Patrząc na ludzi z perspektywy historycznej, musimy wykazacć się duzżą

delikatnosćcią. Temu, zże kwakrzy roćzżnią się od protestantoćw w wazżnych

sprawach, związanych z religią, nie mozżna zaprzeczycć. Mimo tego, zże są

odszczepienćcami względem protestantoćw, traktujemy ich z duzżą tolerancją. Nie

jest naszą sprawą zastanawianie się, czy podobne do tych, jakie wyznają

kwakrzy, istniały w czasach pierwszego chrzesćcijanćstwa. Bycć mozże -w pewnych

aspektach- nie mają z nimi związku, ale pisacć musimy o tym, co znamy; nie zasć

tym, czego się domysćlamy. To, zże poglądy kwakroćw traktowane były przez częsćcć

pisarzy z wielką pogardą, nie ulega wątpliwosćci; a to, zże nie zasługują na to, by

odnosicć się donć w ten sposoćb, jest roćwnie pewne. Nazwa kwakrzy nadana im

została jako wyrzut; a wzięła się z tego, zże kiedy głosili, ich ciałem targały

konwulsje1, ktoćre sami odbierali jako oznakę bozżego namaszczenia. Dociekanie,

czy to, czy poglądy owej grupy są zgodne z ewangelią, nie jest naszym obecnym

zadaniem; niemniej jest jasne, zże ich pierwszy przywoćdca był człowiekiem o

nieznanym pochodzeniu. Swoją pierwszą pracę podjął w Leicestershire, około

roku 1624. Moćwiąc o tym człowieku, moje własne odczucia wobec niego

zmuszony jestem odziacć w historyczne szaty i dołączycć oćw opis do tego, ktoćry

pozostawiło samo Towarzystwo Przyjacioł. W ten sposoćb będę w stanie

wyczerpacć oćw temat.

Rodzice Grzegorza Foxe3 byli ludzćmi uczciwymi i szanowanymi i wychowali go w

religii ich kraju. Foxe był od dziecinćstwa człowiekiem religijnym; cichy, pełen

solidnosćci i zdolnosćci do obserwacji, ktoćra była czymsć niezwykłym w jego wieku.

Miał ponadto duzże duchowe rozeznanie. Wychowywano go na zarządcę majątku;

miał zajmowacć się sprawami wsi. Czymsć, co podobało mu się szczegoćlnie, było

samotnicze zajęcie pasterza. Pasowało ono w szczegoćlny sposoćb do jego

umysłowosćci; dobrze wspoćłgrało z jego niewinnosćcią i samotniczymi

skłonnosćciami; stanowiło takzże symboliczną zapowiedzć jego poćzćniejszej słuzżby.

W roku 1646. całkowicie porzucił Kosćcioćł narodowy, w tradycji ktoćrego się

wychował. Rok 1647. upłynął pod znakiem pielgrzymki do Derbyshare i

Nottinghamshire. Celem było nie odwiedzenie konkretnych miejsc, ale samotne,

nieco bezcelowe błądzenie po miastach i wsiach, do ktoćrych akurat zaniosły go

nogi. Dużo pościł -donosił Swell- i wędrował często w miejscach odludnych: jedyną

jego towarzyszką była Biblia. Odwiedzał największych pustelników najbardziej

religijnych ludzi z tych stron. - obwieszcza Penn. Niektórzy spośród nich, zupełnie

jak dawniej Zachariasz, Anna i Symeon, dzień i noc czekali na to, aż Bóg pocieszy

Izrael. Do owych ludzi był posłany i takich szukał w krajach sąsiednich. Przebywał

posćroćd nich do czasu, w ktoćrym Boćg dał mu obowiązki wazżniejsze, do ktoćrych

musiał dojrzecć. W owym czasie -przykładnie cichy- nauczał, proćbując wyleczycć

ich z samolubnych ambicji; składając sćwiadectwo i rozprawiając na temat

Chrystusa, ktoćry jest w nas i zachęcając, by czekali cierpliwie i wskutek tego byli

w stanie poczucć moc bozżą i by ona mogła rozgorzecć w ich sercach. By ich wiedza

na temat Boga mogła stacć się mocą nieskonćczonego zżycia, ktoćre mozżna znalezćcć w

sćwietle, ktoćre objawiło się w postaci człowieka, poniewazż Słowo było zżyciem i

owo zżycie jest sćwiatłosćcią, zesłaną ludziom. ŻŻycie w Słowie; sćwiatło w człowieku;

i zżycie, ktoćre roćwniezż w człowieku się znajduje, jesćli tylko jest on mu posłuszny.

Dzieci sćwiatła zżyją zżyciem Słowa, przez ktoćre Słowo łączy ich znowu z Bogiem.

Jest to własćnie nowe narodzenie4, bez ktoćrego nikt nie mozże ujrzecć Kroćlestwa

Bozżego. Kazżdy, ktoćry donć wchodzi, jest większy od Jana Chrzciciela5, poniewazż

jego czasy były czasem, w ktoćrym konćczył się tradycyjny legalizm, a sam Jan był

człowiekiem, ktoćry zapowiadał czasy ewangelii, czyli czas Kroćlestwa. W stronach

tych odbyło się kilka zebranć. W ten sposoćb minęło parę lat. W roku 1652. miał

objawienie wielkiej pracy, jaką Bóg podejmuje na ziemi. Jego zadaniem było

rozpoczęcie publicznej działalności, która by ową pracę otwierała. Żostał

skierowany na poćłnoc i w każdym miejscu, na które przybył- jeśli nie przed samym

przybyciem, wiedział, jakie Bóg wyznacza mu zadanie. Bóg był tym, który go

prowadził. Wielu ludzi nawroćcił na swe wierzenia, i wielu pobozżnych ludzi

dołączyło donć, by wspoćlnie oddacć się powierzonej mu przez Boga pracy. Ludzie

ci szczegoćlnie często odwiedzali zgromadzenia publiczne, by uczycć, gromicć i

dodawacć odwagi ludziom.

Czasem mozżna było ich widziecć na rynkach; festynach, na ulicach i przy drogach,

jak wzywali ludzi do pokuty i powrotu do Boga, zarówno sercem, jak i językiem.

Naprowadzali ludzi do znalezienia prawdy, jakim jest Chrystus w nich; by mogli

zobaczyć i rozeznać swe drogi i zacząć powstrzymywać się od zła, które

dotychczas było ich udziałem, zamiast niego wybierając pełnienie woli bożej.

Jesćli chodzi o pracę, do ktoćrej czuli się powołani, znalazło się jej wielu wrogoćw.

Kwakrzy byli często zakuwani w dyby, kamienowani, bici, chłostani; wtrącani do

więzienć; mimo tego, zże byli uczciwymi ludzćmi, ktoćrzy cieszyli się dobrą opinią.

Opusćcili oni swe zżony, dzieci, domy i pola, by wzywacć ludzi do pokuty6.

Przesćladowanie nie ochłodziło jednak ich zapału, ale go wzmogło i w owym

czasie nawroćcili wiele ludzi; pomiędzy ktoćrymi znajdowało się kilku urzędnikoćw

i inni wyzżej postawieni ludzie. Uznawali, zże Boćg zabronił im przed kimkolwiek

się kłaniacć- niezalezżnie od tego, kim byłby oćw człowiek- sćciągając z głoćw

kapelusz; i zże nakazał im zwracacć się na ty do wszystkich bez roćzżnicy ludzi.

Niechętnie moćwili oni ludziom dzień dobry lub dobranoc, nie chcieli tezż przed

nikim zginacć kolana- nawet, jesćli byłby to największy autorytet. Żaroćwno

kobiety, jak i męzżczyzćni chodzili w prostym odzieniu pozbawionym ozdoćb, ktoćre

znacznie roćzżniło się od ubioroćw, jakie były powszechnie noszone w owym czasie.

Ani nie przyjmowali, ani nie nadawali oni tytułoćw, będących oznaką społecznego

prestizżu; nie nazywali tezż zżadnego sposćroćd ludzi mistrzem7. By obronicć owe

szczegoćlne zwyczaje, cytowali fragmenty Pisma, takie jak na przykład:

Wcale nie przysięgajcie.

Jak możecie uwierzyć, skoro od siebie wzajemnie odbieracie chwałę, a nie szukacie

chwały, która pochodzi od samego Boga?

Podstawą ich religii było wewnętrzne sćwiatło i prowadzenie, jakie pochodzi od

Ducha SŚwiętego. W roku 1654. w domu Roberta Dinga na Wallinstreet, odbyło

się pierwsze, osobne spotkanie ruchu. W owym czasie bowiem kwakroćw mozżna

było spotkacć we wszystkich częsćciach kroćlestwa. W wielu miejscach

organizowano ich spotkania i zgromadzenia, a terenem, na ktoćrym występowali

szczegoćlnie licznie, było hrabstwo Lacanshire i jego okolice. Mimo bujnego

rozwoju ruchu, kwakrom towarzyszyły przesćladowania rozżnego typu.