Księga pszczoły. Oryginalny tekst w języku syryjskim przełożony z manuskryptów znajdujących się w Londynie, Oksfordzie oraz Monachium przez sir Ernesta Alfreda Thompsona Wallis Budge'a ebook

PRZEDMOWA DO WYDANIA ANGLOJĘZYCZNEGO Z 1886 ROKU

Na temat autora Księgi Pszczoły, biskupa Shelêmôn, bądź też Solomona wiadomo jest bardzo niewiele. Pochodził on z miasta Khilât, zwanego też Akhlât (położonego w Armenii, na zachodnim wybrzeżu jeziora Vân) i był z wyznania Nestorianinem. Około roku 1222 A.D. został on biskupem metropolitą al-Basra (miasta w al-`Irâk położonego na prawym brzegu połączonych rzek Tygrysu i Eufratu) i wiadomo, że w tym samym roku obecny był podczas wyświęcenia katolikosa, to jest patriarchy nestoriańskiego Sabr-îshô` (Nadzieja-w-Jezusie)1 (patrz: Assemânî, Bibl. Orient., t. II, s. 453, no. 75; Bar-hebraeus, Chron. Eccl., t. II, s. 371). WZbiorze Pism Świętych autorstwa Ebêd-yêshû, zwanego też Abd-îshô (sługa-Jezusa) wymieniany jest on, poza Księgą Pszczoły, również jako autor traktatu na temat postaci Nieba i Ziemi, rozmaitych krótkich dyskursów oraz modlitw (patrz: Assemânî, Bibl. Orient., t. III, cz. I, s. 309, gdzie znajduje się również obszerna analiza treści Księgi Pszczoły). Łacińskojęzyczny przekład Księgi Pszczoły wykonany przez dr J. M. Schoenfeldera wydany został w roku 1866 w Bambergu. Bazuje on na wyłącznie na manuskrypcie monachijskim i w wielu miejscach zawiera istotne błędy.

TekstKsięgi Pszczoły zawarty w poniższym wydaniu jest przekładem czterech manuskryptów oznaczonych odpowiednio literami A, B, C oraz D.

Manuskrypt A2 znajduje się w zbiorach biblioteki Królewskiego Towarzystwa Azjatyckiego Wielkiej Brytanii i Irlandii. Jest datowany na rok 1880 A.Gr. (1569 A.D.), zawiera 188 kart papierowych i jest formatu około 8 na 5 i ¾ cala. Na każdej stronie znajduje się jedna kolumna tekstu, składająca się na ogół z 25 linii. Rękopis ten jest miejscami mocno przebarwiony i uszkodzony przez wodę, za sprawą czego odczytanie niektórych jego fragmentów jest niemożliwe. Liczy sobie dwadzieścia jeden libr i wszystkie, poza ostatnimi dwiema, oznaczone są literami. Brakujące karty, licząc po kolejnych stronicach, to 6, 21, 49, 125, 166 oraz 172. Ponadto na wielu stronach brak jest jednej, dwóch, lub więcej linii. Księga napisana jest ręką dobrego Nestorianina i zawiera wiele samogłoskowych znaków diakrytycznych. Manuskrypt początkowo był własnością kapłana Wardâ, syna diakona Mojżesza, który piastował stanowisko przeora klasztoru Mâr Ezekiel. W późniejszych latach księga znalazła się w posiadaniu niejakiego Mâr Jana z Enzelli (okolice miasta Raszt, na południowym wybrzeżu Morza Kaspijskiego). W roku 1916 A.Gr. (1605 A.D.) została ona włączona do większego zbioru tekstów przez osobę, której imię zostało wymazane. Księga Pszczoły zajmuje w tym zbiorze strony od 26 a do 92 b, w kolofonie zaś widnieje następujący zapis: 

„Z pomocą naszego Pana i naszego Boga, ta oto Księga Pszczoły ukończona została szesnastego dnia miesiąca Tammuz w sobotę, która otwiera drogę niedzieli zwanej Nûsârdêl3 , roku 1880 podług rachuby czcigodnych Greków, rękoma grzesznego i uniżonego sługi Eliasza. Amen.” 

Manuskrypt B jest zapisany na papierze i znajduje się w British Museum pod numerem katalogowym 25 875. Patrz: „Katalogi…” Wrighta, s. 1064, no. DCCCCXXII, ff. 81 b - 158a. Jest napisany ręką dobrego Nestorianina, wraz ze znakami diakrytycznymi itd. Jest datowana na rok 2020 A.Gr. (1709 A.D.). W kolofonie znajduje się zapis:

„Księga ukończona została roku 2020 kalendarza Greków, w piątek dnia dwudziestego drugiego błogosławionego miesiąca Tammûz ręką marnego grzesznika, diakona Hômô z Alkôsh4 . Błagam cię o modlitwę za niego, dzięki której może on uzyskać łaskę bycia wraz z tymi, którym w dniu sądu ostatecznego okazane zostanie miłosierdzie, amen. I niech chwała będzie Jahwe, amen.

„Znamienity kapłan, a zarazem przepełniony czystością opiekun kościoła, ojciec Józef, syn zmarłego diakona Hormizda z Hôrdaphnê5 wiele wycierpiał i był bardzo uważny, aby księga ta mogła zostać napisana do końca: niech Chrystus przygotuje mu należne mu miejsce w Królestwie Niebieskim! Amen. Pisał ją dla świętego kościoła, który nazwę swą wziął od imienia Pani Naszej Maryi, czystej i dziewiczej matki, który to kościół znajduje się w błogosławionej i szczęśliwej miejscowości Hôrdaphnê leżącej w pobliżu miasta Amêdîa. Od teraz zatem i od tej pory księga ta staje się własnością (tego) kościoła i żaden człowiek nie będzie miał władzy wyniesienia jej z stamtąd, ani też dokonania żadnej innej haniebnej jej kradzieży, ani też oddania jej nikomu bez zgody wszystkich jej właścicieli, ani też użyczenia jej bez zwrócenia jej na miejsce jej przynależne. Każdy, kto któryś z tych czynów popełni niech będzie wygnany, przeklęty i znienawidzony przez słowo naszego Pana. I niech każde cielesne i bezcielesne stworzenie potwierdzi to słowami „takoż właśnie i amen”.

Sądząc ze sposobu, w jaki kończy się manuskrypt B, można przypuszczać iż rękopis, na podstawie którego go sporządzono był niekompletny, albo też, że pisarz Hômô nie zapisał w swoim dziele ostatniej karty manuskryptu, który sam kopiował. Przypuszczalnym tego powodem mógł być fakt, iż księga ta zawierała poglądy na temat przyszłości gatunku ludzkiego, które nie pokrywały się z poglądami pisarza.

Manuskrypt C znajduje się w posiadaniu Cesarskiej Biblioteki Monachijskiej i zawiera 146 kart papierowych formatu około 12 1/8 na 8 ¼ cala. Na każdej stronie znajdują się dwie kolumny po dwadzieścia cztery linie tekstu każda. Prawa kolumna zapisana jest w języku syryjskim, druga zaś w Kârshûnî, czyli języku arabskim zapisanym pismem syryjskim. Manuskrypt jest pięknie napisany na modłę nestoriańską i wszelkie znaki diakrytyczne zostały na jego kartach obficie rozmieszczone. Nagłówki wszystkich rozdziałów zapisane zostały w Estrangelâ6 . Ostatnie dwie lub trzy stronice zostały wyrwane i począwszy od strony 147 a znajduje się osiemnaście linii w języku Kârshûnî zapisanych inną ręką, które to linie zawierają ten sam tekst, który znaleźć można zapisany po arabsku w manuskrypcie B, s. 157 a, kolumna 2, wiersze 10-24.

W dolnej części wyklejki znajduje się pięć linijek tekstu w języku arabskim o następującej treści:

„Księga ta jest własnością kościoła Mâr Cyriacusa Męczennika w Batnâye7 . Diakon Piotr bar Saumô zakupił ją dla kościoła za swoje własne pieniądze, przeto stała się ona prawomocną własnością kościoła. Każdy, kto zabierze ją z niego bez zgody i wiedzy władz kościelnych, popełni grzech i zobowiązany zostanie do zwrotu księgi. Miało to miejsce siedemnastego miesiąca Âdhâr, Roku Pańskiego 1839 w warownym mieście Mosul.

W przedmowie do 2 części swojego przekładu tej księgi dr Schoenfelder ustala, iż manuskrypt ów pochodzi z czternastego wieku („ad saeculum decimum quatrum procul dubio pertinet”). Ja jednak nie mogę zgodzić się z tą hipotezą. Manuskrypt B, datowany na rok 2020 A.Gr. (1709 A.D.) napisany jest na papierze czerpanym i na każdej karcie zawiera filigran przedstawiający trzy półksiężyce o różnych rozmiarach oraz znak przypominający literę V:

Papier jest miękki i gruby. Manuskrypt C znajdujący się w Monachium jest napisany na papierze twardszym, ale zawiera dokładnie takie same filigrany, z tą jedną różnicą, że trzy półksiężyce znajdują się na jednej stronicy, zaś znak w kształcie litery V na sąsiedniej. Z tego też powodu dr E. Maunde Thompson opiekujący się manuskryptami w British Museum, który uprzejmie pozwolił mi czerpać z jego ogromnego doświadczenia w tej materii, twierdzi, iż papier na którym napisane zostały obydwa te manuskrypty został wykonany przez tego samego wytwórcę i mniej więcej w tym samym czasie8 . Jeżeli dodać do tego fakt, że style pisma w obydwu egzemplarzach księgi są niemal identyczne oraz że sygnatury libr, a także sposoby zdobienia są takie same, to będzie to wystarczający dowód na to, iż manuskrypt z Monachium wykonano raczej pod koniec siedemnastego lub na początku osiemnastego wieku, aniżeli w wieku czternastym9 .

Manuskrypt D znajduje się w posiadaniu oksfordzkiej Bodleian Library10 i zawiera 405 stronic papierowych formatu 8 5/8 na 6 ¼ cala. Na każdej stronicy znajduje się jedna kolumna składająca się z dwudziestu jeden linii tekstu zapisanego w Kârshûnî, czyli języku arabskim zapisanym pismem syryjskim. Rękopis napisany jest śmiałym, pięknym pismem, wszystkie zaś nagłówki rozdziałów, nazwy, imiona oraz znaki diakrytyczne oznaczone zostały czerwienią. Jest on datowany na piątek, 28 dnia miesiąca Ab, roku 1895 A.Gr. (1584 A.D.) i został spisany przez Piotra, syna Jakuba.

Arabskojęzyczna wersjaKsięgi Pszczoły zawarta w tym manuskrypcie odnosi się do oryginalnego dzieła w sposób niekiedy bardzo luźny. Pisarz często powtarza się i okazjonalnie tłumaczy te same zdania dwukrotnie, choć używa do tego celu innych wyrażeń, tak jak gdyby chciał się upewnić, że oddał w pełni to, co uważa za właściwy sens syryjskiego oryginału. Dodaje też akapity, które nie mają swoich odpowiedników w trzech kopiach Księgi Pszczoły w języku syryjskim, do których miałem dostęp. W celu poparcia słów Solomona z Basry cytuje on często również wycinki ze Starego i Nowego Testamentu. Kolejność rozdziałów jest inna, a ponadto w arabskojęzycznej wersji Księgi Pszczoły znaleźć można też osobne tytuły poszczególnych wycinków na które zostały podzielone poszczególne rozdziały. Manuskrypt ten ma ogromne znaczenie dla studiujących Księgę Pszczoły, ponieważ zawiera on ostatni rozdział w kompletnym i nienaruszonym stanie. Nie jest tak niestety w przypadku dwujęzycznego manuskryptu z Monachium, ani też kopii znajdującej się w Paryżu11 .

Assemânî w swoim dziele „Bibl. Orient.”, t. III, cz. I, s. 310, przyp. 4 pisze, iż w Bibliotece Watykańskiej znajdują się dwa egzemplarze Księgi Pszczoły i opisuje je w swojej wielkiej pracy MSS. Codicum Bibliothecae Apostol. Vatic. Catalogus, t. III, nos. CLXXVI oraz CLXXVII. Drugi z tych egzemplarzy jest niekompletny i zawiera zaledwie czterdzieści rozdziałów (patrz: Bibl. Orient., t. II, s. 488, no. IX), pierwszy jednak jest kompletny (patrz: Bibl. Orient., t. I, s. 576, no. XVII). Według notatki na ostatniej stronie został on ukończony w środę, 14 dnia miesiąca Shebât, roku 1187 Aleksandra, syna Nectanebusa12 , co Assemânî poprawia na rok 1787 (1476 A.D.). Imię pisarza brzmi Gabriel, pisze zaś on tę księgę dla „kapłana Jana, syna kapłana Jonasza” (Yaunân), mieszkającego w miejscowości ### leżącej w pobliżu miasta Baz (patrz: Hoffman, Auszüge aus syr. Akten pers. Martyrer, s. 204-205). W późniejszym okresie manuskrypt należał do kościoła Mâr Cyriacus w miejscowości Sâlekh, w okolicach Barwar (patrz: Hofmann, dz. cyt., s. 193, 204).

Mój przekład tego dzieła ma w swoim założeniu być jak najbardziej dokładny i, mam nadzieję, okaże się on być bardziej poprawny w niektórych miejscach, aniżeli przekład dr Schoenfeldera. Krótkie komentarze, jakie zdarzyło mi się umieścić w tekście pojawiają się tylko tam, gdzie uznałem je za absolutnie konieczne. Kilka syryjskich słów, które są nieobecne, bądź też nie zostały wystarczająco dobrze opisane na łamach Leksykonu Castella-Michaelisa zostały zebrane „Glosariuszu” opracowanym na planie tego, jaki znajduje się w opracowaniu „Kal¯ilah i Dimnah” Wrighta. Spis rzeczy zapewne okaże się być użyteczny dla angielskiego czytelnika. {Glosariusz oraz spis rzeczy nie wchodzą w skład tego wydania.}

Chciałem gorąco podziękować panu E. B. Nicholsonowi, doktorowi A. Neubauerowi z Bodleian Library, władzom Cesarskiej Biblioteki Monachijskiej oraz na koniec W. S. W. Vauxowi, sekretarzowi Królewskiego Towarzystwa Azjatyckiego za wypożyczenie mi manuskryptu Księgi Pszczoły, który zachował się w księgozbiorze Towarzystwa. Profesor Wright zredagował arabskojęzyczne fragmenty Księgi Pszczoły, a także sprawdził wszystkie strony gotowego wydania od pierwszej aż do ostatniej strony. Ponadto zawdzięczam mu ogromną pomoc w zakresie ogólnym oraz wiele cennych rad, które pomogły mi podczas pracy. Jemu to dedykuję tę książkę, jako wyraz wdzięczności za uprzejmość okazywaną mi w ciągu minionych dziewięciu lat.

E. A. WALLIS BUDGE

LONDYN, 23 października 1886.

KSIĘGA PSZCZOŁY

Ufając w moc Pana Naszego Jezusa Chrystusa, rozpoczynamy spisywanie owej księgi skrawki wiedzy gromadzącej, Księgą Pszczoły zwanej, która napisana została przez świętego człowieka Bożego, Mâr Solomona, metropolitę Perath-Maishân13 , to jest Bassorah (al-Basrah), jednego z oddanych sług Jego. O Panie, w miłosierdziu Twym wspomagaj mnie. Amen.

Apologia przede wszystkim

„Nie dzieci rodzicom winny gromadzić majętności, lecz rodzice dzieciom,” prawi pobłogosławiony Paweł14 . Z tego też powodu obowiązani jesteśmy spłacić dług tej miłości, o bracie nasz ukochany i oparciu starości naszej, święty człowieku Boży, Mâr Narses15 , biskupie Khônî-Shâbôr Bêth-Wâzik16 . Pamiętamy troskę twą o nas i oddanie twe dla sprawy naszej, któreś okazywał z miłości żarliwej i pokory tej samej, jaką miał w sobie Chrystus Pan. Gdy zaś przepełnieni miłością do siebie nawzajem spotykaliśmy się, tyś przyzwyczajony był do zadawania pytań i do czerpania wiedzy na temat wszelakich rzeczy, jakie Bóg uczynił wymierzając Swoją sprawiedliwość na tym materialnym świecie, a także tych wszelakich, jakie uczyni w świecie świetlistym. Lecz ponieważ ułomni byliśmy i w słowach niepewni mówiliśmy po części, nie potrafiliśmy powiedzieć Ci w pełni o wszystkich pożytecznych rzeczach, które słusznie powiedzieć winniśmy, boś ty nas o nie zapytywał. I z tego powodu nie mogliśmy pełnego pożytku zyskać z dysput nad Księgami Świętymi. Od tamtego czasu, z woli Pana oddaliliśmy się od siebie i dostrzegliśmy znak wieku podeszłego, który zwiastunem jest śmierci, jak pojawił się przed nami. I weszliśmy w wiek podeszły, w lata, które dobre się dla nas okazały, gdyż przyniosły językowi naszemu giętkość trzciny, a wargi nasze tuszem wypełniły, byśmy Tobie zwięźle opowiedzieć mogli o Boskich wyrokach w obydwu tych światach. I patrz oto, zgromadzone zostały przez nas, zebrane razem i połączone ze sobą rozdziały i wyrywki powiązane z całym uniwersum z ogrodu Ksiąg Świętych, a także okruchy Ojców naszych i Doktorów. Jako fundament gmachu naszego ułożyliśmy tutaj początki stworzenia świata tego, a sklepieniem uczynimy świata tego koniec, który ma nadejść. Nazwaliśmy księgę tę Księgą Pszczoły, albowiem zebraliśmy nektar z kwiecia obydwu Testamentów oraz kwiaty Ksiąg Świętych i złożyliśmy je razem dla twego pożytku. Podobna jest przeto ona pszczole zwyczajnej, co na przejrzystych skrzydłach lata dookoła, unosząc się lekko nad różnobarwnymi kwiatami i nurza w bukietach zapachów wszelakich, wybierając i gromadząc z nich wszystkich te materiały, które niezbędne jej są do budowy dzieła jej żywota. I gdy zbierze już ona z kwiatów wszystkie surowce, podnosi je ona sama na nogach swoich i przenosi do domu swojego, czyniąc z nich podstawę budowli swojej na fundamencie z wosku stawianej. Wtenczas zbiera ona w ustach swoich krople rosy niebiańskiej, zebranej z płatków kwiatów wiosennych, znosi je i wkłada je do owych komórek. I wije ona z tego plastry miodu, dla pożytku ludzkiego i jej własnego pożywienia: Podobnie my sami niedołężnie ociosaliśmy kamienie słów cielesnych oderwane od skał Pism w Starym Testamencie zawartych i złożyliśmy je razem jako fundament gmachu prawa duchowego. I tak jak pszczoła nosi woskową substancję na własnych odnóżach ze uwagi na jej nikczemność i brak smaku, miód zaś w ustach z uwagi na słodycz i wartość jego, tak samo też my złożyliśmy prawo cielesne u dołu jako podłoże i fundament, z duchowego zaś prawa uczyniliśmy strop i dach gmachu, jakim jest owa wieża duchowa. I tak, jak ogrodnik znakomity i opiekun sadu krąży wśród swoich ogrodów w poszukiwaniu najlepszych owoców i chroni je od chwastów oraz złych pędów i sadzi je na swoim własnym poletku. W taki sam też sposób my udaliśmy się do ogrodu Ksiąg Bożych i wyplewiliśmy je z gałęzi oraz chwastów, aby posadzić je w ziemi tej księgi dla twej pociechy i korzyści. Gdy więc ty, o Bracie nasz, odnajdziesz siebie pośród tych roślin, pozostaw te, które uznasz za mdłe i bez smaku. Pozostaw je dla twych towarzyszy, gdyż innym mogą się one okazać bardziej odpowiednie (aniżeli tobie). Te jednak, które słodkie ci się wydadzą i które podniebienie rozumienia twego osłodzą, tymi się karm i głód swój zaspokajaj. Jeżeli jednak z powodu ich braku nie wypełnią cię one, szukaj dalej dążąc do ich korzeni, wśród których swój głód do końca zaspokoisz. Wiedz też, o Bracie, że w miłości nie ma lęku17 , w wolności mówienia zaś nie ma grozy. Nie ważmy się też na tak wielką pochopność i nie zagłębiajmy się w sprawy, które wykraczają poza nasze proste rozumienie, dopóki nie znajdziemy oparcia w twej niepokalanej miłości. Albowiem, wedle słów jednego z objawionych18 „gdy miód znajdziesz, jedz (tylko) tyle, ile ci trzeba, gdyż jeśli objesz się nim, zwomitujesz”19 . Znaczy to, że nie należy wsłuchiwać się (zbyt uważnie) w Słowo Boże.

Lista rozdziałów tej księgi

I. O wiecznym zamyśle Boga w odniesieniu do stworzenia świata.

II. O stworzeniu w ciszy siedmiu natur (substancji).

III. O ziemi, wodzie, powietrzu i ogniu.

IV. O niebie.

V. O aniołach.

VI. O ciemności.

VII. O rozlewającym się (wszechokalającym) świetle.

VIII. O sklepieniu niebieskim.

IX. O stworzeniu drzew i roślin oraz o stworzeniu mórz i rzek.

X. O stworzeniu ciał niebieskich.

XI. O stworzeniu potworów morskich, ryb, ptactwa skrzydlatego oraz o gadzinach morza zamieszkujących.

XII. O stworzeniu potworów i zwierząt lądowych.

XIII. O uformowaniu Adama.

XIV. O stworzeniu Ewy.

XV. O raju.

XVI. O grzechu Adama.

XVII. O wygnaniu Adama i Ewy z Raju.

XVIII. O poznaniu Ewy przez Adama.

XIX. O odkryciu instrumentów do pracy z żelazem służących.

XX. O Noem i Potopie.

XXI. O Melchizedeku.

XXII. O pokoleniach Noego i o tym, jak z trzech synów wytrysnęły siedemdziesiąt dwa rody.

XXIII. O kolejnych pokoleniach od Potopu, aż do dnia dzisiejszego.

XXIV. O budowie Wieży.

XXV. O Abrahamie.

XXVI. O próbie Hioba.

XXVII. O błogosławieństwie, jakiego Izaak udzielił Jakubowi.

XXVIII. O Józefie.

XXIX. O Mojżeszu i dzieciach Izraela.

XXX. O lasce Mojżesza.

XXXI. O Jozuem, synu Nuna, Sędziach i krótkie napomnienie o królach dzieci Izraela.

XXXII. O śmierci proroków, jak umarli i (gdzie) zostali pochowani.

XXXIII. O boskim rozdzieleniu zapisanym w Nowym Testamencie i genealogii Chrystusa.

XXXIV. O ukazaniu się anioła Jônâchîrowi (Joachimowi) i zapowiedzi narodzin Maryi.

XXXV. O ukazaniu się Gabriela Maryi i zapowiedzi urodzenia przez nią Pana naszego.

XXXVI. O narodzinach Pana naszego z ciała i krwi.

XXXVII. O proroctwie Zarâdôszta, to jest skryby Barucha.

XXXVIII. O gwieździe, która ukazała się na wschodzie w dniu narodzin Pana naszego.

XXXIX. O przybyciu Magów z Persji i rzezi niewiniątek.

XL. O ucieczce Pana naszego do Egiptu.

XLI. O Janie Chrzcicielu i ochrzczeniu przez niego Pana naszego.

XLII. O poście Pana naszego i Jego zmaganiu z Szatanem.

XLIII. O Wieczerzy Paschalnej Pana naszego.

XLIV. O męce Pana naszego.

XLV. O zmartwychwstaniu Pana naszego.

XLVI. O wniebowstąpieniu Pana naszego.

XLVII. O zesłaniu Ducha Świętego na Apostołów zebranych w wieczerniku.

XLVIII. O nauczaniu Apostołów, ich śmierci i miejscu (pochówku) każdego z nich.

XLIX. Imiona dwunastu Apostołów i siedemdziesięciu (Uczniów), jednego po drugim uporządkowane wedle (jego) ważności.

L. O sprawach pomniejszych: tych Apostołach, którzy zawarli śluby małżeńskie itd.

LI. Imiona Patriarchów ze Wschodu i miejsca, w których zostali oni pochowani20 .

LII. Imiona królów, którzy władali światem od Potopu do dnia obecnego oraz (zebrane) lata, w jakich każdy z nich rządził. Imiona królów Medów i Egipcjan. Imiona siedemdziesięciu starców, którzy sprowadzili Pisma i przetłumaczyli je. Imiona cesarzy Rzymu i królów Persji.

LIII. O końcu czasów i przeobrażeniu królestw. Z księgi Metodego, biskupa Rzymu.

LIV. O Gogu i Magogu uwięzionych na Północy.

LV. O nadejściu Antychrysta, syna całkowitej zagłady.

LVI. O śmierci i oddzieleniu duszy od ciała.

LVII. O powstaniu z martwych i wskrzeszeniu wszystkich, o końcu świata materialnego i początku nowego świata.

LVIII. O sposobie, w jaki ludzie powstaną w dniu zmartwychwstania.

LIX. O radości sprawiedliwych, męce grzeszników i tym, w jaki sposób będą oni tam przebywali.

LX. O demonach i grzesznikach w Gehennie, dokąd trafią oni po ukaraniu i będą cierpieć i otrzymają swoje wyroki, o tym, czy dostąpią oni łaski, czy też nie. A także o tym, jeżeli dostąpią łaski, to kiedy się to stanie.

ROZDZIAŁ I21 O wiecznym zamyśle Boga w odniesieniu do stworzenia świata

Słusznym jest dla nas przyjęcie na potrzeby dysput naszych słów pochodzących z Pism Świętych, tak abyśmy nie zbłądzili z prostych ścieżek drogi prawdy. Czcigodny Dawid powiada: „Panie, Ty dla nas byłeś ucieczką z pokolenia na pokolenie zanim góry narodziły się w bólach22 .” Dawid, harfista Ducha, pokazuje w ten sposób, że choć był kiedyś początek, gdy ulepiono Adama i uczyniono wszelkie inne stworzenie, to w umyśle Boga nie ma początku. Nie do pomyślenia jest zatem, że myśl Boga na temat wszystkiego pojawiła się mu nową z dnia na dzień, ani też że zamysł Stworzenia był w umyśle Boga zaplanowany od nowa: wszystko bowiem, co On stworzył i ma zamiar stworzyć, nawet ten wspaniały świat, który dopiero ma nadejść, było zaplanowane od zawsze w niezmiennym umyśle Boga. I tak, jako dziecię w łonie swojej matki nie zna tej, która go nosi, ani też nie jest świadome swojego ojca, który po Bogu przyczyną jest jego powstania. Takoż i Adam, będąc w umyśle Stwórcy nie znał Go. Kiedy zaś został stworzony i dostrzegł siebie, jako istotę stworzoną, zachował tę wiedzę jedynie przez sześć godzin23 , kiedy to przyszedł dla niego czas przemiany z wiedzy w niewiedzę i z dobra w zło. Toteż gdy Opatrzność Boża zapragnęła stworzyć świat, ulepienie Adama było pierwszym zamysłem i planem w umyśle Boga, a wtenczas dopiero (innych) stworzeń. Jak rzekł Dawid, „zanim góry narodziły się w bólach.” W związku z tym Adam jest starszy od (reszty) stworzenia w odniesieniu do jego poczęcia, (inne) stworzenia zaś starsze są niż Adam w odniesieniu do ich narodzin i uformowania. I podczas gdy Bóg uczynił całe stworzenie w milczeniu i przez słowo, to wyprowadził On Adama ze Swej myśli i ulepił go Swymi świętymi dłońmi i tchnął w jego nozdrza tchnienie życia, wskutek czego stał się Adam istotą żywą24 , a Bóg dał mu zdolność rozróżniania między dobrem a złem. Gdy spostrzegł on i rozpoznał swego Stwórcę, wówczas Bóg zaistniał i począł się w umyśle człowieka. I tak człowiek stał się świątynią Boga, stwórcy swego, jak jest to napisane, „Czyż nie wiecie, żeście świątynią Boga i że Duch Boży mieszka w was25 ?” I ponownie, „Zamieszkam z nimi i będę chodził wśród nich26 .” 

ROZDZIAŁ II27 O stworzeniu w ciszy siedmiu natur (substancji)

Gdy Bóg w miłosierdziu Swoim chcąc dać poznać całą moc Jego i mądrość Jego, na samym początku, wieczorem dnia pierwszego, jakim była niedziela, stworzył On siedem natur (substancji) w ciszy, bez głosu. A ponieważ nie było jeszcze nikogo, kto mógłby usłyszeć dźwięk jakikolwiek, mądrze postąpił On tworząc je w ciszy, tak, iż nie musiał on czynić nic zbytecznie. Zapragnął On jednak - i wtenczas niebo, ziemia, woda, powietrze, ogień, a także aniołowie i ciemność pojawiły się z nicości.

ROZDZIAŁ III28 O ziemi, wodzie, powietrzu i ogniu

Ziemia była tôh we-bôh29 , to jest bezładem i pustkowiem, umieszczonym pośród bezmiaru wód. Wody były ponad nią, a ponad wodami było powietrze, a ponad powietrzem był ogień. Ziemia jest ze swej natury zimna i sucha. Suchy ląd objawił się dnia trzeciego, kiedy stworzone zostały drzewa i rośliny, wody zaś rozdzielone więc zostały dnia drugiego, kiedy stworzony z nich został firmament niebieski. Woda jest ze swej natury zimna i wilgotna. O tymże „duchu, co unosił się nad wodami30 ”, pewni ludzie w ignorancji swojej wyobrazili sobie, że był to Duch Święty31 , podczas gdy inni poprawniej pomyśleli, że to musiało być powietrze (nasze). Powietrze jest ze swej natury gorące i wilgotne. Ogień działał w górnym eterze, ponad powietrzem. Miał on jedynie żar, ale nie miał światła aż do dnia czwartego, kiedy to zostały stworzone ciała niebieskie: opiszemy to w rozdziale o ciałach niebieskich (rozdz. X). Ogień jest ze swej natury gorący i suchy.

ROZDZIAŁ IV32 O Niebie

Niebo jest niczym dach dla świata materialnego, dla nowego zaś świata będzie niczym posadzka. Jest ze swej natury błyszczące i chwalebne oraz jest miejscem zamieszkania swoich niewidzialnych gospodarzy. Gdy Bóg rozpostarł owo sklepienie, umieścił On nad nim trzecią część wód, nad nimi zaś niebo ze światła i ciał niebieskich. Stąd też ludzie mówią „niebo i niebiosa najwyższe33 ”, gdyż zarówno firmament niebieski, jak i wody ponad nim nazywamy „niebem”. Niektórzy sądzą, iż słowa „Chwalcie Go, nieba najwyższe i wody, co są ponad niebem34 ” mówią o aniołach niebieskich i miłości Pana naszego, jednakże ani Kościół, ani prawosławni nauczyciele nie przyjmują tego.

ROZDZIAŁ V35 O Aniołach36