Po omacku ebook

Jeśli wydawało wam się, że czasy wielkich odkryć geograficznych definitywnie się skończyły, to jesteście w błędzie, ale jest to niewiedza w pewnym sensie usprawiedliwiona: najwybitniejsi współcześni eksploratorzy realizują bowiem swoje pasje kilometr pod ziemią i w całkowitej ciemności. Fascynująca książka Jamesa Tabora pozwala rozjaśnić nieco mrok spowijający osiągnięcia grotołazów i nurków zdobywających najgłębsze jaskinie świata – miejsca z piekła rodem.

Piotr Kofta

Dziennik Gazeta Prawna

Speleologia – brzmi nudno. A ekstremalna eksploracja superjaskiń? To określenie pasuje zdecydowanie lepiej. Niestety pod nim kryje się nie tylko niezbadane piękno podziemnych korytarzy, studni, podwodnych syfonów i wodospadów zanurzonych w egipskich ciemnościach, ale również niebezpieczeństwo, tragedia i śmierć – nieodłączny akcent tej dyscypliny. Fantastyczna książka o mocnej niczym lita skała treści!

Kacper Agnieszczak

Gazeta Co Jest Grane

Niektórym badaczom towarzyszy myśl, że urodzili się kilkadziesiąt lat za późno i na świecie nie zostało już nic do odkrycia... Aleksander Klimczuk i Bill Stone udowodnili, że horyzont zawsze można przesunąć dalej, a w tym przypadku – można sięgnąć głębiej do wnętrza Ziemi. „Po omacku” Jamesa Tabora to pasjonująca i trzymająca w napięciu opowieść o pasji, wytrwałości i nieustającej ciekawości świata. Inspirująca!

Martyna Wojciechowska

National Geographic Polska

Poszukiwanie najgłębszej jaskini świata niewątpliwie dostarcza emocji niczym pierwsza wyprawa na Mount Everest. Co kryje „dno Ziemi”, na jakie pytania znajdziemy tam odpowiedzi? „Po omacku” dostarcza wiedzy, jakie emocje, myśli, przygotowania i plany towarzyszą wyścigowi dwóm speleologom w poszukiwaniu najgłębszej jaskini na świecie.

Małgorzata Sobich

Extremium

Amundsen–Scott, Kukuczka–Messner, Maiorca–Mayol… Czas na kolejny pojedynek. W głębinach Ziemi.

Paweł Zając

OnetPodróże

James Tabor obnaża naszą nieznajomość świata, w którym żyjemy, pokazuje oczami bohaterów książki, jak fascynujące może być poznawanie tajemnic ukrytych głęboko pod jego powierzchnią. Świat podziemny jest równie fascynujący jak niebosiężne Himalaje czy rozległe lasy Amazonii. Przygody dwóch śmiałków, bohaterów tej książki, wymagają od nich niesamowitej odwagi, bo miejsca, do których docierają, to inny świat: świat grozy, chłodu i ciemności. Tam można liczyć wyłącznie na siebie, a każdy błąd może być błędem ostatnim.

Ta książka zmienia sposób myślenia nie tylko podróżników i globtroterów. Napięciem i zwrotami akcji zachęca do przewracania kolejnych stron, a po zakończeniu na długo pozostaje w pamięci.

Albin Marciniak

Klub Podróżników Śródziemie

James M. Tabor

Po omacku: 

W poszukiwaniu najgłębszego miejsca na Ziemi

W przekładzie

Doroty Konowrockiej

Tytuł oryginału:

Blind descent

The quest to discover the deepest place on earth

This translation published by arrangement with Random House, an imprint of The Random House Publishing Group, a division of Random House, Inc.

Zdjęcie na okładce:

Kasia Biernacka

Marcin Gala

Grafika i skład wydania:

Kuba Sokólski

Redakcja:

MarcinGala

Olo Sawa

Korekta:

Jolanta Kucharska

ISBN 978-83-62827-16-9

Wydawca:

Mayfly sp. z o.o.

02-093Warszawa, ul. Pasteura4/6/54

Witamy w świecie głębi, gdzie najdziwniejszymi

stworzeniami są ludzie, których spotykasz.

HazelBarton,mikrobiolożka i

Przedmowy

Aleksander Klimczuk Bill Stone Maciej

Dzisiaj, w XXI wieku, najbardziej oddalone zakątki Ziemi, a nawet dno wszechoceanu zostały udokumentowane za pomocą precyzyjnych, wykonanych na odległość zdjęć, dzięki czemu każdy, korzystając z komputera, może je oglądać. Świat naturalnych jaskiń pozostał prawdopodobnie jedynym obszarem ludzkiej działalności, gdzie skoncentrowało się geograficzne nieznane; gdzie do tej pory dokonuje się znaczących odkryć geograficznych i spełnia się sen o prawdziwym – w jego pierwotnym, dosłownym znaczeniu – geograficznym odkryciu. W podziemnym świecie epoka wielkich odkryć rozpoczęła się dopiero pod koniec XIX wieku, szczególnie dynamiczny rozwój przeżywała w drugiej połowie XX wieku i równie intensywnie rozwija się po dzień dzisiejszy. Wraz z nią rosną w siłę właściwe dla takiej epoki emocje i namiętności, trudności i niebezpieczeństwa, tragiczne wypadki i inspirujące zwycięstwa.

Odkrywanie i eksploracja nowych przestrzeni pociąga ludzi emocjonalne. Z pewnością w genach człowieka jest zaszyty kod, który zmusza go do nieustannych starań poszerzania granic znanego mu świata. Potrzeba ta stanowiła siłę napędową w rozwoju człowieka, chociaż we współczesnym świecie w znacznym stopniu przekształciła się w formy intelektualne, naukowe i technologiczne, a także przeniosła w przestrzeń pozaziemską. W pierwotnej formie, fizycznego odkrycia, w pełnym wymiarze realizuje się w eksploracji jaskiń.

Odkrywanie jaskiń jest podobne do odkrywania lądów, jakie ludzkość przeżywała setki lat temu, gdy człowiek udawał się w nieznane i nie wiedział, co znajduje się za najbliższym lasem czy pasmem górskim. Często nie był pewien, czy przybił do brzegu wyspy, czy do stałego lądu. Odkrywanie jaskini bądź jej nowej nieznanej części zawsze wiąże się z dosłownym fizycznym odkrywaniem nieznanego. Odkrywca jaskiń nie wie, co go czeka za następnym zakrętem korytarza, za kolejnym pionowym kominem, za przepłyniętym syfonem. Ślepy zaułek, zawalisko, wielka sala czy zawiłe labirynty korytarzy... Nawet najbardziej rozwinięte technologie, zróżnicowane metody geofizycznego sondowania na razie są bezskuteczne w dokładnym określeniu struktury i granicy korytarzy w jaskiniach, których głębokość przekracza kilkadziesiąt metrów. Do dziś ludzkość nie dysponuje robotami, które mogłyby same pracować w nadzwyczaj zmiennym i trudnym środowisku podziemnym i dostarczać ludziom informacji o nim (chociaż nad robotami tego typu trwają prace w NASA, mają one być wykorzystywane w badaniach podpowierzchniowych na Marsie). Bezpośrednie, fizyczne przejście człowieka przez jaskinię pozostaje nadal jedyną wiarygodną metodą badania i dokumentacji jaskiń.

I jeszcze jedna bardzo ważna właściwość: odkrywanie jaskini praktycznie zawsze pozostaje niedokończone. Dotyczy to większości znanych już jaskiń, gdzie kolejny badacz-entuzjasta kiedyś pokona przeszkody, które zatrzymały jego poprzedników: przeciśnie się przez wąską szczelinę, usunie zawalisko, rozkopie gliniany korek, da nurka do jeziora w ślepym zaułku i wypłynie w nowej, nieznanej części jaskini... Wielu ważnych odkryć dokonano w, zdawałoby się, jaskiniach dawno i dokładnie zbadanych. Zasada nieskończoności odkrywania jaskini odnosi się szczególnie do oddalonych i słabo spenetrowanych zakątków naszej planety i całego świata podziemnego, gdzie przestworzy dla pierwszych odkrywców wystarczy jeszcze dla wielu pokoleń speleologów.

Jaskinie pozostają jedyną znaczącą kategorią obiektów geograficznych, w których hierarchia wielkości (długości, głębokości, objętości) nie została określona absolutnie i nieodwracalnie. Na tym polega istota międzynarodowej rywalizacji w dziedzinie osiągnięć za pierwotne odkrycie speleologiczne, a zwłaszcza za odkrycie nowej, najgłębszej jaskini na świecie. JeśliCzomolungma już w chwili zmierzenia jej wysokości przez Królewskie Towarzystwo Geograficzne w 1856 roku (prawie sto lat przed pierwszym wejściem na szczyt) została i już na zawsze zostanie najwyższym szczytem Ziemi, to tytuł najgłębszej jaskini naszej planety przez cały czas zmieniał położenie, zmieniała się też liczba określająca głębokość. Prawdopodobne jest, że także w przyszłości najgłębsza jaskinia świata będzie się przemieszczała, a z całą pewnością jej głębokość będzie się zwiększać.

Książka Jamesa Tabora jest sumienną i napisaną w sposób mistrzowski próbą przybliżenia masowemu czytelnikowi warunków, atmosfery i wewnętrznej logiki poszukiwań najgłębszej jaskini na naszej planecie. Autor skupił się na historiach dwóch jaskiń:Krubera w Kaukazie Zachodnim iCheve w południowym Meksyku. Książka ta jednak nie ogranicza się do tych dwóch jaskiń, w zasadniczych zarysach można bowiem odnieść ją do całego procesu poszukiwania i zdobywania przez człowieka „podziemnego bieguna” Ziemi, który nie może być absolutnym. To, że najbardziej głębokie jaskinie w przeszłości były znacznie płytsze, nie powodowało, że stawały się mniej trudne do przejścia dla ówczesnych odkrywców, a co za tym idzie nie sprawia, że ówczesne osiągnięcia stają się mniej znaczące od współczesnych. Krótki przegląd historii zdobywania głębin w jaskiniach byłby pożytecznym tłem percepcji książki Tabora.

Historia ta rozpoczyna się w 1723 roku, kiedy inżynier Nagel z rozkazu austriackiego imperatora dotarł do dna przepaściMacocha w Morawskim Krasie – 138 metrów. W ciągu stu lat „podziemny biegun” przeniósł się do północnych Włoch, najpierw do jaskiniPadriciano (226 metrów w 1839 roku), a potem do jaskiniTrebiciano (320 metrów w 1841 roku), a następnie do Szwajcarii, Austrii i ponownie do Włoch. Dopiero w 1944 roku w jaskiniach została przekroczona granica 500 metrów – stało się to w systemie jaskińDent de Crolles we Francji. Od tego czasu prawie do końca XX wieku w podboju najgłębszych jaskiń świata dominowali Francuzi, do których należała zarówno część zdobywców, jak i przywilej umiejscowienia „podziemnego bieguna” w ich kraju.

Złożoność przeszkód i ekstremalność eksploracji w jaskiniach wzrastały wraz z powiększaniem się ich głębokości w postępie geometrycznym. Dlatego każda nowa wyrwa w Ziemi stawała się sensacją swojego czasu, uosobieniem wieloletnich kolektywnych wysiłków, najnowszych, dla danego czasu, osiągnięć w technice i taktyce przechodzenia skomplikowanych jaskiń. Była wyrażeniem ducha odkrywania, nieprzezwyciężonego dążenia ludzkości do ekspansji i poznania nieznanego.

W dalszym odkrywaniu jaskiniowych głębin szczególnego znaczenia nabrały magiczne, okrągłe liczby. Pierwszą taką granicą była głębokość 1000 metrów, którą przekroczono w 1956 roku wGouffre Berger w Alpach Francuskich. W drugiej połowie ubiegłego wieku najgłębszymi jaskiniami świata było sześć różnych jaskiń w Alpach i Pirenejach (rysunek). Potrzeba było prawie trzydziestu lat, żeby osiągnąć kolejną magiczną granicę 1500 metrów – udało się to w 1983 roku wGouffre Jean-Bernard we Francji (1535 metrów). W tym czasie na Ziemi pojawiło się prawie sześćdziesiąt jaskiń głębokich na kilometr. W roku 1998 „podziemnym biegunem” Ziemi stał się system Lamprechtsofen w Alpach Austriackich, którego deniwelacja osiągnęła 1632 metry. Sukces ten był rezultatem uporczywych, wieloletnich wysiłków. Niezwykle trudna eksploracja prowadzona była początkowo z dołu do góry, od wywierzyska do powierzchni masywu. Ustanowienie Lamprechtsofen najgłębszą jaskinią świata udało się polskiemu zespołowi. Jednak krótko dzierżyła ten tytuł. Na początku 2001 roku wyprawa Ukraińskiego Stowarzyszenia Speleologicznego zbadała do głębokości 1710 metrów jaskinięKrubera w masywie Arabiki, która od tego momentu stała się nową, najgłębszą jaskinią na świecie. „Podziemny biegun” planety po raz pierwszy w historii przeniósł się poza granice zachodniej i środkowej Europy – na Kaukaz Zachodni, a poprzednia maksymalna głębokość została przekroczona od razu o 80 metrów. Rzecz jasna, w świecie speleologów stanowiło to nie lada sensację.

Na rysunku przedstawiającym dynamikę pogłębiania się „podziemnego bieguna” Ziemi w ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat widać wyraźne, jak powolne i trudne było wdzieranie się w głąb. Za każdym najmniejszym, nawet 10- czy 30-metrowym, posunięciem się w dół stoją liczne, poważne ekspedycje, tytaniczna praca, a czasami także ofiary. W drugiej połowie XX wieku granica maksymalnej głębokości w jaskiniach przesuwała się średnio o 13 metrów w ciągu roku, a ostatnie jednorazowe przesunięcie granicy głębokości o ponad 25 metrów miało miejsce w 1983 roku. Jeśli takie tempo utrzyma się w przyszłości, osiągnięcie kolejnej magicznej granicy 2000 metrów może nastąpić dopiero około 2030 roku.

Eksploracja jaskiniKrubera w ostatnich dziesięciu latach radykalnie zmieniła wcześniejszą dynamikę, co można prześledzić na wykresie. Dotarcie ekspedycji Ukraińskiego Stowarzyszenia Speleologicznego w październiku 2004 roku do głębokości 2080 metrów było wyczynem bezprecedensowym w historii speleologii. Jaskinia Krubera stała się pierwszą i na razie jedyną na Ziemi, która przekroczyła magiczną granicę 2000 metrów. Akcja książki Tabora na tym się kończy, ale kolejne wyprawy Ukraińskiego Stowarzyszenia Speleologicznego pogłębiły jaskinię do obecnych 2191 metrów. Głębokość tę osiągnięto w 2007 roku, kiedy Giennadij Samochin zanurzył się w końcowym syfonie na głębokość 46 metrów poniżej poziomu wody. Jeszcze dziesięć lat temu ta głębokość wydawałaby się speleologom fantastyczna – jaskinia Krubera jest głębsza od drugiej pod względem głębokości jaskini świata o ponad 440 metrów.

Ta ogromna dysproporcja obniżyła ostrość wspomnianej wcześniej międzynarodowej rywalizacji w odkrywaniu najgłębszej jaskini świata. Jaskinia Krubera może być jeszcze głębsza, ale przesunięcie jej na drugą pozycję przez jakąkolwiek inną jaskinię będzie wyjątkowo trudne. Prawdopodobnie będzie na to potrzeba wielu lat wytrwałych prób.

Opowiadając o najgłębszej jaskini świata, Tabor skupia się na odkrywaniu dwóch jaskiń: Krubera iCheve. W wielu opiniach spotkałem się ze słusznym, skądinąd, pytaniem: Dlaczego Cheve, skoro z głębokością 1484 metrów znajduje się dopiero na jedenastym miejscu na liście najgłębszych jaskiń naszej planety? Żeby prześcignąć Krubera, w tej jaskini trzeba zejść ponad 700 metrów niżej!

Niemniej myślę, że takie zestawienie jest w pełni usprawiedliwione. Ta książka nie jest publikacją naukową ani poradnikiem, tylko utworem literackim, który odkrywa ludzki wymiar i motywację skomplikowanych eksploracji. A z tego punktu widzenia faktyczne dzisiejsze umiejscowienie poszczególnych jaskiń na światowej liście nie ma szczególnego znaczenia. Duże znaczenie ma natomiast to, co wspólne w obu historiach, a także w historiach większości innych systemów jaskiń: ich odkrywanie było rezultatem ogromnych, wieloletnich wysiłków (często pracowały na nie całe pokolenia), wytrwałości i uporu badaczy, ich opętania i pasji. Niestety czasem takie połączenie nie prowadzi do upragnionego celu. Jednak w speleologii nie ma wybitnych osiągnięć bez takiego połączenia.

W książce często pojawia się motyw rywalizacji ekip eksplorujących jaskinieKrubera iCheve. Również ja zdążyłem już użyć określenia: rywalizacja. Nie należy tego rozumieć dosłownie. Oczywiście, każda grupa badaczy, biorąca udział w poszukiwaniach najgłębszej jaskini świata, chce osiągnąć sukces i w tym sensie rywalizuje z pozostałymi. Ale my szczerze cieszymy się z sukcesów innych odkrywców. Pojawienie się każdej nowej wyróżniającej się jaskini sprawia nam radość. Bardzo bym chciał, żeby BillStone, bądź inna wytrwała ekipa, odkrył nową, najgłębszą jaskinię świata, która zdetronizuje jaskinię Krubera. To byłoby nie tylko wspaniałe nowe odkrycie, ale także pozwoliło przywrócić rywalizacji odkrywania najgłębszych jaskiń jej dawną dynamikę.

W historii odkryć geograficznych jest wiele wydarzeń, które są wyraźnie powiązane z wolą i działaniem poszczególnych osób. Jest to szczególnie widoczne, gdy chodzi o konkretne jednorazowe przedsięwzięcia. Jednak mass media i literatura piękna często starają się personalizować także i te bardziej złożone historie, w których łączyły się i splatały ze sobą różne role i funkcje wielu osób. Książka Tabora swoją strukturą personalizuje jaskinie Cheve i Krubera, kojarząc je z osobami Stone’a iKlimczuka, chociaż jej tekst sam w sobie adekwatnie odkrywa całą złożoność i różnorodność historii tych jaskiń. W projektach badawczych Ukraińskiego Stowarzyszenia Speleologicznego staramy się unikać personalizacji i wyznajemy filozofię zespołową. Istnieją ku temu poważne podstawy.

W wieloletnich badaniach dużej jaskini zazwyczaj uczestniczą dziesiątki, a nawet setki speleologów i grotołazów. Każdy z nich ma do odegrania swoją rolę, która na określonym etapie mogła być kluczowa. U kogoś rodzi się pomysł i pojawia cel, ten ktoś określa perspektywiczny obszar, tworzy zespół, przekonując do swojego pomysłu. Kiedy obszar jaskini jest jeszcze słabo zbadany i mało znany, kiedy przyszła najgłębsza jaskinia nie stała się jeszcze głęboka i słynna (albo nie została jeszcze odkryta), możliwość osiągnięcia ambicjonalnego celu wcale nie jest oczywista. Często ogromny upór i wysiłek wielu osób składają się na przygotowanie i osiąganie wielkich zwycięstw, ważnych przejść, potwierdzających perspektywiczność danego obszaru i jaskini, a także realność postawionego sobie celu, otwierających drogę ku dalszym odkryciom.

Wraz z pojawieniem się pierwszych znaczących osiągnięć rozgłos i popularność projektu nabiera siły, rośnie też liczba osób, które chcą w nim uczestniczyć. Niektórzy z rekrutów stają się stałymi i kluczowymi uczestnikami projektu, zamieniając wycofującą się kadrę. Inni uczestniczą tylko w jednorazowych akcjach, czasem grając w nich główne role. Rośnie techniczna, materialna, organizacyjna i polityczna złożoność bieżących spraw, wzmaga się konieczność integracji i koordynacji komplikującej się struktury projektu.

Ale kiedy przychodzą sukcesy na poziomie światowym, kiedy każdy kolejny krok w jaskini staje się światowym rekordem, przyciągającym uwagę mass mediów, liczba i ambicje chętnych do włączenia się w pracę nad wielkim wydarzeniem osiągają maksimum. Na scenie pojawiają się poszukiwacze przygód i sportowcy uprawiający sporty ekstremalne, dla których kluczowe znaczenie mają rekordy i szum medialny, a nie odkrywanie i badanie jaskini. Kiedy natychmiastowa perspektywa pobicia rekordu i zdobycia sławy znika i ponownie trzeba wrócić do systematycznych zabiegów przygotowujących dalsze przejścia, takie osoby zazwyczaj znikają.

Wiele ekspedycji Ukraińskiego Stowarzyszenia Speleologicznego było zorganizowanych na zasadzie odwróconej piramidy, kiedy sama możliwość pójścia na całość (to znaczy dokonania nowego odkrycia) jednego lub kilku grotołazów była zabezpieczana działaniami dużej liczby osób znajdujących się u podstawy piramidy. I wiele osób, tych znajdujących się i pracujących u podnóża piramidy, robiło to nie dlatego, że nie nadawało się do pójścia na całość. Ci ludzie rozumieli taktyczną potrzebę prowadzenia działań w innym miejscu, a wszystko w imię realizacji projektu i osiągnięcia sukcesu.

Czy grotołaz, który wskoczył do końcowego syfonu głębokiej jaskini i pogłębił ją o kilkadziesiąt metrów, jest ważniejszym odkrywcą od tych, którzy przez wiele dni dostarczali do syfonu kupę żelastwa, by uczynić ten skok możliwym? Czy grotołaz, który zbadał kilka nowych studni za zawaliskiem i dotarł do nowej głębokości, jest ważniejszym odkrywcą od tych, którzy przez wiele dni, a może nawet w czasie wielu wypraw rozkopywali to zawalisko? Czy grotołaz, który przecisnął się przez ledwo widoczną szczelinę i odkrył nowy odcinek jaskini, jest ważniejszym odkrywcą niż organizator i lider, który przyprowadził do jaskini mającego szczęście grotołaza? Zgodnie z naszymi zasadami, opierającymi się na pracy zespołowej i rozumieniu skali projektu w całości, takich pytań nie należy stawiać.

Na różnych etapach rozwoju projektu kluczową rolę odgrywały różne zdolności i umiejętności: analiza geologiczna i prognozowanie, pokonywanie zawalisk, technika pracy w pionowych studniach, wytrzymałość podczas niekończących się transportów ciężkiego sprzętu, zanurzanie się w syfony i badanie podwodnych korytarzy, dokumentacja zdjęciowa, kartowanie i wiele innych. Najważniejszą cechą naszych wysiłków wKrubera było nieustające integrowanie możliwości i starań wielu osób w jednolity, wieloletni proces badania skomplikowanej jaskini. Historyczne osiągnięcie w Krubera należy do całego projektu, dlatego z dezaprobatą odnosimy się do prób zarówno nadmiernej personalizacji projektu, jak i samej jaskini.

Niektóre osoby odegrały szczególnie ważne role w badaniu Krubera. Przede wszystkim JurijKasjan, kierujący większością wypraw w ostatnim dziesięcioleciu. Na różnych etapach liderami byli: AleksiejŻdanowicz, JuliaTimoszewskaja, KiryłMarkowskij, GiennadijSamochin. Symbolem ciągłości ukraińskich wysiłków w tym projekcie jest NikołajSołowiew – weteran naszych badań na Arabice, który od początku lat osiemdziesiątych XX wieku uczestniczył w trzydziestu pięciu wyprawach (!) i do tej pory aktywnie pracuje w najgłębszych partiach Krubera.

W pomyśle poszukiwania najgłębszej jaskini świata jest jedna ważna właściwość, związana ze względnością tego pojęcia i zasadą nieskończoności jaskiniowych poszukiwań. Z punktu widzenia speleologii, a nie konkretnej grupy, taki cel jest ideą abstrakcyjną, w sposób skoncentrowany wyrażającą istotę odkrywania, stanowi potężny motor postępu w badaniu jaskiń.

Przecież najgłębsza jaskinia to – zgodnie z określeniem – najgłębsza z wielu jaskiń. I właśnie tych wiele jaskiń należy zbadać, przy czym należy to zrobić do maksymalnie możliwych granic, po to by w tym bezliku jaskiń znaleźć tę najgłębszą. Na dziesiątkach oraz setkach wejść i szczelin prowadzących do jaskiń nowego krasowego masywu nie ma tablic informujących o głębokości, do jakiej można w nich dojść... Ty powinieneś zbadać każdą jaskinię, żeby ustalić jej głębokość. I u wejść do znanych jaskiń, znajdujących się w przebadanych rejonach, nie ma wyłożonych certyfikatów gwarantujących, że te jaskinie zostały zbadane do końca...

A to oznacza tylko jedno: przez postawienie sobie celu poszukiwania najgłębszej jaskini świata rozumie się badanie wszystkich jaskiń, znajdujących się na wybranym obszarze, i próby maksymalnego przejścia poszczególnych wybranych jaskiń, co nieuchronnie prowadzi do pełniejszych badań jaskiń w najszerszym pojęciu. Stanowi to nie mniej ważny rezultat prób niż lokalne czy czasowe osiągnięcie postawionego sobie celu. Najgłębszej jaskini nie należy poszukiwać niczym skarbu złożonego ze złotych monet. Można ją stworzyć uporem i wytrwałością, wyhodować jak drzewo. Ale inne drzewo, dzięki zabiegom innego sadownika, może wyrosnąć na większe i bardziej płodne.

Przytoczę kilka przykładów. W latach siedemdziesiątych XX wieku nasza kijowska grupa w poszukiwaniu najgłębszej jaskini na Ziemi udała się do Azji Środkowej i zajęła się masywemKyrktał w Górach Zarafszańskich w paśmie Tien-szan. Wskutek wieloletnich starań jedna jaskinia (Kilsi) została wówczas obwołana najgłębszą jaskinią na terenie byłego ZSRR i Azji, a czwartą na świecie. Ale rezultatem było też zbadanie około stu pięćdziesięciu jaskiń w masywie Kyrktał i rozpoznanie kilku innych, górskich wapiennych masywów gór Tien-szan. Rozpoczynając w 1980 roku prace w masywie Arabiki, w procesie poszukiwania najgłębszej jaskini świata, zbadaliśmy około stu nowych jaskiń, w tym kilka dużych i głębokich, i tylko dzięki tak zorganizowanej pracy w ciągu trzydziestu lat stało się jasne, że jaskiniaKrubera jest najgłębsza. W roku 2000 rozpoczęliśmy prace w tureckim masywieAladaglar, w poszukiwaniu najgłębszej jaskini na Ziemi zbadaliśmy prawie dwieście innych jaskiń i w czasie tych prac przebadaliśmy do głębokości 1400 metrów jaskinięKuzgun. Prace wKrubera, nawet po osiągnięciu historycznych sukcesów w głównym ciągu, trwały w innych miejscach i kierunkach, czego rezultatem było przebadanie drugiego ciągu (Niekujbyszewski) do głębokości 1697 metrów. Wieloletnie wysiłki BillaStone’a i jego grup w Meksyku, mające na celu odnalezienie nowej, najgłębszej jaskini na naszej planecie, na razie nie przyniosły żądanych rezultatów. Jednak dzięki nim nastąpił ogromny postęp w badaniu systemu Cheve, a co za tym idzie odkryto wiele dziesiątków innych jaskiń.

Można stwierdzić, że poszukiwania najgłębszej jaskini na świecie przypominają chęć dojścia do linii horyzontu przy odkrywaniu nowego lądu. Uparcie zmierzasz w stronę horyzontu, a on się oddala. Ale ile nowych, wspaniałych odkryć dokonało się i jeszcze dokona na tej drodze!

Aleksander Klimczuk

Aleksander Klimczuk (ur. 1956) — ukraiński speleolog i odkrywca, kierownik i uczestnik wypraw do jaskiń położonych w masywie Arabiki na Kaukazie. Jedna z nich, Krubera, jest obecnie najgłębszą znaną jaskinią na świecie.

* * *

W ciągu kilku ostatnich tysiącleci człowiek, jako istota rozumna i zdolna wytwarzać narzędzia, wyrósł ponad podstawową potrzebę przetrwania i zaczął szukać okazji do samorealizacji. Jednym z jego celów stało się zaspokojenie ciekawości poznawczej poprzez fizyczną eksplorację pograniczy znanego świata. Mamy dziś rok 2011 i zaledwie kilka zakątków Ziemi czeka jeszcze na swoich odkrywców. Podejmujemy również próby opuszczenia Ziemi i kierujemy zainteresowanie w stronę innych planet Układu Słonecznego. Wiele osób dorastających jak ja w okresie zimnej wojny ma poczucie, że podbój kosmosu postępuje boleśnie wolno. Jak to się stało, że tak ogromne kwoty zostały przeznaczone z pieniędzy podatników na umieszczenie pierwszego człowieka na niezbadanych Księżycu, a następnie to niezwykłe osiągnięcie zostało przyćmione dekadami biurokratycznej nieporadności, niekompetencji i polityki do tego stopnia, że dziś niektórzy zaczynają się zastanawiać, czy naprawdę polecieliśmy na Księżyc?

Marzyłem kiedyś o tym, by pójść w ślady Neila Armstronga i Buzza Aldrina, by stać się kontynuatorem postępu w dziedzinie podboju kosmosu. W roku 1968 przyszłość wydawała się tak obiecująca, że wielu z nas wybrało kierunki studiów, dzięki którym mieliśmy przyczynić się do rozwoju programów kosmicznych. Czas pokazał jednak, że iluzję szybkiego podboju może podtrzymać jedynie nieprzerwany strumień pieniędzy płynący ze skarbców dwóch krajów: Stanów Zjednoczonych i Związku Radzieckiego.

Na szczęście w 1968 roku poznałem smak eksploracji jaskiń. Na pewnym poziomie – poziomie, którego wymaga przesunięcie granic poznania w kilku najgłębszych i najbardziej rozległych systemach jaskiń – człowiek orientuje się, że cofnął się w czasie do momentu, w którym dokonanie jakichkolwiek postępów wymaga zaprzęgnięcia całej dostępnej techniki, wykorzystania pełni potencjału intelektualnego i wyczerpania pokładów odwagi. Nie ma tu żadnych dodatkowych warunków, które określają dziś wyzwania współczesnej wspinaczki wysokogórskiej, kiedy nie chodzi już o to, by zdobyć szczyt, który został wielokrotnie wcześniej zdobyty, ale by dokonać wejścia jakąś szczególną drogą, ścianą czy granią lub też wspiąć się zimą, by przydać temu przedsięwzięciu unikatowych cech. W eksploracji jaskiń, w szczególności bardzo głębokich jaskiń, zejście głębiej wymaga sięgnięcia po całą dostępną ludzkości technologię; żadne dodatkowe sztuczne wyzwania nie są już potrzebne.

Przekroczenie prawdziwych granic wymaga opracowania nowej technologii, nowych narzędzi, nowych technik. W ciągu ostatnich pięćdziesięciu lat narzędzia wykorzystywane w eksploracji głębokich jaskiń przeszły radykalną ewolucję. Prawdopodobnie w znacznie większym stopniu niż rozrost klasy średniej na całym świecie przyczyniło się to do dramatycznego wzrostu liczby znanych nam jaskiń o głębokości przekraczającej kilometr (por. rysunek 1). Gwałtowny wzrost tempa poznawania nowych jaskiń o głębokości przekraczającej kilometr zaznaczył się około 1976 roku. Od tego czasu każdej dekady odkrywano prawie czterdzieści nowych systemów i natężenie tego zjawiska nie wydaje się słabnąć.

Gdy liczba znanych jaskiń o głębokości przekraczającej kilometr systematycznie rośnie, tego samego nie można powiedzieć o jaskiniach cieszących się przejściowo tytułem najgłębszej na świecie. Na rysunku 2 zilustrowano nagłe skoki, do których dochodzi co 10 do 20 lat. Na początku lat pięćdziesiątych jaskiniaGouffre Berger nosiła tytuł najgłębszej jaskini świata przez prawie dziesięć lat. JaskiniPierre-Saint-Martin leżącej na granicy hiszpańsko-francuskiej ten zaszczytny tytuł przysługiwał przez kolejnych piętnaście lat, by następnie oddać go francuskiejRéseau Jean-Bernard na lat dwadzieścia. AustriackaLamprechtsofen, jedyna jaskinia na krótkiej liście najgłębszych jaskiń świata — eksplorowana częściowo z dołu do góry, nosiła ten tytuł. Krótko po niej przejęła go jaskiniaKrubera, którą w nieodległym czasie kilkakrotnie radykalnie pogłębiono, podobnie jak zdarzyło się to w przypadku jaskini Gouffre Berger w latach pięćdziesiątych.

Ludzie zaangażowani w poważne wyprawy jaskiniowe tworzą niewielkie, zamknięte bractwo. Inaczej niż w przypadku wspinaczki wysokogórskiej, na temat grotołażenia napisano niewiele książek przeznaczonych dla szerokiej grupy odbiorców. Nowa książka Jamesa Tabora „Po omacku” umożliwia przyjrzenie się specyficznej subkulturze grotołazów, koncentrując się w głównej mierze na wydarzeniach w latach 2003-2004 roku w jaskiniachCheve iKrubera.

Ustanowienie Krubera najgłębszą jaskinią świata jest owocem kilkudziesięcioletnich, nieprzerwanych wysiłków Aleksandra Klimczuka podejmowanych w miejscu, którego geologia sugeruje istnienie takiej właśnie jaskini. Faktyczna eksploracja nigdy nie jest łatwa. UpórKlimczuka i członków jego zespołu pozwolił nadać teoretycznej hipotezie kształt najgłębszej jaskini świata. Poza Rosją i Ukrainą nie powstało wiele publikacji na temat eksploracji Krubera. Taborowi należy przypisać zasługę przybliżenia jej historii w języku angielskim (a obecnie polskim) na stronach „Po omacku”.

Czy to zatem koniec poszukiwań najgłębszej jaskini świata? Czy Krubera została nią raz na zawsze, podobnie jak Everest niezmiennie cieszy się tytułem najwyższej góry świata? Wystarczy spojrzeć na rysunek 2, by ujrzeć zaprzeczenie tej tezy. Na całym świecie istnieje wiele miejsc, w których grubość warstw wapiennych przekracza 4 kilometry. Co więcej, do dzisiaj niewiele uwagi poświęcano wielokilometrowym zejściom w kominach wygasłych wulkanów o określonej morfologii i pochodzeniu. Mam przeczucie, że w kolejnych dekadach będziemy świadkami kolejnych wielkich przełomów będących kontynuacją trendu widocznego na rysunku 2 i w miarę rozwoju technologii i uzyskiwania dostępu do kolejnych rejonów krzywa głębokości będzie systematycznie zbliżać się do asymptoty na głębokości 4 kilometrów. Równie oczywiste jest to, że eksploracja tego rodzaju systemów jest przedsięwzięciem na miarę całego życia, procesem stopniowego przesuwania granic w trakcie kolejnych wypraw, uświetnianych od czasu do czasu triumfalnymi przełomami. Czytelnikowi, któremu obca jest eksploracja jaskiń, trudno uzmysłowić sobie, jakiego zaangażowania czasowego, jakiej ilości zasobów, treningu i jak precyzyjnego planu wymaga każda kolejna wyprawa. „Projekty” w rodzaju Krubera,Lamprechtsofen,Huautla czy Cheve mogą składać się z kilkudziesięciu wypraw organizowanych w kolejnych dekadach życia głównych uczestników.

Jeśli wyprawy jaskiniowe wymagają tyle wysiłku, czasu i pieniędzy, jeśli prowadzenie eksploracji jest fizycznie niebezpieczne i nieprzyjemne (praca w atramentowych ciemnościach, mokro, dotkliwe zimno), po co to robić? Nasuwają mi się dwie oczywiste odpowiedzi. Pierwszą jest przywilej bycia odkrywcą i stawiania pierwszych kroków na terytorium nietkniętym ludzką stopą. Ludziom, którzy nigdy tego nie doświadczyli, może się to wydawać próżne i egoistyczne. Dla niewielkiej grupy, która zna to uczucie, to doświadczenie niemal mistyczne, coś niezwykle specjalnego. Druga odpowiedź to możliwość współpracy z niewielkim, ale świetnie wyszkolonym zespołem ludzi o podobnej mentalności, którzy czują się doskonale w ekstremalnych warunkach panujących na krańcach świata. W pamięci najmocniej zapisały mi się nie ulotne rekordy, lecz ludzie, którzy tam byli, i poczucie braterstwa.

W przedmowie do polskiego tłumaczenia „Po omacku” chciałbym wspomnieć o moich spotkaniach z polskimi grotołazami w ciągu czterech ostatnich dekad. Dziś w wyprawach do SistemaCheve bierze udział najczęściej nawet pięćdziesiąt osób z piętnastu albo więcej krajów. Kiedy próbuje się przesunąć granice ludzkiego poznania, najbardziej utalentowanych ludzi trzeba szukać na całym świecie. Taka współpraca ponad granicami stała się możliwa między innymi dzięki rozwojowi Internetu.

Nie zawsze tak było. Przypominam sobie z pewnym zażenowaniem, jak głębokim nacjonalizmem naznaczone były wyprawy jaskiniowe jeszcze stosunkowo niedawno. Podczas naszej pierwszej wyprawy do jaskiniHuautla w latach siedemdziesiątych zależało nam na tym, by w zespole znaleźli się wyłącznie Amerykanie. U każdego obserwatora z zewnątrz wzbudziłoby to zapewne uśmiech politowania, gdyż nasza wyprawa miała miejsce w Meksyku, w którym w tamtym czasie grotołażenie nie cieszyło się niewielką nawet popularnością. Mimo wszystko czuliśmy się tak, jakbyśmy uprawiali dyscyplinę olimpijską i konkurowali z Francuzami o laur odkrywców najgłębszej jaskini świata. W tych pierwszych zespołach znaleźli się tak znani odkrywcy jak JimSmith, BillSteele, SteveZeman i MarkMinton; każdy z nich miał znakomite osiągnięcia, prowadząc własne wyprawy. Publikowaliśmy wyniki naszych badań i mapy, które oddawały nasz entuzjazm. Inni czytali nasze teksty i organizowali własne wyprawy na Huautla Plateau niczym zespoły wspinaczy różnych narodowości wysyłanych przez swoje kraje dla zdobycia szczytu Everestu lub K2.

Na początku lat osiemdziesiątych do Huautli dotarła polska wyprawa prowadzona przez MaciejaKuczyńskiego, której celem było zejście do syfonu znajdującego się na dnieSótano de San Agustín oraz próba połączenia San Agustín i jaskiń położonych wyżej w masywie; efektem ich prac miała być pierwsza jaskinia licząca ponad kilometr głębokości poza Europą. Byliśmy nieco zszokowani, kiedy dowiedzieliśmy się o polskiej wyprawie zaledwie kilka dni przed zaplanowanym wyjazdem naszego zespołu z Teksasu na czteromiesięczną wyprawę do Huautli, której cel był identyczny. „Pierwszy kontakt” jest czasem trudny i z pewnością pierwsze spotkanie naszych zespołów odbyło się w wyjątkowo niesprzyjających okolicznościach: po szczęśliwym dotarciu do syfonu San Agustín dwóch członków zespołu Kuczyńskiego zostało poważnie rannych na głębokości ponad 600 metrów. JerzyMusioł spadł w korytarzu prowadzącym w kierunku jednej z wyżej położonych jaskiń i złamał nogę. Idąc mu na pomoc, JózefCuber spadł 23 metry, wskutek zerwania się liny podczas zjazdu, i wylądował na nachylonej skalnej płycie. Przeżył, ale w wyniku wypadku został sparaliżowany od pasa w dół. Zorganizowana wówczas akcja ratunkowa była najgłębszą kiedykolwiek podjętą i wziął w niej udział zarówno zespół Kuczyńskiego, jak i nasz zespół z Teksasu, inny zespół amerykański i zespół belgijski, który działał w pobliżu w Cuetzalan, oraz meksykański Czerwony Krzyż. Śmigłowiec użyczony przez spółkę naftową PEMEX przewiózł Cubera i Musioła do szpitala w Puebla. Był to pierwszy statek powietrzny, jaki miejscowi widzieli kiedykolwiek.

Po przeprowadzeniu akcji ratowniczej polski zespół zaprosił wszystkie osoby, które brały w niej udział, na ucztę w pobliskiej wiosce, a następnie pojechał na następną część wyprawy do południowomeksykańskiego stanu Chiapas. Fakt, że zdecydowali się kontynuować wyprawę po dwóch tak poważnych wypadkach, zrobił na mnie duże wrażenie. Miało minąć dwadzieścia lat, zanim ponownie zszedłem pod ziemię z polskimi grotołazami. Współpraca między różnymi nacjami, której świadkiem byłem wówczas, w 1980 roku, zmieniła jednak mój sposób myślenia. W miarę jak nasze projekty robiły się technicznie coraz bardziej skomplikowane i wymagały coraz więcej nurkowania w jaskiniach, zacząłem stopniowo szukać uczestników spoza Stanów Zjednoczonych, początkowo z Meksyku i z Anglii, a z czasem z całej Europy, Australii i Rosji.

Wiosną 2001 roku nasz zespół w wynajętym domu w wiosce San Agustín kończył tradycyjne lokalne śniadanie składające się z fasoli i tortilli, kiedy ktoś zapukał do drzwi. Za drzwiami stała dwójka młodych ludzi z ogromnymi plecakami. Byli to Marcin Gala i Kasia Biernacka z Warszawy, których nigdy wcześniej nie spotkałem i o których nigdy wcześniej nie słyszałem. Przyjechali do Meksyku, by przeszukać okolice pod kątem obiecujących jaskiń na przyszłe wyprawy, i zdecydowali się odwiedzić rejonHuautli, który wówczas wzbudzał jeszcze zainteresowanie środowiska grotołazów. W mieście znajdującym się jakieś 9 kilometrów dalej dowiedzieli się, że nasz zespół mieszka w wiosce San Agustín, przyszli więc do nas, by się przywitać i spytać, czy nie mogliby się przyłączyć do wyprawy. Nie jest w zwyczaju, by tak po prostu „wpadać” na czyjąś wyprawę, i z pewnością nie spodziewaliśmy się żadnych gości. Przez moment zabrakło nam słów. Ale ta dwójka polskich grotołazów była tak radosna i entuzjastycznie nastawiona, że nie mogliśmy się zdobyć na to, by ich spławić.

Pozostawały jednak kwestie bezpieczeństwa. Po fatalnym wypadku w Cheve w 1991 roku wprowadziliśmy absolutny wymóg dla wszystkich członków zespołu: muszą przejść w obozie bazowym sprawdzian umiejętności pokonywania przepinek z dodatkowym obciążeniem. Wyjaśniliśmy to Marcinowi i Kasi i pokazaliśmy im trasę linową z przepinkami zainstalowaną na sąsiednim budynku. Ich tempo i precyzja na linach uświadomiły nam, że są doskonale wyszkoleni, więc już bez dalszych oporów przyjęliśmy ich w poczet członków wyprawy. W swej skromności nie wspomnieli nam o tym, że Marcin jest instruktorem jaskiniowym i wspinaczkowym oraz że zarówno on, jak i Kasia należą do grona najlepszych europejskich grotołazów; wyszło to znacznie później podczas jednej z rozmów. Nie wiedzieliśmy wówczas, że w Polsce po 1989 roku dojrzało zupełnie nowe pokolenie grotołazów. Transformacja wyzwoliła ducha młodych Polaków, spośród których część miała zapisać się w annałach wspinaczki wysokogórskiej, skałkowej i eksploracji jaskiniowej. Od tego pierwszego spotkania w 2001 roku miałem przyjemność pracować z Kasią i Marcinem podczas siedmiu wypraw, podobnie jak z wieloma innymi polskimi grotołazami, których zaczęli ze sobą przywozić i przedstawiać nam, włącznie z tak wybitnymi jak PawełSkoworodko, TomekFiedorowicz, KasiaOkuszko i ArturNowak, by wymienić niektórych z nich. Od 2003 roku co najmniej jedna trzecia naszych zespołów w Sistema Cheve to Polacy. Z niecierpliwością oczekuję kolejnych lat międzynarodowej współpracy i nowych odkryć. Jestem przekonany, że jeszcze niejednokrotnie będę miał okazję spotkać wybitnych grotołazów z Polski.

Bill Stone

William Stone (ur. 1952) — amerykański speleolog i odkrywca, uczestnik ponad 44 międzynarodowych ekspedycji eksploracyjnych. Jego marzeniem jest stworzenie pierwszej kolonii na Księżycu.

* * *

Doskonale znamy imiona i nazwiska wielkich alpinistów, dawnych i współczesnych zdobywców szczytów i ścian alpejskich, a przede wszystkim himalajskich. Zapewne dlatego, że we wchodzeniu na ośmiotysięczniki, najbliższe niebu wzniesienia tej planety, pociąga nas nie tylko skala wyczynu fizycznego i psychicznego, ale także wymiar mistyczny. Wspięcie się na wierzchołek bliski już przestrzeni kosmicznej dokonywane w skrajnym wysiłku, wyczerpaniu, właśnie mistycznym oszołomieniu często jest bliskie modlitewnej ekstazie.

Nepalscy i tybetańscy buddyści byli początkowo przeciwni wchodzeniu europejskich intruzów na święte góry, siedziby istot duchowych – bogów. Barbarzyńscy przybysze nie rozumieli, o co chodzi. A Święta Góra u wszystkich plemion świata, od zarania dziejów, była wizerunkiem pionowej Osi Świata, której naśladownictwem stała się piramida. Ta Oś wznosi się od podziemnych jaskiń – królestwa bogów śmierci, poprzez Górę-Piramidę doczesnego życia, na którą z wysiłkiem i cierpieniem wspinają się ludzie, ku Niebu, symbolizowanemu przez lśniący wierzchołek góry lub świątynię na szczycie piramidy. Taki jest mistyczny porządek istnienia. W mitach bogowie i herosi zawsze wznosili się ku niebu lub zstępowali do podświata.

To, w naturalny sposób, instynktownie i zwykle bez zrozumienia, jest odtwarzane i przez współczesnych ludzi. Autor tej książki spostrzegł, że zarówno wielcy himalaiści, jak i zdobywcy jaskiń są trawieni obsesją często dominującą ich życie. Tak właśnie jest, bo obsesja to podświadoma potrzeba spełniania mistycznego wzorca podszywającego porządek przyrody. On prowadzi alpinistów i grotołazów w dwu przeciwnych kierunkach Osi Świata. Stają się swoistymi herosami współczesności odgrywającymi, wciąż od nowa, prastary mit. Wkraczają do Górnego i Dolnego Świata, obu nieprzeznaczonych dla życia. Cierpią, męczą się, czasem tracą fizyczne życie, prowadzeni pierwotnym nakazem dążenia i odkrywania zakrytych obszarów.

Rdzenni mieszkańcy Himalajów z czasem oswoili się z deptaniem ich świętych gór. Zachodni przybysze uznali, że przekonały ich dochody z turystyki. Nie mówi się o tym, co usłyszałem od nepalskiego mnicha: „Duchy gór bywają łaskawe, bo ich górski lud wzbogaca się dzięki turystom, ale i tak, kiedy chcą, pobierają daninę życia”.

To samo dotyczy tych, którzy zstępują w głębiny Ziemi. Oni też starli się z przeszkodą, jaką są wierzenia tubylców. W wielu krajach żywe jest przekonanie, że naturalne groty, szczeliny, studnie, jaskinie są siedzibami duchów, Panów i Pań wszelkich form terenu. W tej książce autor opowiada najpierw o jaskiniach Meksyku. Tam, bohater, BillStone, napotkał opór tubylców, którzy wielekroć przecinali liny czy kable telefoniczne prowadzące do jaskiń. To samo zdarzało się na moich wyprawach. Bill Stone wspomina w swojej książce „Beyond the Deep”, jak podczas eksploracji jaskini San Agustín w meksykańskiej Sierra Mazateca, okoliczni mieszkańcy odnosili się niechętnie do amerykańskiej wyprawy, ale kiedy jeden z jej uczestników utonął, nurkując w syfonie, i jego ciało zostało wyniesione z jaskini, powitał je szpaler kilkuset Mazateków przybyłych z okolicznych wiosek. Chcieli uczestniczyć w ofierze ludzkiego życia, należnej Panu tych gór, Nindo Tokosho. To, co dla obcych było tragedią, dla nich stanowiło naturalny akt religijny, mający w tym kraju tradycję kilku tysięcy lat, odkąd na piramidach wyrywano ofiarom serca.

Tak! Bohaterowie tej książki są napędzani obsesją, w której wcale nie chodzi o metry i rekordy. Chodzi o zaspokojenie wrodzonej ludziom potrzeby zstępowania pod i wstępowania nad dany ludziom obszar życiowy.

Osobiście poznałem tylko jedną z opisanych postaci, Billa Stone’a. W roku 1980 przybył ze swoją drużyną do najgłębszej wówczas jaskini Meksyku, San Agustín, odpowiadając na moje wezwanie. Skierowałem je wtedy do wszystkich cudzoziemskich wypraw jaskiniowych bawiących w tym kraju. Przybyli bez wahania Belgowie i Amerykanie, aby obok Meksykanów i Polaków ratować życie polskiego kolegi rannego w jaskini na głębokości 600 metrów. Stone i jego ekipa zrobili na mnie szczególne wrażenie. Byli profesjonalni, zorganizowani, konkretni, świetnie wyszkoleni i doskonale wyposażeni. Uzgadniając działania ze Stone’em, czułem jego charyzmę i energię. Dziękując jego ekipie po szczęśliwie zakończonej akcji ratunkowej, czyniłem to z przekonaniem, że właśnie Stone odegrał kluczową rolę w końcowej, decydującej fazie wynoszenia rannego Polaka z jaskini. Jestem głęboko przekonany, że Bill zasłużył na taki literacki portret, jaki stworzył w tej książce Tabor, umieszczając go w szeregu najwybitniejszych eksploratorów Dolnego Świata.

Przez dalsze lata śledziłem z podziwem dokonania Stone’a także w innych jaskiniach Meksyku. Jednak równocześnie najlepsze życzenia i nadzieje kierowałem w inną stronę, ku systemowi Lamprechtsofen w Alpach Austriackich, gdzie uparcie, przez lata wykuwały swą drogę na dno świata polskie zespoły. I tu muszę spełnić swój obowiązek oddania honoru wielkiemu nieobecnemu w książce Tabora. Jest nim AndrzejCiszewski. On te zespoły animował i prowadził, poświęcając ćwierć wieku na eksplorację jednego systemu. Jednak w odróżnieniu od Billa Stone’a osiągnął cel, doprowadził do ustanowienia rekordu świata – 1632 metry deniwelacji. Zmagania obu tych wielkich odkrywców, napędzanych tą samą obsesją, przybrały niemal mitologiczne wymiary. Lecz Stone stał się bohaterem niespełnionym. Jego wyprawy były nękane przez śmiertelne wypadki, a mimo heroicznych wysiłków i ekstremalnych nurkowań podziemnych, które przejdą do historii, zwycięstwo nie nadeszło. Ciszewski poprowadził swoich ludzi do upragnionego celu bez strat. Jest w tym jakaś ironia losu, a może nauka. Stone podporządkował jaskini życie osobiste, jak czytamy, znaczone klęskami. Ciszewski potrafił zbudować i wpleść w kanwę nieustannych wypraw udane życie rodzinne i sukces zawodowy. Jego swoistą przewagę dostrzegam w tym, że swoją pozycję wśród kilku najlepszych z najlepszych na świecie, swoją charyzmę, zbudował na profesjonalizmie najwyższej miary i „sile spokoju”, która jest bezcenną cechą przywódców, a także na umiejętności jednoczenia i inspirowania ludzi oraz harmonijnego łączenia różnych nurtów życia. Obsesja nigdy nie wzięła nad nim góry. Nie dał się jej pochłonąć tak, jak Stone. Ciszewski prowadzi eksploracje na całym świecie i cieszy się swoją pasją, czerpiąc z niej pełnymi garściami to, co daje pełnię i radość życia.

Pod wieloma względami Andrzej Ciszewski bliski jest drugiej postaci tej książki, AleksandrowiKlimczukowi. To dzięki Klimczukowi „polska” Lamprechtsofen straciła rekord na rzecz jaskiniw Abchazji. Jak się to stało, dowiedzą się czytelnicy z dalszych stron. Dodam jedynie, że o rozmiarach tych rekordów decydują w pierwszym rzędzie nie ludzie, ale masywy skalne i ich grubość. Gdzieś na świecie czeka jaskinia jeszcze głębsza, w wapieniach o jeszcze większej miąższości. Dlatego dla mnie nie jest to książka o rekordach. Nie odczytuję jej jako zapisu metrów, dni, ciężarów, ilości sprzętu czy wyczynu czysto sportowego. Dla mnie jest ona świadectwem siły ducha, cech charakteru, każących ludziom dążyć do niemal abstrakcyjnego celu, wbrew potocznej logice, wbrew własnemu ciału, wbrew strachowi, z pogwałceniem zdrowego rozsądku. To, być może – jak pisało już wielu autorów – jest właśnie miarą człowieczeństwa. A dla mnie także wskazaniem, że – jak to uzasadniłem na wstępie – kierujemy się w tym szaleństwie wyższą inspiracją.

Maciej Kuczyński

Maciej Kuczyński (ur. 1929) — polski pisarz, inżynier architekt, speleolog, polarnik i alpinista. Członek The Explorers Club.

SPIS TREŚCI:

Przedmowy

Prolog

CZĘŚĆ PIERWSZA

STONE

CZĘŚĆ DRUGA

KLIMCZUK

CZEŚĆ TRZECIA

GAME OVER

Posłowie

Podziękowania

Warte przeczytania

Przypisy

25 najgłębszych jaskiń świata

25 najdłuższych jaskiń świata

Mapa Cheve

a początku XV wieku żywiliśmy głębokie przekonanie, że Ziemia jest płaska.

Na początku XXI wieku żywiliśmy równie głębokie przekonanie, że wszystkie wielkie odkrycia lądowe zostały już dokonane. Minęło prawie sto lat od chwili, w którejPeary jako pierwszy człowiek postawił stopę na biegunie północnym, aAmundsen – na południowym. W 1953 rokuHillary iNorgay zdobyliMountEverest, w 1960 rokuPiccard iWalsch zeszli w batyskafie na dno Rowu Mariańskiego. W 1969 rokuArmstrong iAldrin odbyli spacer po Księżycu, a wkrótce człowiek zagrał na Srebrnym Globie w golfa i przejechał się terenowym pojazdem księżycowym.

Mylili się zwolennicy teorii płaskiej Ziemi i mylili się ci, którzy przedwcześnie opłakiwali zmierzch epoki odkrywców. Wraz z nadejściem trzeciego milenium stało się jasne, że jeszcze jedno miejsce czeka na swoich odkrywców: najgłębsza jaskinia na Ziemi. Superjaskinia.

Ekstremalna eksploracja jaskiń jest równie ekscytująca, trudna i niebezpieczna jak pionierskie wyczyny himalaistów, oceanologów, polarników, a nawet astronautów. KiedyBuzzAldrin dowiedział się o superjaskiniach, stwierdził: „Sądziłem, że nie istnieje środowisko bardziej nieprzyjazne niż powierzchnia Księżyca. Myliłem się”. AniAldrin, ani ktokolwiek inny nie powinien być zatem zaskoczony, że stanęliśmy na szczycie świata w 1953 roku, ale do końca drugiego tysiąclecia nie zdołaliśmy odnaleźć jego dna.

Superjaskinie wydają się obce, odstręczające i śmiertelnie niebezpieczne, lecz nie chodzi w nich jedynie o przygodę.BillStone, jeden z dwóch wielkich, przedstawionych w tej książce, badaczy superjaskiń, żachnął się, kiedy dziennikarzNationalGeographic.com zapytał go, w jaki sposób opisałby swój rodzaj „przygody”.

„Pozbądźmy się na dobry początek tej nieznośnej etykietki” ­– orzekł stanowczo i dodał, że współczesne, oparte na zaawansowanej technologii badania – „a tym właśnie się zajmuję – są zupełnie inne. Naszym celem jest przesunięcie granic ludzkiego poznania poprzez dostarczenie nowych danych”. Innymi słowy, chodzi o naukę. I rzeczywiście, jaskinie kryją obfitość zagadek naukowych, pozwalając rozwijać badania w obszarach tak od siebie odległych jak zapobieganie epidemiom, kształtowanie kuli ziemskiej, pozaziemskie prapoczątki życia, nowe rezerwy paliw kopalnych i misje naMarsa.

Poszukiwanie najgłębszej jaskini na Ziemi jest prawdopodobnie tą częścią historii wielkich odkryć, o której nigdy nie słyszeliście. Badania najgłębszych jaskiń nie cieszą się rozgłosem, choć są zazwyczaj dramatyczne, niebezpieczne i pozwalają wnieść cenny wkład w rozwój światowej nauki. Wolimy prawdopodobnie bohaterów prawych i urodziwych. Pomyślcie o najdoskonalszej ikonie wielkich odkryć, NeiluArmstrongu: czysty i nieskalany w swej rycerskiej zbroi oślepiającej bielą na tle szarej powierzchni Księżyca i czarnej przestrzeni kosmicznej. Eksploracja jaskiń jest z natury zajęciem ciemnym, brudnym i mokrym.

Chodzi o coś jeszcze. Już w XIX wieku dysponowaliśmy fotografiami wspinaczy, niewiele dłużej musieliśmy czekać na materiały filmowe. Są dostępne niezłe nagrania podwodnego świata wykonane w latach czterdziestych. Obserwowaliśmy, jak NeilArmstrong stawiał pierwszy krok na naturalnym satelicie Ziemi. Speleologia zaś przez większą część swojej długiej historii rozwijała się poza zasięgiem naszego wzroku. Dopiero w ostatnich latach wyrafinowane baterie i zaawansowane techniki cyfrowe umożliwiły korzystanie z kamer wideo w ciemnych, ciągnących się kilometrami i sięgających ponad tysiąc metrów w głąb Ziemi korytarzy superjaskiń. Kiedy więc wspinacze, nurkowie i astronauci pławili się w blasku reflektorów, grotołazi mozolili się w ciemnościach, pod powierzchnią ziemi i ponad nią.

Podziemny świat pozostaje największą białą plamą naszej planety, nazywaną przez niektórych „ósmym kontynentem”. Góry, oceaniczne głębie,Księżyc, a nawet Mars zostały odkryte i zbadane przez ludzi lub ich mechanicznych wysłańców. Jaskinie – nie. Są jedyną, w dużej mierze nieodkrytą przestrzenią, której można doświadczyć jedynie osobiście.

U progu XXI wieku stały się jasne trzy kluczowe założenia dalszych wypraw badawczych w te niezmierzone rejony. Po pierwsze, najgłębsza jaskinia zostanie prawdopodobnie odkryta w ciągu najbliższej dekady. Po drugie, odkrycie to zostanie prawdopodobnie dokonane w jednym z dwóch miejsc: w gruzińskiej Abchazji lub w stanie Oaxaca w południowymMeksyku. Po trzecie, zespół odkrywców zostanie poprowadzony przez jednego z dwóch ludzi, któremu odkrycie to zapewni miejsce w panteonie odkrywców u boku takich sław jakAmundsen iHillary. Pierwszym z nich był UkrainiecAleksanderKlimczuk, drugim AmerykaninBillStone. Obaj poświęcili życie badaniom dna Ziemi.

Jaskinie zachęcają do konstruowania dychotomii: światło i ciemność, powierzchnia i głębia, bezpieczeństwo i przerażenie.AleksanderKlimczuk iBillStone są w podobnym wieku, poza tym różni ich prawie wszystko, a to wpisuje ich zgrabnie w koncepcję przeciwieństw.Klimczuk jest niski i drobny –Stone potężny i umięśniony.Klimczuk jest cichy, skromny i dobroduszny –Stone obcesowy, zuchwały i apodyktyczny.Klimczuk od dziesięcioleci trwa w szczęśliwym związku małżeńskim z jedną i tą samą kobietą –Stone rozwiódł się w 1992 roku i ma na koncie związki z silnymi, atrakcyjnymi, odnoszącymi sukcesy kobietami zafascynowanymi sportami ekstremalnymi; aktualnie jest zaręczony z badaczką jaskińVickieSiegel. Są jednak podobni pod dwoma kluczowymi względami: obaj są naukowcami i badaczami wywodzącymi się z tradycjiMagellana,Amundsena iArmstronga, gotowymi poświęcić wszystko – łącznie z życiem własnym i innych – w imię najważniejszego odkrycia.

Inni odkrywcy i naukowcy rozumieją historyczną naturę tego rodzaju odkrycia. Wiedzą, że z nakreślonych wyżej powodów mogłoby ono przemknąć w zasadzie niezauważone, co nadałoby mu podwójnie tragiczny wymiar. Po pierwsze dlatego, że każdy, kto ryzykuje wszystko dla osiągnięcia takiego celu i osiąga go, zasługuje na takie uznanie, na jakie tylko jesteśmy w stanie się zdobyć. Po drugie jednak – i jest to zapewne jeszcze istotniejsze – to odkrycie miało być nie tylko monumentalne, ale też smutne, znaczące koniec tysiącletniego projektu ludzkości, którego celem było wydarcie Ziemi wszystkich jej tajemnic. Perspektywa finału tej sagi była tak ekscytująca – i jednocześnie tak niepokojąca – że zachowujący na co dzień stoicki spokój redaktorzy „National Geographic” zapożyczyli tym razem tytuł od JuliuszaVerne’a: „Wyprawa do wnętrza Ziemi”.

U progu trzeciego milenium wszystko było więc przygotowane na rozegranie dramatu dwóch badaczy. Dramatu, jakiego świat nie oglądał od czasów RoaldaAmundsena i Roberta FalconaScotta podążających łeb w łeb na biegun południowy, by przynieść światu historyczne odkrycie i przerażającą opowieść.

Niniejsza książka jest historią wyścigu ku ostatniemu wielkiemu odkryciu. Historią kobiet i mężczyzn, którzy go wygrali – i przegrali.

CZĘŚĆ PIERWSZA

STONE

Zasada numer jeden: Wszystko jest możliwe (o ile nie narusza praw fizyki).

1

STOP.

Mamy ofiarę śmiertelną.

ill Stone, na głębokości prawie kilometra i w odległości prawie pięciu kilometrów od wejścia do Cheve, meksykańskiej superjaskini, zatrzymał się. Biało-czerwona plastikowa taśma1 zwieszała się w poprzek wąskiego korytarza, którym się wspinał. Wiadomość nabazgrana na wyrwanej z zeszytu kartce była przyczepiona do taśmy na poziomie klatki piersiowej, gdzie trudno byłoby ją przeoczyć. Biała kartka unosząca się w egipskich ciemnościach jaskini tak intensywnie odbijała światło czołówki Stone’a, że musiał zmrużyć oczy. Było tuż przed północą w piątek, 1 marca 1991 roku, ale nie miało to istotnego znaczenia – w jaskini zawsze panuje północ.

Stone, charyzmatyczny mężczyzna z doktoratem z inżynierii budowlanej, miał 193 centymetry wzrostu i umięśnione ciało o masie około 90 kilogramów. Wspólnie z Mattem Oliphantem i Donem Coonsem, dwoma doświadczonymi grotołazami, kierował wyprawą, której celem było dokonanie ostatniego wielkiego odkrycia: zamierzał dowieść, że Cheve jest najgłębszą jaskinią świata. Stone miał kasztanowe włosy, pociągłą twarz, umięśnioną szyję, intensywnie niebieskie oczy i haczykowaty nos. Trudno było uznać go za przystojnego, ale miał ten rodzaj niezwykłej, zuchwałej urody, która przyciągała spojrzenia zarówno kobiet, jak i mężczyzn.

Oczywiście, nie w tej chwili. Od prawie tygodnia wędrował podziemnymi korytarzami i teraz z wychudzonej twarzy na świat patrzyły zapadnięte oczy, a policzki pokrywał szczeciniasty zarost; pod pewnymi względami przypominał Jezusa ze świętych obrazków. Tydzień pod ziemią to długo, ale niespecjalnie długo według standardów ekstremalnej eksploracji superjaskiń, gdzie nie należały do rzadkości przeciągające się do ponad trzech tygodni pobyty w rozległych podziemnych labiryntach.

Razem z trzema towarzyszami był w połowie wyczerpującej, zaplanowanej na dwa dni drogi powrotnej z najgłębszego znanego punktu jaskini znajdującego się na głębokości 1200 metrów, w odległości ponad 11 kilometrów od wejścia. Taśma z notatką została rozpięta tuż przed drugim biwakiem wyprawy, gdzie znajdowało się czterech innych grotołazów. Wyjaśnili Stone’owi, co się wydarzyło. Tego dnia około godziny 13.30 do jaskini wszedł Chris Yeager, 25-letni grotołaz z Indiany. Towarzyszył mu starszy, bardziej doświadczony mężczyzna z Nowego Jorku, Peter Haberland. Yeager eksplorował jaskinie dopiero od dwóch lat i przejście Cheve było dla niego takim samym wyzwaniem jak wspięcie się na Everest dla kogoś, kto do tej pory chodził jedynie po niewielkich górach stanu Vermont. W tym porównaniu nie ma ani odrobiny przesady. Specjaliści potwierdzają, że badanie jaskiń podobnych do Cheve jest równie trudne, jak wspinaczka na Everest – odwrotny jest tylko kierunek.

Wkrótce po tym, jak Yeager dotarł do biwaku, bardziej doświadczeni uczestnicy wyprawy nadali mu ksywkę „Dzieciak”. Poważnie obawiając się o bezpieczeństwo tego młodego człowieka, wybitny grotołaz Jim Smith wygłosił mu trzeźwiącą, półgodzinną tyradę: nie schodź do jaskini bez przewodnika, na początek weź ze sobą tylko lekki worek na jeden dzień, podziel drogę na etapy i ucz się jej stopniowo, zaaklimatyzuj się w podziemnym świecie, zanim zdecydujesz się na dłuższy pobyt pod ziemią. Yeager był głuchy na wszelkie ostrzeżenia: na pierwsze wyjście wybrał się z 25-kilogramowym worem i planem przebywania pod ziemią przez siedem dni.

Szybko pojawiły się pierwsze problemy. Po trzech godzinach od wejścia do jaskini nie przypiął we właściwy sposób do swojej uprzęży drabinki zjazdowej (specjalistycznego metalowego przyrządu przypominającego duży spinacz do papieru z poprzecznymi walcami, używanego w jaskiniach do zjazdów po długich, mokrych linach z dużym obciążeniem) i upuścił ją. Drabinka zjazdowa jest głównym elementem wyposażenia podczas ekstremalnych wypraw jaskiniowych; jedynie oświetlenie można uznać za bardziej istotne. Bez drabinki Yeager nie mógł iść dalej.

Pożyczył drabinkę od swojego partnera, by zjechać w miejsce, w którym wylądowała jego. Biorąc pod uwagę, że drabinka ma zaledwie 45 centymetrów długości, a jaskinia Cheve jest niewyobrażalnie rozległa i skomplikowana, jej poszukiwanie równało się szukaniu igły w tysiącu stogów siana. Yeager miał naprawdę sporo szczęścia, że zdołał znaleźć swoją drabinkę, co pozwoliło mu kontynuować wyjście z Haberlandem. Nie trwało to jednak długo, bo szybko się zgubili; nie byli w stanie odnaleźć głównego ciągu przez czterdzieści pięć minut.

Po siedmiu godzinach dotarli nad szczyt urwiska, które zostało nazwane 23-Meter Drop, ponieważ tym dokładnie było: 23-metrowym progiem, z którego należało zjechać na linie. Jak na warunki superjaskiń, w których progi i studnie często przekraczają 100 metrów, był to zaledwie malutki próg. Haberland ruszył jako pierwszy i bez problemów zjechał na dół. Tam wypiął drabinkę z liny i odsunął się, żeby uniknąć spadających kamieni, które Yeager mógłby na niego zrzucić.

Yeager miał na sobie standardowy sprzęt jaskiniowy, który obejmował między innymi uprząż podobną do uprzęży wspinaczkowych, podrasowaną tak, by mogła sprostać wymaganiom grotołazów. Zakręcany karabinek (aluminiowe ogniwo wielkości mniej więcej paczki papierosów z uchylnym ramieniem po jednej stronie) łączył uprząż z drabinką zjazdową, która z kolei łączyła go z liną. Lina była przepleciona między walcami drabinki, niczym wąż wijący się nad i pod szczeblami drabiny, stawiając wystarczający opór, by mocno obciążony grotołaz taki jak Yeager był w stanie kontrolować prędkość zjazdu.

Przed rozpoczęciem zjazdu Yeager musiał przepiąć drabinkę z liny, na której zwisał, na kolejny jej odcinek prowadzący do dna. Przepiął drabinkę, odchylił się do tyłu, by rozpocząć zjazd, i natychmiast zorientował się, że coś jest nie tak. Lina nie powstrzymała jego ruchu w tył. Odchylał się nieprzerwanie, jakby przewracał się do tyłu na krześle. W jakiś sposób uprząż oddzieliła się od drabinki, która nadal była przymocowana do liny.

Instynktownie rzucił się naprzód, by chwycić linę i dyndającą drabinkę. Gdyby nie miał na plecach worka lub choćby miał tylko lekki ekwipunek osobisty, być może zdołałby się uratować, chwytając się liny albo punktu zjazdowego osadzonego w skale lub nawet próbując przełożyć linę wokół ciała i owinąć w sposób umożliwiający zjazd bez przyrządu. To wymagałoby jednak nadludzkiej wręcz siły i byłoby szalenie trudne nawet bez dodatkowego obciążenia. Jego 25-kilogramowy wór uniemożliwił mu zatrzymanie się; sekundę później spadał jak kamień w dół, tak szybko, że nie miał czasu nawet krzyknąć.

Spadające kamienie mogą ranić niczym odłamki pocisków; Peter Haberland odszedł i schronił się za ogromnym głazem, nie widział więc upadku Yeagera. Zorientował się, że coś jest nie tak, dopiero wtedy, gdy usłyszał świst powietrza i głuchy dźwięk uderzenia o litą skałę. Modląc się o to, by ciężki przedmiot okazał się workiem Yeagera, Haberland zawołał go po imieniu, ale nie otrzymał żadnej odpowiedzi.

Kilka sekund później był już przy Yeagerze, który leżał tuż obok końca liny. Spadł do niewielkiego jeziora o głębokości może 10 centymetrów, leżał na prawym boku, z twarzą zanurzoną częściowo w wodzie i ramionami wyrzuconymi do przodu, jakby po coś sięgał. Miał złamaną prawą nogę i stopę wykręconą o 90 stopni tak groteskowo, że kiedy ciało leżało na boku, stopa sterczała ku górze. Haberland nie wyczuł tętna ani oddechu, ale mimo to przesunął Yeagera tak, by jego usta i nos nie były zanurzone w wodzie.

Haberland pospiesznie ruszył w stronę drugiego biwaku znajdującego się około 20 minut drogi w głąb jaskini, gdzie spotkał dwóch innych grotołazów, Petera Bosteda i Jima Browna. Pozostawili notatkę zwisającą z biało-czerwonej taśmy i pospieszyli z apteczką i śpiworem ku miejscu, w którym został Yeager. Kiedy dotarli tam, zobaczyli, że z nosa Yeagera wypłynęło nieco krwi, ale poza tym nie dostrzegli żadnych zmian. Cała trójka próbowała po kolei reanimować ofiarę – bez powodzenia. Chris Yeager nie żył.

Dokładne zrozumienie przyczyn tego wypadku wymaga szczegółowej znajomości sprzętu jaskiniowego. U źródeł problemu nie leżał jednak błąd maszyny, lecz pilota. Yeager wszedł do jaskini ze zbyt dużym obciążeniem, zmęczył się, w niewłaściwy sposób użył jednego z elementów sprzętu, a w końcu, co najgorsze, niewłaściwie zabezpieczył karabinek łączący uprząż z drabinką zjazdową. Najwyraźniej popełnił ten sam błąd nie raz, lecz dwa razy, co stało się przyczyną pierwszego upuszczenia drabinki.

Dowiedziawszy się o wypadku, Bill Stone pokręcił jedynie głową z niedowierzaniem. Od początku obecność Yeagera w obozie budziła jego niepokój. Yeager, jego dziewczyna Tina Shirk i jeszcze jeden podróżujący z nimi człowiek nie znajdowali się w pierwotnym składzie wyprawy. Po wspięciu się na kilka wulkanów cała trójka dotarła do obozu bazowego Cheve. Shirk, doświadczony grotołaz, była w Cheve rok wcześniej, ale tym razem ze złamanym obojczykiem nie planowała wejścia do jaskini. Ten drugi mężczyzna powiedział Shirk i Yeagerowi, że załatwił wcześniej dla Chrisa pozwolenie na wejście do jaskini. Zdania na ten temat były podzielone; Stone w każdym razie nic o tym nie wiedział. Według niego cała trójka po prostu wkręciła się na tę wyprawę.

Śmierć Yeagera dotknęła wszystkich. Peter Haberland napisał później w artykule w magazynie jaskiniowym, że był „zdruzgotany”. Tina Shirk była załamana. Spektrum reakcji pozostałych obejmowało wszystkie stany emocjonalne: od wściekłości na pewnego siebie nowicjusza, przez smutek z powodu śmierci tak młodego człowieka, do przerażenia perspektywą rozkładu ciała tam w dole. Billa Stone’a zasmuciła ta śmierć. Był też wściekły, bo postawiła liderów wyprawy i jej członków przed koniecznością podjęcia działań narażających życie pozostałych. Obawiał się również nie tyle akcji wydobywania ciała Yeagera, ile możliwości przerwania z powodu śmierci chłopaka całej wyprawy. Tak niewiele mogło ich dzielić od znalezienia przejścia do najgłębiej położonych partii jaskini i można było wręcz założyć bez narażania się na śmieszność, że byli o włos od przejścia do historii. A teraz wydawało się prawdopodobne, że cała wyprawa zakończy się znacznie przed czasem.

Stone był oddany wyprawie emocjonalnie, fizycznie i finansowo. Jego zaangażowanie w pracę i pragmatyczne podejście nie pozostawiało co do tego wątpliwości. W wieku trzydziestu dziewięciu lat miał jeszcze czas, ale zegar biologiczny nieubłaganie odmierzał kolejne lata jego życia. Trzydzieści dziewięć lat stanowiło niemal górną granicę wiekową w przypadku tak wymagających fizycznie sportów jak ekstremalna wspinaczka wysokogórska czy eksploracja jaskiń.

Jak olimpijczyk, który trenuje przez całe życie dla kilku minut wyścigu po złoto, Stone wierdział, jak unikalna szansa właśnie wymyka mu się z rąk. Najbardziej jednak irytował fakt, że sprawcą całego zamieszania był ktoś, kogo w ogóle nie powinno w tym miejscu być.

Jak olimpijczyk, Stone był świadomy, że jego szansa może się w tej superjaskini zwanej Cheve nigdy nie powtórzyć. Może w ogóle się nie powtórzyć.