Marrakesz. Przewodnik ebook

Magdalena ‌Nowakowska, Michał Głombiowski

MARRAKESZ - ‌PRZEWODNIK

Wprowadzenie

Marrakesz, choć od ‌dawna nie pełni ‌roli stolicy, jest jednym ‌z bardziej rozpoznawalnych ‌miast Maroko. Rozłożony u ‌progu Sahary, kusi przyjezdnych ‌afrykańską egzotyką, barwną historią, ‌artystycznym ‌nimbem. ‌Przez lata ‌był ‌drugim domem ‌dla ściągających tu z ‌Europy i Ameryki ‌artystów, reporterów, pisarzy. Przyciągał ‌wolne duchy, ekscentryków, ale ‌też twardo ‌stąpających ‌po ziemi handlowców i ‌drobnych przedsiębiorców.

Historią ‌tego ‌miejsca ‌z ‌powodzeniem można by obdarować ‌kilka miast. Rosnące ‌bogactwo, prestiż, zmieniający ‌się ‌władcy, handlowe ‌centrum Maroko, zachwycająca architektura… ‌Ślady czasów świetności miasta ‌można podziwiać ‌do dziś, błąkając ‌się po uliczkach średniowiecznej ‌medyny, ‌odpoczywając ‌w ‌pałacowych ogrodach, zaglądając ‌do dawnych medres, ‌wyszukując ‌kolejne minarety czy śpiąc ‌w oszałamiających zdobieniami riadach ‌– dawnych ‌domach zamożnych mieszkańców, dziś ‌często pełniących rolę ‌hoteli.

Marrakesz ‌pozostał wierny handlowej ‌tradycji. Na ‌sukach – krytych bazarach ‌– ‌od świtu ‌do ‌późnego wieczoru ‌sprzedaje się ‌setki różnego ‌rodzaju artykułów, od tych ‌codziennego ‌użytku, po wyroby skórzane, ‌kunsztownie wykonaną biżuterię ‌czy wysokiej jakości ‌dywany. Dla turysty ‌to prawdziwy zakupowy ‌raj, ‌choć ceną za przebywanie ‌w nim, jest obowiązek ‌wzięcia ‌udziału w niemal ‌niekończącym się ‌rytuale negocjacji ‌cenowych, w których to ‌zwykle sprzedający jest ‌górą.

Wizyta w Marrakeszu to ‌także niepowtarzalna ‌okazja, by ‌spróbować ‌miejscowych specjałów kulinarnych. ‌Kuchnia Maroko uchodzi za najlepszą w Afryce Północnej, a na miłośników egzotycznego jedzenia czekają aromatyczne tadżiny, pikantne hariry, treściwe hummusy czy lepiące się od słodyczy ciasta oraz marokański napój narodowy, miętowa herbata. 

Dla podróżujących dobrą wiadomością jest to, że Marrakesz nie jest miejscem specjalnie drogim. Za rozsądne pieniądze można więc znaleźć zarówno dobre jedzenie, wygodny nocleg, jak i zaopatrzyć się w tradycyjne rękodzieło. Odkrywanie Marrakeszu to niekończąca się przygoda.

 I. Historia i kultura

Historia

Marrakesz powstał za sprawą Almorawidów, pobożnych i walecznych Berberów z Sahary, zajętych szerzeniem surowego islamu i wojnami z niewiernymi.  W połowie XI w. mieli oni już w rękach całą południową część Maroka, brakowało im jednak stolicy, która bardziej odpowiadałaby ich stylowi życia niż ciasne miasta podbitych plemion. Wybór padł na pustynną równinę, położoną u stóp górującego od południa wysokiego Atlasu, kilka kilometrów od rzeki Tensift i w pobliżu rozległych pastwisk, w sam raz dla licznych almorawidzkich stad. 

Pierwsi mieszkańcy przybyli w 1062 r. na czele wodza Jusufa ibn Taszfina, a że byli to żołnierze, osada przyjęła formę obozu wojskowego – rozłożonych w koncentrycznych kręgach namiotów. Jedynymi murowanymi budynkami były meczet i kazba, czyli zamek służący do przechowywania skarbu i zapasów. Z czasem zaczęły pojawiać się zabudowania mieszkalne, wznoszone z cegieł błotnych o rdzawym kolorze miejscowej ziemi. Ten budulec i jego kolor na zawsze już przylgnęły do Marrakeszu, nazwanego z tego powodu Medinat el Hamra, czyli Czerwonym Miastem. Pustynne okolice obsadzono palmami daktylowymi, nadającymi miastu wygląd oazy. 

W miarę jak rozrastało się państwo Almorawidów – w ciągu kilkudziesięciu lat objęło znaczne tereny Afryki północnej i muzułmańską część Hiszpanii – rósł też Marrakesz, który dzięki bogactwom zagrabionym w Hiszpanii i pochodzącym z niej architektom i artystom nabrał andaluzyjskiego wyrafinowania. Długo natomiast nie myślano o budowie murów obronnych, pierwsze obwarowania wzniesiono dopiero, gdy w powietrzu zawisła groźba ataku ze strony wywodzącego się z gór Atlasu Wysokiego plemienia Masmuda. Jego członkowie, niezadowoleni z odejścia od głoszonej wcześniej ortodoksji islamskiej, założyli własny ruch religijny zdobywający spore poparcie wśród muzułmanów. Przyjęli oni nazwę Al-muwwahhidun (arab. „zjednoczeni z Bogiem”), w źródłach europejskich pojawiającą się jako Almohadzi. Przywódcą religijnym został Muhammad Ibn Tumert, który ogłosił się mahdim, czyli mesjaszem. Pierwszy raz Almohadzi stanęli u bram Marrakeszu w 1128 r., nie udało im się jednak pokonać obwarowań miasta. Dzieła dokonali 23 marca 1147 r., już po śmierci Tumerta, pod wodzą Abd al-Mumina tytułującego się kalifem mahdiego. Po jedenastomiesięcznym oblężeniu zwycięsko weszli do miasta i wybiwszy wszystkich obrońców oraz znaczną część mieszkańców, położyli kres państwu Almorawidów. Bram miasta nie przekroczył jednak al-Mumin twierdząc, że nie może tego zrobić, gdyż wszystkie mihraby w meczetach są źle usytuowane, odchylając się o kilka stopni od kierunku Mekki. Problemowi zaradzono burząc wszystkie świątynie. Oszczędzono jedynie kubbę Ba’adiyin, która dotrwała do naszych czasów jako jedyny przykład architektury Almorawidów w Marrakeszu.

Wojska Almohadów zdobyły znaczną część Andaluzji i posunęły się na wschód aż do Cyrenajki. Zyskał na tym Marrakesz. Jako stolica olbrzymiego imperium pełnił funkcje administracyjne, ale stał się również ośrodkiem rzemieślniczym, głównie dzięki przybyciu licznych emigrantów z Andaluzji. Zasłynął jako miejsce wytwarzania skór safianowych, zwłaszcza kurdybanów.

Almohadzi dysponowali środkami (zasilanymi dodatkowo reformą podatkową przeprowadzoną przez Al-Mumina), by na ruinach, w jakie obrócili dzieła poprzedników wznieść jeszcze bardziej monumentalne budowle. Na miejscu dawnych meczetów zbudowano nowe, z mihrabem ustawionym w prawidłowym kierunku. Wtedy powstał słynny meczet Kutubijja, do dziś największy w Marrakeszu, z imponującym minaretem, który stał się pierwowzorem podobnych budowli w Rabacie i Sewilli. Największą świetność Marrakesz przeżywał za czasów panowania Al-Mansura, wnuka al-Mumina. Wzniesiono ufortyfikowaną kazbę, zbudowano qissariaty (kryte hale targowe), powstawały bogate rezydencje o dekoracyjnych fasadach, brukowano ulice, zakładano ogrody, kwitnące dzięki rozbudowanemu systemowi nawadniającemu. Piękny i dostojny Marrakesz w pełni oddawał potęgę państwa Almohadów.

Nie minęło nawet sto lat, a klęski w Andaluzji, kryzys władzy zakończony wojną domową, susza i plaga szarańczy oraz związany z nią głód połączony z epidemią dżumy znacznie uszczupliły siły imperium. Sytuację wykorzystało  berberyjskie plemię koczownicze Beni Merin, które odnosiło coraz większe sukcesy w walce o władzę nad Marokiem, zdobywając Meknes, Fez, Rabat, Salé i Anfę (Casablanka). W 1262 r. Merynidzi oblegli Marrakesz, czyniąc miasto swoim wasalem zobowiązanym do płacenia rocznego trybutu, jednak już siedem lat później pod wodzą Abu Jusufa Jakuba zdobyli miasto i włączyli je do swych posiadłości. Merynidzi przenieśli stolicę do Fezu, określanego wtedy mianem Białego Miasta. Marrakesz stracił rolę centrum administracyjnego, choć pozostał ośrodkiem rzemiosła i handlu. Pod panowaniem Merynidów pozostał przez niemal 200 lat, do 1465 r. gdy bezpotomnie zmarł ostatni władca z dynastii, sułtan Abdulhak II.

Na kilkadziesiąt następnych lat Marrakesz został włączony do terenów będących we władaniu emiratu Hintata, państwa utworzonego w górach Wysokiego Atlasu, znacznie jednak stracił na znaczeniu, wyludnił się i podupadł gospodarczo.

W 1525 r. rosnąca w siłę dynastia Saadytów bez większego wysiłku zajęła Czerwone Miasto, a ponad dwadzieścia lat później objęła swym panowaniem całe Maroko. Za Saadytów Marrakesz ponownie przejął funkcje stolicy dobrze prosperującego kraju i odzyskał pozycję węzła handlowego na szlaku karawan kursujących między Maghrebem a Afryką Subsaharyjską. Zadbano o rozwój rzemiosła – w dawnych zabudowaniach pałacu Almohadów sułtan Abdullah al-Ghalib umieścił fabrykę broni, założono centrum handlowe dla chrześcijan i mellah, dzielnicę żydowską. Za Saatydów powstał ogromny meczet el Muasin, wspaniałe grobowce władców, a za czasów panowania najwybitniejszego sułtana dynastii, Ahmada I al-Mansura, pałac el-Badi (Niezrównany), będący kopią grenadzkiej Alhambry. Koniec dobrej passy przyszedł wraz z epidemią dżumy, szalejąca w całym kraju przez dziesięć lat.  Opuszczone pola leżały odłogiem, doprowadzając do klęski głodu, administracja centralna przestała funkcjonować, upadł system podatkowy. Zaraza nie oszczędziła samego al-Mansura. Po jego śmierci rozgorzały walki o władzę między trzema synami, a miasto było wielokrotnie zdobywane i plądrowane. Dynastia ostatecznie straciła władzę w Marrakeszu w 1659 r.