1
IDIOCI
NOTATKI Z SESJI, JOHN:
Pacjent skarży się na przewlekły stres, kłopoty ze snem i napięte relacje z żoną. Wyraża ogólne poirytowanie innymi ludźmi oraz czuje potrzebę wsparcia w „radzeniu sobie z idiotami”.
Okaż zrozumienie.
Głęboki oddech.
Okaż zrozumienie, okaż zrozumienie, okaż zrozumienie…
Powtarzam to w myślach jak mantrę, podczas gdy siedzący naprzeciwko mnie czterdziestolatek opowiada o „otaczających go idiotach”. Dlaczego, pyta, na świecie jest tylu idiotów? Czy tacy się urodzili czy też zidiocieli z biegiem czasu? Może to wina przetworzonej żywności naszpikowanej chemią, zastanawia się.
– Dlatego właśnie staram się kupować wyłącznie ekologiczne produkty – oświadcza. – Żeby nie zidiocieć jak reszta świata.
Tracę orientację, kogo właśnie krytykuje: higienistkę stomatologiczną, która zadaje zbyt wiele pytań („Bynajmniej nie retorycznych”), kolegę z pracy, który komunikuje się wyłącznie za pomocą pytań („Nigdy niczego nie stwierdza z przekonaniem, bo to mogłoby sugerować, że ma coś do powiedzenia”), kierowcę, który zatrzymał swój samochód na żółtym świetle („Jakby nie mógł pomyśleć, że ludziom jadącym za nim może się spieszyć”), konsultanta technicznego z Genius Bar w sklepie Apple, który nie poradził sobie z naprawą jego laptopa („Też mi geniusz!”).
– John – próbuję wtrącić, ale nie daje mi dojść do głosu, mimo że przyszedł po pomoc.
Rozpoczyna teraz chaotyczną opowieść o przewinieniach swojej żony.
Gwoli wyjaśnienia: jestem jego nową terapeutką. (Poprzednia, która przetrwała tylko trzy sesje, była „miła, ale niezbyt lotna”).
– Po czym Margo wpada w złość, da pani wiarę? – peroruje. – Nie mówi mi o tym, ale wyraźnie daje do zrozumienia swoim zachowaniem, oczekując, że zapytam, o co chodzi. A ona mi wtedy odpowie, że o nic. I tak trzy czy cztery razy, zanim wreszcie wypali: „Przecież dobrze wiesz, co się stało”. Ja jej na to: „Gdybym wiedział, tobym nie pytał, prawda?”.
Uśmiecha się. Szeroko i promiennie. Postanawiam kuć żelazo, póki gorące, i spróbować nawiązać jakikolwiek kontakt, zmienić monolog w dialog.
– Zaintrygował mnie pański uśmiech – mówię. – Opowiada pan o swoim rozczarowaniu ludźmi, w tym żoną, a jednak pan się uśmiecha.
Odsłania jeszcze więcej najbielszych zębów, jakie w życiu widziałam. Lśnią niczym diamenty.
– Uśmiecham się, Sherlocku, ponieważ doskonale wiem, co gnębi moją małżonkę!
– Ach! – odpowiadam. – W takim razie…
– Zaraz, zaraz. Jeszcze nie dotarłem do najlepszej części – przerywa mi. – Więc, jak już powiedziałem, rzeczywiście wiem, o co chodzi, ale nie mam zamiaru wysłuchiwać kolejnych narzekań. Dlatego tym razem, zamiast pytać, postanawiam…
Przerywa i zerka na zegar stojący na półce za moimi plecami.
Chcę skorzystać z okazji, żeby pomóc Johnowi wyhamować. Mogłabym zapytać, czy spojrzał na zegarek dlatego, że czuje się poganiany, albo czy nazwał mnie Sherlockiem z powodu irytacji. Lub też, nie wykraczając poza powierzchnię jego narracji – trzymając się tak zwanych faktów – spróbować zrozumieć, czemu umniejsza uczucia Margo, nazywając je narzekaniem. Jeżeli jednak pozostanę przy faktach, nie nawiążemy żadnego kontaktu podczas tej sesji, a widzę, że John ma problem z wchodzeniem w relacje z otaczającymi go ludźmi.
– John – podejmuję kolejną próbę. – Czy moglibyśmy powrócić do tego, co się przed chwilą wydarzyło…?
– Och, świetnie – przerywa mi. – Zostało mi jeszcze dwadzieścia minut. – Po czym dalej wygłasza swój monolog.
Nadludzkim wysiłkiem powstrzymuję się od ziewnięcia, zaciskam szczęki. Mięśnie twarzy stawiają opór, moja twarz wykrzywia się dziwacznie, uwięzione powietrze wyrywa się na zewnątrz w postaci głośnego beknięcia. Jakbym była pijana. (Nie jestem. Można o mnie w tej chwili powiedzieć mnóstwo innych nieprzyjemnych rzeczy, ale nie to, że jestem pijana).
Moje usta ponownie zaczynają się otwierać do ziewania, ale je zaciskam. Z wysiłku łzy napływają mi do oczu.
John zdaje się niczego nie dostrzegać. Oczywiście. Nadal opowiada o Margo. „Margo to, Margo tamto”. „Powiedziałem jej tak i tak. A ona na to… Więc ja jej na to…”.
– Każdy ma jakieś przymioty, za które można go polubić – usłyszałam ongiś od jednej z zawodowych mentorek i ku własnemu zaskoczeniu przekonałam się, że miała rację. Nie da się kogoś dobrze poznać i nie polubić. Gdyby tak zamknąć najzacieklejszych wrogów na świecie w jednym pomieszczeniu, po czym zmusić do rozmowy o doświadczeniach z dzieciństwa, lękach oraz bolączkach, globalne konflikty rozwiałyby się jak ręką odjął. Znalazłam coś sympatycznego w dosłownie każdym ze swoich pacjentów, nie wyłączając niedoszłego mordercy. (Pod całą tą furią skrywał gołębie serce).
W zeszłym tygodniu, podczas naszego pierwszego spotkania, nawet nie mrugnęłam, kiedy John oświadczył, że wybrał właśnie mnie, ponieważ „jestem nikim” w Los Angeles, co praktycznie eliminuje ryzyko wpadnięcia na kogoś znajomego w poczekalni. (Ludzie z jego środowiska, ze świata telewizji, chadzali – jak przypuszczał – „do znanych specjalistów z doświadczeniem”). Postanowiłam do tego wrócić, gdy będzie gotów bardziej się otworzyć. Zachowałam kamienny spokój nawet wtedy, kiedy wręczył mi plik banknotów pod koniec sesji z wyjaśnieniem, iż preferuje płatność gotówką, ponieważ żona nie wie o naszych spotkaniach.
– Będzie pani kimś w rodzaju kochanki – zaproponował. – Albo raczej prostytutki. Bez urazy, nie jest pani typem kobiety, którą wybrałbym na kochankę… Jeżeli wie pani, co mam na myśli.
Nie wiedziałam, co miał na myśli (Wolałby kogoś młodszego? O bielszych zębach i jaśniejszych włosach?), ale uznałam ten komentarz za jeden ze sposobów Johna na uniknięcie przyznania się przed sobą, że potrzebuje bliskości innych ludzi.
– Cha, cha, cha, prostytutką! – powtórzył, zatrzymawszy się w progu. – Po prostu będę tu przychodził raz w tygodniu, żeby się pozbyć napięcia, w tajemnicy przed wszystkimi! Czy to nie zabawne?
Jeszcze jak,miałam ochotę odpowiedzieć.
Dobiegający z korytarza rechot Johna nie zachwiał moją pewnością, że z czasem zdołam go polubić. Gdzieś pod spodem, pod odstręczającym sposobem bycia, z pewnością ukrywał coś dobrego i pięknego.
To było tydzień temu.
Dzisiaj widzę w nim jedynie dupka o olśniewająco białych zębach.
Okaż zrozumienie, okaż zrozumienie, okaż zrozumienie, powtarzam swoją bezgłośną mantrę i skupiam uwagę na Johnie. Mówi o błędzie popełnionym przez jednego z członków ekipy (mężczyznę, który – według niego – nie zasługuje na inne imię niż po prostu Idiota). Nagle uświadamiam sobie, że wywody Johna brzmią dziwnie znajomo. Nie sytuacje, które opisuje, ale uczucia, jakie w nim wzbudzają. W nim i we mnie. Ulga, jaką daje obwinianie innych za własne frustracje, unikanie poczucia odpowiedzialności za własną rolę w egzystencjalnej grze o nazwie „Moje niezwykle ważne życie”. Wiem, jak to jest pławić się w słusznym gniewie; mieć niezachwianą pewność swoich racji i niezawinionej krzywdy. Od samego rana czuję się dokładnietak samo.
John nie wie, że wczoraj wieczorem nieoczekiwanie porzucił mnie mężczyzna, którego zamierzałam poślubić – jeszcze nie doszłam do siebie. Próbuję poświęcić pacjentom całą swoją uwagę (pozwalam sobie na płacz jedynie podczas dziesięciominutowych przerw pomiędzy sesjami, po czym starannie poprawiam makijaż przed wejściem kolejnej osoby). Innymi słowy, radzę sobie z własnym cierpieniem w ten sam sposób, w jaki, podejrzewam, John radzi sobie ze swoim – maskując je.
Jako terapeutka mam sporą wiedzę na temat cierpienia i jego powiązań ze stratą. Dodatkowo wiem coś, z czego wiele osób nie zdaje sobie sprawy: mianowicie strata nieodłącznie towarzyszy zmianom. Nie sposób jej uniknąć, kiedy chcemy coś zmienić, dlatego tak wielu ludzi tkwi w miejscu mimo deklarowanej chęci odmiany. Jeżeli mam pomóc Johnowi, muszę zrozumieć, co ma do stracenia. A to będzie wymagało, żebym zaczęła od siebie, albowiem w tej chwili nie mogę się skupić na nikim poza własnym chłopakiem i tym, co mi wczoraj zrobił.
Idiota!
Spoglądam na Johna i myślę: Rozumiem cię, bracie…
– Chwileczkę – zapyta ktoś. – Dlaczego mi o tym opowiadasz? Terapeuci powinni chyba zachowywać swoje prywatne sprawy dla siebie? Mają być przezroczyści, nigdy nie ujawniać niczego osobistego, pozostawać obiektywnymi obserwatorami, którzy nie oceniają pacjentów – nawet w myślach. Poza tym, co to za terapeuta, który nie radzi sobie z własnymi problemami?
Z jednej strony – zgoda. Wszystko, co się dzieje podczas sesji, powinno służyć dobru pacjenta, a terapeuta, który nie jest w stanie oddzielić własnych trudności od tych, z jakimi przychodzą do niego inni, zdecydowanie lepiej by zrobił, wybierając inny zawód.
Z drugiej zaś – to, co się dzieje tu i teraz między nami, nie jest terapią, lecz opowieścią o niej: o leczeniu ran i o tym, co dalej. Niczym w filmie przyrodniczym produkcji National Geographic o rozwoju rzadkiego gatunku krokodyla, od zapłodnienia do narodzin, chcę uchwycić proces, podczas którego ludzkie istoty spragnione rozwoju napierają na swoje skorupy, aż te cicho (a czasem z hukiem), powoli (a niekiedy z nagła) pękają.
Zatem choć wizja mojej twarzy naznaczonej między sesjami śladami łez i rozmazanego tuszu do rzęs może być niewygodna, to właśnie tutaj rozpoczyna się opowieść o garstce zagubionych ludzi, których chcę przedstawić – od moich własnych ludzkich słabości.
Oczywiste jest, że terapeuci zmagają się z takimi samymi wyzwaniami jak reszta ludzkości. To poczucie wspólnoty stanowi de facto podstawę więzi, jaką tworzymy z nieznajomymi, którzy w zaufaniu powierzają nam swe najintymniejsze sekrety. Skończyliśmy studia uzbrojeni w teorie, narzędzia i techniki, lecz poza wiedzą zdobytą w pocie czoła mamy świadomość, jak ciężko jest być po prostu sobą. Codziennie przychodzimy do pracy z własnym bagażem słabości, tęsknot i kompleksów, z własnymi historiami życia. Najważniejszą z moich kwalifikacji zawodowych jest niepodważalna przynależność do ludzkiej rasy.
Jednakże okazywanie tego nastręcza pewne trudności. Koleżanka po fachu opowiedziała mi, że pewnego dnia wybuchnęła płaczem w kawiarni Starbucks po odebraniu telefonu od lekarza, gdy ten przekazał jej złą wiadomość o upragnionej ciąży. Przypadkiem zobaczyła to jedna z pacjentek, po czym odwołała kolejną wizytę i już więcej nie przyszła.
Pamiętam też opowieść pisarza Andrew Solomona o pewnym małżeństwie, które poznał na jakiejś konferencji. Każde z małżonków zwierzyło mu się osobno i w sekrecie, że zażywa leki przeciwdepresyjne, ale nie chce, żeby to drugie o tym wiedziało. Ukrywali ten sam lek w tym samym domu. Jako społeczeństwo potrafimy już rozmawiać otwarcie na wiele tematów, których wcześniej nie wypadało poruszać, jednak nasze zmagania z własnymi emocjami wciąż stanowią źródło ogromnego wstydu. Chętnie porozmawiamy niemal z każdym o dolegliwościach fizycznych (trudno sobie wyobrazić małżonków, ukrywających przed sobą nawzajem pigułki na refluks), nawet o zwyczajach seksualnych, lecz niech tylko ktoś spróbuje wspomnieć o zaburzeniach lękowych, depresji czy też uporczywym poczuciu rozpaczy, a na twarzy rozmówcy niechybnie pojawi się mina świadcząca o chęci natychmiastowej ucieczki.
Ale czego właściwie się boimy? Przecież to nie tak, że jeśli zajrzymy w owe ciemne zakamarki, zapalimy światło, zobaczymy rój karaluchów. Świetliki także kochają ciemność. W tych miejscach można znaleźć piękno. Trzeba tylko mieć odwagę popatrzeć.
Moja praca polega właśnie na patrzeniu.
Nie tylko na pacjentów.
Mało się mówi o tym, że terapeuci chodzą do terapeutów. Jest to de facto konieczne do zdobycia uprawnień zawodowych. Doświadczamy na własnej skórze, jak to jest być pacjentem. Uczymy się przyjmować feedback, tolerować zakłopotanie, identyfikować ślepe punkty i odkrywamy, jaki wpływ na nas oraz na innych mają nasze historie i zachowania.
Następnie zostajemy licencjonowanymi terapeutami, ludzie przychodzą do nas po wsparcie psychologiczne, a my… nadal chodzimy do własnych terapeutów. Niekoniecznie ciągle, większość z nas jednak zasiada na kozetce u kogoś innego więcej niż raz w ciągu zawodowej aktywności. Czasem po to, żeby porozmawiać o obciążającej emocjonalnie pracy, a czasem szukając pomocy w skonfrontowaniu się z własnymi demonami, kiedy przychodzą z wizytą.
A przyjdą z całą pewnością. Każdy je ma – większe, mniejsze, starsze, młodsze, ciche, głośne, wszystko jedno. To dowód, że jednak nie jesteśmy tacy wyjątkowi. Dzięki temu odkryciu możemy zmienić relację z osobistymi demonami na taką, w której nie będziemy próbowali zagłuszać niewygodnych wewnętrznych głosów ani tłumić uczuć alkoholem, jedzeniem czy wielogodzinnym surfowaniem po sieci (pewien mój kolega nazywa je „najskuteczniejszym środkiem przeciwbólowym o krótkotrwałym działaniu, dostępnym bez recepty”).
Jednym z najważniejszych etapów terapii jest wsparcie pacjenta w przejmowaniu odpowiedzialności za własne położenie, ponieważ w chwili, gdy uświadomi sobie, że może (a właściwie musi) kształtować własne życie, zyska wolność potrzebną do zmiany. Ludzie często noszą w sobie przekonanie, iż większość ich problemów wynika z okoliczności lub sytuacji – czyli jest spowodowana przez czynniki zewnętrzne. A jeżeli winien jest świat i inne osoby, dlaczego mieliby zmieniać coś w sobie? Co to da, skoro cała reszta pozostanie taka sama?
Całkiem logiczny argument, aczkolwiek na ogół nieprzydatny.
Pamiętacie słynny cytat z Sartre’a Piekło to inni ludzie? Wprawdzie na świecie nie brak takich jednostek, z którymi relacje bywają wyzwaniem (czyli, jak by powiedział John, idiotów). Każdy z nas mógłby zapewne wymienić pięć osób o trudnych charakterach – niektórych wytrwale unikamy, innych unikalibyśmy nie mniej wytrwale, gdyby nie nosili tego samego nazwiska. Zdarza się jednak – i to częściej, niż jesteśmy skłonni przyznać – że to my jesteśmy owymi trudnymi ludźmi.
Właśnie tak – czasami piekło to my.
Czasem sami jesteśmy przyczyną własnych trudności. I gdy zdołamy zejść sobie z drogi, dzieją się rzeczy spektakularne.
Terapeuta pokazuje pacjentom lustro, ale zdarza się też odwrotnie. Terapia bynajmniej nie jest jednostronnym procesem. Codziennie musimy sobie odpowiadać na pytania na własny temat, które otwierają przed nami pacjenci. Tak jak oni mogą zobaczyć w nas wyraźniej samych siebie, my widzimy w nich swoje odbicie. Spotyka to nas, gdy prowadzimy terapię, a także naszych terapeutów za naszą sprawą. Jesteśmy lustrami odbijającymi lustra i pokazującymi sobie nawzajem rzeczy, których sami jeszcze nie potrafimy dostrzec.
Powróćmy do Johna. Dzisiaj nie myślę o żadnej z tych rzeczy. Z mojego punktu widzenia to po prostu ciężki dzień i trudny pacjent. Na domiar złego sesja z Johnem ma miejsce tuż po wizycie młodej mężatki, umierającej na raka. Każda następna godzina byłaby trudna po takiej rozmowie, szczególnie gdy się do tego doda nieprzespaną noc, zerwane zaręczyny i poczucie niestosowności własnego cierpienia w zestawieniu z sytuacją śmiertelnie chorej kobiety. Zarazem gdzieś w tle rodzi się zarzewie przeczucia (jeszcze nie świadomości), że ten ból wcale nie jest trywialny; że w środku trwa katastrofa.
Tymczasem około półtora kilometra dalej, w urokliwym budynku z cegły, stojącym przy wąskiej jednokierunkowej uliczce, przyjmuje swoich pacjentów Wendell. Ludzie wchodzą jeden po drugim do gabinetu z widokiem na śliczne podwórko, siadają na kanapie i opowiadają o podobnych rzeczach, które słyszę ja – na ostatnim piętrze przeszklonego biurowca. Znają Wendella od tygodni, miesięcy, a może nawet lat, podczas gdy ja jeszcze go nie spotkałam. Nawet o nim nie słyszałam. Ale to wkrótce się zmieni.
Zostanę najnowszą pacjentką Wendella.
CIĄG DALSZY DOSTĘPNY W PEŁNEJ, PŁATNEJ WERSJI
PEŁNY SPIS TREŚCI:
OD AUTORKI
CZĘŚĆ PIERWSZA
