damian Christ, 2019

Redakcja: Marzena Kwietniewska-Talarczyk

Przypisy: Andrzej Homańczyk, Andrzej Zydorczak

Korekta: Andrzej Zydorczak

Konwersja do formatów cyfrowych: Mateusz Nizianty

Patron serii „Biblioteka Andrzeja”:

Polskie Towarzystwo Juliusza Verne’a 

Wydanie I 

© Wydawca: JAMAKASZ

Ruda Śląska 2019

ISBN 978-83-65753-78-6

Wstęp

Znalezienie i publikacja zapomnianego rękopisu autora takiej miary jak Juliusz Verne jest dla wydawcy tym, czym dla archeologa odkrycie nieznanego do tej pory starożytnego miasta. Jakież podniecenie, wręcz upojenie, wywołuje dotarcie – jak to ujął Baudelaire – „na samo dno nieznanego, by tam znaleźć nowe!”.

W takim właśnie stanie ducha z ogromną radością publikujemyPodróż wsteczną do Anglii i Szkocji, znalezioną wśród rękopisów Juliusza Verne’a, zakupionych przez miasto Nantes.

Realistyczna opowieść, forma rzadka w znanej twórczości Juliusza Verne’a, posiada już wszystkie cechy późniejszych wielkich dzieł pisarza. Podróż wsteczna…, napisana przez Verne’a w wieku 31 lat (w latach 1859-1860), zachwyca z kilku powodów: styl jest nienaganny, żywy i obrazowy, a ton, często ironiczny i lekko złośliwy, cechuje się nowoczesnością.

Zamiłowanie do podróży i czerpana z nich niemal zmysłowa przyjemność to jeden z punktów wyjścia tekstu przepełnionego kolorami, zapachami, ciekawostkami, uwagami dotyczącymi obyczajów, zachowania przy stole, cen, ubrań, reguł towarzyskich wiktoriańskiej Anglii.

Utwór przynosi także krótki przegląd najważniejszych informacji z historii, architektury oraz literatury, umiejętnie wplecionych w zachwyty dwóch bohaterów.

Jaki przewodnik mógłby zapewnić ciekawszą wizytę w Edynburgu czy Londynie? Szczególnie pięknie pokazana jest Szkocja ze śladami romantycznych bohaterów Waltera Scotta.

Opowieść ożywiają Jacques i Jonathan, czasem złośliwi, czasem zachwyceni lub rozczarowani, a Juliusz Verne zawiera w niej zarazem oniryczne i praktyczne wskazówki dotyczące podróży.

RĘKOPIS

Rękopis Podróży [wstecznej] do Anglii i Szkocji, zatytułowany przez autora także Esej o podróży do Anglii i Szkocji, jest przechowywany w Bibliotece Miejskiej w Nantes i obejmuje serię zeszytów w broszurowej oprawie, o 123 kartkach.

Autor, zgodnie z przyjętym przez siebie zwyczajem, pisał na prawej stronie arkusza, pozostawiając po lewej margines umożliwiający późniejsze uzupełnienia. Rękopis zawiera liczne dopiski, które – z kilkoma wyjątkami – poprawiają jakość tekstu. Zamiast zestawiać wszystkie zmiany w mało czytelną listę, zaznaczyliśmy jedynie najważniejsze. Tekst pierwotny został podany w przypisach. Informacje o przekreślonych fragmentach poprzedzone są stosowną wzmianką.

Poprawiliśmy także kilka drobnych błędów zauważonych w oryginalnym tekście. Numery stron odnoszą się do niniejszego wydania.

Tytuły rozdziałów nie pochodzą od Juliusza Verne’a, ale dodaliśmy je dla ułatwienia lektury.

Ten wstęp pochodzi z pierwszej francuskiej edycji powieści wydanej przez „cherche midi” w roku 1989 i został napisany przez Christiana Robina z uniwersytetu w Nantes, a przetłumaczony przez Andrzeja Homańczyka.

Życzę przyjemnej lektury

Andrzej Zydorczak

Rozdział I

Jak zaczęła się podróż do Anglii i Szkocji

W Fantazjach rozumnego kpiarza Charles Nodier1 udzielił przyszłym pokoleniom następującej porady:

„Jeśli jest we Francji ktoś, kto nie wybrał się lub nie mógł się wybrać do Szkocji, polecam zwiedzić Górną Saonę, gdzie można w satysfakcjonujący sposób powetować sobie tę stratę. Niebo jest tam może mniej mgliste, a ruchome kształty chmur mniej malownicze i powszedniejsze niż w zamglonym królestwie Fingala2, jednak poza tymi drobnymi wyjątkami podobieństwo obu regionów jest uderzające”3.

Jacques Lavaret długo rozmyślał nad powyższymi słowami zacnego gawędziarza. Początkowo był nimi niezwykle zaskoczony. Jego najgłębszym pragnieniem było wybrać się do ojczyzny Waltera Scotta4, przysłuchać się twardemu akcentowi gaelickiego języka, odetchnąć uzdrawiającymi mgłami starej Kaledonii5, jednym słowem – doświadczyć wszystkimi zmysłami poetyckiego żywiołu tego zaczarowanego kraju. I oto inteligentny człowiek, sumienny pisarz, uznany badacz mówi w pięknym stylu: „Nie warto!”. Lons-le-Saunier6 unaocznia cuda Edynburga, a pasmo Jury7 warte jest tyle, co zamglony szczyt Ben Lomond8.

Zaskoczenie ustąpiło jednak miejsca namysłowi. Jacques dostrzegł żartobliwą stronę sugestii Charles’a Nodiera. Zrozumiał bowiem, że o wiele łatwiej wybrać się do Szkocji niż do Franche-Comté. Aby udać się do Vesoul9 potrzebny jest, rzecz jasna, poważny pretekst, niebagatelny powód; natomiast dobry humor, chęć przeżycia czegoś nowego, myśl wpadająca do głowy o poranku, fantazja, ta urocza fantazja, mogą zmotywować do podróży daleko za Clyde10 i Tweed11.

Zamykając natchniony tom, Jacques uśmiechał się do siebie. Ponieważ liczne obowiązki nie pozwalały mu się wybrać do Franche-Comté, postanowił pojechać do Szkocji. Tak oto została podjęta decyzja o podróży – tak oto o mały włos nie została podjęta.

W lipcu 185912 roku najbliższy przyjaciel Jacques’a, Jonathan Savournon, powszechnie szanowany kompozytor, oznajmił znienacka:

– Mój drogi Jacques’u, pewna angielska spółka oddała mi do dyspozycji jeden ze swoich parowców, przewożący towary pomiędzy Saint-Nazaire13 i Liverpoolem14. Mogę zabrać ze sobą jednego towarzysza. Chciałbyś pojechać?

Jacques ledwo mógł powstrzymać emocje, odpowiedź zamarła mu na ustach.

– Z Liverpoolu pojedziemy do Szkocji – ciągnął Jonathan.

– Do Szkocji! – wykrzyknął Jacques, odzyskawszy głos. – Do Szkocji! Kiedy wyjeżdżamy? Zdążę dokończyć to cygaro?

– Spokojnie! Spokojnie! – odpowiedział Jonathan, którego zrównoważony charakter stanowił przeciwieństwo entuzjastycznego temperamentu przyjaciela. – Jeszcze nie grzejemy pod kotłami!

– Dobrze, ale kiedy ruszamy?

– Za miesiąc, między trzydziestym lipca a drugim sierpnia.

Jacques odczuł potrzebę rzucenia się Jonathanowi na szyję. Kompozytor zniósł to ze spokojem człowieka przyzwyczajonego do mierzenia się z artylerią orkiestr.

– A teraz, mój drogi Jonathanie, powiedz mi, czemu zawdzięczamy to cudowne zrządzenie losu?

– Ależ nic prostszego!

– Tak! Proste jak wszystko, co cudowne!

– Mój brat – powiedział Jonathan – prowadzi z tą spółką interesy i regularnie wynajmuje ich statki do transportu towarów do Anglii. Kiedyś przewoziły pasażerów, to było ich główne przeznaczenie. Obecnie to statki handlowe i będziemy na pokładzie sami.

– Sami! – odpowiedział Jacques. – Będziemy jak książęta?! Wybierzemy się incognito15, podając fałszywe nazwiska, jak to mają w zwyczaju koronowane głowy. Ja przybiorę tytuł hrabiego du Nord16, jak Paweł I, a ty, Jonathanie, będziesz się nazywał panem Corby17, jak Ludwik Filip.

– Nie krępuj się – odpowiedział muzyk18.

– Znasz nazwy tych parowców? – zapytał Jacques, który już widział się na pokładzie.

– Owszem, spółka posiada trzy statki: „Beaver”, „Hamburg” i „Saint-Elmot”.

– Cóż za nazwy! Cóż za wspaniałe nazwy! Czy to parowce ze śrubami napędowymi? Jeśli tak, to już niczego więcej mi nie trzeba od niebios!

– Nie mam pojęcia, ale czemu to dla nas takie ważne?

– Jak to czemu? Nie rozumiesz…?!

– Szczerze mówiąc, nie.

– Nie! Cóż, ja ci nie powiem, przyjacielu! Takie rzeczy powinny się rozumieć same przez się.

I tak właśnie narodził się pomysł tej sławnej podróży do Szkocji! Łatwo zrozumieć entuzjazm Jacques’a Lavareta, wiedząc, że nigdy wcześniej nie opuścił on Paryża, tej okropnej dziury. Od tamtego dnia całe jego istnienie sprowadzało się do tej słodkiej nazwy: Szkocja! Nie tracił zresztą czasu. Nie znał angielskiego i z zapałem postanowił się go nie uczyć, aby – jak mawiał Balzac – nie zaśmiecać sobie głowy dwoma słowami nazywającymi tę samą ideę. W zamian za to przeczytał ponownie swoje wydanie Waltera Scotta we francuskim tłumaczeniu. Prowadzony przez Antykwariusza19 odwiedzał rodziny ze szkockich nizin20, rumak Rob Roya21 niósł go do siedzib zbuntowanych klanów Highlandu22, a głos księcia Argyll23 nie mógł go wyrwać z edynburskiego więzienia. To był bardzo pracowicie spędzony lipiec; upływające godziny wydawały się Jacques’owi całymi dniami, minuty zmieniały się w długie godziny. Na szczęście Karol Dickens24, jego stary przyjaciel, powierzył go opiece dzielnego Nickleby’ego25 i poczciwego pana Pickwicka26, bliskiego krewnego filozofa Shandy’ego27, którzy wprowadzili Jacques’a w tajniki obyczajów różnych warstw angielskiego społeczeństwa. Trzeba przyznać, że również panowie Louis Enault28 oraz Francis Wey29 opublikowali – wyłącznie w celu przypodobania się naszemu bohaterowi – własne książki o Anglii. Jak widać, Jacques miał dobrych doradców, a te wspaniałe30 strony tak rozpaliły jego umysł, że rozważał nawet kandydowanie do Towarzystwa Geograficznego. Chyba nie trzeba dodawać, że mapa Szkocji w jego atlasie Malte-Bruna31 nadaje się do wymiany z powodu licznych otworów pozostawionych przez zbyt rozgorączkowane nóżki cyrkla.

Rozdział II

Statek, który nie przypłynął

Przybycie pierwszego ze statków do portu Saint-Nazaire przewidziane było na dwudziestego piątego lipca. Jacques dokonał dokładnych obliczeń. Założył, że dzielny okręt będzie potrzebował tygodnia na rozładowanie towarów i rozmieszczenie nowego ładunku, powinien zatem podnieść kotwicę najpóźniej pierwszego sierpnia. Jonathan Savournon tłumił rozbrzmiewające w sercu radosne melodie i jako że posługiwał się językiem angielskim w stopniu wystarczającym do zaspokojenia jego skromnych potrzeb, korespondował regularnie z panem Dauntem, dyrektorem spółki z Liverpoolu. Przekazał wkrótce Jacques’owi, że do ich dyspozycji oddany został statek „Hamburg” z Dundee32 pod dowództwem kapitana Speedy’ego, który właśnie wypłynął z Liverpoolu i kierował się do Francji.

Zbliżała się wielka chwila. Jacques nie mógł spać. W końcu zarówno w Paryżu, jak i w Saint-Nazaire nadszedł długo wyczekiwany dzień dwudziestego piątego lipca, ale „Hamburg” – niestety! – nie przypłynął. Jacques nie mógł tego znieść. Przekonany, że angielska spółka nie dotrzymała w ten sposób swoich zobowiązań, wspominał o ogłoszeniu jej upadłości! Zmusił swojego przyjaciela Jonathana do natychmiastowego wyjazdu do Nantes i Saint-Nazaire w celu nadzorowania francuskiego wybrzeża.

Jonathan wyjechał z Paryża dwudziestego siódmego lipca, a jego przyjaciel, oczekując wezwania do wyjazdu, dopełniał ostatnich formalności.

Najważniejsze było otrzymanie paszportu zezwalającego na zagraniczną podróż. Jacques szukał dwóch osób, które mogłyby za niego poręczyć wobec komisarza policji. To wtedy właśnie nawiązał znajomość z pewnym cukiernikiem z ulicy Vivienne i pewnym piekarzem z Passage des Panoramas33. W tamtym czasie pomiędzy przedstawicielami tych dwóch szacownych profesji toczył się zażarty spór dotyczący eklerów i savarinów34, wytwarzanych przez piekarzy ze szkodą dla cukierników. Kiedy tylko przedstawiciele zwaśnionych stron stanęli twarzą w twarz, poczęli się obrzucać inwektywami właściwymi dla specjalistów od mąki35. Jacques pogodził ich jednak, grożąc im interwencją stróżów porządku, których w swojej anglomanii nazywał policemenami36. Dwaj świadkowie, szanowni kupcy, stawili się więc w pełnej zgodzie przed szeryfem – żeby nie powiedzieć komisarzem policji – i zaświadczyli, że Jacques nigdy niczego im nie ukradł, otrzymał zatem upoważnienie konieczne do wpłacenia dziesięciu franków na rzecz skarbu państwa i uzyskania prawa do wyjazdu poza Francję. Następnie Jacques udał się do prefektury departamentu Sekwany37, aby od lorda mera zażądać stanowczo wydania paszportu upoważniającego do pobytu na Wyspach Brytyjskich. Jego rysopis tworzył stary, prawie ślepy urzędnik, który kiedyś za sprawą postępu cywilizacyjnego zastąpiony zostanie przez zaprzysiężonego fotografa. Jacques przekazał swój paszport uczynnemu urzędnikowi, który w zamian za dwa franki zajął się formalnościami związanymi z otrzymaniem wiz i wszystkich koniecznych zezwoleń z przeróżnych kancelarii, a na koniec jeszcze osobiście zwrócił wypełniony dokument.

Jacques nabożnie ucałował swój paszport. Nic już go nie zatrzymywało. W niedzielę rano, trzydziestego lipca, otrzymał list od poczciwego Jonathana, który donosił, że „Hamburg” jeszcze nie ukazał na horyzoncie, ale może przybyć w każdej chwili.

Jacques nie wahał się ani chwili dłużej. Spieszno mu było opuścić Paryż z jego ciężkim powietrzem, przesiąkniętą zapachem amoniaku atmosferą, świeżo zabudowanymi placami i dziewiczym lasem, posadzonym niedawno wokół gmachu Giełdy, w którym urzędowali niestrudzenie Dżafarowie, wierni potężnemu Harunowi ar-Rotszyldowi38.

Domknął walizę, wyładowaną przedmiotami w najwyższym stopniu niepotrzebnymi i nieporęcznymi. Umieścił parasol w nieprzemakalnym pokrowcu, na ramię zarzucił swój pled podróżny z żółtym tygrysem na czerwonym tle, a na głowę włożył nieunikniony kapelusz zaprzysięgłego turysty – po czym wskoczył do dorożki.

Zgodnie z podstawowymi prawami lokomocji fiakier39 zawiózł go na Dworzec Orleański. Jacques wykupił miejscówkę i zarejestrował bagaż, po czym – jako człowiek inteligentny – zajął miejsce w pierwszym wagonie, aby szybciej dotrzeć na miejsce. Zabrzmiał dzwon, lokomotywa zagwizdała, zarżała i ruszyła, podczas gdy organy na moście Austerlitz wzdychały na melodię Miserere z opery Trubadur40.

Rozdział III

W którym dwaj przyjaciele zwiedzają Nantes

Jacques wyjechał o ósmej wieczorem, a następnego dnia rano wysiadł w Nantes i udał się bezzwłocznie do Jonathana Savournona. Po dwóch godzinach zmagań zdołał go wreszcie obudzić.

– Śpisz?! – wykrzyknął. – Śpisz?! A „Hamburga” nadal nie ma.

– Mój przyjacielu – odpowiedział Jonathan – zbierz całą swą odwagę.

Jacques zadrżał.

– Co się stało? Mów!

– „Hamburg” nie przypłynie do Saint-Nazaire.

– Jak to?

– Oto list od pana Daunta – rzekł Jonathan, wręczając Jacques’owi ponuro wyglądający list.

– Nie pomyliłeś się? Na pewno dobrze zrozumiałeś tę paskudną angielszczyznę?

– Posłuchaj, „Hamburg” musiał popłynąć z Liverpoolu do Glasgow, żeby uzupełnić ładunek. To tylko kilkudniowa zwłoka.

– Czyli jednak przybędzie…

– Bez wątpienia. Prawdopodobnie przypłynie czwartego lub piątego sierpnia…

– Do Saint-Nazaire?

– Nie! Do Bordeaux!

Jacques westchnął.

– Trudno! W takim razie ruszajmy do Bordeaux. Są tutaj parowce, które dwa razy w tygodniu odbywają rejs z Nantes do Bordeaux! Nie ma ani chwili do stracenia!

– Nie ma pośpiechu – powiedział Jonathan.

– A jeśli miniemy się z „Hamburgiem”? Przecież wiesz, że nie będzie na nas czekał! Nie próbuj ze mną dyskutować, nic ci to nie da! Jedźmy! Morze jest piękne!

Jonathan skrzywił się tylko – piękno morza zawsze go trochę przerażało. Ponieważ jednak nie miał zamiaru wyprawiać się do Szkocji na piechotę, zdecydował się w końcu na przygotowawczy rejs z Nantes do Bordeaux.

Statek miał ruszyć dopiero we wtorek wieczorem, w porze wieczornego odpływu. Aby zarezerwować sobie miejsca, obaj przyjaciele udali się do kapitanatu portu, którego nabrzeże nosiło dosyć poetycką nazwę „Głębia”41. Tam dowiedzieli się, że dwa parowce – „Hrabia d’Erlon” o napędzie kołowym i „Hrabina de Frecheville” – napędzany śrubą – wyruszą za trzy dni42 do Bordeaux.

Jacques wolał oczywiście „Hrabinę”, jednak dowiedziawszy się, że „Hrabia” wyrusza godzinę przed swą towarzyszką, zmienił zdanie. Nie wpłynęły na jego decyzję tłumaczenia, że „Hrabina” rozwija większą prędkość niż „Hrabia”.

– Nie zależy mi na szybkim dotarciu do celu – odpowiedział. – Ja chcę przede wszystkim ruszyć w drogę!

Jonathan, choć skłaniał się raczej w stronę „Hrabiny”, musiał ustąpić.

Niedziela, poniedziałek i wtorek wydawały się dwóm podróżnym niezwykle nudne. Próbowali zabijać czas, zwiedzając miasto, ale czas w Nantes jest bardzo wytrzymały i nie tak łatwo go zabić. Niemniej jednak ożywiony ruch na nabrzeżach, zawijające do portu z każdym przypływem brygi43, szkunery44, niewielkie statki towarowe i łodzie poławiaczy sardynek przyprawiały Jacques’a o dreszcze ekstazy, a Jonathana o mdłości. Jacques’a pociągały stocznie, z których wypływały stadami przepiękne klipry45 – Jonathan musiał sięgnąć po swój dar przekonywania, aby zaciągnąć przyjaciela na poszukiwania mniej lub bardziej wiekowych zabytków. O ile zamek książąt Bretanii oraz kaplica królowej Anny46, gdzie odbył się jej ślub z Ludwikiem XII47, podobały się Jonathanowi, o tyle inteligencja, z jaką nantejskie władze odrestaurowały te historyczne ruiny, wprawiła go w osłupienie – górna galeria kaplicy została odbudowana z wykorzystaniem pięknych białych kamieni48.

– Wydaje mi się – powiedział Jonathan – że ci mularze poczuli się nieco zbyt zuchwale…

– Niezbyt jasno wyraziłeś swoją myśl – odpowiedział Jacques – ale słowo mularz49 jest dobrze dobrane. Kontynuujmy naszą archeologiczną wyprawę!

Jacques i Jonathan dotarli do katedry, oszczędzonej przez nantejskich architektów, ale poddanej pracom wykończeniowym, prowadzonym przez rząd od jakichś dziesięciu lat z ekonomiczną powolnością. Generalnie budynek nie był sam w sobie zbyt interesujący, za to jego nawa główna50 jest piękna i imponuje wysokością. Podtrzymują ją śmiałe i piękne wieloboczne filary, których delikatne żłobienia przechodzą następnie w żebrowania sklepienia. Część okien na południowej ścianie należy do tego czternastowiecznego płomiennego gotyku, który poprzedził renesans. Na uwagę zasługuje również główny portal, piękna stronica zapisana pełnymi splendoru średniowiecznymi hieroglifami, dorównującymi wartością bocianom i ibisom51 ze starożytnego Egiptu.

Jacques i Jonathan spędzili w katedrze kilka godzin i nie żałowali ani jednej.

Po reliktach średniowiecza chcieli się przyjrzeć budowlom współczesnym. To było nieco trudniejsze. Teatr i Giełda nie mogły uchodzić za zbyt nowe, a Jonathan koniecznie chciał sprawdzić, do czego jest zdolny gust architektoniczny stolicy Dolnej Loary52. Dostał, czego chciał.

U wylotu długiej ulicy spostrzegł budynek przyozdobiony majestatyczną fasadą.

– A cóż to?

– To – odpowiedział Jacques – to jest właśnie budowla.

– Ale jaka?

– Pewnie teatr! Chociaż nie byłbym zaskoczony, gdyby okazał się Giełdą, o ile oczywiście nie jest to dworzec kolejowy.

– Niemożliwe.

– Ależ z nas głupcy! Przecież to po prostu pałac sprawiedliwości53!

– Skąd wiesz?

– Bo tak jest napisane złotymi literami!

Rzeczywiście, architekt – człowiek niezwykle lotny bez wątpienia – podpisał swój budynek, naśladując w tym malarza Orbanga, który namalowawszy koguta, napisał pod spodem: „to jest kogut”. Ten konkretny pałac sprawiedliwości nie różnił się zbytnio od innych mu współczesnych, i Jonathan pewnie by nawet na niego nie spojrzał, gdyby nie specyficzny układ schodów prowadzących do głównego holu. Schody te zapewne przeznaczone były do wchodzenia, jednak nie publiczności, ale sześciu kolumn. Gdzie też mogłyby iść? Zapewne do sądu przysięgłych54, biedne, ale w pełni sobie na to zasłużyły55! Jednak po dojściu na górę nie mogą wejść do sali, gdyż podtrzymują podobny do mostu łuk, w cieniu którego stoi posąg sprawiedliwości56 w zaawansowanej ciąży.

Właśnie to mogli przez trzy dni podziwiać nasi paryżanie. Oddali się zwiedzaniu z dobrą wolą, aż w końcu nadszedł wtorkowy wieczór.

Rozdział IV

Pierwsze chwile na pokładzie

Na nabrzeżu Głębi cisnął się tłum. Nad oboma parowcami unosiły się pióropusze dymu57! „Hrabia” i „Hrabina” drżały od stewy dziobowej do rufowej58, zegar na budynku Giełdy wybijał godzinę szóstą.

Jacques i Jonathan byli już na pokładzie, zdążyli też wybrać koje59, w których zamierzali spędzić noc. Jacques nie mógł usiedzieć na miejscu, chodził tam i z powrotem, śmiejąc się nerwowo, siadał i zrywał się ze sto razy, wychylał się za burtę i podekscytowany przyglądał się płynącej wodzie, by za moment pobiec do maszynowni, z której dobiegało głośne dudnienie kotła. Podziwiał potężne cylindry i ciągle jeszcze nieruchome tłoki, a po chwili wracał na rufę, stawał przy kole sterowym i przybierając władczą postawę, trzymał je pewną ręką. Bardzo mu zależało na rozmowie z kapitanem „Hrabiego d’Erlon”, który był jednak zbyt zajęty nadzorowaniem załadunku, zakończonego dopiero – co tu dużo mówić – o godzinie ósmej wieczorem.

Jonathan był spokojniejszy, jego myśli biegły w zupełnie innym kierunku. Powtarzał sobie, że wizja spędzenia na statku dwudziestu czterech godzin nie jest wcale pociągająca.

– A poza tym – dodawał – nie ma nic bardziej bezsensownego niż szukać w Bordeaux drogi do Szkocji! To absurd!

– Ależ dlaczego? – odpowiadał Jacques. – Wszystkie drogi prowadzą do Rzymu, jak mówi przysłowie pochodzące najwyraźniej z Piemontu60.

W końcu wszyscy pasażerowie znaleźli się na pokładzie. Kapitan dał znak, koła napędowe „Hrabiego d’Erlona” ruszyły i statek, po krótkim manewrowaniu, popłynął z prądem, oddalając się pośród stłoczonych w porcie statków61.

Jacques wydał jedno z tych westchnień, które mogą się narodzić jedynie w szczęśliwej przeponie.

– Nareszcie! – zawołał62.

Odległość między Nantes a Saint-Nazaire, znajdującym się u ujścia Loary, wynosi dwanaście lig63. Z pomocą prądu łatwo pokonać ten dystans w ciągu kilku godzin. Jednak podczas odpływu rzeka na odcinku w pobliżu miasta odsłania piaszczyste łachy, pozostawiając tylko wąski, kręty przesmyk pomiędzy nimi. Gdyby „Hrabia d’Erlon” wyruszył na początku odpływu, wszelkie obawy związane z mieliznami byłby bezpodstawne, ale ze względu na opóźnienie kapitan nie był pewien, czy poradzi sobie z przesmykiem Indret.

– Jak tylko znajdziemy się po drugiej stronie, mogę zagwarantować wszystko.

Jacques spojrzał na niego z podziwem.

„To stary wilk morski” – pomyślał, a na głos powiedział:

– W Bordeaux będziemy zatem…

– Jutro wieczorem!

Statek był dość powolny, ale płynąc z prądem, posuwał się stosunkowo szybko. Poniżej nantejskiego portu Loara majestatycznie się rozszerza – tafla wody w tym miejscu składa się z połączonych ośmiu czy dziewięciu ramion, których żółtawe wody rozbijają się o łuki ciągnących się prawie na ligę mostów. Po lewej leżała spokojna wyspa i wioska Trentemoult, której mieszkańcy o charakterystycznym wyglądzie zachowują podobno pierwotne zwyczaje, i jak się mówi, pobierają się tylko między sobą. Po prawej dzwonnica w Chantenay64 mierzyła swą strzelistą iglicą w wieczorne niebo. Dwaj przyjaciele ledwie mogli dostrzec niewyraźne kontury wzgórz. Płynęli wzdłuż Roche-Maurice i Haute-Indre. Z kolei o tym, że zbliżali się do Indret i Basse-Indre, świadczyły głuchy hałas, ciemniejsza od cieni na nocnym niebie czarna chmura, płomienie ognia pałające u wylotu wysokich fabrycznych kominów65 oraz opary asfaltu i ropy w powietrzu66.

Indret, dawna odlewnia dział67, została przekształcona w potężną fabrykę produkującą na zlecenie rządu maszyny parowe. Wznoszące się ponad nią na lewym brzegu rzeki wzgórze jest dosyć wysokie i pozwala sięgnąć okiem daleko ponad okoliczne wioski. Ale Jacques niewielką zwracał uwagę na sprawy dotyczące ziemi. Statek dopłynął do złowrogiego przesmyku.Dowódca, stojąc na mostku kapitańskim między dwiema osłonami kół łopatkowych, kierował ruchami statku. Maszyna zwalniała obroty i para z gwizdem wydobywała się z na wpół otwartych zaworów. Jacques czuł się tak poruszony, jak gdyby zbliżał się właśnie do złowrogich wybrzeży Vanikoro68. Nagle dało się odczuć gwałtowne tarcie – kil „Hrabiego” przesunął się po piasku, ale koła łopatkowe z wysiłkiem przepchnęły statek przez mieliznę na głębsze wody.

– Ocaleni! – zawołał Jacques.

– To prawda – odpowiedział kapitan – ale pół godziny później utknęlibyśmy na mieliźnie. Teraz już będzie dobrze.

– Słyszysz, Jonathanie, teraz już będzie dobrze!

– W takim razie możemy się wślizgnąć w łóżka – odpowiedział Jonathan. – Zauważ, że słowo „wślizgnąć” jest tutaj jak najbardziej na miejscu, bo to bardziej szuflady komody niż łóżka.

– I na tym polega ich urok, Jonathanie!

Po tej wymianie zdań zeszli do salonu, gdzie kilkoro podróżnych zajęło już miejsca. Pod ścianami stały czerwone ławy. Dawniej znajdowały się tam szerokie nisze69, w których układali się poziomo pasażerowie, by próbować usnąć pośród trzeszczenia boazerii i obić.

Godzinę później gwałtowny wstrząs wyrzucił obu przyjaciół z ich koi i Jonathan wylądował na twarzy starego marynarza śpiącego obok na zewnętrznej ławie. Jednak ów godny syn Amfitryty70 nawet się nie poruszył i spał dalej.

– Co się stało?! – zawołał Jonathan, zrywając się ze swego nowego, cokolwiek niewygodnego siedziska.

– Uderzyliśmy w coś! – odpowiedział Jacques.

– Utknęliśmy na mieliźnie! – wołano dookoła.

– Przekleństwo! – rzucił kapitan, wybiegając ze swojej kabiny. – Tej nocy już się nie ruszymy, musimy czekać na następny przypływ!

– Pięknie! – stwierdził Jonathan. – Dwanaście godzin opóźnienia!

Jacques wybiegł na pokład. „Hrabia” utknął na piaszczystej łasze, przechylony na lewo, na bakburtę71 – te specjalistyczne określenia trafiały Jacques’owi wprost do serca. W głębi duszy w ogóle nie było mu żal, że osiedli na mieliźnie!

Kapitan, spokojnie pokonawszy przesmyk Indret, nie brał w rachubę przesmyku Pellerin. Woda okazała się jednak na tyle niska, że nie było nadziei na podniesienie statku przed porannym przypływem. Dowódca polecił zatem wygasić częściowo ogień w maszynowni i statek wypuszczał w górę istne strumienie pary. Niezwykle72 ciemna noc ledwo pozwalała dostrzec brzegi rzeki. Jacques przez chwilę stał na mostku i próbował przebić się wzrokiem przez otaczający go mrok, ale wkrótce dołączył do swego towarzysza, który już wcisnął się w swoją niszę, wcześniej przekroczywszy ostrożnie nadal śpiącego starego marynarza.

Rozdział V

Jonathan cierpi na chorobę morską

W sierpniu słońce wschodzi dość wcześnie, ale Jacques był na nogach jeszcze przed nim. O czwartej rano wszedł na mostek, ciągnąc za sobą biednego muzyka z podkrążonymi oczyma73, który nie rozumiał konieczności zrywania się z łóżka o tej porze. Jacques poprosił o dwie filiżanki kawy dość wątpliwej jakości.

– Wspaniała! – rzekł, podczas gdy jego przyjaciel każdy łyk kwitował bolesnym grymasem. – Najlepsza kawa to bezdyskusyjnie odpowiednia mieszanka gatunków bourbon, mokka i rio nunez, ale nie mam zamiaru oczerniać tej, którą nam podano, gdyż z pewnością pochodzi ona z wrzecionowatego korzenia wieloletniej rośliny należącej do podrodziny cichorioideae74.