Dogadać się z dzieckiem ebook

Copyright © CoJaNaTo Blanka Łyszkowska 2019

Wszystkie prawa zastrzeżone. Książka ani żadna jej część nie może być przedrukowywana ani w żaden inny sposób reprodukowana lub odczytywana w środkach masowego przekazu bez pisemnej zgody CoJaNaTo.

Redakcja i korekta: Magdalena Stonawska

Redakcja merytoryczna: Aleksandra Bagińska,

Fundacja Świadomego Rozwoju

Projekt okładki: Kamila Loskot

Opracowanie graficzne i skład: Raster

Wydanie II

ISBN: 978-83-63860-38-7

CoJaNaTo Blanka Łyszkowska

ul. Pustelnicka 48/4

04-138 Warszawa

e-mail: [email protected]

+48 728 898 892

www.cojanato.pl

Dziękujemy naszym dzieciom za to, że nas wybrały na swoich rodziców i że codziennie nas czegoś uczą.

Joanna Berendt – jest coachem akredytowanym przez ICF (PCC International Coach Federation), trenerką rozwoju osobistego, certyfikowaną przez CNVC (Center for Nonviolent Communication) trenerką Porozumienia Bez Przemocy oraz mediatorką NVC.

Od lat pracuje indywidualnie i z zespołami, z biznesem, edukacją oraz rodzicami i nastolatkami. Towarzyszy jednostkom i organizacjomw rozwoju, wspieraw odkrywaniui pełniejszym wykorzystywaniu ich wewnętrznego potencjału. Pracuje z osobami stojącymi przed ważnymi decyzjami życiowymi i zawodowymi, wspieraw poprawie relacji i komunikacji oraz poszukiwaniu równowagi między ważnymi obszarami życia. Prowadzi sesje i warsztaty coa­chingu rodzicielskiego, wspierając rodziców w budowaniuz dziećmi relacji opartej na wzajemnym zrozumieniu, szacunku i bezwarunkowej akceptacji.

Od 2008 roku współpracuje z Youth Business Poland jako mentor i coach, wspierając przedsiębiorców w rozwojui skutecznym prowadzeniu własnych biznesów, zaś od 2013 roku jest członkiem Zarządu Fundacji Nowych Możliwości Equante.

Wierzy, że każdy z nas posiada potencjał i zasoby, które wystarczy odkryć i umiejętnie wykorzystać, by żyć szczęśliwie. Marzy o tym, by wszystkie dzieci mogły dorastać w atmosferze szacunku, zaufania, bliskości i akceptacji, w świecie, gdzie potrzeby dzieci i dorosłych są tak samo ważne. W życiu ceni relacje z drugim człowiekiem, otwartość i ciekawość świata, działanie w zgodzie ze sobą oraz radość życia.

Jest współautorką książek i publikacji inspirowanych coachingiem i NVC: „Dogadać się z dzieckiem. Coaching, Empatia, Rodzicielstwo”, „Przyjaciele żyrafy. Bajkio empatii”, „Tęskniący Zenoni żyrafa, która spadła z krzesła”, „Harmonia w życiu prywatnymi w biznesie”, „Coaching: katalizator rozwoju organizacji” i „Coaching jako konstruktywny dialog”.

Uwielbia aktywne spędzanie czasu, pisanie i malarstwo Vedic Art. Jest certyfikowaną trenerką tej metody. Prywatnie jest mamą dwójki energicznych i ciekawych świata dzieci.

Magdalena Sendor – jest certyfikowaną przez CNVC (Center for Nonviolent Communication) trenerką Porozumienia bez Przemocy i mediatorką. Z wykształcenia kulturoznawczyni. Lubio sobie myśleć jako o Wędrowniczce. Uwielbia mieszkać w różnych miejscach, szukać nowych dróg i nowej wiedzy. Od wielu lat jest gorącą zwolenniczką świadomej i empatycznej komunikacji w rodziniei w pracy.

Jest założycielką strony internetowej Ekodzieciak.pl dla rodziców, którzy pragną alternatywnego i ekologicznego towarzyszenia dziecku. Od 2007 roku prowadzi warsztaty dla rodziców z zakresu chustonoszenia, masażu Shantala, Pozytywnego Rodzicielstwa i empatiiw komunikacji rodzic-dziecko. Od 2010 roku współtworzy i trenujew ramach pierwszej polskiej szkoły dla doradców noszenia dzieci AkademiaNoszenia.pl. Jest również autorką książki „Noś swoje dziecko. Dlaczego, jak i w czym” (wyd. Harmonia, 2008). Oferuje rodzinom i organizacjom mediacje i wsparciew konflikciew formie indywidualnych sesji, warsztatów i facylitacjiw ramach StrefaPorozumienia.pl.

Wierzy, że zmiana jest częścią życia.

Muzyka jazzowa, górskie wędrówki i spotkaniaw tangu są dla niej sposobem na nabranie sił i odpoczynek. Mama dwójki dzieci, dzięki którym powstało wszystko, co powyżej opisane.

Wstęp

Niniejsza książka jest nową pozycją na polskim rynku wydawniczym dotyczącą podejścia Porozumienia bez Przemocy. Jest odpowiedzią na pytanie, w jaki sposób język serca można w praktyce stosować w wychowywaniu dzieci. Autorki dzielą się doświadczeniem i przykładami wykorzystania tego podejścia w relacjachz dziećmi. Pokazują, co się dzieje, kiedy zaczniemy do nich mówić językiem próśb, potrzeb i uczuć. Okazuje się, że w pośpiechu codziennych rozmów jest miejsce na to, co dla nich w życiu najważniejsze: wartości, potrzebyi emocje.

Jedną z największych wartości takiego sposobu komunikowania się jest właśnie możliwość szczerego wyrażania siebie we wszystkich obszarach życia, bez podziału na życie prywatne, rodzinne i zawodowe. Kiedy wyrażamy się za pomocą czterech podstawowych elementów komunikacji według Porozumienia bez Przemocy, dotykamy właśnie tego wspólnego obszaru. Kiedy skupiamy się na odróżnieniu naszych ocen od obserwacji, od tego, co widzimy, kiedy nazywamy wprost nasze uczucia, i uczymy się w codziennym życiu zauważać swoje potrzeby i prosić o to, czego chcemy, zyskujemy nie tylko większą satysfakcję z jakości relacjiz innymii samym sobą, ale też większą skuteczność samej komunikacji.

Mówienie takim językiem nie jest łatwe, bo wymaga od nas otwartości i chęci zmiany. A to dlatego, że zmiana zaczyna się od nas samych. By poprawić komunikację z rodziną, musimy zacząć od siebie. Choć nie jest to łatwe, to kiedy posmakujemy innej jakości w relacjach, motywacja do działania staje się ogromna. Język Porozumienia bez Przemocy jest językiem codziennym; pomaga nam mówić o rzeczach najważniejszych w codziennym dialogu. Jest językiem uważności. Wykorzystując go z dziećmi, poprawimy nasze relacje, jednocześnie ucząc własnym przykładem, jak dbać o siebiei innych, wyrażać wdzięczność oraz sprzeciw, kiedy nasze potrzeby nie są respektowane.

Jedną z podstawowych potrzeb, o których będzie mowaw tej książce, jest potrzeba empatii. W codziennym życiu oznacza to słuchanie innych: prawdziwe słuchanie, bez osądów czy reakcji na to, co słyszymy. Słuchanie w taki sposób, by druga osoba czuła się wysłuchana. Kolejnym ważnym elementem komunikacji z dziećmi jest szczere wyrażanie wdzięczności. Abyśmy zarówno my, jak i dzieci uczyli się tego, co dla nas ważne nie tylko wtedy, kiedy tego brakuje, ale też, albo przede wszystkim, wtedy, kiedy to dostajemy. Dużo skuteczniej nauczymy naszych bliskich, czego potrzebujemy, poprzez wdzięczność niż pretensje i konflikt. Wyrażanie wdzięczności ładuje nasze baterie.

Pokażemy, dlaczego przymus, oceny, diagnozy i manipulacje nie są skuteczne. Dostarczymy konkretnych przykładów, jak przekształcać nasze komunikaty. Zaprosimy cię też, czytelniku, do pracy nad własnymi przykładami już w trakcie lektury książki. Zilustrujemy dialogami najczęstsze trudności w komunikacjiz dziećmi. Często mamy mylne przekonanie, że gdy wyrazimy to, co naprawdę myślimy, to będziemy tego żałować. Nie chodzi o to, abyz tego zrezygnować, ale wyrazić nasze uczucia i potrzebyw taki sposób, aby dziecko chciało nas usłyszeć i abyśmy my nauczyli się go słuchać, kiedy jest smutne i sfrustrowane.

Książka pokazuje, jakw wirze codziennych spraw odnaleźć kontakt z sobą i drugą osobą. Jak sprostać wyzwaniom rodzicielstwa i zatroszczyć się o siebie, kiedy jest nam trudno. Jak pracować z własnymi myślami i osądami na temat samych siebie – które mają olbrzymi wpływ na to, jakimi jesteśmy rodzicami. Bycie rodzicem oznacza zaakceptowanie tego, że często będziemy żałować, iż czegoś nie zrobiliśmy inaczej. Nie damy wam łatwych rozwiązań, ale pokażemy, jak widzieć rodzicielstwo jako ścieżkę rozwoju, na której możemy odnaleźć zarówno wsparcie, jak i wielką satysfakcję z tego pełnego wyzwań procesu.

Wprowadzenie

Rodzicielstwo to nie lada wyzwanie. Jest przepełnione różnorodnymi, czasem skrajnymi emocjami: od radości i satysfakcji, poprzez niepewność, zmęczenie i strach, aż po złość czy frustrację.

Dzieci nie zawsze zachowują się tak, jak chcemy. Czasem robią wszystko na opak w stosunku do rodzicielskich oczekiwań i to w najmniej odpowiednim momencie! Słodki aniołek znika, a do akcji wkracza nieznany rodzicom „stwór” z wulkanem emocji i zachowaniami trudnymi do przyjęcia. Jak wówczas rodzic może sobie radzić? Co może zrobić?

Jako rodzice raz reagujemy tak, jak tego pragniemy – zgodnie z wartościami, którymi chcemy kierować się w rodzicielstwie. A czasamii w nas wstępuje „ten nieznany stwór”. Nierzadko po fakcie żałujemy, że pozwoliliśmy się mu pokazać, wstydzimy się swoich zachowań czy mamy poczucie winy.

Ta książka jest o tym, jak zrozumieć, wesprzeć i pokochać te stwory. Pokochać i zaakceptować, aby dzięki temu dowiedzieć się, czego one tak naprawdę potrzebują. Chcemy spojrzeć na wszelkie „stwory i potwory” z innej perspektywy. Zobaczyć ich serce i dzięki temu zacząć komunikować się empatycznie: z satysfakcją i radością, a bez poczucia winy czy nieustannych wątpliwości.

Pojęcie empatii staje się obecnie coraz bardziej popularne. Coraz więcej mówi się o jej zaletach i dobroczynnych skutkach jej stosowania. Dla jasności, o czym tak naprawdę mówimy w tej książce, zastanówmy się najpierw, czym jest empatia i w jaki sposób taką umiejętność budować w sobiei skutecznie stosować w relacjachz dziećmi i innymi ludźmi.

Według Marshalla B. Rosenberga1, twórcy podejścia Porozumienie bez Przemocy (ang. Nonviolent Communication) – procesu, który nas inspiruje w naszym rodzicielstwie i pracyz rodzicami – empatia to taki sposób pełnej skupienia obecności i słuchania drugiej osoby, aby za jej słowami, niezależnie od ich treści, odnajdywać uczucia i stojące za nimi ważne dla tej osoby potrzeby. W książce używamy określenia empatiawłaśnie w takim rozumieniu.

Inspirację i pomysły czerpałyśmy głównie z założeń wspomnianego wyżej podejścia Porozumienie bez Przemocy Marshalla B. Rosenberga, zen coachingu2i coachingu zorientowanego na rozwiązanie, ale także z innych bliskich nam podejść budowania relacji opartej na szacunku oraz z naszych własnych doświadczeń życiowych.

Zanim zaczniesz czytać kolejne rozdziały, zastanów się przez kilka chwil nad następującym zagadnieniem:

Na ile tu i teraz jesteś zadowolona/y z relacji ze swoimi dziećmi? Oceń tow skali od 1 do 10, gdzie 1 oznacza, że jesteś zupełnie niezadowolona/y, a 10, że jesteś w pełni zadowolona/y: .............

Na ile chciał(a)byś być zadowolony/a z relacji ze swoimi dziećmi? Oceń tow skali od 1 do 10, gdzie 1 oznacza, że jesteś zupełnie niezadowolony/a, a 10, że jesteś w pełni zadowolony/a: .............

Jeżeli chcesz zachować swój stan zadowolenia lub odkryłeś/aś, że chciał(a)byś być bardziej zadowolony/a ze swoich relacji z dziećmi i poszukujesz narzędzi, metod czy inspiracji, by efektywnie nawiązywać kontakt z dziećmi; jeżeli zależy ci na chwili refleksji i określeniu, co sprzyja budowaniu relacji rodzic-dziecko – wierzymy, że na te i wiele innych pytań otrzymasz odpowiedzi, zapoznając się z przygotowanym przez nas materiałem.

Książka ta jest w pewnym sensie kursem empatycznych relacji rodzic-dziecko. Obok materiału teoretycznego zawiera wiele ćwiczeń i zadań do wykonania. Zachęcamy do aktywnego używania książki i traktowania jej jako notatnika na drodze do pełnego satysfakcji rodzicielstwa. Na końcu znajdziesz kilka wolnych kartek przeznaczonych właśnie na twoje zapiski. A być może podarujesz sobie specjalny zeszyt, w którym będziesz notować myśli, refleksjei decyzje, które będą do ciebie przychodzić w czasie kursu – podczas czytania, w ciągu dnia po zabawie z dzieckiem, po kłótni z nim, po wspólnym, wieczornym czytaniu? Taki dziennik pozwoli ci na śledzenie zmian, jakie będą się w tobie dokonywać.

Książka powstała głównie z myślą o rodzicach dzieci w wieku do 9 lat, co znajduje odbicie w przykładach i scenkach, które ilustrują kolejne zagadnienia. Jednak rodzice dzieci starszych również znajdą dla siebie interesujące informacje czy narzędzia – zachęcamy do sprawdzenia.

I jeszcze jedna ważna rzecz przed rozpoczęciem tej podróży: dzięki empatii nie unikniesz sytuacji trudnych czy konfliktowych. One są elementami życia i rozwoju. Empatia jednak pomaga przeżyć je w sposób świadomy i przekształcić jew cenną naukę. Będziemy cię wspierać w przeprowadzeniu realnej zmiany w twoim życiu, by w takich sytuacjach w szczeryi autentyczny sposób dostrzegać i uwzględniać zarówno swoje potrzeby, jak i potrzeby dziecka. Taki rodzaj uważności i kontaktu transformuje wyzwanie w naukę, konfliktw możliwość budowania relacji. Tu przychodzi nam na myśl chińskie przysłowie: „Gdy przychodzi sztorm, niektórzy stawiają mury, inni budują wiatraki”. Empatyczny kontakt daje rodzicom więcej pewności siebie i zaufaniaw codziennych sytuacjach z naszymi dziećmi.

Joanna Berendt & Magdalena Sendor,

z podziękowaniami dla wszystkich Żyraf i Szakali, które spotkałyśmy i jeszcze spotkamy3

Jakim chcę być rodzicem – podróż do przyszłości

Marshall B. Rosenberg, twórca podejścia Porozumienia bez Przemocy, mówi, że nie potrzebujemy być idealni; potrzebujemy być jedynie systematycznie mniej niedoskonali. Własne doświadczenie rodzicielskiei rozmowyz wieloma rodzicami w czasie warsztatów i sesji indywidualnych pokazują nam, jak bardzo aktualne i trafne są te słowa, gdy mówimy o relacji rodzic-dziecko.

Czytając książkę, spróbuj wykonywać proponowane ćwiczenia na bieżąco, zatrzymaj się przy nich na dłużej. Zachęcamy cię również do otwartości i szczerości. Potraktuj zaproponowane przez nas ćwiczenia i rozważania jako rodzaj eksperymentu. Zobacz, co działa u ciebie, z czego czerpiesz największe korzyści. Nie przyjmuj naszych propozycji jako prawd objawionych. Testuj i patrz, jak czujesz się ty i twoje dziecko oraz jak wpływa to na waszą relację, ton rozmów czy wspólnie spędzany czas.

Może już jesteś rodzicem albo dopiero planujesz nim zostać. Zapraszamy cię do zastanowienia się nad twoją wizją rodzicielstwa, która będzie stanowiła mapę dla kolejnych spotkań.

Na początek zapraszamy na krótką podróż do przyszłości. Być może wyda ci się ona nietypowa. Daj się ponieść! Przeczytaj poniższy tekst, a następnie usiądź wygodnie lub połóż się, zamknij oczy i pozwól myślom płynąć swobodnie. Zwróć uwagę na myśli, skojarzenia, uczucia i odczuciaw ciele – przywitaj z radością i wdzięcznością, cokolwiek przyjdzie, czy będzie to przyjemne czy nie, gdyż są to, być może, ważne wskazówki płynące z twojego wnętrza. W codziennej gonitwie nie mamy dość uważności na tego typu sygnały, stanowiące dla nas swoiste drogowskazy, przypominające, dokąd zmierzamy.

Gotowi na podróż w przyszłość? Raz... dwa... trzy... ruszamy

Wyobraź sobie siebie w przyszłości, na przykład w dniu swoich 80 urodzin. Jak mógłby wyglądać ten niezwykły dzień? Popuść wodze fantazji i obserwuj swoje urodziny tak, jakbyś był(a) w kinie. Przypatrz się, kto tam występuje. Zwróć uwagę na otoczenie, stroje, dźwięki. Szczególną uwagę zwróć na postaci, które się pojawiają. Z kim spędzasz ten wyjątkowy dzień? Kto cię odwiedza? Posłuchaj, co te osoby do ciebie mówią, jak się do ciebie zwracają. Jakie panują między wami relacje? Ciekawą obserwacją może być przyjrzenie się ich twarzom, gestom… Popatrz też na siebie. Wyobraź sobie, co możesz wówczas czuć… Gdyby twoi goście mieli podziękować ci za to, co wniosłeś/aś w ich życie – to co by to było?

A teraz przenieś uwagę na swoje dzieci – popatrz i zastanów się, na jakie osoby wyrosły.

– Co lubią robić?

– Czym się zajmują w życiu, jak spędzają wolny czas? Jakie mają pasje?

– Co jest dla nich w życiu ważne?

– Jakimi kierują się wartościami?

– Jak nawiązują relacje z innymi osobami?

– Kim są, będąc dorosłymi?

– Czy są szczęśliwi? Czy mają poczucie własnej wartości? Czy lubią siebie samych?

Daj sobie czas, by pobyć z pojawiającymi się refleksjami. Zapamiętaj swoje odczucia i kluczowe przemyślenia z tej podróży w czasie. Może to być jedno lub więcej słów, może jakiś symbol czy rysunek – coś, co ma dla ciebie znaczenie. Zanotuj to lub narysuj. Pod koniec kursu będziesz może chciał(a) wrócić do tego ćwiczenia i zobaczyć ponownie swoje dzieci i 80 urodziny oraz porównać do tego, co zrobiłeś/aś dziś, by zobaczyć drogę, jaką przebyłaś/eś.

Siła empatii

Zdaniem Marshalla B. Rosenberga dziecko różni się od dorosłego tym, że ma mniej doświadczeń i mniej słów na wyrażenie tego, co czuje. To my, dorośli, mamy więcej doświadczeń i wiedzy, i dlatego też jesteśmy odpowiedzialni za stworzenie przestrzeni, w której potrzeby zarówno rodzica, jak i dziecka mogą być wzięte pod uwagę jednocześnie. Mówiąc „wzięte pod uwagę” mamy na myśli zauważenie tych potrzeb, powiedzenie o nich na głos, okazanie im szacunku. Nie znaczy to, że koniecznie muszą być zaspokojone – zawsze i wszystkie. W kolejnych rozdziałach powiemy o tym więcej.

Rolą rodziców nie jest naprawianie, zbawianie czy służenie dzieciom. Nie jest nią nawet wychowywanie, lecz wspieranie dzieci w rozwoju, odkrywaniu swojego wewnętrznego potencjału i optymalnym wykorzystywaniu go w zgodzie ze sobą, by umiały tworzyć z bliskimi relacje, na jakich im zależy, by ufały sobie oraz, co kluczowe, znały siebie. Nie przeżyjesz za swoje dziecko życia ani też nie uchronisz go przed trudnymi sytuacjami czy emocjami. Twoje dziecko ma przed sobą całe swoje życie; takie, jakie ono będzie. Możesz być jego przewodnikiem i towarzyszem, z mądrością wprowadzać je bezpiecznie w kolejne etapy życia, pozwalając jednocześnie, aby uczyło się poprzez doświadczanie, oraz dawać mu do zrozumienia, że w pobliżu jest gotowy na wsparcie czy okazanie zainteresowania rodzic.

W teorii Porozumienia bez Przemocy empatia to narzędzie do tworzenia relacji równego z równym – wzajemne dawanie i branie. To zauważanie uczuć i potrzeb kryjących się za zachowaniami i słowami (zarówno swoimi, jaki innych). Kiedy okazujemy komuś empatię, zawsze otrzymujemy coś cennego: chwilę głębokiego porozumienia, szczerości, wdzięczności. Podchodząc z empatią do dzieci, wzbogacamy życie ich i swoje własne. Kiedy życie dzieci jest pełne, ma to pozytywne rezultaty zarówno dla nich, jak i dla nas.

Przyjrzyjmy się procesowi dawania i brania. Przypomnij sobie sytuację, gdy komuś spontanicznie czy bezinteresownie pomogłeś/aś:

– Jak się wówczas czułeś/aś?

– Co było w tej sytuacji dla ciebie ważnego? Co otrzymałaś/eś w zamian, niekoniecznie od tej osoby?

Mamy nadzieję, że dzięki temu rozdziałowi masz większą jasność, dokąd zmierzamy. Ruszamy dalej.

Niech słowa popłyną z serca – poznaj blokady i hamujące przekonania

W poprzednim rozdziale przyglądaliśmy się sobie i swoim dzieciom w przyszłości; zastanawialiśmy się, kim pragniemy się stać jako rodzice i czego pragniemy dla naszych dzieci. Teraz skupimy się na sytuacji obecnej: na tym, co jest tu i teraz. Zastanów się, jakie narzędzia już masz jako rodzic, co utrudnia ci bycie rodzicem ze swoich marzeń oraz co chcesz zmienić w swoim otoczeniu, by ułatwić sobie bycie takim rodzicem, jakim być pragniesz.

Język sercai język blokad

Poniżej znajdują się dwie scenki, pokazujące możliwe wersje tego samego zdarzenia. Przedstawiłyśmy w nich różne podejścia, chcąc uwypuklić różnice, jakie występują między naszym nawykowym językiem, którego niemalże wszyscy nauczyliśmy się w dzieciństwie, a który niestety zawiera wiele barier komunikacyjnych, a podejściem Porozumienia bez Przemocy, czyli empatycznej komunikacji.

Dialogz użyciem języka barier komunikacyjnych:

RODZIC: Jasiu, wychodzimy do przedszkola! No już, ubieraj się!

JAŚ: Nie, jeszcze chcę się bawić.

RODZIC: Co ty znowu wymyślasz? Nie mamy na to czasu. Ale z ciebie guzdrała.

JAŚ: Wcale nie… Ja chcę tylko…

RODZIC: Mówię ci, ubieraj się, inaczej będziesz miał dziś zakaz oglądania bajek.

JAŚ: No dobrze… (i/albo wybucha płaczem).

Dialogz użyciem języka porozumieniai empatii (ważne są ton i intonacja, z jakimi mówimy te słowa, oraz intencja, o której za chwilę napiszemy więcej):

RODZIC: Jasiu, wychodzimy do przedszkola, ubierz się już, proszę!

JAŚ: Nie, jeszcze chcę się bawić.

RODZIC: Masz teraz ochotę na zabawę?

JAŚ: No właśnie... Nie zdążyłem jeszcze się pobawić.

RODZIC: Chciałbyś mieć rano czas na zabawę?

JAŚ: Tak, rano nigdy na nic nie ma czasu.

RODZIC: Trudno ci zrozumieć, o co chodzi z tym czasem?

JAŚ: Hmm…

RODZIC: Janku, słyszę, że bardzo chcesz się teraz bawić i nie rozumiesz, dlaczego przerywam ci zabawę. Jednocześnie chcę zdążyć do pracy, to dla mnie ważne. Czy możesz teraz odłożyć zabawkę i