Nikt tylko Mickiewicz ebook

Kim jest Gustaw?

Podejmując próbę pogrupowania interpretacji IV części Dziadów, można wyróżnić między innymi następujące trzy tendencje. Pierwszą z nich wypada określić jako uniwersalistyczną (np. Józef Tretiak, Andrzej Macko), gdyż zakłada, iż Mickiewicz – autor omawianego dramatu – nie wykraczał poza dogmatykę. Tendencja druga diametralnie różni się od poprzedniej. Józef Kallenbach, a także Stanisław Pigoń podkreślali, że poeta, tworząc kolejne wersje Dziadów kowieńsko-wileńskich, zastępował motywy chrześcijańskie wyobrażeniami charakterystycznymi dla kultów pogańskich. Tendencję tę można by nazwać „ludowo-pogańską”. Trzeci nurt interpretacji IV części Dziadów, zapoczątkowany przez Marię Janion i Marię Żmigrodzką, a twórczo rozwijany przez Zbigniewa Majchrowskiego, pokazuje Gustawa jako innego i radykalnie obcego. Jest to nurt egzystencjalny.

Pracą prezentującą w sposób niejako modelowy postawę pierwszą – uniwersalistyczną – jest monografia Tretiaka Młodość Mickiewicza. Opiera się ona na przekonaniu o moralnej wyższości księdza nad Gustawem oraz na wierze w istniejącą poza porządkiem ziemskim, wieczną i niezmienną miłość między dwoma duszami, chronioną i pielęgnowaną przez Boga.

Przyjęcie tych założeń doprowadziło do charakterystycznych rozstrzygnięć kwestii budzących ciągły niepokój badaczy i dotąd nierozwiązanych: kim jest główny bohater dramatu, czy istotnie popełnia samobójstwo?

Interpretację IV części Dziadów Tretiak rozpoczął od konstatacji, iż zrozumieć ten utwór można jedynie z perspektywy „drezdeńskiej”, to znaczy dopiero gdy uwzględni się taką kreację Mickiewiczowskiej wyobraźni, jaką jest Konrad z III części Dziadów. Mickiewicz miał obdarzyć swych bohaterów dwoma przeciwstawnymi uczuciami i dążeniami: „jeden prąd – to pragnienie szczęścia osobistego, egoistycznego, które najwyższego szczytu dobiega w posiadaniu ukochanej kobiety; drugi prąd – to żądza dźwignięcia narodu z przepaści klęsk i cierpień, kosztem wszystkich sił swoich, z zapomnieniem o własnem szczęściu”1. W ścieraniu się tych dążeń zawarła się, zdaniem Tretiaka, synteza życia poety i synteza jego twórczości2.

Dziś teza ta budzi wiele wątpliwości, pokazuje jednak, jak wielkie trudności stawiała przed dziewiętnastowiecznymi badaczami część IV Dziadów