Demencja – profesjonalny przewodnik dla opiekunów - Gail Weatherill - ebook

Demencja – profesjonalny przewodnik dla opiekunów ebook

Weatherill Gail

4,0

Opis

Demencja stanowi poważne zagrożenie nie tylko dla zdrowia fizycznego, ale też poczucia życiowego szczęścia. Niewydolność mózgu ma wpływ na zmiany zachowania, trudności z komunikacją czy zaburzenia pamięci. Nic dziwnego, że zamiast pozytywnego myślenia, które powinno towarzyszyć opiece nad bliską osobą, u opiekuna pojawia się frustracja, a nawet depresja. Dlatego tak istotne jest, by zrozumieć przyczynę zmian zachodzących w bliskiej osobie i w równym stopniu zadbać o nią, jak i o siebie. W książce tej znajdziesz informacje, na czym powinna polegać opieka nad osobą z demencją. Nauczysz się odróżniać tę chorobę od normalnego procesu starzenia i oczyszczać swój umysł z negatywnych emocji. Demencja – nie zapomnij o chorym, pamiętaj o sobie!

Ebooka przeczytasz w aplikacjach Legimi na:

Androidzie
iOS
czytnikach certyfikowanych
przez Legimi
czytnikach Kindle™
(dla wybranych pakietów)
Windows
10
Windows
Phone

Liczba stron: 201

Odsłuch ebooka (TTS) dostepny w abonamencie „ebooki+audiobooki bez limitu” w aplikacjach Legimi na:

Androidzie
iOS
Oceny
4,0 (4 oceny)
1
2
1
0
0
Więcej informacji
Więcej informacji
Legimi nie weryfikuje, czy opinie pochodzą od konsumentów, którzy nabyli lub czytali/słuchali daną pozycję, ale usuwa fałszywe opinie, jeśli je wykryje.

Popularność




REDAKCJA: Mariusz Golak

SKŁAD: Aleksandra Lipińska

PROJEKT OKŁADKI: Aleksandra Lipińska

TŁUMACZENIE: Katarzyna Liszyk

Wydanie I

Białystok 2021

ISBN 978-83-8272-052-5

Tytuł oryginału: The Caregiver's Guide to Dementia:

Practical Advice for Caring for Yourself and Your Loved One

Copyright © 2020 Rockridge Press, Emeryville, California

© Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo Vital, Białystok 2021

All rights reserved, including the right of reproduction in whole or in part in any form.

Wszelkie prawa zastrzeżone. Bez uprzedniej pisemnej zgody wydawcy żadna część tej książki nie może być powielana w jakimkolwiek procesie mechanicznym, fotograficznym lub elektronicznym ani w formie nagrania fonograficznego. Nie może też być przechowywana w systemie wyszukiwania, przesyłana lub w inny sposób kopiowana do użytku publicznego lub prywatnego – w inny sposób niż „dozwolony użytek” obejmujący krótkie cytaty zawarte w artykułach i recenzjach.

Książka ta zawiera porady i informacje odnoszące się do opieki zdrowotnej. Nie powinny one jednak zastępować porady lekarza ani dietetyka. Jeśli podejrzewasz u siebie problemy zdrowotne lub wiesz o nich, powinieneś skonsultować się z lekarzem, zanim rozpoczniesz jakikolwiek program poprawy zdrowia czy leczenia. Dołożono wszelkich starań, aby informacje zaprezentowane w tej książce były rzetelne i aktualne podczas daty jej publikacji. Wydawca ani autor nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki dla zdrowia, mogące wystąpić w wyniku stosowania zaprezentowanych w książce metod.

15-762 Białystok

ul. Antoniuk Fabr. 55/24

85 662 92 67 – redakcja

85 654 78 06 – sekretariat

85 653 13 03 – dział handlowy – hurt

85 654 78 35 – www.vitalni24.pl – detal

strona wydawnictwa: www.wydawnictwovital.pl

Więcej informacji znajdziesz na portalu www.odzywianie24.pl

KAŻDEMU, kogo kochałam i utraciłam: Mamie, Babuni, Pięknej Mary, Szalonemu Rogerowi, Pannie Ray, Dr T oraz „Bossowi”; jesteście moimi świadkami.

Wprowadzenie

Jeśli opiekujesz się osobą z demencją, to wspaniale, że sięgnąłeś po tę książkę. Cieszę się, że tu jesteś. Od bardzo dawna pracuję z osobami cierpiącymi na demencję oraz ich opiekunami. Uwielbiam pokazywać im, że szklanka jest do połowy pełna, że przed nimi jeszcze wiele dni i chwil pełnych radości.

Na stronicach tej książki znajdziesz obszerne informacje dotyczące sprawowania opieki nad osobami z demencją. Przyjrzysz się chorobom, które powodują demencję oraz metodom ich leczenia. Przebrniesz przez kwestie powszechnie występujących zmian, jakie zachodzą w życiu osób z demencją, i dowiesz się, jak zapewnić im odpowiednie wsparcie. Istotnym czynnikiem jakości życia twoich bliskich jest również twoja stabilność psychiczna, zatem pomówimy też – i to niemało – o twoim dobrym samopoczuciu.

Omawiając każde z zagadnień, dołączyłam listę działań, które możesz podjąć, by poprawić własny stan zdrowia i poziom opieki, który zapewniasz swemu bliskiemu. Znajdziesz tam porady dotyczące tego, co można zrobić i jak rozmawiać z chorym, a także wskazówki odnośnie kwestii, które warto poruszać z lekarzami i innymi pracownikami ochrony zdrowia, prawnikami, księgowymi, terapeutami oraz przyjaciółmi.

Mam nadzieję, że poczujesz się lepiej przygotowany, by zmierzyć się z nową rzeczywistością, w jakiej znajduje się osoba, którą się opiekujesz. Przygotowałam dla ciebie informacje, z których możesz skorzystać w przyszłości, a które pozwolą ci przypomnieć sobie, że nadal masz różne opcje, nawet gdy czujesz, że jesteś ich pozbawiony.

Jako pielęgniarka z czterdziestoletnim stażem zajmowałam się setkami ludzi z demencją oraz ich rodzinami. Specjalizacja w tym obszarze ochrony sprawiła, że zostałam certyfikowaną edukatorką w dziedzinie choroby Alzheimera.

Pracowałam także jako dyrektorka domu opieki długoterminowej oraz domu seniora w formule assisted living (mieszkań asekurowanych). Jestem jednym z założycieli internetowej grupy wsparcia, która obecnie skupia 50 tys. osób w ponad 100 krajach. Pracę mam we krwi.

Podczas wieloletniej pracy z osobami z demencją nauczyłam się, że jesteśmy czymś więcej niż tylko mózgami. Myśli i język mogą pochodzić z wnętrza mózgu, ale nie jest to całokształt tego, czym jesteśmy – jesteśmy istotami czującymi i mamy dusze, które nie poddają się działaniu żadnej choroby na poziomie fizycznym.

Kiedy nadejdzie dzień, w którym poczujesz, że tracisz swego podopiecznego, pamiętaj o jego duszy. Zapamiętaj jego wartość. Zapamiętaj jego życiowe priorytety. Zapamiętaj uczucia, które razem dzieliliście.

Demencja nie może zniszczyć żadnej z tych rzeczy. Istnieją one niezależnie od czasu i przestrzeni. Trzymaj się ich.

Wiedz, że bez względu na to, jak odległy zacznie ci się wydawać twój podopieczny, nadal będzie przy tobie. Będzie czuł i wiedział, że jesteś obok i że robisz wszystko, co w twojej mocy.

Może nie będzie w stanie powiedzieć ci, co czuje w taki sposób, jak dawniej, ale demencja nie wymazuje bliskiej ci osoby. Ona nadal tam jest i cię kocha. Nic nigdy tego nie zmieni.

Życzę ci wszystkiego najlepszego w twej podróży polegającej na sprawowaniu opieki nad chorym. Zasługujesz na ogromny szacunek. Nie opuszczaj nigdy swego bliskiego, on nadal tam jest. I nigdy nie wątp w to, że choć mózg czasem czegoś nie pamięta, serce nigdy nie zapomina.

CZĘŚĆ PIERWSZAZROZUMIEĆ DEMENCJĘ

ROZDZIAŁ PIERWSZYJAK WYTŁUMACZYĆ DEMENCJĘ

BOB

Bob był emerytowanym inżynierem z doktoratem w dziedzinie inżynierii termalnej Uniwersytetu Stanforda. Pracował w biurze gubernatora stanu Kalifornia w komisji ds. alternatywnych źródeł energii. Przejście na emeryturę wydawało mu się nieciekawą opcją. Ale jego żona, Gloria, domagała się realizacji obietnicy o podróżach, którą złożyli sobie, kiedy byli jeszcze młodzi.

Kilka miesięcy po przejściu Boba na emeryturę Gloria zaczęła zauważać, że czasami, w różnych sytuacjach robi on dziwne komentarze. Któregoś dnia musiał zadzwonić do AAA (Amerykańskiego Stowarzyszenia Automobilowego), bo gdy był w trasie na Drodze nr 15 zabrakło mu nagle benzyny. A zawsze utrzymywał swój samochód w idealnym stanie i zawsze miał pełen bak. Potem zaczęły pojawiać się zawiadomienia o przekroczeniu limitu na ich koncie bankowym. Taki bystry biznesmen jak Bob nigdy nie doprowadzał do takich sytuacji.

W dniu, w którym Bob wyszedł po mleko, a skończył w Walmarcie dwa miasta dalej, Gloria postanowiła interweniować. Coś było nie tak i Bob musiał pójść do lekarza, czy tego chciał, czy nie. Bob zgodził się dla świętego spokoju, ale czuł wewnętrzny niepokój.

A jeśli naprawdę coś było niew porządku? Co, jeśli te incydenty były czymś więcej niż tylko normalnym napięciem związanym z przejściem na emeryturę? Na pierwsze spotkanie Gloria czekała cała w nerwach. Przez cały czas miała jednak nadzieję, że robi z igły widły.

Demencja z definicji

Demencja nie jest chorobą. Demencja to termin obejmujący szerokie spektrum symptomów wywołanych schorzeniami mózgu. To utrata funkcji poznawczych. Funkcje poznawcze określają nasze zdolności do myślenia, zapamiętywania i logicznego rozumowania. Demencja często ujawnia się w postaci zapominania. Jednakże choroby mózgu mogą obejmować różne jego obszary, co skutkuje różnorakimi objawami.

Może powodować trudności w kontrolowaniu emocji lub też znajdowaniu odpowiednich słów podczas wypowiedzi. Może objawiać się w postaci zmian osobowości lub niemożności skupiania uwagi i koncentracji. Problemy z rozumowaniem, prostym myśleniem lub przypominaniem sobie różnych rzeczy są cechami charakterystycznymi demencji.

Utrata funkcji poznawczych skutkuje nietypowymi zachowaniami. Kiedy obserwujemy je, oznacza to, że pojawiły się problemy z myśleniem, zapamiętywaniem i/lub logicznym rozumowaniem. Zakłócenia w działaniu tych funkcji wskazują, że choroba oddziałuje na mózg. Proces ten stanowi element jego niewydolności.

Niewydolność mózgu to termin, którego nie słyszymy zbyt często w kontekście demencji, ale właśnie niewydolność mózgu jest tym, z czym mamy wówczas do czynienia. Wszyscy słyszeli chyba o niewydolności serca. Większość z nas słyszała o niewydolności nerek. Kiedy stan danego układu organizmu sprawia, że któryś narząd nie wykonuje swojej pracy w sposób prawidłowy, na określenie tej sytuacji używa się terminu niewydolność, ponieważ organ ten nie spełnia obecnie swojej funkcji. To samo może przydarzyć się mózgowi.

Demencja jest wynikiem niewydolności mózgu. Kiedy serce zawodzi, nie może prawidłowo pompować krwi do wszystkich części ciała. Kiedy zawodzą nerki, nie są w stanie odfiltrowywać toksyn i nadmiaru płynów z przepływającej przez nie krwi. Kiedy zawodzi mózg, człowiek nie jest w stanie trzeźwo myśleć, zapamiętywać ani logicznie rozumować. Osoba z demencją doświadcza właśnie niewydolności mózgu.

KIEDY TO NIE JEST DEMENCJA

Biorąc pod uwagę wszystkie mity narosłe wokół tematu demencji, warto jest pomówić o tym, co wcale nie jest demencją. Problemy ze zdrowiem psychicznym, takie jak depresja lub zaburzenia lękowe, mogą imitować demencję. Badanie każdej osoby wykazującej symptomy demencji powinno obejmować także analizy mające na celu wykluczenie tych stanów.

Łagodne zaburzenia funkcji poznawczych (ang. mild cognitive impairment; MCI) to diagnoza, której towarzyszy sporo nieporozumień. Wiele osób uważa, że MCI jest wczesnym stadium choroby Alzheimera. Jednak takie stwierdzenie nie jest poprawne. Łagodne zaburzenia funkcji poznawczych obejmują objawy, które wykraczają poza normalne zmiany związane z procesem starzenia się.

Różnica pomiędzy łagodnymi zaburzeniami funkcji poznawczych a chorobą Alzheimera polega na nasileniu objawów. Dotyczą one głównie pamięci, języka oraz oceny sytuacji. Objawom tym jednak daleko jest do symptomów choroby Alzheimera. W przypadku łagodnych zaburzeń funkcji poznawczych symptomy mogą być irytujące, ale nie zakłócają normalnych czynności dnia codziennego. W przypadku choroby Alzheimera dysfunkcje obejmujące obszary, takie jak pamięć, logiczne myślenie i rozumowanie, powodują znacznie poważniejsze zaburzenia rytmu życia codziennego.

Łagodne zaburzenia funkcji poznawczych nie zawsze rozwijają się w chorobę Alzheimera. Badania wykazują, że u 15% osób MCI przekształca się w chorobę Alzheimera. W przypadku łagodnych zaburzeń funkcji poznawczych szklanka jest do połowy pełna, a nawet więcej, biorąc pod uwagę, że stan 8 na 10 osób z tą chorobą nie pogarsza się. U niektórych osób z czasem może nawet wystąpić poprawa. Nie do końca rozumiemy jeszcze powody tego stanu rzeczy.

Kolejny objaw, czasami mylony z demencją, to delirium (majaczenie). W przeciwieństwie do demencji majaczenie pojawia się dość gwałtownie. Nagły problem natury medycznej, taki jak infekcja, uraz mózgu lub brak równowagi metabolicznej, może spowodować delirium. Bywa, że do jego wystąpienia przyczynia się także przebycie zabiegu chirurgicznego. Majaczenie może utrzymywać się stale, jeśli nie zacznie być leczone, dlatego jeśli bliska ci osoba ma gwałtowny, wyraźny spadek funkcji poznawczych należy koniecznie zasięgnąć porady lekarza.

Nagły problem zdrowotny pojawia się niespodziewanie, w dość krótkim czasie. Ludzie rzadko zapadają na demencję z dnia na dzień. Infekcja (taka jak infekcja dróg moczowych, o której będziemy mówić w rozdziale 4) jest całkiem prawdopodobnym winowajcą. Delirium pojawia się nagle; demencja rozwija się stopniowo.

Delirium objawia się poważną dezorientacją i gwałtownymi zmianami w zdolnościach funkcjonalnych człowieka. Często występują także halucynacje lub nadpobudliwość. Nierzadko widuję delirium u osób starszych podczas ich pobytu w szpitalu. Osoba, która wymaga hospitalizacji, jest najwyraźniej chora na tyle, że faktycznie może u niej wystąpić majaczenie.

Dobra wiadomość dotycząca delirium jest taka, że zwykle ustępuje ono w trakcie leczenia niespodziewanego schorzenia, które je wywołało. Delirium to nie demencja. Jednakże osoba z demencją może doświadczyć majaczenia w przypadku wystąpienia jakiegoś nagłego problemu zdrowotnego. Gdy u osoby z demencją pojawia się nagły spadek sprawności, powinniśmy natychmiast wziąć pod uwagę delirium.

OCENA SYMPTOMÓW

Niektóre stany powodujące objawy demencji są odwracalne. Pierwszym krokiem w ocenie demencji powinno być znalezienie lub wykluczenie odwracalnych przyczyn. Proces ten może zająć sporo czasu. Ale czas i wysiłek poświęcone temu zadaniu są tego warte, jeśli istnieje szansa, że problem można rozwiązać.

Wśród odwracalnych symptomów demencji są infekcja, niedobór witamin i dysfunkcje tarczycy. Także zażywanie medykamentów może stanowić przyczynę problemów, zwłaszcza u osób, które przyjmują bardzo wiele leków. Demencja spowodowana nadmiarem płynu w mózgu może ustąpić po zastosowaniu odpowiednich zabiegów, np. drenu lub przetoki.

Guzy mózgu są kolejną przyczyną objawów demencji, które można leczyć. Piosenkarz, Kris Kristofferson, przeżył 3 lata ze zdiagnozowaną chorobą Alzheimera. Wtedy dopiero lekarz odkrył, że pacjent ma boreliozę. Po odpowiednim leczeniu objawy ustąpiły. Poszukiwanie przyczyn demencji oznacza, że musimy zajrzeć dosłownie pod każdy kamień.

Krytycznym elementem zrozumienia tego zjawiska jest to, że demencja nie jest normalną częścią procesu starzenia. Starszy wiek jest czynnikiem ryzyka demencji, ale nie zawsze do niej prowadzi. Poniższa tabela odróżnia zmiany, które stanowią normalną część procesu starzenia od oznak demencji.

NORMALNA ZMIANA CZY OZNAKA DEMENCJI

NORMALNE ZMIANY ZWIĄZANE Z PROCESAMI STARZENIA

OZNAKA DEMENCJI

Wejście do pomieszczenia i zapomnienie, po co się do niego weszło.

Zagubienie się w miejscu dobrze znanym.

Zapominanie imienia nowego znajomego.

Zapominanie imion bliskich przyjaciół lub członków rodziny.

Sporadyczne gubienie przedmiotów, ale odnajdywanie ich później.

Odkładanie przedmiotów w nietypowe miejsca, jak np. włożenie kluczy do zamrażalnika.

Zapominanie o czymś, co ktoś powiedział.

Uporczywe zadawanie ciągle tych samych pytań, np. „Gdzie jest mój samochód?”.

Podejmowanie złych decyzji od czasu do czasu.

Częste dokonywanie złych wyborów lub wskazujących na nietypowe podejmowanie ryzyka.

Doświadczanie zmian w jakości wzroku, co skutkuje np. zamgleniem widzenia.

Kłopoty z oceną odległości lub nieumiejętność oszacowania czy dany obiekt się porusza, czy jest nieruchomy, lub widzenie rzeczy, których nie widzą inni.

Rodzaje demencji

Istnieje wiele schorzeń, które powodują niewydolność mózgu, prowadząc do rozwoju demencji. Każde z tych schorzeń ma swój własny mechanizm uszkodzenia komórek mózgowych. Każde ma też określone wzorce – miejsce w mózgu, w którym zaczyna swój bieg, oraz obszary mózgu, na które oddziałuje najczęściej. Choroby te różnią się także wpływem na tempo umieralności w miarę postępu choroby.

W tej sekcji znajdziesz opisy głównych chorób powodujących demencję. Ich kolejność odzwierciedla powszechność występowania w Stanach Zjednoczonych. Zaczniemy od przyjrzenia się najczęstszym typom demencji, a następnie przejdziemy do rzadziej występujących form.

Słowo ostrzeżenia: na następnych kilku stronach znajdziesz bardzo dużo informacji. Jeśli jesteś człowiekiem (a zakładam, że tak właśnie jest), w twoim umyśle krążą teraz tysiące myśli i lęków. Podczas czytania daj mózgowi nieco odpocząć.

W tym przypadku oznacza to, abyś był miły dla siebie i nie próbował na siłę przetrawić tych wszystkich faktów i wymienionych chorób na raz. Ostatnią rzeczą, której potrzebujesz, jest zamartwianie się każdym możliwym rodzajem demencji i tym, czy właśnie z tym typem choroby masz do czynienia. Chałupnicze diagnozowanie i wymądrzanie się podczas siedzenia na kanapie pozostawmy najlepiej fanom piłki nożnej.

CHOROBA ALZHEIMERA

Choroba Alzheimera jest najczęstszą przyczyną demencji, dotykającą 60–80% osób z tą przypadłością. Schorzenie to jest wynikiem nagromadzenia się w mózgu pewnych białek (amyloidu i białka tau).

Owe anormalne substancje formują w mózgu złogi i blaszki amyloidowe. Możesz je sobie wyobrazić jako łańcuchy i sploty białkowe. Bez względu na formę, jaką przybierają, złogi te zaburzają prawidłowe funkcjonowanie komórek mózgowych, co prowadzi do rozwoju demencji.

Utrata pamięci jest często głównym symptomem choroby Alzheimera. Uważa się, że zaczyna się ona w hipokampie, obszarze mózgu, który kontroluje większość procesów pamięciowych. Inne problemy obserwowane przy chorobie Alzheimera to trudności z doborem słów, drażliwość i dezorientacja.

Miliony ludzi żyją z chorobą Alzheimera, a u kolejnych milionów choroba ta dopiero się rozwija. Trwa zatem wyścig, by odkryć, jak się ona zaczyna i jak zablokować proces jej rozwoju. Ponieważ w mózgu człowieka jest więcej komórek niż gwiazd na niebie, zagadka ta od dawna pozostaje nierozwiązana.

Obecnie istnieje kilka opcji terapeutycznych. Ale żadna z nich nie jest prawdziwym lekarstwem; mogą one jedynie spowolnić progres choroby. Podobnie jak większość innych chorób mózgu powodujących demencję, choroba Alzheimera jest aktualnie nieuleczalna.

Zazwyczaj kurację rozpoczyna się od podawania donepezilu (Aricept). Kilka miesięcy później lekarz zwykle wprowadza także memantynę (Nameda). Jeśli oba leki zostaną podane w tym samym czasie, trudno będzie stwierdzić, który z nich powoduje skutki uboczne. Do najczęstszych działań niepożądanych zaliczyć można problemy żołądkowe i jelitowe.

Mimo podejmowanych wysiłków badawczych, od 2003 roku nie pojawiła się żadna nowa terapia choroby Alzheimera. Już sam ten fakt ilustruje złożoność problemu znalezienia leku na tę przypadłość. Dopóki coś się nie zmieni, naszą największą nadzieją jest zapobieganie chorobie.

Wysiłki, jakie podejmujemy dla utrzymania zdrowia serca, są takie same, jakie powinniśmy podejmować dla zdrowia naszego mózgu. Obejmują one kontrolę wysokiego ciśnienia krwi, utrzymywanie zdrowej masy ciała oraz regularne ćwiczenia fizyczne.

Uśredniając, osoby z chorobą Alzheimera przeżywają od 3 do 11 lat od momentu postawienia diagnozy. Niektórzy nie żyją tak długo, przy czym inni przeżywają nawet 20 lat od diagnozy. W przypadku niewydolności mózgu na skutek demencji nigdy nie wiemy, ile czasu zostało pacjentowi.

DEMENCJA NACZYNIOWA (OTĘPIENIE NACZYNIOWE)

Demencja naczyniowa różni się od innych form otępienia swoim mechanizmem działania. Demencja naczyniowa nie jest bowiem chorobą degeneracyjną. Pojawia się na skutek zaburzonego dopływu krwi do mózgu, spowodowanego zmianami w naczyniach krwionośnych odżywiających tkankę mózgową. Komórki mózgowe są bardzo „chciwe”. Kiedy zabraknie im tlenu lub innych ważnych pierwiastków, bardzo szybko obumierają.

Gdy w naczyniach krwionośnych w mózgu pojawiają się blokady lub uszkodzenia, przepływ krwi spowalnia lub wręcz zatrzymuje się. Jeśli przerwa w dopływie krwi do tkanek trwa zbyt długo lub obejmuje rozległy obszar, dana osoba może doznać udaru. Jednak częściej niż udar występuje obumieranie komórek, co może powodować demencję.

Zablokowanie przepływu krwi może mieć charakter tymczasowy. Płytka czy blaszka blokująca przepływ krwi może się obluzować i oderwać od ściany naczynia krwionośnego i wpłynąć do większego naczynia krwionośnego, co umożliwiłoby dalszy przepływ krwi. Takie incydenty odpowiadają za niektóre codzienne zmiany w objawach demencji u pacjentów. Miniudary lub przemijające ataki niedokrwienne są wynikiem tymczasowych blokad w przepływie krwi, które z czasem zanikają i umożliwiają dalszy przepływ.

Kiedy naczynia krwionośne w mózgu pękają lub przeciekają, krew wydostaje się do otaczających tkanek. Mózg umiejscowiony jest w ciasnej przestrzeni ograniczonej czaszką. W miarę gromadzenia się w niej krwi mózgowi zaczyna brakować miejsca. W mózgu wzrasta ciśnienie, co upośledza lub zabija jego komórki. Niewydolność mózgu połączona z otępieniem pojawia się wtedy, gdy zostanie uszkodzona lub wręcz obumrze znaczna ilość komórek mózgowych.

Każdy przewlekły stan, który powoduje uszkodzenie naczyń krwionośnych, może wywołać otępienie naczyniowe. Największymi zagrożeniami są wysokie ciśnienie krwi oraz niekontrolowana cukrzyca. Zapobieganie, tudzież leczenie demencji naczyniowej zależy od kontrolowania tych schorzeń. Czasami takim pacjentom lekarze zalecają przyjmowanie leków rozrzedzających krew, by zapobiegać powstawaniu zakrzepów w mózgu.

Otępienie naczyniowe może obejmować dowolny obszar mózgu. Z tego powodu różne też mogą być jego objawy – będą inne w zależności od obszaru dotkniętego problemem. Różnice w lokalizacji utrudniają także przewidzenie przebiegu demencji naczyniowej.

OTĘPIENIE Z CIAŁAMI LEWY’EGO

Otępienie z ciałami Lewy’ego (DLB – od ang. dementia with Lewy bodies lub LBD – od ang. Lewy body dementia) to kolejny typ demencji. Ciała Lewy’ego są złogami białka zwanego alfa-synukleiną. Przyczyny ich powstawania pozostają nieznane. Efekty ich działania zależą od tego, w jakim obszarze mózgu są zlokalizowane.

Choroba ta zaczyna się od problemów z poruszaniem się. Powszechne są wówczas sztywność mięśni, drżenie i tzw. chód szurający. Osoba dotknięta tą przypadłością najprawdopodobniej uzyska najpierw diagnozę wskazującą na chorobę Parkinsona. Z czasem, gdy pojawią się bardziej charakterystyczne symptomy, choroba Parkinsona zostaje wykluczona.

Objawy otępienia z ciałami Lewy’ego są stosunkowo unikalne w porównaniu do innych typów demencji. Zaliczamy do nich halucynacje, zaburzenia snu i trudności w wykonywaniu zadań wymagających wysiłku umysłowego. Wpływ na procesy pamięciowe jest minimalny.

Przy tym schorzeniu zaburzenia snu mogą być bardzo poważne. Zakłócenia fazy REM powodują nietypowe zachowania pacjenta w trakcie snu – osoba taka wykonuje czynności, które robi we śnie. Może wówczas mówić przez sen, wykonywać różne gwałtowne ruchy lub spaść z łóżka. Owe oznaki zaburzeń snu często pojawiają się znacznie wcześniej przed wystąpieniem innych objawów.

Otępienie z ciałami Lewy’ego oddziałuje także na autonomiczny układ nerwowy. Układ ten kontroluje ciśnienie krwi, tętno, pocenie się i procesy trawienne. Dysfunkcje w działaniu tego systemu powodują zawroty głowy i problemy gastryczne, takie jak np. przewlekłe zaparcia. Kiedy na skutek DLB ciśnienie krwi gwałtownie spada, pacjent może chwilowo stracić przytomność, co z kolei może prowadzić do upadków. Z powodu utraty świadomości osoba ta nie będzie potem pamiętała, dlaczego upadła.

Podobnie jak w przypadku większości form demencji, nie istnieje żadna terapia, która mogłaby odwrócić lub spowolnić otępienie z ciałami Lewy’ego. Leczenie służy kontrolowaniu objawów, ale kilka leków ma działanie przeciwne do zamierzonego. Z tego powodu wiele osób z tą chorobą nie może zażywać niektórych medykamentów.

Podawanie osobie z tym typem demencji leków przeciw chorobie Parkinsona często powoduje pogorszenie objawów behawioralnych. Leki przeciwpsychotyczne, których zadaniem jest uspokojenie pacjenta, mogą czasem wywoływać silne pobudzenie i agresję. Podawanie jakichkolwiek leków osobie z tym rodzajem otępienia wymaga starannego dobrania i stałego monitorowania.

U pacjentów z otępieniem z ciałami Lewy’ego trudno jest oszacować przewidywaną długość życia. Średnio jest to od 2 do 12 latu od momentu postawienia diagnozy. Im człowiek jest młodszy w chwili zdiagnozowania, tym szybciej może postępować choroba. Ponadto rozwija się ona zwykle szybciej u kobiet niż mężczyzn.

DEMENCJA MIESZANA

W przypadku demencji mieszanej dana osoba cierpi na więcej niż jedną chorobę mózgu wywołującą otępienie. Demencja naczyniowa oraz choroba Alzheimera to najczęściej występująca kombinacja demencji mieszanej. Większość osób z demencją w wieku powyżej 80 lat wykazuje tę właśnie kombinację. W przypadku demencji mieszanej trudno jest ustalić, w jakim stopniu każda choroba powoduje dane objawy. Ogólnym standardem jest leczenie każdej choroby indywidualnie.

DEMENCJA CZOŁOWO-SKRONIOWA

Demencja czołowo-skroniowa (FTD – od ang. frontotemporal dementia) rozwija się, gdy płaty czołowe i skroniowe w mózgu kurczą się z powodu uszkodzenia ich komórek przez białko tau lub inne białko, tzw. białko TDP-43. Białka te wykazują szczególną tendencję do gromadzenia się w płatach czołowych i skroniowych mózgu. Ich akumulacja w tych regionach mózgu prowadzi do rozwoju demencji czołowo-skroniowej, nazywanej dawniej chorobą Picka.

Objawy choroby znajdują odzwierciedlenie w dysfunkcji płatów czołowych i skroniowych. Płaty te kontrolują funkcje wykonawcze – czyli tworzenie planów, rozwiązywanie problemów i podejmowanie decyzji. Wraz z postępem choroby znacznie spada zdolność do wykonywania tych czynności. Upośledzenie funkcji wykonawczych obejmuje regulację nastroju, kontrolę emocji i hamowanie popędów.

Ten rodzaj otępienia bardzo rzadko wywołuje problemy z pamięcią, ale problemy natury behawioralnej mogą być wielorakie. Powszechnie występują wówczas wahania nastroju oraz całkowity brak empatii. I właśnie brak empatii może być szczególnie brutalny dla otoczenia. W przypadku osoby, która wcześniej była kochająca i wspierająca, taka zmiana osobowości może być katastrofalna.

Brak zahamowań może skutkować dziwnymi zachowaniami, niemieszczącymi się w normach, których dana osoba przestrzegała przez całe życie, np. używanie wulgarnego języka. Zaburzenia snu mogą w końcu stać się czynnikiem, który będzie stanowił przeszkodę w dalszym przebywaniu takiej osoby w domu. Opiekunowie takiego pacjenta nie są w stanie przecież pozostawać bez końca w stanie czujności, nie mogą bowiem obywać się bez snu. Epizody złości i snucia podejrzeń mogą wręcz prowadzić do groźby pojawienia się przemocy fizycznej ze strony niektórych pacjentów. Zagrożenie to może stać się motywacją do szukania opieki długoterminowej.

W przypadku podstawowej choroby mózgu, jaką w tej sytuacji jest demencja czołowo-skroniowa, żadne leki nie wykazały się skutecznością. Niewielkiej liczbie osób z tym rodzajem otępienia pomogła memantyna (Namenda), ale badania pokazują, że w większości przypadków jest ona nieskuteczna. Leczenie koncentruje się zatem na kontrolowaniu trudnych symptomów, które wywołuje ten rodzaj demencji.

DEMENCJA W CHOROBIE PARKINSONA

Otępienie w chorobie Parkinsona i otępienie z ciałami Lewy’ego (LBD) to choroby bliźniacze. Oba schorzenia oddziałują na komórki mózgu poprzez obecność w nich ciał Lewy’ego, a ich objawy naśladują się wzajemnie. Eksperci nie są zgodni co do tego, czy demencja w chorobie Parkinsona i otępienie z ciałami Lewy’ego to dwie odrębne jednostki chorobowe.

Rozpoznanie demencji w chorobie Parkinsona zależy od indywidualnej historii choroby Parkinsona danego pacjenta. Jeśli demencja rozwija się przez co najmniej rok po zdiagnozowaniu choroby Parkinsona, nazywa się ją demencją w chorobie Parkinsona. Z kolei otępienie z ciałami Lewy’ego rozwija się w ciągu pierwszego roku od pojawienia się objawów przypominających objawy choroby Parkinsona.

W obu tych schorzeniach występują nietypowe objawy fizyczne, takie jak halucynacje wzrokowe, nagłe okrzyki, miotanie się podczas snu oraz utrata mimiki twarzy. Objawy często nasilają się po podaniu leków, które bywają pomocne w przypadku innych demencji. Oba rodzaje otępienia leczone są w podobny sposób.

CHOROBA CREUTZFELDTA-JAKOBA

Choroba Creutzfeldta-Jakoba (CJD) jest rzadką chorobą mózgu powodującą demencję. Według raportu Narodowych Instytutów Zdrowia w USA corocznie w Stanach Zjednoczonych pojawia się około 350 nowych przypadków.

Zdecydowana większość przypadków tego schorzenia rozwija się bez znanej przyczyny. Są one nazywane samoistną chorobą Creutzfeldta-Jakoba. Od 10 do 15% osób dotkniętych schorzeniem CJD wykazuje rzadką mutację genetyczną, która może być dziedziczona i przekazywana z rodzica na dziecko. Każda osoba z genetyczną predyspozycją do CJD powinna zasięgnąć porady genetycznej, aby móc zrozumieć zagrożenie, jakie może się za tym kryć.

Najrzadszą przyczyną choroby Creutzfeldta-Jakoba jest infekcja czynnikiem z zakaźnego źródła, która zdarza się raz na milion przypadków. Ponieważ takim źródłem zakażenia może być skażona wołowina, choroba Creutzfeldta-Jakoba kojarzy się opinii publicznej z chorobą szalonych krów.

Podstawową cechą CJD jest jej szybki postęp. Średnia długość życia od momentu postawienia diagnozy wynosi rok. Nie istnieje żaden lek. Leczenie koncentruje się na kontroli objawów i zapewnianiu pacjentowi komfortu.

WODOGŁOWIE NORMOTENSYJNE

Wodogłowie normotensyjne (normociśnieniowe) bierze się z nadmiaru płynu w mózgu. Ów nadmiar rzadko spowodowany jest infekcją czy guzem. W większości przypadków nie ma ustalonej przyczyny. Ten typ wodogłowia zazwyczaj pojawia się u osób po sześćdziesiątce lub po siedemdziesiątce.

W przypadku tego schorzenia nadmiar płynu naciska na tkankę mózgu, co powoduje uszkodzenia mechaniczne i w konsekwencji demencję. Objawy związane z funkcjami poznawczymi mogą być łagodne i łatwo je pomylić z inną przypadłością. Do symptomów wodogłowia normotensyjnego można zaliczyć też problemy z poruszaniem się i utratę kontroli nad pęcherzem moczowym. Jeśli stan pacjenta pozwala na to, by przeszedł on zabieg operacyjny, można zdecydować się na umieszczenie w mózgu przetoki (zastawki). Taka przetoka to cienka rurka, która odprowadza płyn z mózgu do jamy otrzewnowej. Zatem płyn może odpływać z niewielkiej przestrzeni okołomózgowej do dużej przestrzeni jamy brzusznej.

Badania wskazują, że umieszczenie takiej zastawki zazwyczaj koryguje także problemy z poruszaniem się. Pogorszenie funkcji poznawczych i brak kontroli nad pęcherzem po zabiegu utrzymują się nadal, ale operacja przetoki może zapobiegać ich dalszemu postępowaniu.

CHOROBA HUNTINGTONA

Choroba Huntingtona, dawniej nazywana pląsawicą, to rzadka choroba mózgu pojawiająca się na skutek mutacji genetycznej. Wadliwy gen przekazywany jest z rodzica na dziecko. Jeśli osoba posiada ten gen, rozwinie się u niej choroba Huntingtona. Objawy pojawiają się zwykle w okolicach trzydziestego lub czterdziestego roku życia.

Postępujące symptomy choroby Huntingtona można podzielić na trzy kategorie: problemy z poruszaniem się, demencję i zaburzenia umysłowe.

W skrajnych przypadkach schorzenie to powoduje tak poważne problemy z mobilnością i zachowaniem, że chory wymaga całodobowej, profesjonalnej opieki. Średnia długość życia od momentu postawienia diagnozy wynosi od 10 do 30 lat.

W przypadku nosicieli wadliwego genu podczas planowania rodziny warto skorzystać z poradnictwa genetycznego. Dzieci mają bowiem 50% szans na odziedziczenie tego genu. Jeśli dziecko nie odziedziczy tego genu, jest mało prawdopodobne, by u jego potomków wystąpiła choroba Huntingtona.

ZESPÓŁ WERNICKEGO-KORSAKOWA

Zespół Wernickego-Korsakowa spowodowany jest niedoborem tiaminy. Tiamina, czyli witamina B1, to składnik odżywczy ogromnie istotny dla funkcjonowania mózgu. Niedobór tiaminy pojawia się często z powodu niedożywienia, zaburzeń odżywiania lub chemioterapii. Najczęstszą przyczyną jest alkoholizm, ale deficyt witaminy B1 może też wystąpić na skutek operacji żołądka, nowotworów i ogólnego niedożywienia organizmu.

Bez