Organizacje pozarządowe w Elblągu - Karolina Ciechorska-Kulesza, Cezary Obracht-Prondzyński - ebook

Organizacje pozarządowe w Elblągu ebook

Karolina Ciechorska-Kulesza, Cezary Obracht-Prondzyński

0,0

Opis

Bezpośrednią przesłanką podjęcia prezentowanych tu badań było zainteresowanie władz samorządowych Elbląga oceną relacji między samorządem a organizacjami pozarządowymi w kontekście planów związanych z przygotowaniem wieloletniego planu współpracy. Wiązała się z tym oferta przeprowadzenia badań złożona Elbląskiej Uczelni Humanistyczno-Ekonomicznej. W piśmie Prezydenta Miasta skierowanym 3 lipca 2008 roku do Uczelni odwołano się m.in. do zasady współpracy między władzami samorządowymi a środowiskiem akademickim, słusznie zakładając, że to właśnie badania naukowe winny leżeć u podstaw decyzji odnoszących się do wybranych fragmentów rzeczywistości społecznej.
(...)

Całość opracowania składa się z sześciu rozdziałów. W pierwszym omówiono kwestie metodologiczne – wybór metody i jej specyfikę, dobór respondentów oraz problemy związane z prowadzonymi badaniami. W rozdziale drugim przedstawiono doświadczenia biograficzne liderów środowiska pozarządowego, ich motywacje, doświadczenia, postrzeganie własnej roli itd. Rozdział trzeci poświęcono charakterystyce własnych organizacji przez liderów, w kontekście szerszej wiedzy o organizacjach społecznych nie tylko w Elblągu. Czwarty rozdział traktuje o członkach organizacji, ich aktywności i postawach, o pracownikach oraz o wolontariuszach. Z kolei rozdział piąty dotyczy skomplikowanych relacji między organizacjami a społecznością lokalną. Tu także znalazły się pytania dotyczące oceny społeczeństwa obywatelskiego w Elblągu. I wreszcie rozdział szósty, niewątpliwie najważniejszy, poświęcono kwestiom relacji między samorządem a organizacjami. Ponadto w pracy zamieszczono próbę podsumowania badań wraz z wnioskami, które być może posłużą do podejmowania konkretnych działań.

Ebooka przeczytasz w aplikacjach Legimi na:

Androidzie
iOS
czytnikach certyfikowanych
przez Legimi
czytnikach Kindle™
(dla wybranych pakietów)
Windows
10
Windows
Phone

Liczba stron: 423

Odsłuch ebooka (TTS) dostepny w abonamencie „ebooki+audiobooki bez limitu” w aplikacjach Legimi na:

Androidzie
iOS
Oceny
0,0
0
0
0
0
0
Więcej informacji
Więcej informacji
Legimi nie weryfikuje, czy opinie pochodzą od konsumentów, którzy nabyli lub czytali/słuchali daną pozycję, ale usuwa fałszywe opinie, jeśli je wykryje.

Popularność




Recenzent

Dr hab. prof. UG Janusz Erenc

Redakcja i łamanie

Oficyna Wydawnicza

Lidia Ciecierska

Korekta

Zofia Ciecierska

© Copyright by Karolina Ciechorska-Kulesza, Elbląg 2012

© Copyright by Cezary Obracht-Prondzyński, Elbląg 2012

© Copyright by Elbląska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna, Elbląg 2012

ISBN 978-83-89113-76-4

Wydawca

Elbląska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna

ul. Lotnicza 2, 82-300 Elbląg

tel. 0-55 239 38 02, fax 0-55 239 38 01

www: euh-e.edu.pl

Konwersja do epub A3M Agencja Internetowa

Uwagi wstępne

Bezpośrednią przesłanką podjęcia prezentowanych tu badań było zainteresowanie władz samorządowych Elbląga oceną relacji między samorządem a organizacjami pozarządowymi w kontekście planów związanych z przygotowaniem wieloletniego planu współpracy. Wiązała się z tym oferta przeprowadzenia badań złożona Elbląskiej Uczelni Humanistyczno-Ekonomicznej. W piśmie Prezydenta Miasta skierowanym 3 lipca 2008 roku do Uczelni odwołano się m.in. do zasady współpracy między władzami samorządowymi a środowiskiem akademickim, słusznie zakładając, że to właśnie badania naukowe winny leżeć u podstaw decyzji odnoszących się do wybranych fragmentów rzeczywistości społecznej.

Pierwszym etapem przygotowań do realizacji projektu badawczego była próba określenia właściwego celu badań. W liście wyjaśniającym pełnomocnika ds. organizacji pozarządowych Macieja Pietrzaka z 23 lipca 2008 roku oczekiwania związane z badaniami określono następująco:

Głównym celem założonego działania jest opracowanie Wieloletniego Programu Współpracy (swoistego rodzaju Strategii Współpracy) Elbląskiego Samorządu z Organizacjami Pozarządowymi działającymi na terenie miasta. Programu, który skupiałby w sobie dotychczasowe doświadczenia wynikające ze współdziałania obydwu sektorów i miałby za zadanie wytyczyć ogólne kierunki rozwoju dalszej współpracy pomiędzy samorządem a organizacjami pozarządowymi.

Pracując nad wyżej wymienionym programem, chcemy osiągnąć efekt połączenia istniejących już Zasad Współpracy oraz Strategii Rozwoju Organizacji Pozarządowych z zapisami Strategii Rozwoju Elbląga.

Zakładamy, iż zbudowanie dobrego systemu współpracy będzie elementem, który bez wątpienia wpłynie na poprawę jakości życia mieszkańców naszego miasta. Jednak, aby taki system miał szansę zafunkcjonować, potrzebna jest dogłębna analiza stanu obecnej współpracy oraz potrzeb III sektora jako grupy najbardziej wyczulonej na problemy lokalnej społeczności. I dlatego chcielibyśmy, aby punktem wyjścia tego dokumentu były efekty badania (ilościowego i jakościowego) współpracy obydwu sektorów.

Kolejne rozwinięcie i uszczegółowienie planowanego zakresu badań znalazło się w piśmie z 2 marca 2009 roku:

1. Diagnoza sektora pozarządowego w Elblągu

stan

ilościowy

(

ile

jest w Elblągu organizacji pozarządowych, czy ich liczba rośnie, ile nowych organizacji powstało w ciągu ostatnich trzech lat, czym zajmują się organizacje

).

Zasoby organizacji:

potencjał organizacji

(

ile

organizacji posiada swoje siedziby, jaka część organizacji zatrudnia stałych pracowników, jaka część organizacji pracuje z wolontariuszami, czy organizacje korzystają z nowych technologii, jaka jest częstotliwość spotkań/prowadzonych działań poszczególnych organizacji

);

źródła finansowania

(

jakie

są przychody organizacji, czy organizacje pozyskują środki spoza budżetu miasta Elbląga, czy organizacje organizują zbiórki publiczne, ile organizacji działa tylko w oparciu o składki członkowskie

);

partnerstw

o

(

czy

organizacje współpracują z innymi podmiotami, czy podejmują działania regionalne, ogólnopolskie, międzynarodowe

);

potrzeby

organizacji

(

jakie

są najważniejsze problemy organizacji, jakiego wsparcia oczekują, czy korzystały ze wsparcia Centrum Organizacji Pozarządowych, jakie jest zapotrzebowanie organizacji na lokale pod działalność statutową

);

wizerunek

organizacji

(

jak

oceniają swoje działania organizacje, jakie nastroje panują wśród organizacji, jak organizacje odbierane są przez społeczność lokalną, jaka jest wiedza o organizacjach wśród mieszkańców Elbląga, jak oceniają działania organizacji mieszkańcy, jakich działań realizowanych przez organizacje brakuje a jakich jest zbyt wiele

);

poziom

wiedzy

(

czy

znają prawodawstwo regulujące działalność organizacji współpracy, zasady współpracy organizacji z samorządem lokalnym, czy potrafią zarządzać organizacją, czy prowadzą pełną księgowość

).

Propozycje

metod badawczych

:

ankiety, indywidualne

wywiady pogłębione, zogniskowane wywiady grupowe, wywiady telefoniczne, sonda uliczna.

2. Analiza zasad współpracy pomiędzy samorządowymi władzami Elbląga a organizacjami pozarządowymi:

współpraca samorządu z organizacjami pozarządowymi

(

zakres

i formy współpracy, częstotliwość współpracy, poziom zadowolenia z dotychczasowej współpracy

);

relacje

między partnerami

(

wzajemne

postrzeganie, wspólnie podejmowanie inicjatywy, wizerunek partnerów

);

poziom

wiedzy

(

znajomość

zasad

funkcjonowania partnerów, znajomość prawodawstwa, znajomość prawa lokalnego regulującego współpracę obu partnerów

);

oczekiwani

a

(

wzajemne

oczekiwania wobec siebie, wpływ współpracy na rozwój społeczno

-

gospodarczy

miasta, oczekiwania wobec prawa lokalnego regulującego współpracę

);

bariery

współpracy.

Propozycje metod badawczych: badanie dokumentów źródłowych, indywidualne wywiady pogłębione, zogniskowany wywiad grupowy.

3. Stworzenie wieloletniego programu współpracy samorządu miasta Elbląga z organizacjami pozarządowymi na lata 2009–2013.

Propozycje metod badawczych: powołanie zespołu, cykl 5–8 spotkań, redakcja dokumentu, recenzja, konsultacje społeczne.

Jak widać, cele badawcze zostały tu określone nader szeroko przy zastosowaniu różnorodnych metod badawczych (a w zasadzie cele te wykraczały poza działania o charakterze naukowym). Wskazywały też w pewien sposób zakres potrzeb i oczekiwań poznawczych władz samorządowych. Ponieważ były one m.in. efektem dyskusji i konsultacji w środowisku samorządowo-pozarządowym, należało przede wszystkim określić:

co

jest możliwe do wykonania przy określonych środkach, możliwościach kadrowych oraz czasowych;

co

jest rzeczywiście niezbędne z punktu widzenia celów, jakie stawiają sobie władze miejskie;

co

jest konieczne w zestawieniu z dotychczasowym stanem wiedzy (chodziło o to, aby nie powtarzać badań i nie powielać wyników już znanych).

Aby

wyjaśnić te wątpliwości wykonaliśmy następujące działania:

dokonaliśmy

inwentaryzacji

dotychczasowych badań nad sektorem organizacji pozarządowych w Elblągu,

zebraliśmy podstawową dokumentację dotyczącą

zasad

współpracy między samorządem a organizacjami społecznymi,

zorganizowaliśmy 6 marca 2009 roku spotkanie w kręgu osób zainteresowanych badaniem (badacze, przedstawiciele NGO-sów

1

oraz

przedstawiciel samorządu), mające na celu dookreślenie potrzeb oraz ustalenie priorytetów badawczych.

W wyniku tych działań oraz dyskusji uznaliśmy, że głównym problemem badawczym powinny być dwie kwestie ściśle ze sobą powiązane:

Ocena

współpracy między władzami miasta i organizacjami pozarządowymi

Autowizerunek

NGO-sów w Elblągu (jak organizacje postrzegają same siebie i swoją aktywność w społeczności lokalnej oraz jakie mają wyobrażenie na temat ich oceny ze strony społeczności lokalnej).

Wychodząc z tych przesłanek, sformułowaliśmy pytania i szczegółowe cele badawcze:

1. Samorząd a organizacje

znajomość

procedur, ocena

ich funkcjonowania (czy są przestrzegane, czy są oceniane jako sprawiedliwe), ocena przyjmowanych priorytetów, wysokości dofinansowania itd.;

ocena

czynnika ludzkiego (kwestia osobistych kontaktów między urzędnikami a działaczami pozarządowymi);

na

ile samorząd odpowiada na potrzeby organizacji pozarządowych, sprzyja ich aktywizowaniu (albo blokuje ich działalność);

czy

między NGO-sami a samorządem istnieją relacje partnerskie, czy może raczej patronackie (kwestie etatyzacji, biurokratyzacji, uzależnienia finansowego itd.)

drażliwy,

ale

niezwykle ważny, problem relacji między sferą polityczną a organizacjami pozarządowymi.

2. Organizacje w społeczności lokalnej

ocena

postrzegania własnej kondycji (organizacji własnej, ale przede wszystkim całego środowiska);

czy

organizacje są ważne dla funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego w Elblągu (czy takie społeczeństwo w ogóle funkcjonuje);

kwestia

wypełniania podstawowych funkcji przez organizacje;

rola

organizacji w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego na poziomie lokalnym i ocena kondycje tegoż społeczeństwa w Elblągu.

Tak określone cele badawcze wymagały wyboru odpowiedniej metody badawczej oraz procedury. Trzeba jednak przyznać, że w stosunku do planowanego pierwotnie przebiegu badań doszło do pewnej korekty. Początkowo przyjęto bowiem w planowanym badaniu procedurę czterostopniową:

Etap

wstępny: na podstawie dostępnej literatury, materiałów źródłowych (urzędowych i organizacyjnych) oraz dotychczasowych badań opis sfery pozarządowej w Elblągu i procedur współpracy między organizacjami a samorządem;

Etap

drugi: skonstruowanie narzędzia badawczego (sformułowanie dyspozycji do wywiadów) oraz przeprowadzenie ok. 30 wywiadów pogłębionych z liderami środowiska pozarządowego (25 wywiadów) i przedstawicielami sfery samorządowej (5 wywiadów);

Etap

trzeci: analiza zgromadzonego materiału empirycznego;

Etap

czwarty: przygotowanie raportu z badań (a najlepiej – docelowo – osobnej publikacji poświęconej tematyce badań).

Różnica polega na tym, że ostatecznie przeprowadzono 27 wywiadów z przedstawicielami organizacji pozarządowych, a zrezygnowano z wywiadów z przedstawicielami samorządu. Uznano bowiem, że z punktu widzenia celów poznawczych wywiady z liderami środowiska społecznego są istotniejsze, ponieważ dostarczają pełniejszej informacji o kondycji środowiska i jego autowizerunku. Pozwalają też pełniej spojrzeć na obowiązujące procedury – oczyma tych, którzy animując życie społeczne muszą się z tymi procedurami na co dzień borykać. Mieliśmy też wątpliwość, co do skuteczności zastosowania przyjętej metody do badań środowiska urzędniczo-politycznego oraz wielkości próby badawczej (nie wykluczamy, że na dalszym etapie badań być może warto będzie do badania postaw i opinii tego środowiska powrócić, ale już przy zastosowaniu innej metody). Ponadto wywiady, które przeprowadziliśmy na dwóch etapach badania z przedstawicielami NGO-sów, okazały się na tyle obszerne i wyczerpujące, iż uznaliśmy, że zgromadzony materiał jest wystarczający do odpowiedzi na postawione pytania badawcze.

Pierwsza wersja raportu została przedstawiona władzom miejskim w lutym 2010 roku. Po pewnym czasie trafił on do organizacji pozarządowych i stał się przedmiotem środowiskowej dyskusji. Okazją do pełniejszego zaprezentowania samego badania, jak i wniosków z niego wypływających, był nasz udział w dorocznym spotkaniu organizacji pozarządowych z władzami samorządowymi 15 października 2010 roku w Urzędzie Miejskim w Elblągu2. Było ono dla nas ważne także dlatego, że pojawiły się głosy krytyczne, dotyczące m.in. zakresu badań, zastosowanej metody czy też wniosków końcowych. Dlatego też zebrany materiał z wywiadów z liderami wraz z wnioskami, po przedyskutowaniu go z przedstawicielami środowiska pozarządowego i samorządowego oraz po otrzymaniu wartościowych informacji zwrotnych, postanowiliśmy poszerzyć o dwa zogniskowane wywiady grupowe (tzw. fokusy) z liderami NGO-sów, którzy nie brali udziału w pierwszej części badań. Rekrutację przeprowadziliśmy, biorąc pod uwagę wiek przedstawicieli środowiska pozarządowego oraz liczbę lat w organizacjach. Uczestnikami pierwszego wywiadu byli młodzi ludzie, działający społecznie od kilku lat, głównie w organizacjach młodzieżowych. Drugą grupę stanowili liderzy z długim stażem, pamiętający czasy organizacji społecznych sprzed akcesji do Unii Europejskiej.

Jednocześnie musimy stwierdzić, że w trakcie badania dowiedzieliśmy się wielu nowych rzeczy, o które wcale pierwotnie nie zamierzaliśmy pytać i które były poza naszymi głównymi celami badawczymi. Ale taka jest też specyfika przyjętej przez nas metody, bowiem rozmowa kieruje nas w stronę spraw istotnych z punktu widzenia respondenta, a nie koncentruje się wyłącznie na tych aspektach, które wydają się być ważne dla badającego.

W przeprowadzonych wywiadach znalazły się więc informacje dotyczące doświadczeń biograficznych, życiowych zawodów i radości, przeżyć i refleksji… Ponadto refleksje dotyczące stosunków wewnątrz sektora pozarządowego. Wreszcie nie tylko opinie o relacjach z samorządem, ale także ze społeczeństwem elbląskim. Pytaliśmy bowiem o własne wyobrażenie o tym, jak poszczególne organizacje oraz cały sektor są oceniane przez elblążan, dzięki czemu stworzyliśmy swoisty obraz „jaźni odzwierciedlonej”. A przy tym skonfrontowaliśmy to z najnowszymi badaniami na temat zaufania do organizacji społecznych w dużych miastach (w tym w Elblągu). Staraliśmy się też odnosić do strategii rozwoju NGO-sów w Elblągu, pytając o kondycję sektora, ale charakterystyczne, że w naszych rozmowach niemal nikt się do niej nie odniósł (ani pozytywnie, ani negatywnie). Dużo wypowiedzi odnosiło się do problemu wolontariatu, którego to problemu pierwotnie wcale nie zamierzaliśmy poruszać. A jednak okazało się, że jest to jeden z najważniejszych obszarów aktywności organizacji i… jedna z największych ich bolączek. Wniosek jest jeden – na wzór badań zrealizowanych w Gdańsku – warto byłoby przeprowadzić podobne w Elblągu, pytając nie tylko o aktywność wolontariacką mieszkańców miasta, ale także o istniejący tu potencjał (chęci zaangażowania w pracę wolontariacką)3.

Mając tak bogaty i różnorodny materiał w ręku, postanowiliśmy wykorzystać go maksymalnie, nawet za cenę poszerzenia czy też modyfikacji niektórych pierwotnych celów i problemów badawczych4. Dzięki temu wydaje się nam, że uzyskaliśmy nieco pełniejszy obraz elbląskiego środowiska pozarządowego. Jednym słowem jest to ładny kawałek opowieści o Elblągu doby transformacji, a nie tylko o organizacjach. Są tu bowiem także informacje o społeczeństwie, o strukturze społecznej, o funkcjonowaniu elit, ale i o uprzedzeniach, nieufności, podziałach środowiskowych… Zobaczyliśmy też – mimo deklarowanych problemów, trudności itd. – ogromne zaangażowanie w różnorodne przedsięwzięcia: sportowe, kulturalne, samopomocowe i socjalne, edukacyjne, opiekuńcze, interwencyjne… Za tymi opowieściami liderów i animatorów kryje się autentyczna praca dziesiątek wolontariuszy, członków stowarzyszeń, sympatyków, kooperantów… Praca skierowana na pomoc równie wielu osobom, na angażowanie i mobilizowanie, na animowanie różnych zdarzeń, na budowanie społecznych więzi, na wspieranie i angażowanie młodych itd. I choć nasi rozmówcy nie ukrywali, że są problemy, bariery i kłopoty w prowadzeniu działalności społecznej, a myśmy tych wątków nie tylko nie pomijali, ale wręcz je wybijaliśmy na plan pierwszy, ponieważ poniższy raport ma służyć przede wszystkim poprawie sytuacji, to jednocześnie jesteśmy pod wrażeniem aktywności, którą dane nam było opisać. Zrobiliśmy te badania z prawdziwą przyjemnością.

Jednocześnie mamy świadomość, że czas nieubłaganie płynie… Od momentu przeprowadzenia badań minęło blisko dwa lata, które przyniosły zmiany także w środowisku samorządowym Elbląga (zmiana na stanowisku prezydenta miasta, nowa Rada Miejska itd.). W pewnej więc mierze nasze wnioski będą miały charakter historyczny, ale z drugiej strony mogą one być wskazówką dla nowych władz, jak można i powinno się układać relacje ze środowiskiem organizacji pozarządowych, jakie są jego podstawowe bolączki, oczekiwania, aspiracje…

Całość opracowania składa się z sześciu rozdziałów. W pierwszym omówiono kwestie metodologiczne – wybór metody i jej specyfikę, dobór respondentów oraz problemy związane z prowadzonymi badaniami. W rozdziale drugim przedstawiono doświadczenia biograficzne liderów środowiska pozarządowego, ich motywacje, doświadczenia, postrzeganie własnej roli itd. Rozdział trzeci poświęcono charakterystyce własnych organizacji przez liderów, w kontekście szerszej wiedzy o organizacjach społecznych nie tylko w Elblągu. Czwarty rozdział traktuje o członkach organizacji, ich aktywności i postawach, o pracownikach oraz o wolontariuszach. Z kolei rozdział piąty dotyczy skomplikowanych relacji między organizacjami a społecznością lokalną. Tu także znalazły się pytania dotyczące oceny społeczeństwa obywatelskiego w Elblągu. I wreszcie rozdział szósty, niewątpliwie najważniejszy, poświęcono kwestiom relacji między samorządem a organizacjami. Ponadto w pracy zamieszczono próbę podsumowania badań wraz z wnioskami, które być może posłużą do podejmowania konkretnych działań.

Na końcu chcielibyśmy podziękować wszystkim, którzy wsparli nas w realizacji badania: respondentom za to, że wyrazili chęć do rozmowy i uczestnictwa w badaniu, władzom miasta za to, że uznały takie badanie za celowe i potrzebne, Maciejowi Pietrzakowi za wsparcie, kooperację i życzliwą atmosferę, władzom EUH-E za chęć patronowania badaniom i wszystkim innym osobom, które m.in. dostarczały nam niezbędnych informacji i ułatwiały poruszanie się w świecie elbląskich organizacji pozarządowych.

1 NGO – organizacje pozarządowe (skrót od ang. non-governmental organisations).

2 Wnioski końcowe zostały także opublikowane: K. Ciechorska-Kulesza, C. Obracht-Prondzyński, Wnioski raportu z badania „Organizacje pozarządowe w Elblągu”. Ludzie – działania – współpraca z samorządem, [w:]Obserwatorium ekonomii społecznej na Warmii i Mazurach. Organizacje pozarządowe, spółdzielnie socjalne partnerstwa lokalne, red. P. Pniewski, A. Jachimowicz, J. Prokopowicz, A. Wiśniewska, Elbląg 2011, s. 157–161.

3 A. Buczyńska, P. Buczyński, M. Dębski, B. Kisiel, Potencjał wolontarystyczny mieszkańców w Trójmieście, Gdańsk 2009, wyd. Regionalne Centrum Wolontariatu w Gdańsku.

4 Chcemy przy tym podkreślić, że obydwoje autorów tego opracowania ma za sobą różnorodne doświadczenia z działalności pozarządowej. Stąd też w trakcie badań, przy ich opracowaniu oraz pisaniu raportu mogliśmy i często sięgaliśmy do własnych spostrzeżeń. Równocześnie z racji znajomości ruchu pozarządowego „od wewnątrz” jesteśmy przekonani o wartości pozyskanych materiałów i konieczności ich pełnego wykorzystania.

Rozdział IMetodologia badań, ich realizacja oraz dobór respondentów

Jak już wspomniano, głównymi problemami badawczymi stały się dwie kwestie ściśle ze sobą powiązane: ocena współpracy między samorządem a organizacjami pozarządowymi oraz autowizerunek NGO-sów w Elblągu. Takie ich sformułowanie określiło wybór metody oraz dobór niezbędnych źródeł. W odniesieniu do nich należy stwierdzić, że w badaniu starano się wykorzystać wszelkie dostępne materiały: istniejące już badania (lokalne i ogólnopolskie), dane urzędowe i statystyczne, dokumenty organizacyjne, informacje z portali internetowych oraz prasy. Wykorzystano także obszerną literaturę przedmiotu1.

W badaniach empirycznych zdecydowano się na zastosowanie podstawowego narzędzia badań jakościowych, czyli wywiadu swobodnego. Uznaliśmy bowiem, że w czasie trwającego ok. 45–60 min. wywiadu można dotrzeć nie tylko do podstawowych informacji, ale poznać także opinie, emocje, wyobrażenia itd. respondenta. W przypadku zrealizowanych badań możliwość takiej pogłębionej rozmowy była szczególnie istotna, ponieważ pozwoliła ona dotrzeć do kwestii motywacji, aspiracji, przeżyć, doświadczeń itd. osób, które współtworzą organizacje pozarządowe w Elblągu (a przez to są ważnymi aktorami lokalnej sceny społecznej).

Wywiady mogą być oczywiście w badaniach społecznych różne: standaryzowane lub niestandaryzowane, czyli swobodne, pogłębione; jawne i ukryte; indywidualne i zbiorowe; jednorazowe i panelowe; ustne lub pisemne. Wywiad badawczy, zgodnie z przyjętymi założeniami metodologicznymi, jest przede wszystkim rozmową między dwojgiem ludzi, która przebiega według określonego planu: Wywiad badawczy jest oparty na takich rozmowach, jakie prowadzimy w codziennym życiu lecz jest jednocześnie rozmową profesjonalną2. Ów profesjonalizm wywiadu badawczego polega na tym, że osoba, która przeprowadza wywiad posiada przygotowany zestaw pytań – tzw. dyspozycje do wywiadu. Nie muszą one, a czasami nawet nie powinny, być zadawane w konkretnej formule stylistycznej, w konkretnym, zawsze obowiązującym brzmieniu. Jednak badacz powinien wiedzieć, o co chce zapytać, czego chce się dowiedzieć, jakich informacji winien mu dostarczyć respondent. Dlatego też przeprowadzający wywiad ma ogólny plan badania, lecz nie jest to konkretny zestaw pytań, które należy zadać z użyciem konkretnych słów i w ustalonym porządku3. Dynamika badania, typ relacji między respondentem a przeprowadzającym wywiad badaczem, atmosfera spotkania, a także drażliwość pytań określają scenariusz rozmowy. Przy czym należy podkreślić – na co zwraca uwagę Steinar Kvale – że wywiad profesjonalny charakteryzuje się asymetrią władzy, co znaczy, że rozmową kieruje osoba prowadząca wywiad. Badacz jest w relacji uprzywilejowanej, a to pociąga za sobą szczególną odpowiedzialność4.

Wywiad swobodny bywa także w literaturze nazywany niestandaryzowanym, nieukierunkowanym lub też nieskategoryzowanym, co dobrze oddaje jego charakter. Inicjatywa i aktywność są po stronie badacza, bowiem to on określa, jaki jest scenariusz wywiadu, w jaki sposób prowadzić rozmowę, jakie pytania i kiedy zadać, jakie problemy pogłębić, o co dopytać itd. Wywiad niestandaryzowany jest luźną rozmową na określony temat. Ankieter dysponuje planem zagadnień wywiadu, który wskazuje tylko temat i kierunek rozmowy5.

Celem wywiadu swobodnego nie jest uzyskanie danych o charakterze ilościowym, czyli porównywalnych, lecz jakościowych, które pozwalają na pogłębienie znajomości poszczególnych zjawisk, problemów, procesów itd.6 Wywiad taki jest używany po to, aby poznać opinie, poglądy, uczucia, emocje, tożsamość respondentów. W mniejszym stopniu pozwala sprawdzić wiedzę respondentów na temat danego zjawiska czy procesu społecznego.

Pewnym wariantem, w zasadzie rozwinięciem wywiadu swobodnego, jest wywiad pogłębiony. Choć jest on podobny do wywiadu swobodnego, to badacz nie pozwala respondentowi na zbyt dużą swobodę odpowiedzi. Wywiad pogłębiony ma za podstawę ustalony schemat wątków tematycznych, ale same pytania nie są standaryzowane; o kolejności i sposobie formułowania pytań decyduje osoba prowadząca wywiad, która może stawiać także pytania dodatkowe7.Jeszcze inaczej ujmuje to Krzysztof Konecki: W wywiadzie swobodnym, czasami zwanym też pogłębionym wywiadem etnograficznym, przeprowadzający wywiad ma swobodę w aranżowaniu sekwencji pytań, a także w sposobie ich formułowania w zależności od sytuacji wywiadu. Przed przystąpieniem do wywiadu badacz przygotowuje listę poszukiwanych informacji ponieważ z jakichś powodów są one dla niego ważne ze względu na badany problem. Jednak w trakcie wywiadu musi on być otwarty na nowe wyłaniające się okoliczności oraz informacje. Przeprowadzający wywiad może zmienić kolejność pytań, a także ich formę i treść, dostosowując się do respondenta. Język wywiadu swobodnego przypomina język potoczny, nie jest on sformalizowany czy też ujednolicony dla wszystkich respondentów8.

W zrealizowanym przez nas badaniu operowaliśmy narzędziem na pograniczu wywiadu swobodnego i pogłębionego, bowiem w trakcie rozmowy pojawiała się często konieczność zadania pytań dodatkowych, zmiany ich kolejności, drążenia tematu, szukania pełniejszych odpowiedzi (zwłaszcza jeśli dotyczyło to problemów drażliwych, np. politycznych).

Zgodnie z przyjętymi zasadami po stworzeniu narzędzia badawczego przeprowadziliśmy trzy wywiady pilotażowe, aby sprawdzić, jaki efekt przynosi użycie tegoż narzędzia. W wyniku pilotażu dokonaliśmy pewnych korekt i ostatecznie dyspozycje i scenariusz wywiadu przedstawiają się następująco:

Wywiad jest częścią większego badania, którego głównym celem jest opracowanie Wieloletniego Programu Współpracy Elbląskiego Samorządu z Organizacjami Pozarządowymi działającymi na terenie Elbląga. Badania zainicjował Samorząd we współpracy z Radą Elbląskich Organizacji Pozarządowych. Projekt badawczy opiera się na założeniu, że zbudowanie dobrego systemu współpracy będzie elementem, który wpłynie na poprawę jakości życia mieszkańców miasta. Aby taki system mógł zafunkcjonować, potrzebna jest analiza stanu obecnej współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi oraz potrzeb III sektora jako grupy wyczulonej na problemy społeczności lokalnej. Badania przeprowadza Elbląska Uczelnia Humanistyczno-Ekonomiczna, koordynatorem projektu jest prof. Cezary Obracht-Prondzyński, prorektor ds. kształcenia EUH-E.

Pana/-i odpowiedzi, jako lidera środowiska III sektora/jako osoby współpracującej z III sektorem, są dla osiągnięcia celów badania bardzo ważne, a będą wykorzystane wyłącznie do próby spełnienia wyżej opisanych postulatów. Wywiad potrwa ok. 45 min.

1. Lider i organizacja pozarządowa

pobudki do aktywności społecznej lidera;początki działalności i jej rozwój;krótka charakterystyka organizacji, w jakich warunkach i dlaczego powstała, teraźniejsza działalność w organizacji pozarządowej;wnętrze organizacji, struktura, decyzyjność i działanie członków, wolontariuszy, pracowników;potrzeby organizacji - najważniejsze problemy, oczekiwane wsparcie z zewnątrz.

2. Organizacje w społeczności lokalnej

ocena postrzegania własnej kondycji;ocena postrzegania kondycji III sektora w Elblągu;współpraca z innymi organizacjami pozarządowymi;kwestia wypełniania podstawowych funkcji przez organizacje (kontrolna, pomocowa, opiniująca, animacyjna, integracyjna, tożsamościowa itd.);ocena postrzegania kondycji III sektora przez społeczność lokalną;kwestia funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego w Elblągu, znaczenie funkcjonowania organizacji pozarządowych w społeczeństwie obywatelskim.

3. Samorząd a organizacje

współpraca z agendami samorządowymi (ew. wojewódzkimi) (jakimi?, na jakiej zasadzie?), ocena tej współpracy;współpraca z samorządem – częstotliwość, z jakimi jednostkami/agendami, w jakich sytuacjach;znajomość procedur, ocena ich funkcjonowania (czy są przestrzegane, czy są oceniane jako sprawiedliwe), ocena przyjmowanych priorytetów, wysokości dofinansowania itd.;na ile samorząd odpowiada na potrzeby organizacji pozarządowych, sprzyja ich aktywizowaniu (albo blokuje ich działalność);ocena czynnika ludzkiego (kwestia osobistych kontaktów między urzędnikami a działaczami pozarządowymi);czy między NGO-sami a samorządem istnieją relacje partnerskie, a na ile patronackie (kwestie etatyzacji, biurokratyzacji, uzależnienia finansowego itd.);problem relacji między sferą polityczną a organizacjami pozarządowymi.

4. Zakończenie

inne zagadnienia, nieporuszone w wywiadzie, które mogą przysłużyć siędo wypracowania Wieloletniego Programu Współpracy Elbląskiego Samorządu z Organizacjami Pozarządowymiprośba o wytypowanie 3-5 liderów III sektora, znaczących w społeczności lokalnej

Zogniskowane wywiady grupowe (fokusy) potraktowaliśmy jako technikę weryfikującą oraz dopełniającą zebrane wcześniej przez nas dane. Fokus pozwala na uzyskiwanie danych jakościowych w trakcie wywiadu grupowego prowadzonego przez moderatora. Pomaga wykroczyć badanemu poza opis i uzyskać wyjaśnienie oraz pozwolić na zrozumienie interesującej problematyki9. Od zwykłego wywiadu grupowego różni się tym, że uczestnicy nie odpowiadają jedynie po kolei na zadane przez prowadzącego pytania, ale biorą udział w nieformalnej dyskusji na określony temat, odwołującej się do konkretnych znanych im sytuacji, koncentrującej się wokół jednego problemu10. Stąd też rola moderatora jest w takim badaniu bardzo ważna. W fokusie bierze udział kilka osób, które w trakcie trwania badania mogą stworzyć na tyle homogeniczną grupę, że pozwoli ona na wspólną płaszczyznę dyskusji na dany temat. Badaniu fokusowemu towarzyszy minimum jeden obserwator, który notuje zachowania uczestników.

Sprawny moderator oprócz dobrze dobranej próby rozmówców musi także dysponować planem wywiadu. Po przeprowadzeniu i wstępnej analizie wywiadów indywidualnych, stworzyliśmy scenariusz wywiadu fokusowego:

Wstęp

Lider i organizacja pozarządowa (kilka słów o sobie i o organizacji/-ach, które reprezentuje)

Środowisko pozarządowe w Elblągu

ocena kondycji środowiska pozarządowego w Elblągu

ogólnie

ze względu na tematykę działania, formę, liczebność, miejsce, charakter, staż organizacji etc.

pod względem zmiany (rozwój, regres, stabilizacja)

na tle innych miast w Polsce

wsparcie ze strony COP-u (i innych – jakich)

ocena kondycji własnej organizacji

ocena własnej organizacji na tle innych elbląskich organizacji

jakie funkcje pełni

pod względem zmiany (rozwój, regres, stabilizacja)

konkretne problemy wewnątrz organizacji

Wolontariat

stan obecny w organizacji

stan obecny w innych organizacjach w Elblągu

stan wcześniejszy w organizacji i w środowisku pozarządowym

ocena potrzeby zdobywania wolontariuszy w organizacji i w środowisku pozarządowym

profil wolontariusza potrzebnego w organizacji i w środowisku

ogólnie zasoby ludzkie w organizacji i w środowisku.

Samorząd a organizacje

doświadczenie we współpracy z samorządem (jakie agendy, kiedy, przy jakiej okazji)

ocena teraźniejszej współpracy

czy są zmiany we współpracy (jeśli tak, to od kiedy i jakie)

znajomość procedur, ocena ich funkcjonowania

oczekiwania od samorządu

ocena samorządu w relacjach z całym środowiskiem pozarządowym.

Lokalne społeczeństwo obywatelskie?

ocena postrzegania elbląskiego środowiska pozarządowego przez elblążan

ocena relacji organizacje – mieszkańcy Elbląga

ocena aktywności elblążan (pod względem wieku, zawodu, wykształcenia etc.)

zmiany w społeczeństwie.

Realizacja badania przy zastosowaniu wywiadu (zarówno indywidualnego, jak i grupowego) przebiega w kilku etapach: ustalenie tematu, planowanie badania, prowadzenie wywiadu, transkrypcja, analiza materiału i jego weryfikacja oraz napisanie raportu11.

Określenie tematu wymaga nie tylko ustalenia używanych pojęć, ale też doprecyzowania: co będzie badane (jaki problem jest przedmiotem badania), jakie muszą zostać zebrane informacje, aby problem ten mógł zostać opisany, przeanalizowany, jaki jest cel badań oraz jaką techniką będzie przeprowadzony wywiad. W niniejszym badaniu temat został określony przez zleceniodawcę, choć szczegółowy zakres badania został zweryfikowany w wyniku przyjętej procedury konsultacyjnej.

Planowanie badania wynika wprost z przyjętego zakresu tematycznego. Polega zaś na zaplanowaniu procesu, za pomocą którego będą osiągane cele, włącznie z jego wymiarem etycznym12. Ów aspekt etyczny należy tu podkreślić i zostanie on poruszony jeszcze w dalszej części tego rozdziału.

Kolejnym etapem jest przeprowadzenie wywiadu. Jak już wspomniano, w ramach niniejszego badania zrealizowano łącznie 27 wywiadów, przy czym zdecydowana ich większość została zrealizowana w miejscu pracy lub w siedzibie organizacji, z którą związani są respondenci. Przeciętny czas trwania wywiadu to około 45 minut, choć były także wywiady dłuższe, jak i krótsze.

Po przeprowadzeniu wywiadu należy dokonać transkrypcji, która jest transgresją, przetłumaczeniem z jednego stylu narracji – dyskursu oralnego – na inny styl narracji – dyskurs pisany. Trans-krypcja oznacza trans-formację, zmianę z jednej formy na drugą13. Po to, aby można było dokonać transkrypcji wywiady muszą zostać nagrane, przy czym stosuje się przede wszystkim zapis magnetofonowy, znacznie rzadziej zapis video. W naszym badaniu zastosowaliśmy wyłącznie zapis magnetofonowy (na cyfrowym dyktafonie).

Od jakości transkrypcji wywiadu swobodnego zależy cała późniejsza procedura badawcza, analiza oraz możliwość wyciągania wniosków.

I właśnie analiza, której celem jest sprawdzenie, na ile zebrany materiał badawczy koresponduje z celem badań, jest krokiem przedostatnim w procesie badawczym. Wyniki analizy przyjmują postać słów, kondensujących znaczenia, będących interpretacją analiz narracyjnych, czasami z rysunkami wskazującymi na uporządkowanie narracji14. Analiza jest ściśle powiązana z weryfikacją, czyli sprawdzeniem, czy zgromadzony materiał jest rzetelny i trafny. Ma ona jednak zastosowanie przede wszystkim przy przeprowadzaniu wywiadów standaryzowanych, bo tylko wówczas jesteśmy sprawdzić rzetelność badania, czyli niezależność wyników w stosunku do różnych narzędzi zastosowanych w tym samym badaniu przez różnych badaczy. Innymi słowy – czy stosując różne techniki otrzymali oni takie same lub zbliżone wyniki. W wywiadach rzetelność jest ściśle skorelowana ze stopniem ich standaryzacji: Im bardziej standaryzowane są pytania, tym mniej narzędzie jest zależne od badacza bądź ankietera, który się nim posługuje15. Istotniejsza jest trafność, bowiem odpowiada ona na pytanie, czy wybrana metoda okazała się właściwą, czyli czy dzięki niej udało się pozyskać dane, które pozwolą opisać i przeanalizować problem badawczy, a więc zrealizować cele badawcze.

Proces badawczy kończy pisanie raportu (sprawozdanie z badań). Jego celem jest poinformowanie zlecającego badania, innych badaczy oraz pozostałych zainteresowanych osób (społeczeństwa) o wynikach badania. Raport powinien ściśle odnosić się do przyjętych celów badania, dostarczać nowej wiedzy, a jeśli podjęte badania wynikały z potrzeb praktyki, zawierać także dyrektywy o charakterze socjotechnicznym. Powinien być napisany językiem przystępnym, a jednocześnie poprawnie merytorycznie, w taki sposób, aby czytelnik mógł sam poddać ostateczne wyniki badań własnej interpretacji (czasami nawet podejmując dyskusję z badaczem).

W badaniu przy zastosowaniu metody wywiadu swobodnego bardzo ważną rolę odgrywają cytaty z wypowiedzi respondentów. Wzbogacają one raport oraz sprawiają, że jest on mniej nużący. Przede wszystkim jednak prezentują opinie, poglądy i wiedzę badanych. Ponadto dzięki nim można ukazać złożoność problematyki, zniuansowanie i ambiwalencję relacji społecznych, skomplikowanie społecznych interakcji, ich wielostopniowość, dynamikę itd. Przede wszystkim cytaty z wypowiedzi respondentów dają możliwość uchwycenia czegoś tak niejednoznacznego, ale przecież bardzo istotnego, jak „klimat”. Liczby, dane statystyczne czy też procenty tego nie przedstawią… A o jakości społecznego życia bardzo często przesądza właśnie ów nieuchwytny klimat dominujący w danym środowisku.

Przystępując do badania badacz musi określić grupę, którą zamierza zbadać i krąg respondentów. Sposoby docierania do nich i wyłaniania ich są bardzo różne. My przyjęliśmy, że najlepszą metodą będzie tu tzw. metoda kuli śniegowej. Ale chcieliśmy ją zastosować nie tylko po to, aby wyłonić potencjalnych respondentów! Przyświecał nam też nieco inny cel. Ponieważ w niniejszym badaniu przyjęto jako podstawowe założenie, że obejmie ono różne organizacje, działające na różnych płaszczyznach problemowych, w różnych obszarach życia społecznego, chcieliśmy poznać animatorów i liderów tego środowiska. Dlatego też badanie rozpoczęliśmy od wytypowania pięciu osób – przedstawicieli organizacji pozarządowych z różnych obszarów działania. Każdego z nich następnie poprosiliśmy na końcu wywiadu o przestawienie nam trzech do pięciu kolejnych osób, które ich zdaniem są istotnymi aktorami „sceny pozarządowej”. Podkreślamy, że tylko z częścią tych osób następnie przeprowadziliśmy wywiady. Ale poprzez te wskazania chcieliśmy niejako „zinwentaryzować” tych animatorów, o których w samym środowisku pozarządowym istnieje przekonanie, że są to ważne osoby, środowiskowi liderzy.

W poniższej tabeli zaprezentowano informację o liderach wskazanych w trakcie badania przez respondentów (nie wskazujemy przy tym, z kim przeprowadziliśmy wywiady, a powody tego wyjaśnimy na końcu tegoż rozdziału). Przy każdym nazwisku podano też liczbę wskazań (podkreślić przy tym trzeba, że kilka osób odmówiło wskazania osób-liderów, a czasami wskazywano osoby z instytucji nie będących organizacjami społecznymi):

Tabela 1. Liderzy wskazani przez respondentów

LP

Imię i nazwisko

Organizacja (główna)

Ile razy

1.

Babraj Izabela

Elbląskie Stowarzyszenie Pomocy Humanitarnej im. Św. Łazarza „Lazarus”

2

2.

Bielawski Maciej

Elbląskie Stowarzyszenie Wspieranie Inicjatyw Pozarządowych

1

3.

Bocheńska Teresa

Bank Żywności

6

4.

Borowski Wojciech ks.

Caritas Diecezji Elbląskiej

1

5.

Borzęcki Mirosław

Stowarzyszenie Społeczno-Kulturalne „Jar”

1

6.

Bunda Józef

pracownik Spółdzielni Mieszkaniowej Sielanka, udzielający się społecznie

1

7.

Czarnocka Magdalena

Stowarzyszenie „Jantar”

1

8.

Czerwień Anna

Centrum Organizacji Pozarządowych

1

9.

Czyżyk Antoni

Stowarzyszenie „Jantar”

1

10.

Folejewska Krystyna

Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami

1

11.

Gallera Maria

Fundacja Pomocy Dzieciom Niepełnosprawnym im. Matki Teresy z Kalkuty

1

12.

Garbarska-Werner Anna

Regionalne Centrum Wolontariatu

4

13.

Gliński Robert

Klub Olimpia 2004

1

14.

Głuszak Bartłomiej

Elbląskie Stowarzyszenie Wspieranie Inicjatyw Pozarządowych

1

15.

Grablewski Krzysztof

Elbląska Rada Konsultacyjna Osób Niepełnosprawnych

1

16.

Greczycho Adrian

Związek Harcerstwa Polskiego Hufiec Elbląg

3

17.

Gulda Marek

Ośrodek Wsparcia dla Osób Starszych

1

18.

Hałun Helena

Stowarzyszenie Integracyjne „Razem”

2

19.

Jachimowicz Arkadiusz

Elbląskie Stowarzyszenie Wspieranie Inicjatyw Pozarządowych

12

20.

Jodko-Popławska Eliza

Elbląska Rada Konsultacyjna Osób Niepełnosprawnych

1

21.

Kalinowski Marcin

Abada Capoeira

1

22.

Kubacka Maria

Polskie Towarzystwo Historyczne

1

23.

Kulasiewicz Paweł (senior)

Stowarzyszenie „Ocalić od zapomnienia”

1

24.

Kulasiewicz Paweł

Stowarzyszenie Elbląg–Europa

4

25.

Kutowiński Waldemar

Spółdzielnia Mieszkaniowa „Nad Jarem” Osiedlowy Zespół Społeczno-Kulturalny „Jar”

1

26.

Maksymowicz Janina

Polski Związek Niewidomych

1

27.

Mamajek Andrzej ks.

Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży

1

28.

Mańkut Danuta

Elbląskie Towarzystwo Kulturalne

1

29.

Marek Juliusz

Polskie Towarzystwo Historyczne

1

30.

Miłoszewska Teresa

Stowarzyszenie Kulturalne „Viva Art”

5

31.

Olszewska Anna

Elbląskie Centrum Mediacji i Aktywizacji Społecznej

4

32.

Orężak Iwona

Uniwersytet III Wieku

1

33.

Pająk Janusz

Elbląski Szkolny Związek Sportowy

1

34.

Peplau Marlena

Stowarzyszenie Animatorów Kultury „Teatr z Bliska”

1

35.

Peplińska-Strehlau Beata

Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym w Elblągu

3

36.

Podchorodecka Anna

Stowarzyszenie Na Rzecz Hospicjum Elbląskiego

1

37.

Prokurat Leokadia

Liga Kobiet w Elblągu

1

38.

Puchalski Stanisław

Fundacja Elbląg

1

39.

Rękas-Woźna Bożena

Integracyjny Klub Sportowy ATAK

1

40.

Roszkowska Bożena

Elbląskie Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe

1

41.

Rysztowski Edward Ks.

Stowarzyszenie Katolicki Ruch Antynarkotykowy Karan

1

42.

Sadowski Piotr

Protour

1

43.

Salmonowicz Bogumiła

Terapeuta i pedagog pomagająca NGOsom

1

44.

Samusjew Małgorzata

Stowarzyszenie Gmin RP „Euroregion Bałtyk”

1

45.

Sokołowska Elena

Elbląskie Stowarzyszenie Wspieranie Inicjatyw Pozarządowych

1

46.

Szczesiul-Cieślak Elżbieta

gazeta „Razem z Tobą” – Elbląska Rada Konsultacyjna Osób Niepełnosprawnych

1

47.

Szyszka Anna

Fundacja Pomocy Dzieciom Niepełnosprawnym im. Matki Teresy z Kalkuty

1

48.

Tabiszewski Wojciech

Towarzystwo Opieki Nad Zwierzętami Elbląg

1

49.

Tomaszewski Marian

Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze Oddział w Elblągu

1

50.

Tomczyk Alicja

Elbląskie Stowarzyszenie Amazonek

2

51.

Wierzbicka Agnieszka

Schronisko dla zwierząt w Elblągu

1

52.

Woźny Tomasz

Integracyjny Klub Sportowy ATAK

1

53.

Wrzosek Beata

Elbląska Rada Konsultacyjna Osób Niepełnosprawnych

1

54.

Zimirowska Gabriela

Regionalne Centrum Wolontariatu

1

Przyglądając się powyższej tabeli oraz danym z wywiadów na temat wskazań badanych, warto się pokusić o pierwsze wnioski:

Widoczna jest tendencja typowania przez respondentów „znajomych” ze swojej „branży”, często o podobnej specjalizacji czy obszarze działania. Świadczy to o skoncentrowaniu działalności niemal wyłącznie w obrębie własnego środowiska „problemowego”, z czego następnie bierze się znajomość liderów pozarządowych niemal wyłącznie z tego właśnie kręgu (co nie świadczy jeszcze o wysokim poziomie integracji i współpracy, o czym będzie mowa w dalszych rozdziałach).

Tak duże rozproszenie głosów (duża liczba, ale pojedynczych wskazań na poszczególne osoby) świadczy też o tym, że środowisko jest słabo zintegrowane i – wydaje się – słabo jednak się zna. Albo też w innej wersji: raczej nie ceni działalności innych na tyle, aby wskazać te właśnie osoby jako liderów.

Widoczne jest częściowe zogniskowanie wokół Rady Elbląskich Organizacji Pozarządowych (środowisko związane głównie z REOP, ESWIP-em, Stowarzyszeniem Elbląg-Europa prowadzącym COP i kilkoma innymi organizacjami). Często wskazywano tu te same osoby (ale zastanawiający jest przy tym np. słaby wynik przewodniczącego Rady). Widać, że te organizacje ze sobą współpracują i dużo o sobie wiedzą, choć zauważalne są również może nie konflikty, ale napięcia (będzie o nich mowa w dalszej części raportu). W skrócie można to środowisko opisać jako zainteresowane działalnością pozarządową w ogóle, gdzie obecna jest także refleksja nad kondycją elbląskiego środowiska NGO-sów, nad tworzeniem własnego pozarządowego środowiska, nad problemami związanymi ze wspieraniem jego rozwoju itd.

Dość liczna jest grupa, którą roboczo można nazwać „resztą świata”, czyli organizacje zajmujące się konkretną działalnością, własnym „poletkiem”, zintegrowane w małych grupach, często odseparowane od innych środowisk pozarządowych. Nie można jednak powiedzieć, że nie ma tam liderów – każde takie małe środowisko ma lidera/ów.

Można dostrzec brak integracji między środowiskiem zogniskowanym wokół REOP a „resztą świata”, co zresztą było zaznaczane w niektórych wywiadach (część liderów wskazywała, że REOP i COP nie spełniają właściwie swojej roli, nie znają tych organizacji, nie mają z nimi wystarczającego kontaktu, operują mylnymi wyobrażeniami na ich temat, są zdystansowani, tworzą grupę o cechach ekskluzywności).

Widać również, że poszczególne organizacje (ich liderzy), szczególnie te odseparowane od innych organizacji, nie zawsze mają sprecyzowane wymagania, potrzeby, nie są autorefleksyjne.

Metodę doboru respondentów przy zastosowaniu kuli śniegowej postanowiliśmy wesprzeć doborem celowym, między innymi po to, aby wyjść poza krąg „osób się znających” i dotrzeć także do innych, może mniej aktywnych, mniej widocznych, czy też mniej znanych środowisk, a przy tym objąć badaniem pełne spektrum aktywności organizacji pozarządowych (wykaz organizacji objętych badaniem na końcu tego rozdziału).

W badaniach społecznych, także – a może nawet przede wszystkim – tych jakościowych, niezwykle ważną kwestią jest strona etyczna. Chodzi tu nie tylko o rzetelność badań, stosowanie standardów poprawności metodologicznej oraz brak interesowności ze strony badaczy.

Podstawową zasadą etyczną w badaniach jest świadoma zgoda osoby badanej na przeprowadzenie badania16. Osoby uczestniczące w badaniu muszą być poinformowane: kto, w jakim celu, na czyje zlecenie przeprowadza badanie oraz jakimi narzędziami będzie się posługiwał, a także co stanie się ze zgromadzonym materiałem badawczym i jakie jest możliwe ryzyko bądź korzyści wynikające z uczestnictwa w badaniu. W przypadku naszych badań każdego z respondentów na samym początku informowaliśmy o tych właśnie kwestiach (vide wstęp do scenariusza wywiadu).

Często jednak w badaniach pojawia się problem – ile informacji należy podać badanemu i kiedy? Czy czasami pełna informacja nie spowoduje jego wycofania albo też chęci ukrycia istotnych z punktu widzenia celów badania informacji!? Czasami więc dla dobra badania zatajenie pewnych informacji jest wskazane. E. Babie pisał o tym: Zasada dobrowolności udziału jest niewątpliwie ważna, – ale jak w wielu przypadkach nie daje się zastosować. Jeśli już uznasz, że okoliczności uprawniają cię do jej złamania, musisz jeszcze w większym stopniu dbać o zachowanie innych norm etyki badań społecznych […]17. W naszym przypadku informowaliśmy w pełni o celach badania, czasami respondenci wręcz dopytywali o szczegóły. Choć z drugiej strony mieliśmy świadomość, że informacja o wykonaniu badania na zlecenie i z przeznaczeniem dla władz miejskich może wpływać na zachowania i wyrażane opinie przez respondentów.

Kolejną ważną normą w badaniach z użyciem wywiadu swobodnego jest poufność. Powinno się bowiem zagwarantować osobie badanej, że ujawnione dane nie pozwolą na jej identyfikację. Innymi słowy, badacz powinien zapewnić badanemu anonimowość. Gwarancja anonimowości jest bowiem często warunkiem szczerości w udzielaniu odpowiedzi na krepujące czy też „niewygodne” pytania. Ale poufność jest ważna szczególnie w przypadku, gdy poruszane w trakcie wywiadu problemy oraz wyrażane przezeń opinie mogą przynieść niepożądane dlań skutki. To wiąże się bowiem z dyrektywą „nie krzywdzenia badanych”. Osoba uczestnicząca w badaniach, nawet całkowicie dobrowolnie, nigdy nie może być na ich skutek poszkodowana18. Bowiem ujawnienie informacji, które pozwalałyby na identyfikację respondenta, mogą go w niektórych sytuacjach narazić na problemy finansowe, prawne, polityczne itd.

Co więcej: potencjalne szkody spowodowane publikacją wyników badań nie ograniczają się jedynie do reputacji poszczególnych osób lub organizacji. Równie istotne znaczenie może mieć ewentualne wykorzystanie informacji uzyskanych w trakcie badań do innych celów19.Innych, czyli np. do celów politycznych.

Musimy podkreślić, że ze wszystkimi tymi problemami mieliśmy do czynienia w trakcie naszych badań i być może rozwiązania, które przyjęliśmy wzbudzą opory o charakterze etycznym. Z jednej bowiem strony chcielibyśmy chronić anonimowość poszczególnych respondentów, ale z drugiej strony mamy pełną świadomość tego, że nie jest to do końca możliwe. Choćby dlatego, że poszczególne osoby w wywiadach posługują się bardzo często danymi biograficznymi pozwalającymi z łatwością na ich identyfikację. Poza tym, środowisko, które poddaliśmy badaniu jest jednak bardzo wąskie – te kilkadziesiąt osób tworzących trzon ruchu pozarządowego w Elblągu jest stosunkowo łatwe do identyfikacji.

Aby jednak starać się zapewnić poufność badań nie podajemy wykazu osób, z którymi przeprowadzono wywiady, tym bardziej, że spora grupa prosiła o anonimowość. Jednocześnie przywołując cytaty, zgodnie z zasadami, nie będziemy ich opatrywali żadnymi dodatkowymi danymi, które umożliwiałyby identyfikację poszczególnych osób (choć mamy świadomość, że z kontekstu przywołanych opinii może być łatwo w niektórych sytuacjach poszczególne osoby zidentyfikować).

Nasz problem wynika także z tego, że część respondentów (choć niewielka) dość swobodnie się wypowiadała do momentu, aż nie poruszyliśmy kwestii współpracy z samorządem czy też kwestii politycznych. W tym momencie zastrzegały sobie anonimowość, albo też wyraźnie stawały się bardzo powściągliwe w udzielaniu wypowiedzi. Musimy przyznać, że nas takie stanowisko zastanawia. Takie zachowania i towarzyszące im wypowiedzi każą nam zastanowić się nad relacjami między samorządem a organizacjami, nad stopniem konformizmu, ale też nad chęcią uniknięcia ewentualnych „problemów” w relacjach z władzą samorządową. Tytułem przykładu przywołamy fragment jednego z wywiadów:

– Przejdźmy do kwestii współpracy z samorządem. Jak ocenia Pani współpracę z samorządem miejskim na przestrzeni lat Pani działalności pozarządowej?

– Ale to jest na zlecenie miasta? (Śmiech, milczenie)

– W raporcie będą tylko opinie. Spisany z Panią wywiad nie ukaże się w całości.

– Czyli rozumiem, że to nie będzie mój cytat. Chodzi o to, żeby to nie było podpisane.

Były też inne problemy. Jedna z badanych osób na początku w ogóle nie zgodziła się na nagrywanie wywiadu, nawet anonimowego. Twierdziła, że może jedynie odpowiedzieć pisemnie w ankiecie. Dopiero po chwili namysłu i zapoznaniu się z pytaniami jednak się zdecydowała na uczestnictwo w wywiadzie, ale wyraźnie zaznaczając, że prosi o anonimowość. To taki mały przyczynek do stanu zaufania społecznego w naszych środowiskach.

Generalnie jednak respondenci byli chętni do współpracy, wypowiadali się obszernie i otwarcie, co umożliwiło dotarcie do wielu interesujących opinii i poglądów.

Wykaz organizacji, które zostały objęte badaniami:

Aeroklub Elbląski

Bank Żywności w Elblągu

Caritas Diecezji Elbląskiej

Centrum Organizacji Pozarządowych

Elbląska Rada Konsultacyjna Osób Niepełnosprawnych

Elbląski Szkolny Związek Sportowy

Elbląskie Centrum Mediacji i Aktywizacji Społecznej

Elbląskie Stowarzyszenie Amazonek

Elbląskie Stowarzyszenie na Rzecz Pomocy Osobom Chorym Psychicznie i Ich Rodzinom i Opiekunom „Pro-Familia”

Elbląskie Stowarzyszenie Pomocy Humanitarnej im. św. Łazarza „Lazarus”

Elbląskie Stowarzyszenie Wspieranie Inicjatyw Kulturalno-Oświatowych „Euro-Link”

Elbląskie Stowarzyszenie Wspierania Inicjatyw Pozarządowych

Elbląskie Towarzystwo Kulturalne

Integracyjny Klub Sportowy ATAK

Klub Olimpia 2004 Elbląg

Parafialny Uczniowski Klub Sportowy „Rafael”

Polskie Towarzystwo Historyczne

Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze

Regionalne Centrum Wolontariatu

Stowarzyszenie „Jantar”

Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich

Stowarzyszenie Elbląg-Europa

Stowarzyszenie Integracyjne „Razem”

Stowarzyszenie Katolicki Ruch Antynarkotykowy Karan

Stowarzyszenie Kulturalne „Viva Art”

Stowarzyszenie na rzecz Hospicjum Elbląskiego

Stowarzyszenie Rozwój i Praca Przyszłością Samorządu

Towarzystwo Opieki nad Zwierzętami

Towarzystwo Przyjaciół Dzieci

Uniwersytet III Wieku

Związek Harcerstwa Polskiego

1 Staraliśmy się do minimum ograniczyć przypisy, czyli tzw. aparat naukowy, aby nadmiernie nie obciążać raportu zbędnymi adnotacjami i nie utrudniać lektury. W bibliografii przywołujemy wyłącznie literaturę cytowaną, choć w trakcie badań i pisania niniejszej pracy wykorzystana literatura była znacznie obszerniejsza.

2 S. Kvale, Interviews – wprowadzenie do jakościowego wywiadu badawczego, Białystok 2004, s. 17.

3 E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, Warszawa 2004, s. 327.

4 S. Kvale, op. cit., s. 32.

5 L. Sołoma, Metody i techniki badań socjologicznych, Olsztyn 2002, s. 127.

6 J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych, Katowice 1995, s. 120 i n.

7 R. Mayntz, K. Holm, P. Hübner, Wprowadzenie do metod socjologii empirycznej, Warszawa 1985, s. 132.

8 K. Konecki, Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Warszawa 2000, s. 168.

9 R. Barbour, Badanie fokusowe, Warszawa 2011, s. 64–79.

10 P. Daniłowicz, J. Lisek-Michalska, Fokus – zogniskowany wywiad grupowy. Zarys metody, [w:] Zogniskowany wywiad grupowy. Studia nad metodą, Łódź 2007, s. 16.

11 S. Kvale, op. cit., s. 95.

12 E. Babie, op. cit., s. 330.

13 S. Kvale, op. cit., s. 170.

14 Ibidem, s. 195.

15 R. Mayntz, K. Holm, P. Hübner, op. cit., s. 154–155.

16 D. Silverman, Interpretacja danych jakościowych, Warszawa 2007, s. 293.

17 E. Babie, op. cit., s. 516.

18 Ibidem.

19 M. Hammersley, P. Atkinson, Metody badań terenowych, Poznań 2000, s. 276.