Hip-hop jako narzędzie resocjalizacji młodzieży ebook

Wstęp

Niniejsza praca licencjacka ma na celu przedstawienie roli, jaką pełni hip-hop w kształtowaniu postaw i zachowań młodzieży niedostosowanej społecznie oraz zagrożonej niedostosowaniem. Szczególny nacisk położono na kwestie związane z modelowaniem przez ten gatunek muzyczny wnętrza młodego człowieka.

Powyższa problematyka nasuwa wiele pytań nurtujących całe polskie społeczeństwo. Czy kultura hip-hop może odgrywać pozytywną rolę w kształtowaniu życia młodego człowieka? Dlaczego ta gałąź muzyczna działa na polski „kwiat społeczeństwa” jak magnes? Czym imponują raperzy młodemu pokoleniu? Dlaczego młode pokolenie coraz chętniej sięga po utwory hip-hopowe? Polskie społeczeństwo nastawione jest negatywnie do hip-hopu i bardzo rzadko dostrzega w tym nurcie pozytywne strony. Opracowanie powinno pokazać społeczeństwu pozytywne aspekty polskiego rapu oraz wszystko to, co może kształtować młode pokolenie w sposób właściwy, dlatego na bibliografię składa się fachowa literatura. Kwestie dotyczące roli muzyki w życiu człowieka opracowano na podstawie pozycji takich jak: Muzykoterapia. Podstawy teoretyczne do zastosowania muzykoterapii w profilaktyce stresu autorstwa Małgorzaty Kronenberger czy Muzykoterapia, czyli jak wykorzystać siłę dźwięków autorstwa Edith Lecourt. Natomiast pojęcie niedostosowania społecznego zostało wyjaśnione na podstawie m.in. książki pod tytułem Motywacja zachowań prospołecznych i antyspołecznych nieletnich Joanny Różańskiej-Kowal. Wykorzystano także informacje zawarte w wielu czasopismach oraz umieszczone na portalach internetowych związanych z tą dziedziną. Zinterpretowano także film Jesteś Bogiem Leszka Dawida oraz odwołano się do śląskiej formacji muzycznej, która przeszła do historii polskiej sceny hip-hopu, a mianowicie poruszono kwestię Paktofoniki.

Na pracę składają się cztery rozdziały. Pierwszy rozdział mówi o roli muzyki w wychowaniu, a więc poruszone tu zostały wartości, jakie ma w sobie muzyka, a także przedstawiono informacje dotyczące arteterapii. Wyjaśniono pojęcie muzykoterapii oraz dokonano jej podziału. Rozdział kończy się opisaniem Modelu Mobilnej Rekreacji Muzycznej (MMRM), który jest traktowany jako oryginalna forma muzykoterapii wychowawczej. W drugim rozdziale mowa jest o niedostosowaniu społecznym. Zostało w nim wyjaśnione to zjawisko, a także nadmieniono o zachowaniach dewiacyjnych oraz dysfunkcjonalnych wśród młodzieży. Poruszono również kwestie związane ze zjawiskiem agresji występującym u osób niedostosowanych społecznie. Kolejny podrozdział został przeznaczony „dzieciom ulicy”, które także są dotykane przez niedostosowanie do społecznie obowiązujących norm. Omówiono też proces kształtowania prospołecznych postaw u nieletnich, a na koniec rozdziału wspomniano o usamodzielnieniu jako formie zapobiegania wykluczeniu społecznemu młodzieży niedostosowanej. Rozdział trzeci zawiera metodologię badań własnych. Z kolei w ostatnim rozdziale dokonano analizy badań własnych. Zakończenie pracy jest wyciągnięciem wniosków z przedstawionych problemów. Należy zaznaczyć, iż niniejsza publikacja jest pracą licencjacką napisaną pod kierunkiem dr Anetty Jaworskiej (Akademia Pomorska w Słupsku).

Rozdział 1Rola muzyki w wychowaniu

1.1. Muzyka w życiu człowieka

Nie ulega wątpliwości, że muzyka odgrywa bardzo ważną rolę w życiu człowieka.

Muzyka została nam dana przez kulturę jako forma myślenia, przyjemność, estetyka dźwiękowego świata i razem z pozostałymi sztukami stanowi obszar społecznej tolerancji i obszar odpoczynku[1].

Od najmłodszych lat życia człowiek obcuje z muzyką, jest niezmiernie wrażliwy na różnego rodzaju bodźce dźwiękowe. Według profesora Natansona muzyka stanowi niewerbalny komunikat. Podczas gdy mowa ludzka posługuje się uzgodnionym kodem, muzyka jest swego rodzaju językiem, który pozwala na większą swobodę w wyrażaniu uczuć, co wynika, między innymi, z braku uzgodnień między nadawcą a odbiorcą co do sposobu interpretacji[2]. Od dawien dawna w konflikcie z muzyką była nie tylko władza, ale również Kościół, który nie ufał w stu procentach wolności muzycznej, a co za tym idzie, nie był do końca przekonany do tekstów muzycznych. Należy jednak zaznaczyć, że muzyka niekiedy może służyć władzy (używana przez władzę polityczną do wychowywania obywateli), ale potrafi także stanąć po stronie przeciwwładzy (wnikanie w niedociągnięcia systemów). Rzeczą pozornie oczywistą, ale zarazem bardzo ciekawą jest fakt, że dźwiękowa historia jednostki zaczyna się kształtować już w okresie płodowym[3]. Dźwięki silnie oddziałują na system nerwowy i wszystkie mają wpływ na organizm człowieka (także te niesłyszalne przez ludzkie ucho). Muzykę uważa się za:

a) Środek ekspresji emocjonalnej, b) Środek komunikacji, c) Sposób reprezentowania znaczeń,d) Czynnik pomocny w umacnianiu zwyczajów i form socjalnych,e) Formę podkreślającą znaczenie danego społeczeństwa i jego stabilizację kulturową,f) Czynnik integrujący społeczeństwo,g) Rodzaj przeżycia estetycznego[4].

Poprzez przyjemne doznania płynące z utworów muzycznych, człowiek może osiągnąć dobrostan[5], który ma indywidualny wymiar w życiu każdej jednostki. Zastanawiając się nad tym, jakie jest przeznaczenie muzyki, należy stwierdzić: jej emocjonalne przeżywanie. Aby ono było możliwe, człowiek powinien posiadać wykształconą muzykalność, na którą składają się między innymi: pamięć, wyobraźnia, uwaga, inteligencja oraz podstawowe zdolności muzyczne. Będąc w wieku dziecięcym, można zaobserwować podejmowanie się różnego rodzaju działań, a także czynne uprawianie muzyki przez dziecko, które wsłuchuje się w różne piosenki i dźwięki. Osoba w tym wieku wybiera sobie te kawałki, które „wpadną jej w ucho” i przy których może potańczyć i poskakać. To właśnie muzyka sprawia, że maluch może doświadczać przeżyć emocjonalno-estetycznych oraz realizować własne pomysły twórcze. Zadaniem muzyki jest także pomoc w przekazywaniu pewnych treści oraz uczuć. Inną funkcję odgrywa muzyka w wieku młodzieńczym, kiedy to w młodym człowieku kształtuje się stosunek do muzyki, a w całym tym procesie ogromne znaczenie ma środowisko, które otacza młodzieńca. Wpływy grup młodzieżowych (subkultur – grup, które odznaczają się odrębnością w zakresie wartości oraz norm postępowania; różnią się od powszechnie przyjętej kultury społeczeństwa) wywierają na młodego człowieka ogromny wpływ, ponieważ ten zmienia między innymi styl ubierania się, a także sposób bycia. Młodzi ludzie próbują identyfikować się z różnymi artystami oraz trendami w muzyce. Obecnie istnieje wiele gatunków muzycznych, z którymi może utożsamiać się młody człowiek. Kilkadziesiąt lat temu do słownika weszło następujące pojęcie: muzyka młodzieżowa. Oznacza ono muzykę przeznaczoną, rzecz jasna, dla ludzi młodych, gdzie to oni są odbiorcami, twórcami oraz odtwórcami tej właśnie muzyki. Można spotkać utwory o różnorodnej tematyce i problematyce, jednak łączy je jedno: wszystkie dążą do zbudowania lepszego świata. Równocześnie z powstaniem tego pojęcia powstała także moda młodzieżowa, którą charakteryzowały odpowiednie ubrania, fryzury oraz różnego rodzaju atrybuty, które pokazywały przynależność danej osoby do grupy. Z czasem zaczęły powstawać również nowe instrumenty, mikrofony oraz kasety czy płyty. To właśnie dzięki temu muzyka mogła wciąż się rozwijać, iść naprzód oraz zaspokajać potrzeby młodych ludzi. Obecnie młodzież bardzo pozytywnie wypowiada się o walorach muzyki, mówiąc jednogłośnie, że bez muzyki ciężko byłoby żyć. Kolejnym etapem w życiu człowieka jest wiek dojrzały, w którym:

zauważa się silną podatność emocjonalną na muzykę, a na kształtowanie się stosunku człowieka do muzyki coraz większy wpływ ma środowisko społeczno-zawodowe[6].

Natomiast w podeszłym wieku człowiek decyduje się na utwory, które zna oraz które kojarzą mu się z przeszłością. Nie decyduje się na poszukiwanie nowego rodzaju muzyki, ponieważ chce uniknąć wstrząsu emocjonalnego.

Ciekawe wnioski można wysnuć na podstawie dzisiejszych badań, które pokazują, że ludzie z wyższym wykształceniem więcej czasu poświęcają na rozwijanie zainteresowania sztuką (w tym także muzyką) aniżeli ludzie z wykształceniem podstawowym. Można także zaobserwować, iż na doświadczenia estetyczne bardziej wrażliwi są humaniści niż osoby o zainteresowaniach matematycznych[7].

Chciałbym zwrócić uwagę na to, jakie znaczenie muzyce przypisywali Grecy, którzy:

łączyli muzykę, śpiew i taniec w jedną formę wyrażającą emocje i wyzwalającą duszę z ciężaru uczuć. Twórcą pierwszej koncepcji leczniczego wykorzystania muzyki był Platon[8],

który za pomocą muzyki starał się wpłynąć na kształtowanie osobowości ludzkiej. Jego działania kontynuował Arystoteles.

Można powiedzieć, że muzyka jest w związku z medycyną. Arthur Schopenhauer powiedział:

muzyka jest kąpielą duszy zmywającą z niej wszelką nieczystość[9].

Jest ona jednym z ważniejszych środków leczniczych w życiu człowieka, szczególnie w wieku młodzieńczym.

Dzięki muzyce, która zaspokaja potrzeby emocjonalne, estetyczne, poznawcze i samorealizacji, doświadczana jest pełnia człowieczeństwa[10].

Muzykę uznaje się za źródło nowych idei oraz form kreatywnych. To właśnie dzięki muzyce człowiek może oderwać się od szarej rzeczywistości, zrelaksować, odprężyć oraz odstresować. Słuchając muzyki, ludzie poddają się refleksjom, a także dokonują analiz swoich poczynań. Muzyka jest nieodłącznym towarzyszem w życiu kroczącego przez świat człowieka. To właśnie melodia ma ogromny wpływ zarówno fizyczny, jak i psychiczny na istotę ludzką. W muzyce można doświadczyć traumy dźwiękowej, ale również można osiągnąć pełnię szczęścia[11]. Warto spojrzeć również na współpracę muzyki z innymi dziedzinami, kiedy to staje się tłem podczas działań plastycznych, kiedy sprzyja koncentracji przy rozwiązywaniu działań matematycznych. Innym wartościowym połączeniem jest następująca para: ruch i muzyka, w której to kształtuje się świadomość własnego ciała oraz następuje harmonijny rozwój. Kształtowana jest wtedy także koordynacja ruchowa oraz następuje integracja grupy[12]. Można stwierdzić, że muzyka jest nieśmiertelna, ponieważ jej życie nigdy się nie zatrzyma, gdyż muzyka jest ciągle wykorzystywana przez ludzi, którzy grają ją, ale również grają z nią.

Podsumowując, śmiem twierdzić, iż muzyka jest jedną z ważniejszych części życia ludzkiego, ponieważ to dzięki niej może następować prawidłowy rozwój zarówno społeczny, jak i psychiczny każdego człowieka. Dzięki niej słuchacz może rozwijać własną psychikę oraz zdolności motoryczne, co oznacza, że utwory muzyczne kształcą koncentrację. Za pośrednictwem muzyki człowiekowi łatwiej jest nawiązywać kontakty interpersonalne, a także dochodzić do współpracy i porozumienia. Muzyka także ma ogromne znaczenie przy rozwijaniu fantazji oraz zdolności twórczych. Za zadanie muzyki należy uznać stopniową rekonstrukcję osobowości[13].

1.2. Ogólnowychowawcze wartości muzyki

Na początku należy powiedzieć, iż muzyka kształci wrażliwość emocjonalną (uczuciową), estetyczną oraz artystyczną (szczególnie muzyczną). Wszystkie te rodzaje wrażliwości biorą udział w przeżyciu estetycznym, które wywołane jest zmysłowym pięknem przedmiotu (np. dźwięk, rytm). Jeśli chodzi o dzieci, szukają one piękna w muzyce, a dokładniej urody dźwięków, na które zazwyczaj reagują zachwytem i radością.

Jedna z wartości wypływająca z przeżycia muzycznego polega na zaspokajaniu potrzeby radości, gdyż to właśnie dzięki przeżyciom muzycznym jest ona wywoływana u dzieci. To właśnie dzięki muzyce dzieci mogą przeżywać ogromną radość, która może wynikać z uprawiania muzyki, ale również ze słuchania. Warte podkreślenia jest to, że muzyka nie może być obowiązkiem, ale powinna być także potrzebą dla dziecka, tylko wtedy można odnieść sukces oraz postęp w rozwoju muzycznym. Grono pedagogów stwierdziło, iż za sprawą radości, którą ludzie czerpią z przeżycia estetycznego, rekompensacji ulegają różnego rodzaju niepowodzenia w innych przedmiotach nauki, ale również dzieci zbliżają się do siebie. Przeżycie estetyczne potrafi także ośmielić nieśmiałych. Obecnie sztuka potrafi zaspokoić te potrzeby człowieka, które kiedyś zaspokajała sama religia, a więc udowadnia to, jak potężną siłą stała się w czasach współczesnych sztuka, a szczególnie muzyka. Muzyka wywołuje nastroje, które mogą być tragiczne, radosne, beztroskie, patetyczne, przygnębiające czy sentymentalne. Jeśli chodzi zaś o identyfikację, słuchacz próbuje odnaleźć siebie w utworach muzycznych oraz przeżywa swoje stany uczuciowe, ale nie identyfikuje się z bohaterem, jak to ma miejsce w przypadku filmu czy książki.

Przeżycie muzyczne kształtuje także postawy moralne, ponieważ utwory muzyczne biorą spory udział przy kształtowaniu poglądów oraz postaw moralnych człowieka, szczególnie tego w młodym wieku. Po wsłuchaniu się w kawałki muzyczne, które stworzone zostały spontanicznie i ukazują szczerą, niekiedy bolesną prawdę, młodzi ludzie przekonują się do tej piosenki i podążają za nią. Muzyka wywołuje również wzruszenia u odbiorcy, przez co młody człowiek może być pobudzony do działania, ale również do refleksji.

Muzyka kształtuje także wyobraźnię i postawę twórczą. Dzięki utworom muzycznym, człowiek może wczuć się w sytuację przedstawianą w tekście, może odnieść ją do siebie. Młody człowiek jest zmuszony do uruchomienia szarych komórek, jeśli chce zrozumieć przekaz płynący z tekstu. Niekiedy zdarza się, że ludzie są zainspirowani tym, co stworzył artysta i zdarza im się tworzyć samodzielne teksty.

Wyobraźnia muzyczna człowieka ulega mimowolnej aktywizacji w momencie, kiedy w grę wchodzą następujące zajęcia: śpiew czy gra na instrumencie. Wtedy właśnie w człowieku budzi się żywe zainteresowanie i przeżywanie estetyczne. Kiedy mówi się o twórczości muzycznej dzieci, poza kształtowaniem muzycznych wyobrażeń, należy także wspomnieć o tym, iż prowokuje ona również aktywność inteligencji.

Dlaczego człowiek decyduje się na tworzenie czegoś? Odpowiedź brzmi: spontaniczna swoboda, ciekawość poznania, pomysłowość i fantazja w nim drzemiąca[14]. Podsumowując, chciałbym powiedzieć, że wraz z wyobraźnią muzyczną kształtuje się również wyobraźnia dźwiękowa i artystyczno-intelektualna.

Dzięki muzyce rozwijają się w człowieku procesy poznawcze. To właśnie za jej pośrednictwem, ludzie mogą poznawać świat zewnętrzny, czyli wszystko to, co ich otacza dokoła. Muzyka ma także ogromny wpływ na rozwój myślenia. Niekiedy to ona kształtuje w człowieku sposób myślenia i to, jak spogląda na świat. Jednym z ważniejszych aspektów dotyczących rozwijania się procesów poznawczych jest zdobywanie wiedzy o świecie, powiększanie zasobu słownictwa oraz pogłębianie samowiedzy.

Do niezwykle ciekawego wniosku doszli szwajcarscy pedagodzy, którzy wykazali w swoich badaniach, że korzystnym zabiegiem w życiu ucznia byłoby zwiększenie lekcji muzyki kosztem innych przedmiotów. Dzięki temu poprawiłby się społeczny klimat w grupach, zmniejszeniu uległoby zjawisko rywalizacji, zwiększyłoby się natomiast poczucie więzi grupowej. Pedagodzy ci stwierdzili, że dzięki większej liczbie godzin muzyki uczniowie byliby bardziej twórczy, będą cechować się lepszą koncentracją, a także będzie ich charakteryzowała lepsza kompetencja społeczna, przez co będą osiągać większą liczbę sukcesów szkolnych[15].

Reasumując, muzyka kształtuje sferę uczuć człowieka. Bardzo często wywołuje ona w słuchaczu następujące uczucia: miłość, współczucie, miłość do ojczyzny, radość, zadowolenie oraz przyjemność. Muzyka kształtuje również wyobraźnię, a niekiedy także postawę twórczą człowieka. Bardzo często odbiorcy utworów muzycznych wczuwają się w położenie wykonawcy, który opowiada o przeżytej sytuacji przez siebie. Słuchacz próbuje wtedy postawić siebie w tej sytuacji, identyfikując się poniekąd z artystą i jego dziełem. Ci zdolniejsi próbują tworzyć samodzielne wersy, a niekiedy zdarza się, że zakładają grupy muzyczne i dają koncerty. To jest właśnie postawa twórcza. Dzięki muzyce kształtowane są również procesy poznawcze w ludziach, którzy dzięki słuchaniu i analizowaniu danego utworu, pogłębiają swoją wiedzę o świecie, ale także budują wiedzę o samym sobie. Poszerzają też swój zasób słownictwa, dowiadując się o znaczeniu i w ogóle występowaniu nowych pojęć. Wiedzę tą bardzo często wykorzystują w życiu codziennym. Dostrzegłem również związek pomiędzy słuchaniem muzyki a rozwojem myślenia. Człowiek, wsłuchując się w dany kawałek muzyczny, często potrafi wyciągać wnioski z przekazu zawartego w tekście, a także poprzez analizę tego tekstu, zastanawia się nad tym, jak mogłoby potoczyć się jego życie (tzw. gdybanie). Niekiedy zdarza się, że człowiek wsłuchujący się w słowa wykonawcy potrafi przewidywać dalszy obrót sprawy. O tym, że muzyka rozwija myślenie, można się dowiedzieć wtedy, gdy odbiorca poddaje krytyce jakieś postawy bądź zachowania, o których wspomina artysta. Czasami słuchacze dyskutują na temat różnych sytuacji i problemów, o jakich dowiedzieli się z konkretnego utworu. Kolejną istotną funkcją muzyki jest to, iż podnosi ona na duchu, a także likwiduje w słuchaczu zmęczenie. Można posunąć się do stwierdzenia, że muzyka działa jak lekarstwo na człowieka, który może się odprężyć i zapomnieć choć na chwilę o rzeczywistości. Uważam, iż muzyka jest lekarstwem zarówno dla duszy, jak i ciała, gdyż bardzo często spełnia ona w życiu jednostki funkcję terapeutyczną, ponieważ likwiduje stany napięcia, zmniejsza stany depresyjne, zachęca do aktywnego działania, podnosi samoocenę, działa relaksacyjnie oraz dostarcza przyjemności. Uważam również, że muzyka jest rekompensacją niepowodzeń w innych dziedzinach życia, szczególnie jeśli chodzi o młodego człowieka. To muzyka pomaga w rozwiązywaniu problemów z różnych dziedzin życia (zawód miłosny, niepowodzenia szkolne, złe relacje z otoczeniem). Dzięki muzyce człowiek pokonuje wiele przeszkód, jakie rzuca mu pod nogi życie. Utwory muzyczne posiadają ogromną moc, ponieważ za ich pośrednictwem człowiek nabiera nowych spostrzeżeń i odczuć w różnych sferach życia. Ludzie, w wielu przypadkach, potrafią wygłosić swoje zdanie na tematy, jakie zawierają w sobie owe utwory. Bardzo ważnym elementem jest również fakt, że powiększa się zasób słownictwa, gdy człowiek wsłuchuje się w teksty muzyczne. Uczy się on wielu nowych słówek, dzięki czemu pogłębia swoją wiedzę o świecie. Nowo poznane słownictwo wykorzystuje bardzo często w codziennym życiu, dlatego muzykę można określić jako język, który jest uniwersalny dla całej ludzkości.

1.3. Arteterapia w wychowaniu

Sztuka jest nieodłączną częścią życia każdego człowieka, gdyż każdy z nas na co dzień spotyka się z elementami tańca, plastyki czy muzyki. Są one konieczne do prawidłowego rozwoju moralnego jednostki, ale także są trzonem różnych działań wychowawczych oraz estetycznych. Czym więc jest arteterapia? Chciałbym odwołać się do definicji zaproponowanej przez Mariana Kulczyckiego, który mianem arteterapii określa:

układ poglądów i czynności ukierunkowanych na utrzymanie i/lub podnoszenie poziomu jakości życia ludzi przy pomocy szeroko rozumianych dzieł sztuki i uprawiania sztuki[16].

Pojęcie to