Kompetencje trenerskie w pracy nauczyciela. Jak zmotywować ucznia do nauki ebook

zakupiono w sklepie:

Legimi

identyfikator transakcji:

4587910

znak wodny:

Maćkowi i Justysi, moim ukochanym dzieciom

– najlepszym nauczycielom komunikacji i miłości

Lilianna

Pawłowi i Paulince

– moim bezgranicznym, życiowym Motywatorom

Wiesia

Z badań o funkcjonowaniu i uczeniu się mózgu wynika, że efektywność nauczania zależy głównie od trzech czynników: motywacji, czasu poświęconego danemu zagadnieniu oraz głębokości przetwarzania informacji.

Marzena Żylińska, Neurodydaktyka, Toruń 2013

Podziękowania

Dziękujemy następującym osobom za pomoc w przeprowadzeniu badań nad motywacją ucznia:

Pani Marlenie Duliban, wicedyrektorce Zespołu Szkół nr 6 w Rzeszowie, Pani pedagog Elżbiecie Kaplicie z Zespołu Szkół nr 1 w Rzeszowie, Pani Magdalenie Rewers, nauczycielce Gimnazjum nr 9 w Rzeszowie, Pani pedagog Barbarze Król z Gimnazjum nr 9 w Rzeszowie, Pani pedagog Ewie Śniegowskiej z Gimnazjum nr 10 w Rzeszowie, Pani Marcie Bąk, nauczycielce Zespołu Szkół Usługowo-Hotelarskich i Gastronomicznych w Przemyślu, Pani Anettcie Święch, wicedyrektorce z Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 1 w Tarnowie, Pani Alicji Kapci, dyrektorce Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 17 w Krakowie, oraz Panu Krystianowi Sroce, dyrektorowi Szkolnego Schroniska Młodzieżowego w Brzesku.

Dziękujemy również Pani Ewie Obrzut za przeczytanie naszej książki i spojrzenie na nią okiem polonisty.

Ogromne podziękowania należą się Pani Joannie Nowickiej, która przez wiele dni analizowała ponad 2400 ankiet dotyczących motywacji.

Pani Agacie Czuj z wydawnictwa Wolters Kluwer za wspaniałą współpracę.

Tobie, Wiesiu, dziękuję za niezwykłą współpracę przy tej książce, za wszystkie rozmowy, które odbyły się przy tej okazji. Za bezwarunkowe zrozumienie i porozumienie.

Lilu, dziękuję Ci za wizjonerstwo, w którym po raz kolejny mogłam uczestniczyć w czasie pisania tej książki.

Czy jako dorośli ludzie jesteśmy zdolni do dania sobie takiej wolności, aby dać ją ... naszym dzieciom?

Autorki

Wstęp

Dzisiejszy świat nie potrzebuje ludzi przepełnionych wiedzą, lecz kreatywnych umysłów, aby mogły tworzyć nowe idee, koncepcje i pomysły. Dlatego czytelnik nie znajdzie w tej książce treści poszerzających dany warsztat dydaktyczny. Ta pozycja ma pomóc nauczycielom ułatwić im dotarcie do każdego ucznia, do jego serca i umysłu, aby dzięki temu zwiększyć jego i swoją elastyczność i kreatywność.

Kontekst tej publikacji jest oparty na tym, jak motywować ucznia. Uważamy, że każdego człowieka, bez względu na jego wiek, można zmotywować. Jeśli nauczyciel ma niezmotywowanych uczniów, oznacza to, że jeszcze nie znalazł sposobu, aby do nich dotrzeć. W dzisiejszych czasach uczenie wymaga zmiany myślenia i postawy nauczyciela.

Sugata Mitra, hinduski metodyk, zrealizował w Indiach eksperyment edukacyjny pod nazwą „Dziura w ścianie”. Wszystko zaczęło się w slumsach Delhi, gdzie w 1999 roku Mitra umożliwił dzieciom dostęp do Internetu na komputerze umieszczonym dosłownie w dziurze ściany swojego biura. Następnie stał się świadkiem tego, jak maluchy, które nigdy nie chodziły do szkoły i nie znały języka angielskiego, nauczyły się podstaw guglowania zaledwie w osiem godzin. Sugata, będąc pod wrażeniem ogromnego głodu wiedzy i potrzeb edukacyjnych swoich małych sąsiadów, poprowadził eksperyment dalej i stworzył „grannycloud” („chmurę babć”) składającą się z dorosłych ochotników, których zadaniem było wyłącznie zachęcanie dzieci do poszerzania swoich zainteresowań. Ponadto odpowiadali oni na ich pytania i służyli jako wirtualni mentorzy.

Eksperymenty Sugaty Mitry dowiodły, że jeśli dzieci są zmotywowane ciekawością i zainteresowaniem, wówczas mogą uczyć siebie i innych nawet wtedy, gdy nie mają żadnego nadzoru ani nie są objęte nauczaniem formalnym. Naszym zdaniem jest to przyszłość dla dzisiejszej edukacji.

Mamy też nadzieję, że o dużej wartości tej książki świadczy badanie, zainspirowane pracami nad niniejszą publikacją. Zapytałyśmy ponad 2400 uczniów od IV klasy szkoły podstawowej do klasy maturalnej, co ich motywuje do nauki oraz jaki wpływ na ich motywację mają nauczyciele i rodzice. Wyniki zaskoczyły autorki tej książki. Wierzymy, że zaskoczą również czytelników, którzy wykorzystają je w swojej pracy.

Lilianna Kupaj i Wiesława Krysa

1 kwietnia 2015 roku

Motywacja jest pochodną ciekawości i zainteresowań uczniów. Nauczyciele powinni pamiętać, że nie uwzględniając ich, niejako automatycznie niszczą motywację.

Marzena Żylińska, Neurodydaktyka, Toruń 2013

1 Motywacja jako proces

Przypomnij sobie swój czas w szkole.

• Przypomnij sobie, jaka była Twoja szkoła? Jak wyglądała? Jakie były w niej klasy?

• Przypomnij sobie swojego ważnego nauczyciela. Jak wyglądał? Jak brzmiał jego głos? Jaki miał wyraz twarzy, gdy z Tobą rozmawiał?

• Jakie miał umiejętności? Jakie relacje budował z Tobą? Jak się komunikował? W jaki sposób uczył?

• Co było dla niego ważne? Jakie miał wartości i przekonania?

• Jak myślisz, za kogo się uważał?

• Jaki był jego najważniejszy cel związany z uczeniem?

To jest właśnie nauczyciel, o którym piszemy tę książkę. To właśnie o Tobie piszemy.

1.1. Motywacja jako proces wewnętrzny i zewnętrzny

Od kilku lat szkolimy nauczycieli biorących udział w przedsięwzięciach o różnorodnej tematyce. Wiele szkół zdefiniowało nawet własne potrzeby w tym zakresie. Najczęstszymi tematami obecnie są te, które dotyczą motywacji uczniów. Nauczyciele coraz głośniej mówią o tym, że dzieci i młodzież nie chcą się uczyć. Z kolei sami uczniowie często zadają im pytanie: A co z tego będziemy mieć? Po co nam to?

ĆWICZENIE:

Z czym kojarzy Ci się motywacja?

Napisz kilka skojarzeń. Zrób to w sposób spontaniczny, na zasadzie pierwszej myśli, która przychodzi Ci do głowy:

............................................................................................

............................................................................................

............................................................................................

Przeczytaj to, co napisałaś/napisałeś. Co dla Ciebie jako nauczyciela oznaczają te skojarzenia?

MOTYWOWANIE UCZNIÓW DO PRACY

Termin „motywacja” pochodzi od łacińskiego słowa movere i oznacza „poruszanie się, ruch”. Już z etymologii tego słowa można wywnioskować, że motywacja jest powiązana ze swego rodzaju energią, aktywnością, pobudzeniem do działania. I tak jak trener sportowy pobudza swoich zawodników do aktywności fizycznej w celu uzyskania sukcesu w postaci satysfakcji z wygranego meczu, tak trener nauczyciel pobudza inicjatywę swoich uczniów, aktywizuje ich zachowanie i organizuje ich aktywność w celu wzbudzenia motywacji do nauki.

Zatem motywacja jest procesem głęboko wewnętrznym. Proces ten sprawia, że przez dłuższy czas uczeń pragnie samodzielnie zaspokajać swoje potrzeby i rozwijać wartości, które są determinantami jego dążeń i dają mu poczucie sensu tego, czym codziennie zajmuje się w szkole.

Sama struktura tego procesu składa się z zespołu pojedynczych motywów. Na terenie szkoły motywem można nazwać takie przeżycie, które pobudza ucznia do działania lub powstrzymuje go albo wręcz przeszkadza w jego wykonaniu.

Motywację mogą bowiem wyzwalać różne czynniki. Zależnie więc od tego, z jakiego źródła ona pochodzi, wyróżniamy dwa rodzaje motywacji: zewnętrzną i wewnętrzną.

• Motywacja zewnętrzna to „tendencja do podejmowania i kontynuowania działań ze względu na pewne konsekwencje, do których one prowadzą (uzyskanie nagrody lub innej uchwytnej korzyści), związana z poczuciem, że przyczyna i kontrola działania ma charakter zewnętrzny i nie jest zależna od jednostki”1.

Do motywacji zewnętrznej możemy zaliczyć następujące czynniki: uczenie się dla rodziców, dla pochwały ze strony nauczyciela, dla oceny, dla korzyści finansowych lub materialnych, pod presją grupy, ze strachu przed karą lub krytyką.

• Motywacja wewnętrzna to tendencje do podejmowania i kontynuowania działania ze względu na jego treść, czyli osobistą satysfakcję lub przyjemność. Cechą tej motywacji jest ciekawość, związana z potrzebą samodeterminacji i skuteczności działania. Uogólniając, motywacja wewnętrzna zachodzi wówczas, gdy uczeń dąży do zaspokojenia wyłącznie swoich potrzeb.

ĆWICZENIE:

Zapoznaj się z motywatorami wewnętrznymi wymienionymi poniżej i przy każdym z nich zaznacz w skali od 1 do 5, na ile Ty sama/sam oceniasz poziom swojej motywacji w odniesieniu do swojej pracy zawodowej:

• ciekawość .....

• zainteresowanie .....

• satysfakcja .....

• zadowolenie .....

• pragnienie samorealizacji .....

• zaangażowanie .....

Kształtowanie motywacji szkolnej nazywa się często sztuką motywowania ucznia. Nauczyciel, który posiadł taką sztukę, wie, jak wielka satysfakcja z tego płynie. Warto przy tym zwrócić uwagę na fakt, że aby nauczyciel mógł motywować uczniów do pracy, sam musi tę motywację posiadać, ponieważ zależność między poziomem tych dwóch motywacji jest wprost proporcjonalna.

„Nauczając, masz wypracować u swojego ucznia takie wewnętrzne zainteresowanie tym, czego masz zamiar go nauczyć, że każdy inny przedmiot uwagi zostaje przepędzony z jego myśli, następnie przedstaw mu temat tak sugestywnie i frapująco, by zapamiętał go aż do śmierci, na koniec wzbudź w nim zżerającą go ciekawość i pragnienie poznania następujących elementów wiedzy związanych z tym tematem (...)”.

Ch. Galloway, Psychologia uczenia się i nauczania, Warszawa 1988

Wszyscy wiemy, że każdy człowiek jest inny, dlatego ma inne potrzeby. Dotyczy to również motywowania uczniów, z których każdy jest przecież inną osobowością. Stąd między innymi codzienna nauczycielska praca z gruntu zakłada uczenie z zastosowaniem indywidualizacji.

Wniosek płynie z tego jeden: u każdego ucznia motywacja wewnętrzna jest inna. Dla Matyldy z klasy IV są to dobre relacje koleżeńskie w jej klasie, dla Jakuba z klasy VI duma z wykonywanych projektów ekologicznych, dla Ingi z gimnazjum radość z każdego prawidłowo rozwiązanego zadania matematycznego, a dla Maćka ze szkoły średniej spokój, który odczuwa podczas zajęć prowadzonych przez charyzmatycznego nauczyciela. Mogłoby się wydawać, że są to bardzo różne motywatory, jednak tak naprawdę uczniowie ci odczuwają wewnętrzną motywację dzięki temu, że są zaangażowani w działania podjęte przez nich samych. Oni czują, że dzięki własnej pracy mogą coś osiągnąć dla siebie, ale także i dla tych, z którymi codziennie wypełniają swój obowiązek szkolny. Jeśli jeszcze uczeń zidentyfikuje się z tym, co robi, to z całą pewnością będzie mocno zmotywowany wewnętrznie. Można to odnieść do pracy zawodowej dorosłych: pracownik widzi, że wykonuje dobrą robotę.

„Mózg to organ społeczny, którego rozwój wymaga interakcji z innymi ludźmi”.

Gerald Hüter

Nauczyciel trener może rozwijać motywację wewnętrzną, a pomogą mu w tym pewne czynniki. Należą do nich:

1. Współpraca, która zapewnia uczniom odczuwanie akceptacji i integracji z grupą. W rezultacie dziecko czuje się potrzebne, bo ma wrażenie, że jest swego rodzaju niezbędnym ogniwem jednego łańcucha. Wspólna praca wyzwala wzajemną pomoc podczas podążania do zakończenia zadania czy osiągnięcia wspólnego sukcesu. Ponadto w grupie zachodzi zawsze proces, który może być źródłem silnej energii, wywołującej mobilizację do pomyślnego ukończenia dzieła.

2. Zadowolenie. Uczeń będzie wykazywał większą motywację do nauki, gdy będzie czerpał zadowolenie z tego, co robi w klasie w czasie zajęć lekcyjnych. Nauczyciel trener ma świadomość tego, że w ten czynnik warto inwestować, mimo że obudzenie w uczniach dumy i pasji do własnej pracy nie jest łatwe. Jednak zadowolenie z uczenia się powoduje nieprawdopodobny wzrost poziomu zaangażowania ucznia w swoją własną pracę.

3. Prawo do podejmowania decyzji sprawia, że uczniowie czują, iż coś od nich zależy, że nie są tylko „pionkami”, których ustawowy obowiązek zmusza do przychodzenia do szkoły.

Zdarza się również, że motywację do nauki mogą hamować lub wręcz ograniczać pewne czynniki. Zapoznaj się teraz z niektórymi z nich, wyodrębnionymi przez Tomasza Biernata. Następnie zapisz, co możesz zrobić, aby te czynniki ograniczające zniwelować:

1. Brak niezbędnej energii potrzebnej do nauki, wynikający ze słabej stymulacji ze strony domu rodzinnego ucznia. Dziecku w domu przyczepia się etykietę „ofiary”, „nieudacznika”; atmosfera tam panująca blokuje pozytywną motywację do nauki.

Co mogę zrobić:

............................................................................................ ............................................................................................

............................................................................................

2. Brak celów i ustalonego kierunku działania. Z drugiej strony zbyt wygórowane cele mogą przerastać ucznia.

Co mogę zrobić:

............................................................................................

............................................................................................

............................................................................................

3. Brak określonych i usystematyzowanych działań w postaci stałego harmonogramu dnia/tygodnia.

Co mogę zrobić:

............................................................................................

............................................................................................

............................................................................................

4. Brak konsekwencji i wytrwałości zarówno ze strony nauczyciela, jak i rodziców.

Co mogę zrobić:

............................................................................................

............................................................................................

............................................................................................

„Gdyby dorośli nas zapytali, my byśmy niejedno dobrze doradzili. Przecież my lepiej wiemy, co nam dolega, przecież my więcej czasu mamy, żeby patrzeć i myśleć o sobie, przecież my lepiej siebie znamy, więcej razem jesteśmy. Jedno dziecko wiele może nie wiedzieć, a w gromadzie zawsze się ktoś znajdzie, co lepiej rozumie”.

Janusz Korczak, Miłość, Pisma wybrane, t. III, Warszawa 1978

W lutym 2014 roku realizowałam z uczniami z klas IV i V szkoły podstawowej pewien projekt edukacyjny. Pracowaliśmy z wykorzystaniem ćwiczenia pod nazwą „World cafe” (czyli globalna kawiarnia) według następujących zasad:

Wprowadziłam dzieci w ćwiczenie, zachęcając je do wyobrażenia sobie spotkania w kawiarni, a więc „piliśmy kawę, herbatkę, jedliśmy ciasteczka ...”.

Uczestnicy zostali podzieleni na kilkuosobowe grupy, które dyskutowały przy stolikach na zadany temat. Każdy stolik wybrał spośród siedzących przy nim osób swego „gospodarza”. W trakcie trwania rundy gospodarze nie mogli przenosić się do innego stolika. Natomiast mieli za zadanie notować na kartce uwagi uczestników pojawiające się w czasie dyskusji. Po 15 minutach następowała zmiana siedzących przy stolikach. Wszyscy, oprócz gospodarza, musieli przenieść się do innych stanowisk, przy czym uczestnicy starali się podejść do stolika z tymi osobami, z którymi jeszcze nie pracowali. Następnie zaczynali omawiać inny aspekt opracowywanego zagadnienia. Obowiązywała zasada, aby nie siadać dwa razy przy tym samym stoliku. Tymczasem gospodarz zostawał przy swoim stoliku i wprowadzał za każdym razem nowych uczestników we wnioski sformułowane przez poprzednią grupę. Celem tego ćwiczenia było jak najlepsze zgłębienie tematu i poznanie różnych punktów widzenia jak największej liczby uczestników. Na koniec gospodarze stołów krótko przedstawili rezultaty dyskusji.

Oto wyniki:

CZYM JEST MOTYWACJA I CO MOŻE NAS MOTYWOWAĆ?

– zachęta do nauki;

– pochwała od rodziców za dobre oceny;

– możliwość spotkań z przyjaciółmi;

– szansa na zdobycie dobrze płatnej pracy (motywacja do pracy);

– pomoc i rady nauczycieli;

– wsparcie przez rodzinę lub bliską osobę;

– świadectwo z paskiem;

– uwagi (będziemy się wówczas motywować, by ich nie dostawać);

– wynagrodzenie;

– złe oceny (będziemy się motywować, by móc poprawić je na dobre);

– otrzymanie wymarzonej rzeczy;

– wyjazd na wakacje;

– motywacja to wzięcie się w garść;

– motywacja to uświadomienie sobie, że nie uczymy się dla kogoś;

– uświadomienie sobie, że warto się uczyć;

– postanowienie poprawy;

– polepszenie.

Zdjęcia: materiały własne.

CO WAS MOTYWUJE?

Nagroda, pochwały, osiągnięcia, chęć, pochwała przed wszystkimi, satysfakcja, zdobycie pracy, nowe sukcesy, strach przed nauczycielem, szóstki, piątki, przedmiot, który lubię, mądrość koleżanki, koledzy, fajne lekcje, pocieszanie kolegów i koleżanek, współpraca, koleżeństwo.

CO WAS DEMOTYWUJE?

Lenistwo, stres, krzyk, głośna muzyka, nauczyciele – ponieważ powtarzają wciąż to samo, dużo zadań i nauki, strach, groźby, złe oceny, denerwowanie się, brak przyjaciół, bicie się, kłótnie, kłamstwa, upominanie, nudne lekcje, nienawiść, złe oceny, negatywne uwagi.

DLA KOGO SIĘ UCZYCIE?

Dla siebie, dla rodziców, dla dyrektorki, dla mózgu, dla przyszłości, dla męża, dla żony, dla denerwujących nauczycieli, dla chłopaka, dla przyjemności, żeby nie krzyczeli, dla innych ludzi, dla przyjaciół.

PO CO SIĘ UCZYCIE?

Żeby wiedzieć, żeby umieć, by w przyszłości kimś zostać, żeby mieć rozum, dla piątek i szóstek, żeby jakoś spędzić wolny czas, żeby być mądrym, żeby być kimś w życiu, dla koleżanek, żeby stać się sławnym, żeby zarabiać pieniądze, żeby mieć wykształcenie, żeby mieć dobre oceny, żeby występować w telewizji, dla dobrego życia.

GDZIE MOŻECIE WYKORZYSTAĆ ZDOBYTĄ WIEDZĘ?

W domu, w szkole, na korepetycjach, w przyszłości, w pracy, w rodzinie, w kościele, w życiu codziennym, w innym kraju, w społeczności, w dorosłym życiu.

Po zajęciach w tej szkole uzyskałam informację zwrotną od dyrektora, że powinnam korygować to, co negatywnego o nauczycielach napisały dzieci. Zauważył, że nie można tego zostawić bez zwrócenia im uwagi na ich nieprawidłowy tok myślenia. Z mojej perspektywy jest to jednak bardzo wartościowa informacja zwrotna dla nauczyciela, któremu daje to sposobność porozmawiania o tym na lekcjach. A co Ty o tym sądzisz?

Tylko chęć do nauki sprawia, że można się czegoś nauczyć.

Co tak naprawdę motywuje do nauki współczesne dzieci i młodzież? Jak to się dzieje, że często mówi się o tym, że współczesnym dzieciom i młodzieży nic się nie chce? Co powoduje, że szkoły borykają się z nasilającą się absencją uczniów? Zadawałyśmy to pytanie wielu nauczycielom. W końcu postanowiłyśmy przeprowadzić badanie wśród tych, których ta motywacja dotyczy. Przyświecały nam przy tym dwa założenia:

1. Każdy człowiek jest zmotywowany2 (Tamara Lowe), zatem każdy uczeń bez przerwy doświadcza zmotywowania.

2. Każdy człowiek ma zasoby do tego, aby osiągnąć sukces (pierwsza zasada eriksonowska).

Ponadto, naszym osobistym założeniem było głębokie przekonanie, że badania i ich wyniki będą inspiracją dla nauczycieli do pracy nad motywowaniem siebie i swoich uczniów.

Badania zostały przeprowadzone w okresie od października do listopada 2014 roku. Objęłyśmy nimi 2487 uczniów z różnych typów szkół z pięciu miast Małopolski i Podkarpacia.

Respondenci odpowiadali na pytania zawarte w następującym kwestionariuszu:

ANKIETA

Drogi Uczniu!

Jedyną trudniejszą rzeczą od bycia nastolatkiem jest bycie rodzicem/nauczycielem dziecka lub nastolatka. Dorośli zapominają, co to znaczy być w Waszym wieku.

Jakich pięciu rad udzieliłbyś rodzicom/nauczycielom, którym zależy na tym, żebyś był zmotywowany do nauki?

1. ....................................................................................................................................................................................

2. ....................................................................................................................................................................................

3. ....................................................................................................................................................................................

4. ....................................................................................................................................................................................

5. ....................................................................................................................................................................................

Odpowiedz na pytania:

Zastosuj skalę od 1 do 10, gdzie 1 oznacza bardzo rzadko, 5 – często, 10 – bardzo często.

1. Jak często czujesz się zmotywowany do nauki przez rodzica? Zaznacz na skali 1–10.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

2. Jak często czujesz się zmotywowany do nauki przez nauczyciela. Zaznacz na skali 1–10.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

3. Jak często dostajesz pochwały i jesteś doceniany przez rodzica. Zaznacz na skali 1–10.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

4. Jak często dostajesz pochwały i jesteś doceniany przez nauczyciela. Zaznacz na skali 1–10.

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

5. Który z motywatorów jest dla Ciebie najważniejszy? Napisz jeden.

............................................................................................

Dzięki zebranym danym empirycznym możliwa stała się odpowiedź na pytanie, jakie formy motywacji są najbliższe współczesnym uczniom. Znając ich duże problemy związane z odrabianiem zadań, przygotowywaniem się do lekcji oraz samą chęcią uczestniczenia w zajęciach szkolnych, postanowiłyśmy, że kolejnym, bardziej szczegółowym zamierzeniem niniejszych badań będzie postawienie przed respondentami wyboru priorytetu w obrębie ich motywacji, czyli określenie, który z motywatorów dla danego ucznia jest najważniejszy.

Do badań wybrałyśmy dzieci i młodzież z różnych typów szkół. I tak: ze szkół podstawowych pochodziło 452 dzieci, czyli 18% wszystkich badanych. Z gimnazjum było 1129 uczniów, tj. 45% ogółu badanych. Natomiast ze szkół średnich w badaniu wzięło udział 906 osób, czyli 37% wszystkich ankietowanych.

Rozróżnienie w obrębie struktury szkół wynika z wieku uczniów. Chciałyśmy przez to sprawdzić, jak swoją motywację do nauki postrzegają dzieci, które uczęszczają do różnych szkół w zależności od swojego wieku. Przy tej okazji można bowiem zadać sobie pytanie: na jakim etapie rozwojowym dziecka dany motywator do pracy ujawnia się w sposób najbardziej znaczący i czy w ogóle można mówić o różnych motywatorach w zależności od wieku ucznia?

Oto fragment wyników naszych badań nad motywacją:

Tab. 1. Wyniki badań nad motywacją w grupie 2487 uczniów w Małopolsce i Podkarpaciu

Uczniowie szkół podstawowych

Uczniowie szkół gimnazjalnych

Uczniowie szkół ponadgimnazjalnych

Nazwa motywatora

Liczba uczniów

Procent

Nazwa motywatora

Liczba uczniów

Procent

Nazwa motywatora

Liczba uczniów

Procent

Nagrody

333

74%

Nagrody

561

50%

Własna przyszłość/chęć zdobywania wiedzy

376

57%

Własna ambicja/chęć zdobywania wiedzy

97

21%

Własna przyszłość i chęć zdobywania wiedzy

380

34%

Nagrody

160

24%

Inne

22

4,8%

Rodzice

67

6%

Złe oceny/strach

39

6%

Złe, słabe oceny

50

4%

Rodzice

29

4%

Inne

71

6%

Inne

24

9%

Źródło: opracowanie własne.

Jak wynika z powyższych danych, uczniowie szkół podstawowych i gimnazjum stawiają na pierwszym miejscu nagrody jako swój główny motywator do nauki. Trzeba jednak zaznaczyć, że nagrody w ich ujęciu nie mają wyłącznie wymiaru materialnego, choć ten właśnie przeważa. Są to między innymi: nowy telefon, komputer, motor, dostęp do Internetu, granie na komputerze, pieniądze, zakup zwierzątka, jedzenie, prawo jazdy, wycieczka z rodziną, wyjazd na wakacje, podróże zagraniczne itp. Ponadto, dzieci ze szkoły podstawowej i gimnazjum podają, że motywują je dobre oceny, odpoczynek, czas wolny po nauce, koncert ulubionego zespołu, możliwość uprawiania sportu, pochwały, docenianie, dobre słowa, okazywanie miłości, zapewnienia, pogratulowanie, wyjście z mamą, wyjazd do kogoś znajomego, uścisk ręki, wsparcie, dobra rada, sytuacja, gdy inni mówią, że dziecko da radę.

Zupełnie inaczej przedstawia się sprawa w przypadku uczniów szkół średnich. Zdecydowana większość ankietowanych, bo aż 57% stawia na pierwszym miejscu swoją przyszłość i samomotywację. Młodzież jasno określa, że wiedza, informacje i umiejętności są bardzo przydatne i ważne w życiu, wskazując na: chęć zdania matury, egzaminu zawodowego, pracę, wiedzę o świecie, zawód, studia, zarobki, pracę za granicą, utrzymanie rodziny w przyszłości, ambicję, pasję, satysfakcję, zrozumienie lekcji, chęć wypowiadania się na różne tematy, chęć zdobycia wiedzy na temat różnych zagadnień i umiejętność jej wykorzystywania, uczenie się dla siebie, możliwość stawania się lepszym człowiekiem, realizowanie swoich planów związanych z nauką.

Ten rodzaj motywatora jest dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjum na drugim miejscu. Z kolei wspomniane nagrody znajdują się na drugim miejscu w przypadku uczniów szkół ponadgimnazjalnych. Można więc przypuszczać, że potrzeba konkretnych nagród jako czynników motywujących do nauki mija wraz z wiekiem. Im dzieci stają się starsze, tym bardziej ich motywacja przesuwa się w kierunku rozumienia sensu własnej motywacji do uczenia się i zdobywania wiedzy. Jakie z tego wnioski mogą wyciągnąć nauczyciele? Może pomogą w tym następujące pytania do refleksji:

– Co dla mnie, jako nauczyciela, wychowawcy, wynika z tej wiedzy?

– Co wymaga zmian we własnej motywacji w kontekście danych zebranych z badań?

– W jaki sposób wykorzystam tę wiedzę w pracy dydaktycznej z uczniami?

– W jaki sposób ją wykorzystam w pracy wychowawczej?

– Jak to może wpłynąć na proces grupowy w mojej klasie?

– W jaki sposób wykorzystam tę wiedzę w celu silniejszego sprzymierzenia się z rodzicami?

– Co mogę jutro przedsięwziąć w tym zakresie?

W zależności od tego, w jakiej szkole uczysz, możesz dokonać autorefleksji i przypatrzeć się swoim uczniom z innej strony, a potem, być może, dać sobie przyzwolenie na to, że Twój uczeń oczekuje przede wszystkim nagrody jako motywatora do nauki i że na jego etapie życia jest to prawdopodobnie naturalne.

Motywacja, którą często jest po prostu energia lub entuzjazm do wykonywania danego działania, stanowi klucz do sukcesu ucznia, a więc i nauczyciela. Nie każdy z nas jednak wie, że motywacja jest niejako tajemnym szyfrem, który możemy złamać, którego możemy się nauczyć, do którego prowadzi konkretna metoda. U jej podstaw stoją cztery zasady motywacji ogólnej, a mianowicie:

1. Wszyscy są zmotywowani, lecz każdy motywuje się inaczej.

2. Każda osoba od chwili poczęcia zostaje wyposażona w wyjątkowy i niepowtarzalny typ motywacyjny.

3. Rzeczy, które inspirują i motywują jeden typ motywacyjny, mogą zniechęcać innych.

4. O typach motywacyjnych nie można mówić w kategoriach lepszy – gorszy.

Zasady te zostały sformułowane przez Tamarę Lowe, która potwierdziła to badaniami przeprowadzonymi na grupie około 10 tysięcy osób wykonujących różne profesje, w tym oczywiście i nauczycieli. Jej badania trwały osiem lat i obejmowały ludzi zamieszkujących różne kraje. Okazało się, że motywacja jest sprawą zdecydowanie jednostkową, co oznacza, że tak jak każdy z nas ma własny kod linii papilarnych, tak posiada też własny kod, czyli rodzaj szablonu motywacyjnego. Dobra wiadomość jest taka, że wszyscy możemy sobie ten kod zbadać i scharakteryzować, by później dysponować niepowtarzalną szansą zarządzania swoją motywacją. Jeśli zaś potrafisz złamać kod własnej motywacji, to masz w ręku potężne narzędzie do odkrycia szablonu motywacyjnego u swoich uczniów! Nie wierzysz? Sprawdź więc, zapoznając się z poszczególnymi zasadami.

1. Wszyscy są zmotywowani, lecz każdy motywuje się inaczej.

Kilkoro moich uczniów wykazuje duże zdolności intelektualne. Mają oni rozległą wiedzę na wiele tematów, a jeden z nich wie o Cristianie Ronaldzie chyba więcej, niż wie sam o sobie ów sławny piłkarz. Liwiusz chętnie czytuje też książki i robi to w każdej wolnej chwili. Trochę zaskakujące w dobie współczesnej cyfryzacji życia, prawda? Świetnie pisze testy isprawdziany. Czegóż chcieć więcej? Właśnie. Tymczasem Liwiusz przeszkadza innym uczniom w trakcie zajęć. Sam pracuje w szybkim tempie, więc po skończonej pracy potrzebuje sobie porozmawiać ze wszystkimi, którzy siedzą w jego zasięgu. Wygląda wtedy na bardzo zadowolonego. Jego zachowanie zaczęło dezorganizować mi pracę na tyle, że postanowiłam coś z tym zrobić. Zastosowałam zasadę nauczania zróżnicowanego. Zainteresowałam ucznia (i przy okazji jeszcze kilku innych) bardzo ciekawą książką pełną różnych logicznych wyzwań po to, aby gdy skończy zadaną pracę, mógł zająć się jeszcze czymś ciekawym, rozwijającym jego szerokie horyzonty umysłowe. Początkowo chłopiec wykazywał ogromne zaangażowanie. Jakież było jednak moje zdziwienie, gdy Liwiusz szybko porzucił, zdawałoby się fascynujące dla niego zajęcie i ponownie zajął się... sprawami towarzyskimi!

U pozostałych dzieci zasada zróżnicowanego nauczania działała z powodzeniem, ale zupełnie nie sprawdzała się w przypadku Liwiusza. Dlaczego?

Odpowiedź tkwi w pierwszej zasadzie motywacji: nie ma ludzi, którzy są niezmotywowani, tyle że każdy motywuje się inaczej.

To, co działało na innych uczniów, kompletnie nie motywowało Liwiusza. Po chwilowym zainteresowaniu, jego entuzjazm do pracy po prostu znikał, bo strategia samodzielnej pracy, bez wsparcia zewnętrznego motywatora, nie była szablonem motywacyjnym chłopca.

Może jako nauczyciel słyszałeś od rodziców swojego ucznia, jak bardzo są zaskoczeni tym, że ich drugie dziecko jest kompletnie inne niż pierwsze. Rodzice często nie potrafią zaakceptować tego, że córka nie uczy się tak jak syn, który był grzecznym, cichym i posłusznym dzieckiem, chętnie odrabiającym zadania domowe natychmiast po powrocie ze szkoły. Nie trzeba było go pilnować, zachęcać, kontrolować, składać jakieś obietnice, ustalać terminy, nagradzać...

Wszystko jest związane z podstawowym faktem: kolejne dziecko, tak jak kolejny uczeń w klasie, niekoniecznie reaguje tak samo na podobne bodźce motywacyjne.

2. Każda osoba od chwili poczęcia zostaje wyposażona wwyjątkowy i niepowtarzalny typ motywacyjny.

Katarzyna sprawiała wrażenie osoby, która izoluje się od rówieśników. Całe przerwy potrafiła spędzać samotnie, choć w wielu sytuacjach widać było, że jest bardzo lubiana przez swoje szkolne środowisko. Na lekcjach natomiast w ogóle nie było u niej widać żadnej motywacji do pracy. Na początek chciałam ją więc nieco zintegrować społecznie, bo sądziłam, że to otworzy ją na działania szkolne. Oczywiście Katarzyna grzecznie pracowała w grupie, ale robiła to z widoczną niechęcią. Pomyślałam więc, że w miarę wdrażania pracy zespołowej, uczennica w końcu rozwinie umiejętności społeczne i zwiększym zaangażowaniem zacznie podejmować obowiązki szkolne. Niestety, po roku wspólnej pracy motywacja Katarzyny wciąż pozostawała na tym samym poziomie, czyli była nijaka...

Dlaczego?