Ksiądz Marek Jandołowicz, cudotwórca i prorok konfederacji barskiej. Szkic historyczny. ebook

Ksiądz MarekJandołowicz,

cudotwórca i prorok konfederacji barskiej

SZKIC HISTORYCZNY

Władysław Smoleński, Marek Jandołowicz,

Adam Mickiewicz, Juliusz Słowacki, Józef Wybicki

Armoryka

Sandomierz

Projekt okładki: Juliusz Susak

Tekst wg edycji z roku 1886.

Zachowano oryginalną pisownię.

© Wydawnictwo Armoryka

Wydawnictwo Armoryka

ul. Krucza 16

27-600 Sandomierz

http://www.armoryka.pl/

ISBN 978-83-7950-785-6

KSIĄDZ MAREK, CUDOTWÓRCA I PROROK KONFEDERACJI BARSKIEJ. SZKIC HISTORYCZNY.

Gdybym dziś go widział, szanowałbym go jako dobrego Polaka i gorliwego obywatela; jeżeli wówczas równie z drugimi czciłem w nim kandydata do kanonizacyi, — było winą czasów.

Wybicki.

 Legendowa w epizodach szczególnych konfederacya barska wydała bohatera, który w postaci swojéj ogniskuje treść pamiętnych szlachty polskiéj porywów i dokładny ówczesnych jéj usposobień stanowi wyraz. Przejęty aspiracyami działaczów z r. 1768 i czynny w ich pracy biorący udział, był ów bohater osobistością konkretną; tyle jednak fantazya i uczucia narodu narzuciły na niego tajemniczych osłon i barw cudownych, że już w oczach współczesnych stał się niemal legendą. Idealizowanie osobistości konkretnych lub nawet stwarzanie reprezentujących panujący kierunek mytów podczas uniesień gorętszych stanowi fakt zwykły; nie innego téż procesu psychicznego szlachty polskiéj wytworem jest cudotwórca ksiądz Marek, jak greccy i rzymscy heroje, jak z doby nowszéj Arnold Winkelried, Joanna d’Arc itp. Postaci takie są krystalizacyą panujących w danéj chwili kierunków moralnych i rzetelny ducha czasu stanowią pomnik; wyczynienie zaś z fantastycznych akcesoryi konkretu i wyjaśnienie genezy bohatera do oświetlenia wieku, twórczości i charakteru narodu pożytecznym być powinno przyczynkiem.

 Fundament legendy o księdzu Marku stanowi wyrażone w przytoczonych obficie faktach przeświadczenie narodu, że był cudotwórcą-prorokiem. Nie zdobyła się fantazya ojców z ośmnastego wieku na skończoną, kwiatami cudowności wonną o bohaterze opowieść; nie wysilała się nad wcieleniem panujących wyobrażeń w organicznie stworzony ponzysł poetyczny, lecz poprzestała na samém podaniu pozbawionych twórczéj kompozycyi, uszczkniętych z wiary w cudotwórstwo wydarzeń. Cykl ich otwiera przypisywana księdzu Markowi przepowiednia koliszczyzny i oblężenia Częstochowy za konfederacyi barskiéj; za przepowiednią zaś ową snuje się szereg cudów i proroctw.

Profecie pobożnego Marka karmelity, które spiritu divina zamiast kazania napisał, a potym za radą starszych, zaprzysiągłszy, in publicum wydał tenoris sequentis.

Dotąd jest berło polskie niekwitnące,

Dotąd nie będzie wstępne, władające;

Ale jak tylko na wstępnym zostanie,

Drgną strachem schyzma, lutry i poganie.

Pierwsi dwaj swojéj krnąbrności przypłacą,

A drudzy prawo wraz z państwem utracą;

Kościół na skale stanie się wspaniały,

Dwój głowny kolos zamieni się w biały,

Natenczas, pielgrzym, wielkie swoje śluby

Złożę przy grobie, trybut sobie luby,

Niewolnik wolny ujdzie bez okupu,

Strzelec pozbędzie łakomego łupu,

Rosa naturę chłód w ciepło zamieni,

Kogut z chytrości jak wąż się wyleni,

Tak nasze runą znowu swoje wieki (?)

Wieść opowiada czas już niedaleki,

Ale ty Polska po czasu niewiele

Miecz krwie niewinnéj obficie wyleje;

Wiele niewinnych marnie zginie braci,

Wstyd poświęcony Bogu panna straci,

Kapłan z ofiarą przy ołtarzu lęże,

W toż licho mnicha z zakonnikiem sprzęże,

Cna góra, złotym otoczona kołem,

Niech ufa w Bogu, nisko bije czołem,

Bo, wiem, najbliższą będzie strasznéj burzy,

Dym ją zarównie z innemi okurzy.

Kościoły z ozdób swych zdarte zostaną.

Dni zgoła wszystkie płaczliwością staną;

Lecz się Najwyższy swéj krzywdy użali,

Na nich się samych to nieszczęście zwali.

Lecz czyń twojemu wczesne dzięki Bogu,

Bo on Im przytrze wyniosłego rogu;

A ty jak Phoenix z popiołu powstaniesz

I cnéj Europy ozdobą się staniesz

[Z księgi rękopiśmiennéj w posiadaniu adwokata L. Méyeta. Treść Wieszczby pochodzącéj według jednych rękopisów z r. 1763, według innych z r. 1765, a przypominającéj Profecie, podaje Wojcicki (Cmentarz powąskowski, III, dodatków str. IV)].

 Obiecywał ksiądz Marek konfederacyi — powiada Kitowicz [Pamiętniki do pan. Augusta III i pierwszych lat St. Aug, Poznań, 1840. II, str. 9 i 10], pomyślny skutek i rzetelność przepowiedni swoich stwierdzał cudami; „na dowód... pioruny i grzmoty, jako niegdyś Samuel prorok, z nieba sprowadzał”. Podczas oblężenia Baru, gdy puszkarz pierwszéj bateryi rosyjskiéj lont do zapału przyłożył, patrzący na to z wału ksiądz Marek krzyż zrobił w powietrzu i armata rozerwaną została od wystrzału na sztuki. [Rulhiére, Histoire de l'anarchie de Pologne. Paris, 1807. III, 90]. Cudotwórstwo księdza i w Rosyanach budziło wrażenie. Gdy wziętego do niewoli kazali jenerałowie rosyjscy zabić, — uderzeni świętobliwością postawy karmelity żołnierze nie posłuchali rozkazów, lecz, do nóg mu padłszy, o błogosławieństwo prosili i proroctw słuchali. [Rulhiére l. c. III. 91]. Działał cuda ksiądz Marek nietylko śród zdarzeń natury publicznéj, lecz i w życiu potoczném. Odgaduje treść rozmowy grzesznéj, prowadzonéj przez panienki na odległéj przechadzce; niemocą rąk dotyka mężczyzn, którzy powątpiewali o świątobliwości jego i wziąć go chcieli za przedmiot żartu; śród uczty wywołuje pioruny i grzmoty. [Wójcicki l. c. str. V]. Poczytywano téż karmelitę za świętego i nie wierzono w jego śmiertelność. Gdy panna Agata Cielecka oznajmiła ojcu o skonie księdza, — stary szlachcic, przeświadczony o nieśmiertelności cudotwórcy, w uniesieniu córkę strofował: „Bredzisz waść, moje dziecię, święci nie umierają, — ksiądz Marek nie mógł umrzéć”. [Przegląd poznański z r. 1856, t. XXII, str. 526].

 Czas zacierał pamięć o szczegółach życia i rodowém nazwisku zakonnika, lecz do legendy coraz więcéj dorzucał kwiatów. Wzięła w opiekę księdza Marka poezya i wątek opowieści cudownéj dosnuła do końca.

* * *

 Do literatury