Columbine. Strzały w amerykańskim liceum ebook

Dla Ra­chel, Dan­ny’ego, Dave’a, Cas­sie, Ste­ve­na, Co­reya,

Kel­ly, Mat­thew, Da­nie­la, Isa­ia­ha, Joh­na, Lau­ren i Kyle’a.

I dla Pa­tric­ka – za to, że daje mi na­dzie­ję.

Od au­to­ra – o źró­dłach

Ogrom­na część ma­te­ria­łu, któ­ry zło­żył się na tę opo­wie­ść, zo­sta­ła za­re­je­stro­wa­na na ta­śmach lub za­pi­sa­na w no­tat­ni­kach i dzien­ni­kach – przez mor­der­ców przed ma­sa­krą, a przez śled­czych, dzien­ni­ka­rzy i ba­da­czy już po niej. Jesz­cze wi­ęcej uda­ło się wy­do­być ze wspo­mnień oca­la­łych lub zre­kon­stru­ować na ich pod­sta­wie. Wszyst­ko, co po­ja­wia się jako cy­tat, zo­sta­ło albo za­re­je­stro­wa­ne prze­ze mnie, in­nych dzien­ni­ka­rzy lub po­li­cyj­nych śled­czych, opu­bli­ko­wa­ne w ofi­cjal­nych do­ku­men­tach, albo – w przy­pad­ku roz­mów – z dużą dozą pew­no­ści przy­wo­ła­ne przez jed­ne­go lub wi­ęcej uczest­ni­ków. Skró­ci­łem nie­któ­re z tych roz­mów. Po­pra­wi­łem błędy gra­ma­tycz­ne. Żad­ne wy­po­wie­dzi nie zo­sta­ły wy­my­ślo­ne.

Ta­kiej sa­mej me­to­dy uży­łem, gdy cy­to­wa­łem wy­po­wie­dzi mor­der­ców. Bar­dzo do­kład­nie no­to­wa­li swo­je sło­wa i na­gry­wa­li sa­mych sie­bie. Ich za­pi­ski zo­sta­ły przy­to­czo­ne tu w ta­kiej for­mie, w ja­kiej po­wsta­ły, za­cho­wa­no też ich spe­cy­ficz­ne ce­chy.

Frag­men­ty, któ­re su­ge­ru­ją prze­bieg toku my­śle­nia za­ma­chow­ców, po­cho­dzą z ty­chże za­pi­sków i na­grań. Dla ich po­twier­dze­nia wy­ko­rzy­sta­no też licz­ne źró­dła do­dat­ko­we, w tym za­da­nia do­mo­we, roz­mo­wy ze zna­jo­my­mi, człon­ka­mi ro­dzi­ny oraz na­uczy­cie­la­mi; si­ęgni­ęto po dzien­ni­ki klu­czo­wych osób, a ta­kże licz­ne akta po­li­cyj­ne spi­sa­ne przed mor­der­stwa­mi, głów­nie pod­su­mo­wa­nia se­sji te­ra­peu­tycz­nych. Często uży­wa­łem do­kład­nych za­pi­sów my­śli za­ma­chow­ców bra­nych z ich dzien­ni­ków – bez ozna­cza­nia tych frag­men­tów jako cy­ta­tów. Inne od­czu­cia pod­su­mo­wy­wa­łem lub pa­ra­fra­zo­wa­łem, ale ich źró­dłem są oni sami. Mimo to mor­der­cy po­zo­sta­wi­li kil­ka zna­czących luk w swo­jej mo­ty­wa­cji. Pró­bo­wa­łem za­pe­łnić je z po­mo­cą eks­per­tów w dzie­dzi­nie psy­cho­kry­mi­na­li­sty­ki, któ­rzy pra­co­wa­li nad tą spra­wą ca­ły­mi la­ta­mi. Wszyst­kie przy­pusz­cze­nia co do my­śli za­bój­ców są ozna­czo­ne jako ta­kie.

Uży­to praw­dzi­wych imion i na­zwisk, z jed­nym wy­jąt­kiem: dziew­czy­na, o któ­rej ob­se­syj­nie pi­sał Dy­lan, po­ja­wia się pod pseu­do­ni­mem jako Har­riet. Dla uła­twie­nia lek­tu­ry po­bocz­ne po­sta­cie nie po­ja­wia­ją się pod imie­niem i na­zwi­skiem. Są jed­nak zi­den­ty­fi­ko­wa­ne w roz­sze­rzo­nej wer­sji przy­pi­sów opu­bli­ko­wa­nej na mo­jej stro­nie w in­ter­ne­cie.

Źró­dłem chro­no­lo­gii ma­sa­kry jest ra­port sze­ry­fa hrab­stwa Jef­fer­son, cho­ciaż nie­któ­rzy człon­ko­wie ro­dzin ofiar uwa­ża­ją, że atak za­czął się kil­ka mi­nut pó­źniej. Uży­te znacz­ni­ki cza­so­we na­le­ży uznać za przy­bli­że­nie – ale rze­tel­ne pod względem ich umiej­sco­wie­nia względem sie­bie.

Zaj­mo­wa­łem się tym te­ma­tem jako dzien­ni­karz, po­cząw­szy od po­łud­nia w dniu ata­ku. Sce­ny opi­sa­ne w ksi­ążce to po­łącze­nie ma­te­ria­łu zbie­ra­ne­go wte­dy i efek­tów dzie­wi­ęciu lat pó­źniej­szych ba­dań. Zło­ży­ły się na nie set­ki roz­mów z klu­czo­wy­mi po­sta­cia­mi, lek­tu­ra po­nad dwu­dzie­stu pi­ęciu ty­si­ęcy stron ra­por­tów po­li­cyj­nych oraz obej­rze­nie i prze­słu­cha­nie se­tek go­dzin na­grań. Ko­rzy­sta­łem też ze sta­ran­nej pra­cy in­nych dzien­ni­ka­rzy, któ­rych uwa­żam za rze­tel­nych.

Aby unik­nąć włącze­nia sie­bie w tę opo­wie­ść, za­zwy­czaj pi­szę o dzien­ni­ka­rzach w trze­ciej oso­bie. Jed­nak i ja by­łem wśród win­nych tych me­dial­nych wpa­dek, kie­dy na po­cząt­ku pra­wie wszy­scy po­my­li­li się co do pod­sta­wo­wych fak­tów. Mam na­dzie­ję, że ta ksi­ążka przy­czy­ni się do na­pra­wie­nia tych błędów.

Wstęp do wy­da­nia z 2019 roku

Gdy 20 kwiet­nia 1999 roku je­cha­łem dro­gą nu­mer sze­ść w kie­run­ku Gór Ska­li­stych z na­dzie­ją, że ja­koś znaj­dę tę szko­łę, o któ­rej ni­g­dy wcze­śniej nie sły­sza­łem, a w któ­rej mia­ły paść strza­ły – jesz­cze nie mó­wio­no nic o ran­nych – nie mia­łem po­jęcia, jak bar­dzo duży za­kręt wła­śnie wzi­ęło moje ży­cie. Trud­no mi by­ło­by so­bie wy­obra­zić, że miną dwie de­ka­dy, a ja wci­ąż będę zaj­mo­wał się tym te­ma­tem. Tego, co dzia­ło się w tej szko­le, też nikt nie mógł so­bie wy­obra­zić, ale jesz­cze gor­sze oka­za­ły się na­stęp­stwa tam­tych wy­da­rzeń.

Któż mó­głby wie­dzieć, u pro­gu cze­go sta­nęli­śmy? Po­li­cja też nie była go­to­wa: funk­cjo­na­riu­sze okrąży­li szko­łę i cze­ka­li na żąda­nia, któ­rych nie było. Jesz­cze nie ist­niał Pro­to­kół Ak­tyw­ne­go Strzel­ca[1*]; jesz­cze nikt nie wy­my­ślił ćwi­czeń „na lock­down”[2*] – wte­dy były nie do po­my­śle­nia. Dla­cze­go mie­li­by­śmy szko­lić dzie­ci, jak cho­wać się, gdy ktoś będzie do nich strze­lał? Nikt z nas nie wie­dział, że za­częła się era szkol­ne­go za­ma­chow­ca.

Era szkol­ne­go za­ma­chow­ca. Ta fra­za nie po­ja­wi się w głów­nym te­kście tej ksi­ążki. To dla­te­go, że na­wet dzie­si­ęć lat po za­ma­chu, pod­czas któ­re­go pierw­szy raz jej uży­to, wci­ąż nie pa­trzy­łem w ten spo­sób na do­ty­ka­jące nas wy­da­rze­nia. Nikt tak nie pa­trzył. To trwa­ło już dłu­go, zbyt dłu­go, ale trud­no było prze­wi­dzieć trwa­ło­ść lub kie­ru­nek dal­sze­go roz­wo­ju tego zja­wi­ska. I cho­ciaż gar­dzę tym, jak dzien­ni­ka­rze pro­wa­dzą tę swo­ją punk­ta­cję – na­da­ją tym dra­niom ty­tu­ły jak mi­strzom rin­gu, a więc ro­bią do­kład­nie to, cze­go tam­ci pra­gną – jed­ną sta­ty­sty­kę war­to od­no­to­wać: naj­bar­dziej nie­sław­ne ma­so­we mor­der­stwo w hi­sto­rii Sta­nów Zjed­no­czo­nych już wy­pa­dło poza pierw­szą dzie­si­ąt­kę. Od tego cza­su do­szło do czte­rech z pi­ęciu naj­bar­dziej krwa­wych za­ma­chów, trzy z nich wy­da­rzy­ły się w ostat­nich trzech la­tach. To się nie ko­ńczy, jest co­raz go­rzej.

Zaj­mu­ję się tym te­ma­tem dwa­dzie­ścia lat pó­źniej nie tyl­ko z po­wo­du tego, co się sta­ło, ale też z uwa­gi na re­ak­cję me­diów. Po­my­li­li­śmy się. Ab­sur­dal­nie się po­my­li­li­śmy. By­li­śmy w szo­ku, prze­ra­że­ni, roz­pacz­li­wie pra­gnęli­śmy od­po­wie­dzi, mie­li­śmy słu­żyć od­bior­com żąd­nym wy­tłu­ma­cze­nia tego „sza­le­ństwa” – no to je zna­le­źli­śmy. Tyle że błęd­ne. (Oka­że się, że to coś o wie­le gor­sze­go niż „sza­le­ństwo”, ale ta­kie było wów­czas po­wszech­nie przy­jęte za­ło­że­nie).

Po­cząw­szy od 20 kwiet­nia, prze­stu­dio­wa­łem wi­ęk­szo­ść przy­pad­ków ma­so­wych strze­la­nin i do pew­ne­go stop­nia nie­któ­re z tych mniej­szych. Pi­sa­łem o nich od­dziel­nie i ra­zem w ar­ty­ku­łach do ma­ga­zy­nów pod ty­tu­ła­mi ta­ki­mi jak Ko­lek­cjo­ne­rzy nie­spra­wie­dli­wo­ści lub Co my­śli mor­der­ca?. Do­łączy­łem do ze­spo­łu ana­li­zu­jące­go po­dob­ne wy­pad­ki, by uczest­ni­czyć w ba­da­niach nie­któ­rych z tych wy­pad­ków, mi­ędzy in­ny­mi w wi­zji lo­kal­nej na miej­scu strze­la­nin w Vir­gi­nia Tech i Las Ve­gas, a ta­kże zdal­nej ana­li­zie za­ma­chu w Nor­we­gii z 2011 roku na mło­dzie­żów­kę Par­tii Pra­cy. Do­cie­ka­nia ujaw­ni­ły nie­po­ko­jący trend: w dzie­si­ęcio­le­ciu po Co­lum­bi­ne wie­lu ma­so­wych mor­der­ców na­śla­do­wa­ło Eri­ca Har­ri­sa i Dy­la­na Kle­bol­da. Uzna­wa­no ich za wzo­ry. Dzi­siaj robi to wi­ęk­szo­ść. W po­sło­wiu, któ­re do­da­łem do wy­da­nia tej ksi­ążki z 2016 roku, po­ka­za­łem, jak po­wszech­ne sta­ło się ubó­stwia­nie Eri­ca i Dy­la­na. Od tego cza­su FBI ujaw­ni­ło po­nad ty­si­ąc pi­ęćset stron do­ku­men­tów na te­mat ma­sa­kry w szko­le pod­sta­wo­wej San­dy Hook w New­ton w sta­nie Con­nec­ti­cut z 2012 roku, kie­dy Adam Lan­za za­bił dwu­dzie­stu pierw­szo­kla­si­stów, sze­ściu pe­da­go­gów, a ta­kże swo­ją mat­kę. Ma­te­ria­ły do­wo­dzą, że Adam ob­se­syj­nie na­śla­do­wał Eri­ca i Dy­la­na. Ze­brał na swo­im twar­dym dys­ku mnó­stwo in­for­ma­cji o Co­lum­bi­ne, często za­glądał na in­ter­ne­to­wy czat po­świ­ęco­ny za­ma­cho­wi, a do tego wcie­lał się w po­sta­cie Eri­ca i Dy­la­na w in­ter­ne­to­wej grze. I gdy­by tyl­ko to był od­osob­nio­ny przy­pa­dek.

Pra­cu­jąc nad tym te­ma­tem, do­świad­czy­łem kil­ku za­ła­mań, któ­re ta­kże opi­su­ję po­krót­ce w po­sło­wiu. Z tego po­wo­du ob­ser­wo­wa­łem ko­lej­ne tra­ge­die z bez­piecz­ne­go dy­stan­su emo­cjo­nal­ne­go i obie­cy­wa­łem, że już ni­g­dy nie dam się wci­ągnąć w świe­żą zbrod­nię. Zła­ma­łem tę przy­si­ęgę daną so­bie i mo­je­mu te­ra­peu­cie rok temu, kie­dy wy­bu­chła strze­la­ni­na w li­ceum Mar­jo­ry Sto­ne­man Do­uglas w Par­kland na Flo­ry­dzie. Zro­bi­łem to, bo Par­kland wy­da­ło mi się inne. Tam­tej­si ucznio­wie od razu po ma­sa­krze sta­nęli na cze­le ru­chu prze­ciw­ko zbyt po­bła­żli­we­mu pra­wu re­gu­lu­jące­mu do­stęp do bro­ni. Emma Gon­za­les po­wie­dzia­ła: „do­syć pie­prze­nia bzdur”, a Da­vid Hogg rzu­cił wy­zwa­nie Do­ro­słej Ame­ry­ce, któ­ra po­zwa­la dzie­ciom umie­rać. Na­ród był wte­dy jak pod­pi­ęty do prądu, a pięć ty­go­dni pó­źniej gru­pa li­ce­ali­stów sta­nęła na cze­le trze­ciej lub czwar­tej naj­wi­ęk­szej de­mon­stra­cji w hi­sto­rii Sta­nów Zjed­no­czo­nych. Na­resz­cie. Ja­kaś dro­ga wy­jścia. Co­lum­bi­ne nie było pierw­szą szkol­ną strze­la­ni­ną, Par­kland nie było ostat­nią, ale mam na­dzie­ję, że je­śli będę mu­siał wró­cić w to miej­sce za na­stęp­ne dzie­si­ęć lat, te dwie tra­ge­die wy­zna­czą ramy tej epi­de­mii: jej wy­buch i po­czątek ko­ńca. To pra­ca nad ksi­ążką o Par­kland spo­wo­do­wa­ła, że za­cząłem na­zy­wać Co­lum­bi­ne miej­scem na­ro­dzin tej pla­gi[3*]. Za pierw­szym ra­zem po­czu­łem dreszcz, ale nie mo­głem już temu dłu­żej za­prze­czać. Dzi­siej­si spraw­cy pa­trzą na Eri­ca i Dy­la­na jak na oj­ców za­ło­ży­cie­li ich ma­łe­go, wy­na­tu­rzo­ne­go ru­chu. To oni stwo­rzy­li nar­ra­cję, wy­tłu­ma­cze­nie i sce­na­riusz, któ­ry­mi upa­ja­ją się na­śla­dow­cy. Gdy­by tyl­ko ci ża­ło­śni chłop­cy i mężczy­źni – oraz rzad­ko ko­bie­ty – na­praw­dę zo­ba­czy­li Eri­ca i Dy­la­na. Oni wi­dzą tyl­ko „Eri­ca” i „Dy­la­na” – po­sta­cie z le­gen­dy o ze­mście w Co­lum­bi­ne, kie­dy to dwóch sa­mot­nych wy­rzut­ków z Ma­fii Pro­chow­ców w ko­ńcu wsta­wi­ło się za wszyst­ki­mi gnębio­ny­mi na­sto­lat­ka­mi i dało osi­łkom krwa­wą na­ucz­kę za to, że tak dłu­go ich prze­śla­do­wa­li. To po­tężna opo­wie­ść. Wci­ąż in­spi­ru­je ko­lej­nych gniew­nych, zde­spe­ro­wa­nych mło­dych mężczyzn do na­śla­do­wa­nia tych rze­ko­mych ob­ro­ńców uci­śnio­nych, by za­bi­ja­li na ich rze­ko­me po­do­bie­ństwo.

To po­tężna opo­wie­ść, ale zmy­ślo­na. Ci he­ro­si są nie­praw­dzi­wi, stwo­rzy­li ich nie­chluj­ni dzien­ni­ka­rze, nie do ko­ńca w jed­ną noc, ale w du­żej mie­rze w ci­ągu jed­ne­go po­po­łud­nia. Wi­ęk­szo­ść nar­ra­cji usta­lo­no do dwu­dzie­stej cza­su let­nie­go w re­jo­nie Gór Ska­li­stych we wto­rek 20 kwiet­nia 1999 roku. W pi­ątek fik­cyj­ni mści­cie­le na­bra­li pe­łnych kszta­łtów.

Spędzi­łem ko­lej­ną de­ka­dę, uża­la­jąc się nad tym, jak to skno­ci­li­śmy, jak za­wie­dli­śmy opi­nię pu­blicz­ną. Po­zwól­cie, że po­wtó­rzę prze­pro­si­ny, któ­re zna­le­źli­ście już w no­cie od au­to­ra. Jako dzien­ni­ka­rze mamy jed­no za­da­nie: by mó­wić praw­dę – kie­dy już ją od­kry­je­my – a my to schrza­ni­li­śmy. Nie ze złej woli czy ze zły­mi in­ten­cja­mi, ale przez to, że chcie­li­śmy aż za bar­dzo, a ta­kże przez zlek­ce­wa­że­nie skut­ków na­szych lek­ko­my­śl­nych spe­ku­la­cji i tego, jak szyb­ko skost­nie­ją w „fak­ty”. Ko­lej­ną de­ka­dę – pod­czas któ­rej licz­ba ofiar dra­stycz­nie wzro­sła – za­jęło mi zro­zu­mie­nie pe­łne­go ob­ra­zu tego, co zro­bi­li­śmy. Co by się sta­ło, gdy­by­śmy opo­wie­dzie­li hi­sto­rię o dwóch sa­mo­lub­nych dzie­cia­kach, któ­rym cho­dzi­ło tyl­ko o wy­wy­ższa­nie się? Gdy­by­śmy przed­sta­wi­li ich w ten spo­sób, ilu za­ma­chow­ców by ich dzi­siaj na­śla­do­wa­ło?

Nie skre­śli­my mi­tów już spi­sa­nych. Ale mo­że­my je ob­na­żyć.

Dave Cul­len

luty 2019

Je­stem czło­wie­kiem cho­rym... Czło­wie­kiem złym. [...] Ale wie­cie pa­ństwo, co było istot­nym po­wo­dem mo­jej zło­ści? Otóż w tym wła­śnie cały smak, w tym tkwi­ła naj­obrzy­dliw­sza plu­ga­wo­ść, że na­wet w mo­men­cie naj­wi­ęk­sze­go roz­dra­żnie­nia w głębi du­szy ze wsty­dem stwier­dza­łem, iż nie tyl­ko nie je­stem zły, ale na­wet nie je­stem przy­kry i tyl­ko ot tak, nie­po­trzeb­nie uda­ję zło­ść dla wła­snej przy­jem­no­ści.

Fio­dor Do­sto­jew­ski, No­tat­ki z pod­zie­mia, przeł. Ga­briel Kar­ski

Świat ła­mie ka­żde­go i po­tem nie­któ­rzy są jesz­cze moc­niej­si w miej­scach zła­ma­nia.

Er­nest He­min­gway, Po­że­gna­nie z bro­nią, przeł. Bro­ni­sław Zie­li­ński

CZĘŚĆ I. RAN­NA KO­BIE­TA

1. Pan D.

Po­wie­dział im, że ich ko­cha[1]. Ka­żde­go z osob­na. Mó­wił bez kart­ki i ostro­żnie do­bie­rał sło­wa. Frank De­An­ge­lis prze­cze­kał wy­stęp czir­li­de­rek, na­gro­dy za wy­ni­ki w na­uce i przy­go­to­wa­ne przez uczniów fil­my. Kie­dy po go­dzi­nie wszyst­kie te punk­ty hucz­nej uro­czy­sto­ści się sko­ńczy­ły, ten ni­ski mężczy­zna w śred­nim wie­ku prze­sze­dł przez lśni­ące bo­isko do ko­szy­ków­ki, by wy­gło­sić swo­je prze­mó­wie­nie. Nie spie­szył się. Z uśmie­chem mi­nął or­kie­strę mar­szo­wą, czir­li­der­ki i logo re­bel­sów, szkol­nej dru­ży­ny, wy­ma­lo­wa­ne pod ło­po­czący­mi pro­por­ca­mi, świa­dec­twa­mi ostat­nich zwy­ci­ęstw. Sta­nął przed dwo­ma ty­si­ąca­mi roz­e­mo­cjo­no­wa­nych li­ce­ali­stów sie­dzących na drew­nia­nych try­bu­nach. Sku­pi­li na nim całą swo­ją uwa­gę. Wte­dy po­wie­dział im, jak wie­le dla nie­go zna­czą. Że pękło­by mu ser­ce, gdy­by miał stra­cić cho­ćby jed­no z nich.

To było do­syć dziw­ne – że ktoś z dy­rek­cji po­wie­dział zgro­ma­dze­niu na­sto­lat­ków aku­rat coś ta­kie­go. Ale Frank De­An­ge­lis dłu­żej był tre­ne­rem niż dy­rek­to­rem i ca­łym ser­cem wie­rzył w mo­ty­wo­wa­nie przez szcze­ro­ść. Szes­na­ście lat szko­lił dru­ży­ny fut­bo­lu i ba­se­bal­lu, ale wy­glądał jak za­pa­śnik: na­bi­te cia­ło, po­sta­wa żo­łnie­rza pie­cho­ty mor­skiej, jed­nak bez fan­fa­ro­na­dy. Pró­bo­wał ba­ga­te­li­zo­wać swo­ją tre­ner­ską prze­szło­ść, ale wi­dać ją było jak na dło­ni.

W jego gło­sie po­brzmie­wa­ła oba­wa. Nie pró­bo­wał jej ukryć, tak jak nie wstrzy­my­wał łez, któ­re na­pły­nęły mu do oczu. I da­ro­wa­li mu to. Te dzie­cia­ki mo­gły wy­czuć ście­mę od razu, a po­tem wy­ra­zić dez­apro­ba­tę śmie­chem, wier­ce­niem się i po­mru­kiem nie­za­do­wo­le­nia. Ale oni ko­cha­li pana D. Mógł po­wie­dzieć im pra­wie wszyst­ko – i często to ro­bił. Nic nie ukry­wał, nie owi­jał w ba­we­łnę, nie mó­wił do nich jak do głup­ków. Tego pi­ąt­ko­we­go po­ran­ka 16 kwiet­nia 1999 roku dy­rek­tor Frank De­An­ge­lis był czło­wie­kiem na wskroś prze­zro­czy­stym.

Wszy­scy ucznio­wie zgro­ma­dze­ni w sali gim­na­stycz­nej zro­zu­mie­li, co miał na my­śli. Od li­ce­al­ne­go balu dzie­li­ło ich mniej niż trzy­dzie­ści sze­ść go­dzin – a bal ozna­czał spo­ro pi­cia i spo­ro je­żdże­nia sa­mo­cho­da­mi. Pra­wie­nie tym dzie­cia­kom mo­ra­łów spo­wo­do­wa­ło­by tyl­ko prze­wra­ca­nie ocza­mi, więc za­miast tego opo­wie­dział im o trzech tra­ge­diach z wła­sne­go ży­cia. Jego ko­le­ga ze stu­diów zgi­nął w wy­pad­ku mo­to­cy­klo­wym.

– Pa­mi­ętam, jak sie­dzia­łem w po­cze­kal­ni, jak pa­trzy­łem na jego krew – po­wie­dział. – Więc nie mów­cie, że to nie­mo­żli­we.

Opi­sał im, ja­kie to uczu­cie trzy­mać w ra­mio­nach na­sto­let­nią cór­kę, kie­dy ktoś, kogo zna­ła, zma­rł w pło­nącym wra­ku. Ale naj­trud­niej­sze na­de­szło, kie­dy mu­siał ze­brać całą li­ce­al­ną dru­ży­nę ba­se­bal­lu, żeby po­wie­dzieć im, że je­den z ich ko­le­gów stra­cił pa­no­wa­nie nad au­tem. Zno­wu się wzru­szył.

– Nie chcę iść na ko­lej­ny po­grzeb.

Pó­źniej po­le­cił:

– Spójrz­cie w lewo. A te­raz w pra­wo.

Za­chęcił ich, by przyj­rze­li się uśmiech­ni­ętym twa­rzom, a na­stęp­nie za­mknęli oczy i wy­obra­zi­li so­bie, że na­gle jed­ne­go z nich za­bra­kło. Po­pro­sił, by po­wta­rza­li za nim:

– Je­stem war­to­ścio­wym człon­kiem spo­łecz­no­ści li­ceum Co­lum­bi­ne. Nie je­stem sam.

To wte­dy po­wie­dział im, że ich ko­cha – za­wsze to po­wta­rzał.

– A te­raz otwórz­cie oczy. Chcę uj­rzeć wszyst­kie wa­sze pro­mien­ne, uśmiech­ni­ęte twa­rze w po­nie­dzia­łek rano.

Za­mil­kł na chwi­lę.

– Je­śli przyj­dzie wam do gło­wy zro­bić coś, co być może ści­ągnie na was kło­po­ty, pa­mi­ętaj­cie: za­le­ży mi na was. Ko­cham was, ale pa­mi­ętaj­cie – chcę, by­śmy byli wszy­scy ra­zem. Bo je­ste­śmy ro­dzi­ną, je­ste­śmy...

Nie do­ko­ńczył. To był dla nich znak. Po­de­rwa­li się na nogi i krzyk­nęli:

– CO-LUM-BINE!

Ivo­ry Mo­ore, na­uczy­ciel-pe­tar­da, za­wsze pod­kręca­jący at­mos­fe­rę, wy­bie­gł i za­in­to­no­wał:

– Je­ste­śmy...

– CO-LUM-BINE!

Tym ra­zem gło­śniej. Ich ręce wy­rwa­ły się ku nie­bu.

– Je­ste­śmy...

– CO-LUM-BINE!

– Je­ste­śmy...

– CO-LUM-BINE!

Gło­śniej, szyb­ciej, moc­niej, jesz­cze szyb­ciej – wpro­wa­dził ich w go­rącz­kę. A po­tem po­zwo­lił im się ro­ze­jść.

Ucznio­wie za­pe­łni­li ko­ry­ta­rze. Ko­ńczy­li ostat­ni dzień szko­ły. Do ich wa­żne­go week­en­du zo­sta­ło tyl­ko kil­ka go­dzin.

Po balu, w po­nie­dzia­łek, dwa ty­si­ące uczniów – wszy­scy – wró­ci­ło bez­piecz­nie do szko­ły. Ale na­stęp­ne­go po­po­łud­nia, we wto­rek 20 kwiet­nia 1999 roku, dwa­dzie­ścio­ro czwo­ro z dzie­ci pana D. i pra­cow­ni­ków szko­ły ka­ret­ki za­bio­rą do szpi­ta­li[2]. Trzy­na­ście ciał zo­sta­nie w bu­dyn­ku szko­ły, a jesz­cze dwa – na jej te­re­nie. To będzie naj­gor­sza szkol­na strze­la­ni­na w hi­sto­rii Sta­nów Zjed­no­czo­nych – cho­ciaż taki opis ura­zi­łby dwóch chło­pa­ków, któ­rzy wła­śnie fi­na­li­zo­wa­li swo­je pla­ny.

2. Bun­tow­ni­cy

Eric Har­ris bar­dzo chciał pó­jść na bal z dziew­czy­ną. Był w ostat­niej kla­sie, za­raz miał opu­ścić li­ceum Co­lum­bi­ne na za­wsze. Nie chciał być wy­klu­czo­ny z naj­wa­żniej­sze­go wy­da­rze­nia to­wa­rzy­skie­go swo­je­go do­tych­cza­so­we­go ży­cia. Na­praw­dę bar­dzo chciał pó­jść na bal z dziew­czy­ną.

Na ogół rand­ki nie sta­no­wi­ły pro­ble­mu. Eric był mó­zgow­cem, ale z rzad­kiej pod­ka­te­go­rii: mó­zgow­cem, ale spo­ko. Pa­lił, pił, uma­wiał się z dziew­czy­na­mi. Za­pra­sza­li go na im­pre­zy. Cza­sa­mi za­ja­rał tra­wę. Z wy­glądem też moc­no się sta­rał: woj­sko­wa fry­zu­ra – krót­ko, spi­cza­sto, mnó­stwo żelu – a do tego czar­ne T-shir­ty i wor­ko­wa­te bo­jów­ki. Pusz­czał w swo­jej hon­dzie ostry, in­du­strial­ny rock, nie­miec­ki, za­wsze na full. Lu­bił od­pa­lać fa­jer­wer­ki i je­ździć na wy­ciecz­ki do Wy­oming po to­war, żeby uzu­pe­łniać za­pa­sy. Ła­mał za­sa­dy, nadał so­bie ksyw­kę – Reb – ale su­mien­nie od­ra­biał pra­ce do­mo­we, do­sta­wał naj­lep­sze oce­ny. Kręcił nie­złe fil­mi­ki, pusz­cza­li je w szko­le. I za­da­wał się z la­ska­mi. Miał tłu­my la­sek.

W ogól­nosz­kol­nym ran­kin­gu pod­ry­wów Eric wy­prze­dzał wi­ęk­szo­ść ko­le­si z dru­ży­ny fut­bo­lo­wej. Był uro­czy. Po pro­stu pod­cho­dził do dziew­czyn w cen­trum han­dlo­wym i zdo­by­wał je, bo miał ga­da­ne, cza­ru­jące do­łecz­ki i roz­bra­ja­jący uśmiech. Pra­co­wał w piz­ze­rii, Blac­kjack Piz­za, więc miał do­bry tekst: za­pra­szał je, by wpa­dły na dar­mo­wą piz­zę. I często wpa­da­ły. Blac­kjack to była li­cha sie­ciów­ka, z tych ta­nich, po­ziom ni­żej od Do­mi­no’s. Re­stau­ra­cja, w któ­rej pra­co­wał, ma­lut­ka klit­ka w cen­trum han­dlo­wym, mie­ści­ła się nie­da­le­ko jego domu. Klien­ci naj­częściej bra­li na wy­nos lub za­ma­wia­li z do­sta­wą, ale było też kil­ka sto­li­ków i rząd krze­seł ba­ro­wych – dla smu­ta­sów, któ­rzy nie mie­li gdzie się po­dziać. Eric i Dy­lan pra­co­wa­li jako „we­wnętrz­ni”, co ozna­cza­ło, że zaj­mo­wa­li się wszyst­kim poza do­sta­wa­mi – głów­nie ro­bi­li piz­zę, sta­li za ladą, sprząta­li. Ci­ężka, śmier­dząca po­tem pra­ca w go­rącej kuch­ni, i nud­na jak dia­bli.

Z twa­rzy Eric był ude­rza­jąco przy­stoj­ny: wy­ra­źne ko­ści po­licz­ko­we, nie­co za­pad­ni­ęte po­licz­ki, rysy pro­por­cjo­nal­ne, schlud­na fry­zu­ra, ty­po­wy ame­ry­ka­ński chło­pak. Pro­fil miał jed­nak pro­ble­ma­tycz­ny: jego dłu­gi, spi­cza­sty nos pod­kre­ślał spa­dzi­ste czo­ło i sła­bo uwy­dat­nio­ny pod­bró­dek. Na­stro­szo­ne wło­sy też mu nie po­ma­ga­ły, wy­dłu­ża­jąc ten jego kan­cia­sty pro­fil – ale to pa­so­wa­ło mu do sty­lu lu­za­ka. Jego asem w ręka­wie był uśmiech. Do­kład­nie wie­dział, jak go uży­wać. Był nie­śmia­ły, szcze­ry, ale i ko­kie­te­ryj­ny. Dziew­czy­ny na to le­cia­ły. Raz wkręcił się na bal dla ab­sol­wen­tów po­wra­ca­jących z uni­wer­sy­te­tów. Był wte­dy sie­dem­na­sto­let­nim pierw­szo­rocz­nia­kiem, a uda­ło mu się wy­rwać dziew­czy­nę star­szą o sze­ść lat. Z tego nu­me­ru był dum­ny.

Ale z ba­lem na ko­niec li­ceum miał pro­blem. Z ja­kie­goś po­wo­du – brak far­ta, zły czas – nie uda­wa­ło mu się. Już wa­rio­wał od tego szu­ka­nia dziew­czy­ny. Po­pro­sił jed­ną, ale mia­ła chło­pa­ka. Naja­dł się wsty­du. Spró­bo­wał z ko­lej­ną, zno­wu do­stał ko­sza. Nie krępo­wał się po­pro­sić o po­moc zna­jo­mych. Jego ko­le­dzy pro­si­li w jego imie­niu, tak samo ko­le­żan­ki, z któ­ry­mi spędzał czas, on sam też – i nic, nic, nic.

Jego naj­lep­szy przy­ja­ciel, Dy­lan, już miał dziew­czy­nę na bal. Kto by po­my­ślał? Dy­lan Kle­bold był ci­chy, nie­śmia­ły, na­praw­dę wsty­dli­wy. Le­d­wo mógł wy­du­sić coś z sie­bie przy ob­cej oso­bie, a co do­pie­ro przy dziew­czy­nie. Cza­sa­mi to­wa­rzy­szył Eri­co­wi jak cień, kie­dy ten cho­dził na pod­ryw do cen­trów han­dlo­wych. Zgry­wał wte­dy nie­wi­dzial­ne­go. Eric za­sy­py­wał dziew­czy­ny kom­ple­men­ta­mi; Dy­lan da­wał im cia­stecz­ka pod­czas lek­cji – tak po­ka­zy­wał im, że mu się po­do­ba­ją. Zna­jo­mi Dy­la­na po­wie­dzie­li pó­źniej, że ni­g­dy nie był na rand­ce; być może na­wet ni­g­dy nie za­pro­sił ni­g­dzie żad­nej dziew­czy­ny – wli­cza­jąc tę, z któ­rą po­sze­dł na bal.

Dy­lan Kle­bold też był mó­zgiem, ale już nie ta­kim spo­ko. Na pew­no sam tak o so­bie nie my­ślał. Bar­dzo sta­rał się na­śla­do­wać Eri­ca – na nie­któ­rych na­gra­nych z nim fil­mach na­pi­nał się, uda­wał twar­dzie­la, a po­tem spo­glądał na przy­ja­cie­la, szu­ka­jąc apro­ba­ty. Dy­lan był wy­ższy i by­strzej­szy niż Eric, ale zde­cy­do­wa­nie mniej przy­stoj­ny. Dy­lan nie­na­wi­dził swo­ich wy­dat­nych ry­sów i asy­me­trycz­nej twa­rzy. Szcze­gól­nie nosa – we­dług nie­go wy­glądał jak gi­gan­tycz­na na­ro­śl. Chło­pak wi­dział tyl­ko naj­gor­szą wer­sję sie­bie.

Po­mo­gło­by, gdy­by się ogo­lił. Wła­śnie za­czął mu się sy­pać za­rost, ale tyl­ko tro­chę, kęp­ki pu­chu na bro­dzie. Wy­da­wał się z nich dum­ny, jak­by nie był świa­dom tego, jak wy­gląda­ją.

Jed­nak to Dy­lan bar­dziej pa­so­wał na bun­tow­ni­ka. Dłu­gie, cien­kie loki opa­da­ły mu na ra­mio­na. Gó­ro­wał nad ró­wie­śni­ka­mi. Do­pie­ro wcho­dził w okres doj­rze­wa­nia, jesz­cze miał uro­snąć, ale już miał metr dzie­wi­ęćdzie­si­ąt. Pra­wie sze­śćdzie­si­ąt pięć ki­lo­gra­mów wy­ci­ągni­ętej wagi. Mó­głby no­sić się z dumą, rzu­cać wy­zwa­nie swo­im ad­wer­sa­rzom, ale bał się tej wy­so­ko­ści, tego wy­sta­wie­nia na wi­dok. Dla­te­go się gar­bił, co zmniej­sza­ło go o kil­ka­na­ście cen­ty­me­trów. Wi­ęk­szo­ść jego zna­jo­mych prze­kro­czy­ła metr osiem­dzie­si­ąt – tyl­ko Eric był wy­jąt­kiem, miał metr sie­dem­dzie­si­ąt pięć. Jego wzrok na­po­ty­kał grdy­kę Dy­la­na.

Eric też nie był za­chwy­co­ny swo­im wy­glądem, ale rzad­ko da­wał to po so­bie po­znać. W pod­sta­wów­ce prze­sze­dł za­bieg w celu zni­we­lo­wa­nia wro­dzo­nej wady: pec­tus exca­va­tum, nie­nor­mal­nie za­pad­ni­ęte­go most­ka[3]. Wcze­śniej pod­ko­py­wa­ło to jego pew­no­ść sie­bie, ale po­ra­dził so­bie z tym, po­zu­jąc na twar­dzie­la.

Jed­nak to wła­śnie Dy­la­no­wi uda­ło się zna­le­źć dziew­czy­nę na bal. Wy­po­ży­czył smo­king, ku­pił kwia­ty i ra­zem z pi­ąt­ką in­nych par za­mó­wi­li wspól­ną li­mu­zy­nę. Za­bie­rał na bal słod­ką, by­strą dziew­czy­nę, wie­rzącą. Po­mo­gła im za­ła­twić trzy z pi­ęciu sztuk bro­ni pal­nej. Na tyle prze­pa­da­ła za Dy­la­nem, że uwie­rzy­ła w opo­wie­ść Eri­ca, że po­trze­bu­ją strzelb na po­lo­wa­nie. Ro­byn An­der­son była ład­ną, fi­li­gra­no­wą blon­dyn­ką, któ­ra kry­ła się za swo­imi dłu­gi­mi, pro­sty­mi wło­sa­mi, często za­sła­nia­jący­mi spo­rą część jej twa­rzy. Dzia­ła­ła w ko­ściel­nym kó­łku mło­dzie­żo­wym. Te­raz po­je­cha­ła ze swo­ją gru­pą na week­en­do­wą wy­ciecz­kę do sto­li­cy, ale mia­ła wró­cić na bal. Do­sta­wa­ła same szóst­ki, a za mie­si­ąc mia­ła ode­brać dy­plom z wy­ró­żnie­niem. Co­dzien­nie wi­dzia­ła się z Dy­la­nem na lek­cjach ma­te­ma­ty­ki, ra­zem cho­dzi­li ko­ry­ta­rza­mi, spędza­ła z nim czas, kie­dy tyl­ko mo­gła. Dy­lan ją lu­bił, jej sym­pa­tia mu schle­bia­ła, ale nie po­do­ba­ła mu się na tyle, by zo­stać jego dziew­czy­ną.

Dy­lan trak­to­wał szko­łę se­rio. Eric też. Cho­dzi­li na me­cze, na po­ta­ńców­ki, wy­stępy. Kręci­li ma­te­ria­ły dla szkol­nej te­le­wi­zji Re­bel News Ne­twork. Dla Dy­la­na wa­żny był szkol­ny te­atr. Ni­g­dy nie chciał wy­stępo­wać przed pu­blicz­no­ścią, ale do­brze czuł się za ku­li­sa­mi, przy kon­so­le­cie re­ży­se­ra dźwi­ęku. Bli­żej po­cząt­ku roku ura­to­wał Ra­chel Scott, ślicz­not­kę z trze­ciej kla­sy, kie­dy pod­czas jej wy­stępu na prze­glądzie ta­len­tów ma­gne­to­fon zja­dł jej ta­śmę. Za kil­ka dni ją za­bi­je.

Obu bra­ko­wa­ło ta­len­tu spor­to­we­go, ale byli za­pa­lo­ny­mi ki­bi­ca­mi. W dzie­ci­ństwie obaj gra­li w ma­łej li­dze ba­se­bal­lu i w pi­łkę no­żną. Eric na­dal tro­chę ko­pał, ale Dy­lan ra­czej tyl­ko pa­trzył. Eric ki­bi­co­wał roc­kie­som i cie­szył się na wio­sen­ne tre­nin­gi. Dy­lan był za dru­ży­ną Bo­Sox, ci­ągle cho­dził w ich czap­ce. Oglądał dużo ba­se­bal­lu, stu­dio­wał ta­be­le z wy­ni­ka­mi, kom­pi­lo­wał wła­sne sta­ty­sty­ki. Był naj­lep­szy w wy­my­ślo­ną ligę, w któ­rą ba­wi­li się ze zna­jo­my­mi. Nikt nie mógł za­gi­ąć w ana­li­zach Dy­la­na Kle­bol­da, bo przy­go­to­wy­wał się na mar­co­we okien­ko trans­fe­ro­we na dłu­go przed. In­nym nu­dzi­ło się już po pierw­szych tu­rach, ale Dy­lan za­wsze chciał mieć moc­ną dru­ży­nę. Te­raz, w swo­im ostat­nim ty­go­dniu, po­in­for­mo­wał ko­mi­sa­rza ich ligi, że za­mie­rza wci­ągnąć do swo­jej eki­py świe­ża­ka, mio­ta­cza. Będzie pra­co­wał nad kup­nem tego za­wod­ni­ka cały week­end, aż do po­nie­dzia­łku, ostat­niej nocy swo­je­go ży­cia. Żył ba­se­bal­lem – po­wie­dział ktoś, kto go znał.

Eric lu­bił my­śleć o so­bie, że jest nie­po­kor­ny, ale za­le­ża­ło mu na ak­cep­ta­cji. Naj­mniej­sza znie­wa­ga wy­pro­wa­dza­ła go z rów­no­wa­gi. Na lek­cjach wy­ry­wał się do od­po­wie­dzi i za­wsze znał po­praw­ną. Na ostat­nie za­jęcia z kre­atyw­ne­go pi­sa­nia na­pi­sał wiersz o ko­ńcu nie­na­wi­ści i mi­ło­ści do świa­ta. Lu­bił cy­to­wać Nie­tz­sche­go i Szek­spi­ra, ale ja­koś umknęła mu iro­nicz­na wy­mo­wa jego ksyw­ki, Reb: taki re­be­liant, że na ksyw­kę wy­brał so­bie imię szkol­nej ma­skot­ki.

Dy­lan pod­pi­sy­wał się VoD­Ka, pod­kre­śla­jąc wiel­ki­mi li­te­ra­mi swo­je ini­cja­ły w na­zwie ulu­bio­ne­go al­ko­ho­lu[4]. Dużo pił i był z tego dum­ny; po­dob­no zy­skał to prze­zwi­sko po tym, jak wy­pił na raz całą bu­tel­kę. Eric wo­lał jac­ka da­niel­sa, ale skru­pu­lat­nie krył się przed ro­dzi­ca­mi. W oczach do­ro­słych to Eric był tym grzecz­nym, cho­ciaż jego nie­wła­ści­we za­cho­wa­nie mie­wa­ło swo­je kon­se­kwen­cje – oj­ciec często wy­mie­rzał mu kary, głów­nie ta­kie, któ­re ogra­ni­cza­ły jego swo­bo­dę. Eric miał w so­bie coś z oso­by wład­czej, lu­bi­ącej kon­tro­lę. Sta­ran­nie ba­dał gra­ni­ce, pró­bu­jąc usta­lić, co uj­dzie mu na su­cho. A je­śli na czy­mś mu za­le­ża­ło, po­tra­fił pod­li­zy­wać się jak nikt.

Wła­ści­ciel re­stau­ra­cji Blac­kjack Piz­za do­brze znał nie­po­skro­mio­ną stro­nę cha­rak­te­ru Eri­ca. Kie­dy za­my­kał, Ro­bert Kir­gis cza­sa­mi za­bie­rał Eri­ca i Dy­la­na na dach, gdzie ra­zem pili bro­wa­ry, a chło­pa­ki wy­strze­li­wa­li fa­jer­wer­ki nad da­chem cen­trum han­dlo­we­go. Kir­gis miał dwa­dzie­ścia dzie­wi­ęć lat, ale lu­bił spędzać z nimi czas. Uwa­żał ich za by­stre dzie­cia­ki; cza­sa­mi wy­sła­wia­li się jak do­ro­śli. Eric wie­dział, kie­dy jest czas na za­ba­wę, a kie­dy trze­ba po­wa­żnie. Gdy­by na tym da­chu zja­wił się po­li­cjant, pew­nie to Eric by z nim roz­ma­wiał. Kie­dy klien­ci ob­le­ga­li ladę, a kie­row­cy cze­ka­li na piz­zę, ktoś mu­siał to ogar­niać – i Eric ro­bił to do­brze. Pod pre­sją za­mie­niał się w ro­bo­ta. Nic go nie de­pry­mo­wa­ło, kie­dy za­le­ża­ło mu na wy­ni­ku. A do tego po­trze­bo­wał tej pra­cy; miał kosz­tow­ne hob­by i nie za­mie­rzał ry­zy­ko­wać dla ja­ki­chś chwi­lo­wych uciech. Kie­dy Kir­gis wy­cho­dził z re­stau­ra­cji, to Eric przej­mo­wał ster.

Dy­la­na nikt nie zo­sta­wiał na po­ste­run­ku. Nie mo­żna było na nim po­le­gać. Przez ostat­ni rok pra­co­wał w krat­kę. Sta­rał się o lep­szą ro­bo­tę w skle­pie kom­pu­te­ro­wym, wy­słał pro­fe­sjo­nal­nie przy­go­to­wa­ne CV. Zro­bił wra­że­nie na wła­ści­cie­lu i zo­stał przy­jęty. Ani razu tam nie po­sze­dł.

Ale nic tak nie ró­żni­ło chło­pa­ków jak za­cho­wa­nie w mo­men­tach kon­fron­ta­cji. Dy­lan za­czy­nał ci­ężko od­dy­chać, a Eric spo­koj­nie kal­ku­lo­wał. Jego zim­na krew uchro­ni­ła go od wi­ęk­szo­ści ta­ra­pa­tów, ale obu przy­da­rza­ły się szkol­ne bój­ki. Lu­bi­li na­przy­krzać się młod­szym dzie­cia­kom. Raz Dy­lan wpa­dł, kie­dy wy­dra­py­wał ob­sce­nicz­ne ry­sun­ki na szaf­ce jed­ne­go pierw­szo­rocz­nia­ka. Kie­dy na­uczy­ciel Pe­ter Ho­rvath zwró­cił mu uwa­gę, Dy­lan za­czął wa­rio­wać. Zwy­zy­wał Ho­rva­tha, wa­lił w ścia­ny, za­cho­wy­wał się jak sza­le­niec. Eric wy­wi­nąłby się z tego, prze­pra­sza­jąc, ro­bi­ąc uni­ki, za­rze­ka­jąc się, że jest nie­win­ny – do­bra­łby stra­te­gię do od­bior­cy. Szyb­ko czy­tał lu­dzi i do­sto­so­wy­wał do nich swo­je ko­mu­ni­ka­ty. Był nie­wzru­szo­ny, pod­czas gdy Dy­lan wy­bu­chał. Nie miał po­jęcia, na co Ho­rvath za­re­ago­wa­łby do­brze, i nie ob­cho­dzi­ło go to. Był kłęb­kiem emo­cji. Kie­dy do­wie­dział się, że do szko­ły na roz­mo­wę o szaf­ce je­chał jego oj­ciec, wko­pał się jesz­cze bar­dziej. Lo­gi­ka nie mia­ła zna­cze­nia.

Obaj po­tra­fi­li my­śleć ana­li­tycz­nie, ma­te­ma­ty­ka nie spra­wia­ła im pro­ble­mów, w lot ła­pa­li tech­no­lo­gicz­ne no­win­ki. Ga­dże­ty, kom­pu­te­ry, gry wi­deo – dać im co­kol­wiek no­we­go i byli za­chwy­ce­ni. Two­rzy­li stro­ny in­ter­ne­to­we, ad­ap­to­wa­li gry, żeby opo­wia­da­ły o stwo­rzo­nych przez nich po­sta­ciach i wy­my­ślo­nych przez nich przy­go­dach, kręci­li masę fil­mów – etiu­dy, któ­re sami na­pi­sa­li, wy­re­ży­se­ro­wa­li i w któ­rych gra­li. Co za­ska­ku­jące, tycz­ko­wa­ty i nie­śmia­ły Dy­lan wy­ka­zy­wał ta­lent ak­tor­ski. Eric był tak na chłod­no spo­koj­ny i opa­no­wa­ny, że na­wet nie umiał uda­wać in­ten­syw­nych emo­cji. W oso­bi­stym kon­tak­cie był uro­czy, pew­ny sie­bie i uj­mu­jący, ale uda­jąc roz­e­mo­cjo­no­wa­ne­go mło­dzie­ńca, był nud­ny i nie­prze­ko­nu­jący, nie­zdol­ny do prze­ka­za­nia uczuć. Dy­lan za to był jak pod­pi­ęty pod prąd. Na co dzień de­li­kat­ny i nie­śmia­ły, ale nie za­wsze: gdy ktoś sta­wał mu na od­cisk, wy­bu­chał. Na fil­mach uwal­niał ten gniew i sta­wał się sza­le­ńcem, do­słow­nie roz­pa­dał się przed ka­me­rą na ka­wa­łki. Oczy wy­cho­dzi­ły mu z or­bit, kie­dy roz­ci­ągał po­licz­ki, trzy­ma­jąc je w pal­cach i od­sła­nia­jąc roz­sze­rzo­ne pory wo­kół nosa.

Eric i Dy­lan pre­zen­to­wa­li się jako nor­mal­ni mło­dzie­ńcy w ostat­niej kla­sie li­ceum. Te­sto­wa­li gra­ni­ce tego, co do­zwo­lo­ne, pró­bo­wa­li swo­ich umie­jęt­no­ści w kon­tak­tach z płcią prze­ciw­ną. Cza­sa­mi mie­li do­syć głąbów, z któ­ry­mi mu­sie­li się uże­rać – bo byli też tro­chę prze­mądrza­li. Nic nie­zwy­kłe­go jak na li­ceum.

Re­bel Hill opa­da ła­god­nie, wy­ra­sta­jąc po­nad Co­lum­bi­ne tyl­ko na dwa­na­ście me­trów – ale to wy­star­czy, by zdo­mi­no­wać oko­li­cę. Już z po­ło­wy wznie­sie­nia roz­ci­ąga się spek­ta­ku­lar­ny wi­dok na Góry Ska­li­ste. Z ka­żdym kro­kiem ku gó­rze co­raz wy­ra­źniej nad pła­sko­wy­żem uka­zu­ją się po­strzępio­ne, brązo­we ścia­ny wy­ra­sta­jące z Wiel­kich Rów­nin. Góry wy­strze­li­wu­ją na pra­wie ty­si­ąc me­trów, nie­sko­ńczo­ne i na po­zór nie­mo­żli­we do spe­ne­tro­wa­nia, ci­ągną się aż po ho­ry­zont ku pó­łno­cy i rów­nie da­le­ko na po­łud­nie. Miej­sco­wi na­zy­wa­ją je po­gó­rzem. Gó­ru­jące nad Co­lum­bi­ne pa­smo Front Ran­ge prze­wy­ższa naj­bar­dziej ma­syw­ne szczy­ty Ap­pa­la­chów. Dro­gi i osie­dla ko­ńczą się tuż przed gó­ra­mi. Na­wet ro­śli­ny mu­szą tam wal­czyć o prze­ży­cie. Tyl­ko pięć ki­lo­me­trów da­lej, a jak­by ko­niec świa­ta.

Na Re­bel Hill nie­wie­le ro­śnie. Wzgó­rze po­kry­wa czer­wo­na­wa gli­na, spo­śród jej pęk­ni­ęć gdzie­nie­gdzie wy­sta­ją chwa­sty, cho­ciaż na ogół nie uda­je się im tam za­do­mo­wić. Nie­da­le­ko od nie­go za spra­wą osie­dli znów daje o so­bie znać cy­wi­li­za­cja. Wśród sze­ro­kich, krętych ulic i śle­pych za­ułków i so­sen wy­ra­sta­ją dwu­pi­ętro­we domy, cen­tra han­dlo­we, bo­iska pi­łkar­skie – i ko­ścio­ły, ko­ścio­ły, wszędzie ko­ścio­ły.

Li­ceum Co­lum­bi­ne mie­ści się na roz­le­głej łące na skra­ju du­że­go par­ku w cie­niu Gór Ska­li­stych. To duża, no­wo­cze­sna pla­ców­ka – po­nad dwa­dzie­ścia trzy ty­si­ące me­trów kwa­dra­to­wych so­lid­nej, nie­udziw­nio­nej kon­struk­cji. Be­żo­wa ele­wa­cja z be­to­nu i nie­licz­ne okna spra­wia­ją, że szko­ła przy­po­mi­na fa­bry­kę. Bu­dy­nek jest prak­tycz­ny, tak samo jak miesz­ka­ńcy po­łu­dnio­wej części hrab­stwa Jef­fer­son. Jef­f­co, jak skró­to­wo na­zy­wa się hrab­stwo, oszczędza­ło na ar­chi­tek­to­nicz­nych zbyt­kach, ale hoj­nie in­we­sto­wa­ło w la­bo­ra­to­ria che­micz­ne, kom­pu­te­ry, pra­cow­nię au­dio-wi­deo i pierw­szo­rzęd­ną ka­drę na­uczy­ciel­ską.

W pi­ąt­ko­wy po­ra­nek, po ape­lu w sali gim­na­stycz­nej, ko­ry­ta­rze aż bu­zo­wa­ły od mło­dzie­ńczej eks­cy­ta­cji. Ucznio­wie wy­le­wa­li się z sali, śmie­jąc się, flir­tu­jąc, ga­nia­jąc się i prze­py­cha­jąc. Ale już za pó­łnoc­nym wy­jściem z bu­dyn­ku, gdzie szczy­ty Gór Ska­li­stych wy­gląda­ły znad Re­bel Hill, ten zgie­łk dwóch ty­si­ęcy roz­krzy­cza­nych na­sto­lat­ków gi­nął bez śla­du. Dwu­kon­dy­gna­cyj­na bu­dow­la i oka­la­jący ją kom­pleks spor­to­wy były je­dy­ną w oko­li­cy ozna­ką, że jest się w dwu­dzie­stej pod względem wiel­ko­ści ame­ry­ka­ńskiej me­tro­po­lii. Cen­trum De­nver było od­da­lo­ne o za­le­d­wie szes­na­ście ki­lo­me­trów na pó­łnoc­ny wschód, ale mia­sto za­sła­nia­ły ogra­ni­cza­jące ho­ry­zont drze­wa. W cie­plej­sze dni drzwi szkol­ne­go warsz­ta­tu sto­lar­skie­go otwie­ra­no na oścież. Chłop­cy zbli­ża­li na­rzędzia tnące do wi­ru­jących blo­ków drew­na, a szum to­ka­rek kon­ku­ro­wał z ha­ła­sem wen­ty­la­cji. Ale mi­nio­nej śro­dy na rów­ni­nę opa­dł front zim­ne­go po­wie­trza. Wci­ąż było chłod­no, kie­dy pan D. po­wie­dział swo­im uczniom, jak bar­dzo ich ko­cha.

Zim­no nie od­stra­sza­ło pa­la­czy[5]. Ka­żde­go dnia roku szkol­ne­go mo­żna było zo­ba­czyć ich, jak krążą wo­kół ofi­cjal­nej pa­lar­ni, od­gro­dzo­ne­go słu­pa­mi te­le­fo­nicz­ny­mi skraw­ka tra­wy, ulo­ko­wa­ne­go tuż za par­kin­giem, za­raz za te­re­nem szko­ły. Mie­li tam spo­kój. Żad­nych na­uczy­cie­li, re­guł, tłu­mu – i żad­ne­go stre­su.

Eric i Dy­lan byli sta­ły­mi by­wal­ca­mi pa­lar­ni. Pa­li­li te same pa­pie­ro­sy, ca­me­le z fil­trem. Eric za­czął pierw­szy, Dy­lan za­raz po nim.

Ich zna­jo­mi za­uwa­ży­li, że ostat­nio częściej wa­ga­ro­wa­li i opusz­cza­li się w pra­cach do­mo­wych. Dy­lan ci­ągle ob­ry­wał za spa­nie na lek­cjach. Eric wy­glądał na zde­ner­wo­wa­ne­go i wku­rzo­ne­go, ale też w nie­po­ko­jący spo­sób wy­zu­te­go z emo­cji. Któ­re­goś dnia zna­jo­my na­kręcił na wi­deo, jak Eric sie­dział z ko­le­ga­mi w sto­łów­ce[6]. Roz­ma­wia­li o roz­rządach, za­wo­rach i o tym, ile mo­żna dać za uży­wa­ną maz­dę. Eric ba­wił się te­le­fo­nem, wci­ągnęło go to, kręcił nim kó­łka na bla­cie sto­łu. Wy­glądał, jak­by nie słu­chał, ale było wprost prze­ciw­nie – chło­nął ka­żde sło­wo.

Do sto­łów­ki wsze­dł chło­pak.

– Weź spier­da­laj! – burk­nął je­den z ko­le­gów Eri­ca, cho­ciaż ad­re­sat nie mógł tego usły­szeć. – Nie zno­szę chu­ja!

Inny kum­pel przy­tak­nął. Eric od­wró­cił się po­wo­li i spoj­rzał przez ra­mię z ty­po­wym dla sie­bie spo­ko­jem. Przy­glądał się chło­pa­ko­wi, po czym od­wró­cił się, rów­nie nie­za­in­te­re­so­wa­ny jak za­ba­wą te­le­fo­nem.

– Ja nie­na­wi­dzę pra­wie wszyst­kich – od­pa­rł chłod­no – O, tak. Ode­rwa­łbym mu łeb i go osza­mał.

Po­wie­dział to bez­na­mi­ęt­nym gło­sem. Żad­nej zło­ści, gnie­wu. Le­d­wie sły­szal­ny ton cie­ka­wo­ści. Jego brwi unio­sły się przy „O, tak” – jak­by chciał po­gra­tu­lo­wać so­bie nie­złe­go tek­stu, któ­ry za­raz rzu­ci niby od nie­chce­nia.

Nikt nie zo­ba­czył w tej re­ak­cji nic nie­zwy­kłe­go. Przy­wy­kli już do Eri­ca.

Za­częli wspo­mi­nać ten raz, kie­dy na­bi­ja­li się z jed­ne­go pierw­szo­rocz­nia­ka. Eric uda­wał dzie­cia­ka z kla­sy dla uczniów z nie­pe­łno­spraw­no­ścia­mi, ta­kie­go jąka­jące­go się. Pier­sia­sta dziew­czy­na prze­szła koło nich. Eric za­ma­chał do niej i wszy­scy przy sto­li­ku za­częli ją pod­ry­wać.

3. Wio­sna

U stóp gór roz­kwi­tła wio­sna. Drze­wa po­kry­wa­ły się li­śćmi, mro­wi­ska pi­ęły się w górę, traw­ni­ki szyb­ko na­bie­ra­ły ży­cia w tym krót­kim okre­sie, kie­dy zie­mia znaj­do­wa­ła się gdzieś mi­ędzy nie­roz­kwi­tłym brązem zi­mo­wym a cha­rak­te­ry­stycz­nym dla lata brązem wy­su­szo­nym. Mi­lio­ny wy­strze­lo­nych w po­wie­trze klo­no­wych skrzy­dla­ków opa­da­ły ko­li­stym ru­chem ku zie­mi. Na­uczy­cie­le go­ni­li przez ostat­nie roz­dzia­ły pod­ręcz­ni­ków; dzie­cia­ki za­czy­na­ły stre­so­wać się eg­za­mi­na­mi i śnić na ja­wie o wa­ka­cjach. Ostat­nie rocz­ni­ki wy­bie­ga­ły my­śla­mi ku je­sie­ni. Co­lum­bi­ne na­le­ża­ło do naj­lep­szych sta­no­wych li­ce­ów – osiem­dzie­si­ąt pro­cent ab­sol­wen­tów do­sta­wa­ło się na stu­dia. Wszy­scy roz­ma­wia­li te­raz o uczel­niach: o gru­bych pa­kie­tach dla przy­jętych i cie­niut­kich ko­per­tach z od­mo­wa­mi, ostat­nich wi­zy­tach na kam­pu­sach w celu wy­ło­nie­nia naj­bar­dziej obie­cu­jących. Nad­cho­dził czas, by się zde­cy­do­wać, wpła­cić za­licz­kę i za­cząć wy­bie­rać za­jęcia na pierw­szy se­mestr. Li­ceum już się wła­ści­wie sko­ńczy­ło.

W gó­rach wci­ąż trwa­ła zima. Sto­ki były otwar­te, cho­ciaż śnieg już się co­fał. Dzie­cia­ki bła­ga­ły ro­dzi­ców o je­den dzień laby, żeby pó­jść ostat­ni raz na de­skę. Pew­nej trze­cio­kla­si­st­ce, żar­li­wej ewan­ge­li­kan­ce, uda­ło się na­kło­nić ro­dzi­ców, by pu­ści­li ją dzień przed ape­lem pana D. Cas­sie Ber­nall po­je­cha­ła do Brec­ken­rid­ge ze swo­im bra­tem Chri­sem. Żad­ne z nich jesz­cze nie po­zna­ło ani Eri­ca, ani Dy­la­na.

Obia­dy wci­ąż sta­no­wi­ły wa­żny punkt ka­żde­go dnia. Sto­łów­ka w Co­lum­bi­ne była otwar­tą prze­strze­nią, na któ­rą wy­cho­dzi­ło się z sze­ro­kie­go ko­ry­ta­rza mi­ędzy we­jściem dla uczniów na po­łu­dnio­wym kra­ńcu kom­plek­su a sze­ro­ki­mi ka­mien­ny­mi scho­da­mi, na któ­rych mo­gło obok sie­bie iść na­wet dwa­na­ście osób. Dzie­cia­ki na­zy­wa­ły to miej­sce „bu­fe­tem”. Sto­łów­kę ota­cza­ła kra­tow­ni­ca z bia­łych sta­lo­wych be­lek, licz­ne za­da­sze­nia i de­ko­ra­cyj­ne wzo­ry ze sta­lo­wych ka­bli. W po­rze obia­du w środ­ku aż bu­zo­wa­ło. Kie­dy za­czy­nał się lunch, wpa­da­ło tam sze­ściu­set uczniów. Nie­któ­rzy tyl­ko na chwi­lę, uży­wa­jąc sto­łów­ki jako miej­sca zbiór­ki albo po pro­stu by wzi­ąć prze­kąski na wy­nos. Przez pięć mi­nut było tłocz­no, ale szyb­ko się roz­lu­źnia­ło. Przez całą prze­rwę obia­do­wą prze­by­wa­ło tam od trzy­stu do czte­ry­stu uczniów. Wszy­scy sie­dzie­li na pla­sti­ko­wych krze­słach wo­kół prze­no­śnych sto­łów, w gru­pach od sze­ściu do ośmiu osób.

Dwie go­dzi­ny po ape­lu pan D. za­czy­nał swój dy­żur obia­do­wy. To była jego ulu­bio­na część dnia. Wi­ęk­szo­ść kie­row­ni­ków szkół zle­ca­ła to pod­wład­nym, ale dy­rek­tor De­An­ge­lis ni­g­dy się nie uchy­lał, prze­ciw­nie – za­wsze mu było mało.

– Zna­jo­mi śmie­ją się ze mnie – po­wie­dział pó­źniej. – Dy­żur obia­do­wy! Ech! Ale ja uwiel­biam tam być. Wte­dy mo­żna po­być z dzie­cia­ka­mi, po­ga­dać z nimi.

Pan D. prze­cha­dzał się po bu­fe­cie, za­ga­dy­wał dzie­ci przy ka­żdym sto­li­ku, za­trzy­my­wał się, kie­dy ktoś pod­bie­gał, żeby mu coś po­wie­dzieć. Mel­do­wał się tu na po­cząt­ku prze­rwy pra­wie co­dzien­nie. Jego dy­żu­ry były lu­źne, scho­dzi­ły na roz­mo­wach. Słu­chał, po­ma­gał roz­wi­ązy­wać pro­ble­my – cho­ciaż uni­kał dys­cy­pli­no­wa­nia. Tyl­ko raz nie mógł się po­wstrzy­mać, kie­dy zo­ba­czył po­zo­sta­wio­ne tace z reszt­ka­mi je­dze­nia. Li­ceum, któ­re mu po­wie­rzo­no, nie było zbyt im­po­nu­jące pod względem ar­chi­tek­tu­ry, ale za­le­ża­ło mu, żeby było przy­naj­mniej czy­ste.

Tak bar­dzo iry­to­wa­ły go nie­wdzi­ęcz­no­ść i nie­chluj­stwo, że zle­cił za­in­sta­lo­wa­nie w sto­łów­ce czte­rech ka­mer. Co­dzien­nie o 11.15 wo­źny wkła­dał do ma­gne­to­wi­du nową ka­se­tę, a ob­ra­ca­jące się ka­me­ry na­gry­wa­ły pi­ęt­na­sto­se­kun­do­we uryw­ki tego, co się tam dzia­ło. Dzień po dniu ła­pa­ły naj­bar­dziej ba­nal­ne sce­ny, ja­kie mo­żna so­bie wy­obra­zić. Nikt za to nie mógł wy­obra­zić so­bie, co te ka­me­ry za­re­je­stru­ją le­d­wie czte­ry mie­si­ące po tym, jak zo­sta­ły włączo­ne.

Strasz­li­we nie­szczęście spa­dło na ame­ry­ka­ńskie mia­stecz­ka i przed­mie­ścia. Szkol­ny za­ma­cho­wiec. Wie­dzie­li­śmy o nim, bo ogląda­li­śmy te­le­wi­zję. Czy­ta­li­śmy ga­ze­ty. Po­ja­wił się dwa lata wcze­śniej, nie wia­do­mo skąd. W lu­tym 1997 roku szes­na­sto­la­tek z od­le­głe­go Be­thel na Ala­sce przy­nió­sł do li­ceum strzel­bę i otwo­rzył ogień. Za­bił dy­rek­to­ra, ucznia i ra­nił dwie inne oso­by. W pa­ździer­ni­ku po­ja­wił się jesz­cze je­den, zno­wu chło­pak, tym ra­zem w Pe­arl w sta­nie Mis­si­si­pi. Dwie oso­by za­bi­te, sie­dem ran­nych. W grud­niu dwa ko­lej­ne ata­ki, zno­wu na pro­win­cji: West Pa­du­cah w Ken­tuc­ky i Stamps w Ar­kan­sas. Do ko­ńca roku zgi­nęło jesz­cze sie­dem osób. Licz­ba ran­nych – szes­na­ście.

Na­stęp­ny rok oka­zał się jesz­cze gor­szy: dzie­si­ęć ofiar śmier­tel­nych, trzy­dzie­ści pięć osób ran­nych, w pi­ęciu prze­pro­wa­dzo­nych od­dziel­nie ata­kach. Prze­moc wzma­ga­ła się na wio­snę, kie­dy rok szkol­ny zbli­żał się ku ko­ńco­wi. Se­zon strze­lec­ki – tak za­częto to na­zy­wać. Spraw­cą za­wsze był bia­ły chło­pak, za­wsze na­sto­la­tek, z ja­kie­goś spo­koj­ne­go mia­sta, o któ­rym mało kto sły­szał. Wi­ęk­szo­ść za­ma­chow­ców dzia­ła­ła w po­je­dyn­kę. Ka­żdy atak za­czy­nał się nie­spo­dzie­wa­nie i pręd­ko się ko­ńczył, dla­te­go te­le­wi­zja za­wsze je prze­ga­pia­ła. Na­ród oglądał to, co dzia­ło się pó­źniej: nie­ko­ńczące się ob­ra­zy szkół oto­czo­nych ka­ret­ka­mi, opa­no­wa­nych przez po­li­cjan­tów – za­krwa­wio­ne, prze­ra­żo­ne dzie­cia­ki.

Kie­dy nad­sze­dł ostat­ni dzień szko­ły w 1998 roku, mo­żna było od­nie­ść wra­że­nie, że w kra­ju pa­nu­je epi­de­mia. Po ka­żdym ata­ku mia­stecz­ka i przed­mie­ścia żyły w co­raz wi­ęk­szym na­pi­ęciu. Miej­skie szko­ły od daw­na sta­ły się ar­se­na­ła­mi, ale przed­mie­ścia prze­cież mia­ły być bez­piecz­ne.

Opi­nia pu­blicz­na była wstrząśni­ęta, po­grążo­na w praw­dzi­wej pa­ni­ce. Ale czy strach był uza­sad­nio­ny? To się może zda­rzyć wszędzie – po­wta­rza­li wszy­scy jak re­fren. „Ale to nie dzie­je się wszędzie” – od­po­wia­dał w „Wa­shing­ton Post” Vin­cent Schi­ral­di, dy­rek­tor Ju­sti­ce Po­li­cy In­sti­tu­te, or­ga­ni­za­cji zaj­mu­jącej się wi­ęzien­nic­twem[7]. „I w ogó­le dzie­je się rzad­ko” – do­da­wał. To samo na­pi­sa­no w ko­men­ta­rzu opu­bli­ko­wa­nym w „New York Ti­me­sie”[8]. Sta­ty­sty­cy oce­nia­li ry­zy­ko śmier­ci dziec­ka w szko­le na je­den do mi­lio­na. I wska­źnik za­sty­gł – a trend był albo sta­ły, albo spad­ko­wy, w za­le­żno­ści od tego, jak da­le­ko w prze­szło­ść spoj­rzeć[9].

Ale dla bia­łych ro­dzi­ców z kla­sy śred­niej to wszyst­ko było no­wo­ścią. Ka­żda tra­ge­dia spra­wia­ła, że mi­lio­ny kręci­ły gło­wa­mi, za­sta­na­wia­jąc się, w któ­rym mie­ście ko­lej­ny wy­rzu­tek chwy­ci za broń.

A po­tem... nic się nie dzia­ło. Przez cały rok szkol­ny 1998/1999 nie po­ja­wił się ani je­den za­ma­cho­wiec. Gro­źba wy­pa­ro­wa­ła, a ser­wi­sy in­for­ma­cyj­ne opa­no­wa­ła od­le­gła woj­na. Po­wol­nie roz­pa­da­jąca się Ju­go­sła­wia roz­go­rza­ła na nowo. W mar­cu 1999 roku, kie­dy Eric i Dy­lan fi­na­li­zo­wa­li swo­je pla­ny, NATO sta­wi­ło opór serb­skiej agre­sji w Ko­so­wie. Sta­ny Zjed­no­czo­ne roz­po­częły naj­wi­ęk­szą kam­pa­nię lot­ni­czą od cza­sów Wiet­na­mu. Chma­ra my­śliw­ców F-15 zrzu­ci­ła grad bomb na Bel­grad. Eu­ro­pa Środ­ko­wa po­grąży­ła się w cha­osie, a Ame­ry­ka to­czy­ła woj­nę. Szkol­ny za­ma­cho­wiec, ten upiór przed­mie­ść, znik­nął.

4. Rock’n’Bowl

Eric i Dy­lan cho­dzi­li na lunch, ale rzad­ko prze­by­wa­li w sto­łów­ce, kie­dy wi­zy­to­wał ją pan D. Co­lum­bi­ne było otwar­tą szko­łą, więc star­sze dzie­cia­ki, któ­re już mia­ły pra­wo jaz­dy i sa­mo­cho­dy, je­cha­ły so­bie na ka­nap­ki do Sub­waya, na fast food do Wen­dy’s lub ja­kie­jś in­nej z nie­zli­czo­nych re­stau­ra­cji roz­rzu­co­nych po oko­li­cy. Wi­ęk­szo­ść ro­dzi­ców mia­ła dość pie­ni­ędzy, żeby ku­pić swo­im dzie­ciom auta. Eric je­ździł czar­ną hon­dą pre­lu­de, a Dy­lan sta­rym bmw, któ­re od­no­wił jego oj­ciec. Co­dzien­nie par­ko­wa­li obok sie­bie na miej­scach dla ostat­nich klas. Pod­czas prze­rwy obia­do­wej chło­pa­ki wsia­da­li do któ­re­goś z nich z garst­ką zna­jo­mych i ru­sza­li, żeby coś zje­ść i za­pa­lić.

W ten pi­ątek pan D. miał je­den za­sad­ni­czy cel; Eric Har­ris miał dwa. Pan D. chciał przy­po­mnieć uczniom o war­to­ści mądrych de­cy­zji. Za­le­ża­ło mu, żeby w po­nie­dzia­łek wszy­scy wró­ci­li cali. Eric chciał za­ła­twić amu­ni­cję i dziew­czy­nę na bal.

Zgod­nie z pla­nem Eric i Dy­lan mie­li zgi­nąć tuż po week­en­dzie, ale w pi­ąt­ko­wy wie­czór za­mie­rza­li jesz­cze coś zro­bić: chcie­li od­bęb­nić ostat­nią zmia­nę w piz­ze­rii. Dzi­ęki tej ro­bo­cie Eric mógł kon­stru­ować swo­je bom­by, ku­po­wać broń i eks­pe­ry­men­to­wać z na­pal­mem. W Blac­kjack pła­ci­li nie­co wi­ęcej niż pen­sję mi­ni­mal­ną: Dy­lan za­ra­biał 6,50 do­la­ra za go­dzi­nę, Eric, star­szy sta­żem, do­sta­wał 7,65, cho­ciaż uwa­żał, że za­słu­gu­je na wi­ęcej.

– Kie­dy sko­ńczę szko­łę, też to rzu­cę – po­wie­dział zna­jo­me­mu, któ­ry zre­zy­gno­wał ty­dzień wcze­śniej. – Ale jesz­cze nie te­raz. Po szko­le znaj­dę bar­dziej przy­szło­ścio­wą pra­cę.

Kła­mał. Nie miał za­mia­ru sko­ńczyć li­ceum.

Eric nie mó­wił nic o swo­ich pla­nach, co wy­da­wa­ło się dziw­ne jak na chło­pa­ka z po­ten­cja­łem. Był uta­len­to­wa­nym uczniem, ale nie za­mie­rzał iść na stu­dia. Nie my­ślał o żad­nej ka­rie­rze, nie miał am­bi­cji. Jego ro­dzi­ce wy­cho­dzi­li z sie­bie.

Za to Dy­lan miał przed sobą obie­cu­jącą przy­szło­ść. Za­mie­rzał stu­dio­wać, oczy­wi­ście. Chciał być in­for­ma­ty­kiem. Przy­jęło go kil­ka uczel­ni, wła­śnie był z tatą na czte­ro­dnio­wej wy­ciecz­ce do Tuc­son, żeby obej­rzeć kam­pus Uni­ver­si­ty of Ari­zo­na. Wy­brał na­wet po­kój w aka­de­mi­ku. Po­do­ba­ła mu się pu­sty­nia. De­cy­zja była osta­tecz­na; jego mama mia­ła wpła­cić za­licz­kę już w przy­szły po­nie­dzia­łek.

Eric na kil­ka ty­go­dni spa­cy­fi­ko­wał ojca, roz­ma­wia­jąc z re­kru­te­rem woj­sko­wym. Nie miał za­mia­ru się za­ci­ągać, ale to była do­bra za­sło­na dym­na. Oj­ciec Eri­ca, Way­ne, słu­żył jako ob­la­ty­wacz w si­łach po­wietrz­nych, z od­zna­cze­nia­mi. Prze­sze­dł na eme­ry­tu­rę jako ma­jor, po dwu­dzie­stu trzech la­tach w ar­mii.

W tam­tym cza­sie Blac­kjack to była do­bra fu­cha – nie­zła kasa i spo­ro oka­zji to­wa­rzy­skich. Chris, Nate, Zack i jesz­cze kil­ku ko­le­gów już tam pra­co­wa­li. Do tego Eric nie­ustan­nie my­ślał o dziew­czy­nach. Ura­biał jed­ną już kil­ka mie­si­ęcy: Su­san pra­co­wa­ła do­ryw­czo jako re­cep­cjo­nist­ka w za­kła­dzie fry­zjer­skim Gre­at Clips w tym sa­mym cen­trum han­dlo­wym, ci­ągle przy­cho­dzi­ła po piz­zę dla fry­zje­rek. Wi­dy­wał ją też w szko­le, głów­nie kie­dy sze­dł na pa­pie­ro­sa. Mó­wił jej po imie­niu – nie była pew­na, skąd je znał – i za­cho­dził do za­kła­du, żeby po­ga­dać. Chy­ba go lu­bi­ła. Eric źle zno­sił kło­po­tli­we sy­tu­acje, więc wy­py­ty­wał jej zna­jo­mych, żeby po­znać swo­je szan­se. Tak, po­do­bał się jej. W pi­ątek wie­czo­rem nic się nie dzia­ło, aku­rat trwa­ła jed­na z ostat­nich za­mie­ci śnie­żnych, więc kie­dy przy­szła po za­mó­wie­nie, mie­li czas po­roz­ma­wiać dłu­żej. Po­pro­sił ją o nu­mer i do­stał go.

Z Su­san szło do­brze, a do tego nowy szef Eri­ca miał dla nie­go do­bre wie­ści. Kir­gis sprze­dał re­stau­ra­cję sze­ść ty­go­dni wcze­śniej i nad­cho­dzi­ły zmia­ny. Nowy wła­ści­ciel zwol­nił część za­ło­gi. Eric i Dy­lan mie­li zo­stać, ale od te­raz dach miał być za­mkni­ęty: ko­niec z bro­war­ka­mi i fa­jer­wer­ka­mi. Eric zro­bił na nim zna­ko­mi­te wra­że­nie. Kir­gis ufał chło­pa­ko­wi na tyle, że często zo­sta­wiał go za ste­ra­mi, ale te­raz nowy wła­ści­ciel dał mu awans. Czte­ry dni przed ma­sa­krą Eric zo­stał me­ne­dże­rem zmia­ny. Wy­glądał na za­do­wo­lo­ne­go.

Obaj po­pro­si­li tego wie­czo­ra o za­licz­ki. Eric chciał dwie­ście do­la­rów, Dy­lan sto dwa­dzie­ścia – za go­dzi­ny, któ­re już prze­pra­co­wa­li[10]. Nowy szef za­pła­cił im w go­tów­ce.

Po pra­cy po­je­cha­li na kręgle do Bel­le­view La­nes. W pi­ąt­ki od­by­wa­ło się tam Rock’n’Bowl, ich co­ty­go­dnio­wa im­pre­za. Za­zwy­czaj przy­cho­dzi­ło szes­na­ście osób – nie­któ­re z kręgu Blac­kjac­ka, inne spo­za tej gru­py. Zaj­mo­wa­li czte­ry sąsied­nie tory i śle­dzi­li punk­ta­cję na pod­wie­szo­nych ekra­nach. Eric i Dy­lan gra­li co pi­ątek. Szło im nie naj­le­piej – Dy­lan zdo­by­wał śred­nio 115 punk­tów, Eric 108 – ale za­wsze do­brze się ba­wi­li. Gry­wa­li też w kręgle na wu­efie. Dy­lan nie­na­wi­dził po­ran­ków, ale od po­nie­dzia­łku do śro­dy za­wo­ził ich do Bel­le­view jesz­cze przed wscho­dem sło­ńca. Za­jęcia za­czy­na­ły się o szó­stej rano, ale rzad­ko się spó­źnia­li, pra­wie za­wsze byli obec­ni. Mimo to i tak nie mo­gli się do­cze­kać pi­ąt­ko­wych wie­czo­rów: to samo miej­sce, tyle że bez nad­zo­ru do­ro­słych. Mo­gli tro­chę po­sza­leć. Eric ostat­nio wkręcił się w ten cały nie­miec­ki kli­mat: Nie­tz­sche, Freud, Hi­tler, nie­miec­kie ze­spo­ły, ta­kie jak KMFDM i Ram­m­ste­in, in­du­strial, ja­kieś ko­szul­ki z na­pi­sa­mi po nie­miec­ku. Cza­sa­mi przy­bi­jał pi­ąt­ki, mó­wi­ąc „Sieg Heil” lub „Heil Hi­tler”. Re­la­cje nie są zgod­ne co do tego, czy Dy­lan sze­dł w jego śla­dy. Zna­jo­ma Dy­la­na, Ro­byn An­der­son, ta, któ­ra za­py­ta­ła go, czy pój­dzie z nią na bal, za­zwy­czaj przy­je­żdża­ła po nich do Blac­kjac­ka i wio­zła na kręgle. W tym ty­go­dniu jed­nak nie wró­ci­ła jesz­cze z wy­ciecz­ki do Wa­szyng­to­nu z kó­łkiem re­li­gij­nym.

Tego wie­czo­ra wró­ci­li do domu wcze­śniej – Eric był umó­wio­ny na te­le­fon[11]. Za­dzwo­nił do Su­san po dzie­wi­ątej, jak obie­cał, ale ode­bra­ła jej mat­ka. Chło­pak cza­ro­wał ją, aż po­wie­dzia­ła mu, że Su­san no­co­wa­ła u ko­le­żan­ki. Wte­dy Eric się ze­zło­ścił. Dziw­ne, po­my­śla­ła mat­ka, że zde­ner­wo­wał się tak szyb­ko tyl­ko dla­te­go, że Su­san nie było w domu. Od­rzu­ce­nie, szcze­gól­nie przez ko­bie­ty, dzia­ła­ło na Eri­ca jak czer­wo­na płach­ta na byka. Nie za­cho­wy­wał się wte­dy tak ner­wo­wo jak Kle­bold, ale ma­ska spa­da­ła, a jego gniew wy­cho­dził na po­wierzch­nię. Wście­kał się. Miał dłu­gą li­stą podłych dziew­czyn, któ­re za­wio­dły jego za­ufa­nie, do­słow­nie „czar­ną li­stę”, za­pi­sy­wał je na kom­pu­te­rze. Su­san się na niej nie zna­la­zła. Jej mat­ka po­da­ła Eri­co­wi nu­mer pa­ge­ra. Wy­słał wia­do­mo­ść.

Su­san od­dzwo­ni­ła, a na­gle Eric znów stał się miły. Roz­ma­wia­li o szko­le, kom­pu­te­rach – i o dzie­cia­kach, któ­re wbi­ły Eri­co­wi nóż w ple­cy. Ci­ągle mó­wił o jed­nym chło­pa­ku, któ­ry go zdra­dził. Ga­da­li pół go­dzi­ny, aż w ko­ńcu Eric za­py­tał ją o so­bot­ni wie­czór. Była za­jęta? Nie. Świet­nie. Za­dzwo­ni do niej wcze­snym po­po­łud­niem. No wresz­cie! Miał rand­kę na bal!

5. Dwa Co­lum­bi­ne

W pi­ąt­ko­we wie­czo­ry tre­ne­ra San­der­sa najła­twiej mo­żna było zna­le­źć w Co­lum­bi­ne Lo­un­ge, ulo­ko­wa­nej w pa­sa­żu han­dlo­wym knaj­pie utrzy­ma­nej w kli­ma­cie kon­cer­tu Al­l­man Bro­thers gdzieś w Geo­r­gii w la­tach sie­dem­dzie­si­ątych[12]. By­wa­li tam naj­roz­ma­it­si lu­dzie – głów­nie wie­śnia­cy, ale czar­ni i La­ty­no­si też się tam od­naj­dy­wa­li, tak samo jak pun­kow­cy i de­sko­rol­kow­cy. Wszy­scy się do­ga­dy­wa­li. Mo­to­cy­kli­ści ze lśni­ący­mi gla­ca­mi albo wło­sa­mi zwi­ąza­ny­mi w ku­cyk roz­ma­wia­li ze star­szy­mi pa­nia­mi w swe­trach w kwiat­ki. Sta­łym punk­tem wi­ęk­szo­ści wie­czo­rów był „mi­kro­fon dla wszyst­kich” – mo­żna było po­słu­chać, jak pod­sta­rza­ły pi­jak brzdąka Sta­ir­way to He­aven, prze­cho­dzi do me­lo­dii z czo­łów­ki se­ria­lu Wy­spa Gil­li­ga­na, a na ko­ńcu za­po­mi­na słów. Kie­dy ze­spo­ły za­czy­na­ły grać, bar­ma­ni kła­dli na sto­łach do bi­lar­du pły­ty ze sklej­ki, za­mie­nia­jąc knaj­pę w im­pre­zow­nię. Umow­ną gra­ni­cę oświe­tlo­nej pod­wie­szo­ny­mi u su­fi­tu alu­mi­nio­wy­mi lam­pa­mi sce­ny sta­no­wi­ły wie­ża wzmac­nia­czy i stół dźwi­ękow­ca. Wąski pas dy­wa­nu słu­żył za par­kiet do ta­ńca. Za­pe­łnia­ły go głów­nie ko­bie­ty pod czter­dziest­kę, z krót­ki­mi wło­sa­mi à la Do­ro­thy Ha­mill. Pró­bo­wa­ły wy­ci­ągać do ta­ńca swo­ich mężczyzn, ale rzad­ko im się uda­wa­ło. Dave San­ders na­le­żał do wy­jąt­ków. Lu­bił su­nąć przez ten dy­wan. Jego po­pi­so­wym kro­kiem był elec­tric sli­de. To trze­ba było zo­ba­czyć. Nie stra­cił nic z gra­cji, z któ­rą trzy­dzie­ści lat wcze­śniej po­ru­szał się po bo­isku do ko­szy­ków­ki. Grał jako roz­gry­wa­jący – i był do­bry.

Tre­ner San­ders ob­ra­cał się w wy­ższych kręgach niż resz­ta by­wal­ców, ale nie my­ślał ka­te­go­ria­mi kla­sy. Ce­nił w lu­dziach uprzej­mo­ść, uczci­we sta­ra­nia i szcze­ro­ść, a w tej knaj­pie było tego pod do­stat­kiem. Dave lu­bił się od­prężyć i do­brze za­ba­wić. Miał ser­decz­ny śmiech, któ­ry często roz­le­gał się w Lo­un­ge.

Kie­dy tre­ner San­ders po­ja­wił się w Co­lum­bi­ne w 1974 roku, stał się uoso­bie­niem miej­sco­wej spo­łecz­no­ści. Wy­cho­wał się w Ve­eders­bur­gu w In­dia­nie, ci­chej, rol­ni­czej mie­ści­nie po­dob­nej do hrab­stwa Jef­fer­son, gdzie prze­nió­sł się od razu po stu­diach. Dwa­dzie­ścia pięć lat pó­źniej do­pa­so­wa­nie już nie było tak ide­al­ne. Co­lum­bi­ne Lo­un­ge mie­ści­ło się kil­ka prze­cznic na po­łud­nie od li­ceum. Daw­niej po lek­cjach lub tre­nin­gach w knaj­pie prze­sia­dy­wa­ło spo­ro pra­cow­ni­ków szko­ły. Mie­sza­li się z by­ły­mi ucznia­mi, ro­dze­ństwem obec­nych i ro­dzi­ca­mi. Ka­żde­go ty­go­dnia przez bar prze­ta­cza­ło się pół mia­sta. Nowi na­uczy­cie­le pa­trzy­li na to z dez­apro­ba­tą, cho­ciaż i tak tam nie pa­so­wa­li, tak samo jak na­pły­wo­wi za­mo­żniej­si miesz­ka­ńcy osie­dli, któ­re za­częły wy­ra­stać w Jef­f­co pod ko­niec lat sie­dem­dzie­si­ątych; ich dzie­ci szyb­ko sta­ły się wi­ęk­szo­ścią uczniów li­ceum. Nowe Co­lum­bi­ne gu­sto­wa­ło w kok­tajl­ba­rach, re­stau­ra­cjach Ben­nin­gan’s i pry­wat­nych przy­jęciach w dwu­kon­dy­gna­cyj­nych do­mach w sty­lu ran­czer­skim lub ka­te­dral­nych McWil­lach. Ro­dzi­na Cas­sie Ber­nall na­le­ża­ła do no­we­go Co­lum­bi­ne, tak samo Har­ri­so­wie i Kle­bol­do­wie. Pan D. za­czy­nał wśród sta­rych, ale ewo­lu­ował – prze­sze­dł na stro­nę no­wych. Mimo to sta­re Co­lum­bi­ne wci­ąż się trzy­ma­ło, co praw­da w mniej­szo­ści, ale nie­prze­jęte no­wy­mi przy­by­sza­mi. Licz­ne ro­dzi­ny osia­dłe tam od daw­na miesz­ka­ły w praw­dzi­wych do­mach ran­czer­skich po­sta­wio­nych pi­ęćdzie­si­ąt lat wcze­śniej lub na ma­łych po­sia­dło­ściach ze stad­ni­na­mi koni, któ­re zaj­mo­wa­ły wi­ęk­szo­ść tej oko­li­cy w cza­sach, kie­dy wy­bu­do­wa­no szko­łę.

Li­ceum Co­lum­bi­ne wznie­sio­no w 1973 roku, przy nie­utwar­dzo­nej dro­dze od­cho­dzącej od wi­ęk­szej nie­utwar­dzo­nej dro­gi, w głębi do­me­ny ho­dow­ców koni. Na­zwa­no je na cze­ść or­li­ków, kwia­tów, któ­re po­ra­sta­ły po­ła­cie Gór Ska­li­stych. Nowy bu­dy­nek ota­cza­ły sła­bo po­ro­śni­ęte, pach­nące so­sna­mi i ko­ńskim łaj­nem łąki. Pra­wie nikt tam nie miesz­kał, ale Jef­f­co szy­ko­wa­ło się na na­pływ no­wych miesz­ka­ńców. Za­rządzo­na od­gór­nie in­te­gra­cja ra­so­wa wy­wo­ła­ła uciecz­kę bia­łych z De­nver. Na oko­licz­nych pa­gór­kach za­częły po­wsta­wać nowe osie­dla.

Urzęd­ni­cy z Jef­f­co de­ba­to­wa­li nad tym, gdzie osie­dlą się ci przy­jezd­ni. Po­sta­wio­no trzy tym­cza­so­we sie­dli­ska w dzi­czy, żeby ja­koś umie­ścić tam ten na­wał. Li­cea też były tym­cza­so­wy­mi sko­ru­pa­mi, go­to­wy­mi do prze­ro­bie­nia na uży­tek prze­my­słu, gdy­by nowi miesz­ka­ńcy się nie zma­te­ria­li­zo­wa­li. Li­ceum Co­lum­bi­ne też przy­po­mi­na­ło fa­bry­kę. Kla­sy od­dzie­la­ły ru­cho­me ścia­ny zwi­ja­jące się w har­mo­nij­kę. Dźwi­ęk nió­sł się od sali do sali, ale ucznio­wie umie­li ra­dzić so­bie z ta­ki­mi drob­ny­mi utrud­nie­nia­mi.

De­we­lo­pe­rzy sta­wia­li osie­dle za osie­dlem, ka­żde ko­lej­ne dro­ższe od po­przed­nie­go. Osta­ły się wszyst­kie trzy pro­wi­zo­rycz­ne szko­ły. W 1995 roku, tuż przed tym, kie­dy zja­wi­li się w nim Eric i Dy­lan, li­ceum prze­szło grun­tow­ny re­mont. Wsta­wio­no po­rząd­ne ścia­ny, sta­rą sto­łów­kę we wschod­nim skrzy­dle prze­ro­bio­no na kla­sy. Do­da­no ogrom­ne skrzy­dło za­chod­nie, któ­re po­dwo­iło roz­miar bu­dyn­ku. Po­ja­wił się roz­po­znaw­czy ele­ment kon­struk­cji: za­okrąglo­ne, zie­lo­ne oszkle­nie sto­łów­ki, a nad nim nowa bi­blio­te­ka.

W kwiet­niu 1999 roku cała rów­ni­na była już za­bu­do­wa­na, aż do wzgórz, ale upar­cie nie­za­le­żni miesz­ka­ńcy nie chcie­li two­rzyć no­we­go mia­sta. To by ozna­cza­ło tyl­ko nowe re­gu­ły i po­dat­ki. Sto ty­si­ęcy przy­by­szów wy­pe­łni­ło jed­no wiel­kie przed­mie­ście, któ­re nie mia­ło cen­trum, głów­nej uli­cy, ra­tu­sza, miej­skiej bi­blio­te­ki – i na­zwy. Nikt nie wie­dział, jak je na­zy­wać. Pó­źniej pi­sa­no, że do ma­sa­kry do­szło w Lit­tle­ton, ci­chym przed­mie­ściu na po­łud­nie od De­nver, ale to nie tak. Cho­ciaż na­zwa Co­lum­bi­ne sta­ła się sy­no­ni­mem tra­ge­dii, praw­dzi­we Co­lum­bi­ne leży kil­ka­na­ście ki­lo­me­trów na za­chód, na dru­gim brze­gu So­uth Plat­te Ri­ver, w in­nym hrab­stwie, w in­nym okręgu szkol­nym, ma też osob­ne słu­żby po­rząd­ko­we. Pocz­ta przy­kle­iła ety­kiet­kę „Lit­tle­ton” ogrom­ne­mu ob­sza­ro­wi, li­czące­mu ty­si­ąc osiem­set ki­lo­me­trów kwa­dra­to­wych. Miesz­ka­ńcy rów­ni­ny przy­zwy­cza­ja­li się do na­zwy naj­bli­ższe­go li­ceum – cen­tral­ne­go punk­tu ży­cia lo­kal­nej spo­łecz­no­ści. Dla trzy­dzie­stu ty­si­ęcy miesz­ka­jących wo­kół no­wej szko­ły na­zwą ich oko­li­cy było Co­lum­bi­ne.

Dave San­ders uczył ma­szy­no­pi­sa­nia, a ta­kże przed­si­ębior­czo­ści i eko­no­mii[13]. Nie były to dla nie­go przed­mio­ty szcze­gól­nie in­te­re­su­jące, ale dzi­ęki temu mógł być tre­ne­rem. Ćwi­czył dru­ży­ny w sied­miu ró­żnych dys­cy­pli­nach. Za­czy­nał, tre­nu­jąc chłop­ców, ale z cza­sem za­uwa­żył, że to dziew­częta po­trze­bu­ją go bar­dziej.

– Umiał spra­wić, że ka­żdy czuł się pew­ny sie­bie – po­wie­dzia­ła oso­ba, któ­ra go zna­ła.

Przy nim dzie­cia­ki były z sie­bie za­do­wo­lo­ne.

Dave nie krzy­czał ani nie kry­ty­ko­wał dziew­czyn, ale na tre­nin­gach był wy­ma­ga­jący i upar­ty. Jesz­cze raz. Jesz­cze raz. Przy­glądał się im w mil­cze­niu, a kie­dy się od­zy­wał, mo­gły li­czyć na ana­li­zę lub mo­ty­wa­cję. W po­przed­nim se­me­strze prze­jął sta­no­wi­sko głów­ne­go tre­ne­ra dru­ży­ny ko­szy­ka­rek – ze­spo­łu, któ­ry prze­grał dwa­na­ście po­przed­nich se­zo­nów. Przed pierw­szym me­czem dał im ko­szul­ki z na­pi­sem JE­DEN NA DWA­NA­ŚCIE. Wio­sną do­ta­rły do mi­strzostw sta­no­wych.

Kie­dy ktoś na­dep­nął mu na od­cisk, od­po­wia­dał „spoj­rze­niem”: zim­nym, nie­ustępli­wym. Raz spoj­rzał tak na dwie za­ga­da­ne dziew­czy­ny na lek­cji przed­si­ębior­czo­ści. Od razu uci­chły, ale zno­wu za­częły, kie­dy tyl­ko od­wró­cił wzrok. Dla­te­go po­sta­wił swo­je krze­sło tuż przed ich ław­ką i po­pro­wa­dził resz­tę za­jęć z tego miej­sca, spo­gląda­jąc raz na jed­ną, raz na dru­gą – i tak aż do dzwon­ka.

Dave spędzał ka­żdy wie­czór w sali gim­na­stycz­nej lub w kom­plek­sie spor­to­wym, ta­kże w week­en­dy, a do tego pro­wa­dził wa­ka­cyj­ne obo­zy tre­nin­go­we na Uni­ver­si­ty of Wy­oming. Lu­bił prak­tycz­ne roz­wi­ąza­nia, dla­te­go brał ze sobą do pra­cy cór­kę, gdy już sko­ńczy­ła swo­je lek­cje. Dziew­czy­ny z dru­ży­ny zna­ły An­ge­lę, od­kąd na­uczy­ła się cho­dzić. Kręci­ła się po hali i pa­trzy­ła, jak tata je tre­nu­je: dry­bling, roz­gryw­ka, je­den na je­den... W ma­lut­kiej wa­liz­ce przy­no­si­ła za­baw­ki. Pod ko­niec tre­nin­gu były już po­roz­rzu­ca­ne na try­bu­nach i wo­kół bo­iska. Dziew­częta gło­śno wzdy­cha­ły, kie­dy Dave wo­łał do An­ge­li, żeby za­czy­na­ła sprzątać. Da­wał im po­pa­lić, a to był znak, że tre­ning się ko­ńczył.

An­ge­la uwiel­bia­ła te pó­źne po­po­łud­nia.

– Do­ra­sta­łam w tym li­ceum – po­wie­dzia­ła.

Dave był co­raz wi­ęk­szy, z cza­sem za­czął przy­po­mi­nać nie­dźwie­dzia, więc kie­dy przy­tu­lał An­ge­lę, czu­ła się bez­piecz­na.

Jej mama nie była tym za­chwy­co­na. Ka­thy San­ders roz­wio­dła się z Dave’em, kie­dy An­ge­la mia­ła trzy lat­ka. Dave zna­la­zł miesz­ka­nie nie­da­le­ko, więc ich re­la­cja prze­trwa­ła. Pó­źniej An­gie za­miesz­ka­ła z nim. Roz­wód był na tyle po­ko­jo­wy, że Ka­thy za­przy­ja­źni­ła się z jego dru­gą żoną, Lin­dą Lou.

– Ka­thy jest prze­słod­ka, do­brze do­ga­dy­wa­li się z Dave’em – po­wie­dzia­ła Lin­da. – Kie­dyś za­py­ta­łam ją: „Dla­cze­go się w ogó­le roz­wie­dli­ście?”. Od­po­wie­dzia­ła: „Ni­g­dy nie było go w domu. Jak­bym wy­szła sama za sie­bie”[14].

Lin­dzie bar­dzo pa­so­wał taki układ. Kie­dy wy­szła za Dave’a, An­gie mia­ła sie­dem­na­ście lat, a jej dwie cór­ki też były już pra­wie do­ro­słe. Lin­da przez wie­le lat wy­cho­wy­wa­ła je sama, a do tego pra­co­wa­ła. Była przy­zwy­cza­jo­na do sa­mo­dziel­no­ści, cho­ciaż co­raz bar­dziej po­le­ga­ła na Da­vie. Kie­dy chcia­ła, umia­ła po­ka­zać siłę, ale wo­la­ła mieć przy so­bie mężczy­znę, któ­ry mó­głby być dla niej wspar­ciem. Nie­za­le­żno­ść była wspa­nia­ła, ale tam­to ży­cie mia­ła za sobą.

Lin­da Lou często wpa­da­ła na Dave’a w Co­lum­bi­ne Lo­un­ge, kie­dy przy­cho­dził tam po tre­nin­gu. Wte­dy spędza­li wie­czór ra­zem. Prze­pa­da­ła za tym miej­scem nie­mal tak moc­no, jak Dave. Po­zna­li się wła­śnie tam, w 1991 roku. Dwa lata pó­źniej wy­pra­wi­li w tej knaj­pie swo­je we­se­le. Czu­li się tam swoj­sko, tak samo jak Lin­da przy Da­vie.

Był mężczy­zną, na któ­re­go cze­ka­ła: tro­skli­wym, opie­ku­ńczym, uro­czo ro­man­tycz­nym. Oświad­czył się jej na wy­ciecz­ce do Las Ve­gas. Kie­dy wcho­dzi­li na mo­stek pro­wa­dzący do ka­sy­na Exca­li­bur, po­pro­sił ją, żeby po­ka­za­ła pie­rścio­nek, któ­ry ku­pi­ła so­bie z oka­zji roz­wo­du – no­si­ła go na ser­decz­nym pal­cu. Po­da­ła mu rękę, a on wrzu­cił ten pie­rścio­nek do sa­dzaw­ki. Za­py­tał, czy za nie­go wyj­dzie. Z ra­do­ścią po­wie­dzia­ła „tak”.

Wpro­wa­dzi­ła się do nie­go z dwie­ma cór­ka­mi – te­raz wy­cho­wy­wa­li je ra­zem z An­ge­lą. Dave przy­spo­so­bił młod­szą cór­kę Lin­dy, Coni. Wszyst­kie dziew­częta były dla nie­go cór­ka­mi, a one na­zy­wa­ły go tatą.

Z bie­giem lat jego syl­wet­ka tycz­ko­wa­te­go bie­ga­cza zy­ska­ła masy. Bro­da naj­pierw sta­ła się szpa­ko­wa­ta, a po­tem siwa. Jed­nak uśmiech po­zo­stał ten sam. W nie­bie­skich oczach wci­ąż miał błysk. Za­czął przy­po­mi­nać nie­co młod­sze­go Świ­ęte­go Mi­ko­ła­ja. Poza tym nie zmie­nił się ani tro­chę: wci­ąż tre­no­wał, śmiał się, cie­szył cza­sem spędzo­nym z wnu­ka­mi, cho­ciaż nie wi­dział się z nimi zbyt często. Je­ździł sta­rze­jącym się for­dem escor­tem, za­zwy­czaj ubra­ny w wor­ko­wa­te po­lie­stro­we spodnie i zwy­kłą ko­szu­lę. Wło­sy mu rze­dły, ale schlud­nie za­cze­sy­wał je na lewą stro­nę. No­sił ogrom­ne oku­la­ry z nie­mod­ny­mi opraw­ka­mi. Ka­żdy dzień ko­ńczył, sie­dząc w fo­te­lu, podśmie­wu­jąc się z talk-show John­ny’ego Car­so­na i po­pi­ja­jąc ze szklan­ki jac­ka da­niel­sa z die­te­tycz­ną colą. Kie­dy Car­son prze­sze­dł na eme­ry­tu­rę, San­der­so­wie mie­li już an­te­nę sa­te­li­tar­ną, więc Dave za­wsze znaj­do­wał so­bie mecz. Lin­da cze­ka­ła na nie­go na gó­rze.

Kil­ka ty­go­dni przed ba­lem zu­pe­łnie znie­nac­ka po­sta­no­wił zmie­nić wi­ze­ru­nek. Miał czter­dzie­ści sie­dem lat – naj­wy­ższa pora. Za­sko­czył Lin­dę, po­ka­zu­jąc się jej w cie­niut­kich opraw­kach. To było pierw­sze w jego ży­ciu tak wy­ra­źne sta­no­wi­sko w kwe­stii mody. Sam je wy­brał. Ojej! – aż krzyk­nęła. Ni­g­dy nie wi­dzia­ła, by tak się za­cho­wy­wał!

Był bar­dzo za­do­wo­lo­ny z tych oku­la­rów.

– Na­resz­cie do­ta­rłem do dzie­wi­ęćdzie­si­ąte­go dzie­wi­ąte­go roku – po­wie­dział.

Czas na ich pre­mie­rę nad­sze­dł w nie­dzie­lę wiel­ka­noc­ną. Po­ja­wił się w no­wych oku­la­rach na wy­staw­nym spo­tka­niu ro­dzin­nym z wnu­ka­mi. Nikt nie za­uwa­żył.

Kie­dy wie­czo­rem byli sam na sam, po­wie­dział Lin­dzie, jak bar­dzo przy­kro mu się zro­bi­ło.

Pla­no­wał jesz­cze wi­ęcej zmian. Chciał od­wo­łać w tym roku obóz ko­szy­kar­ski. Mniej tre­no­wa­nia, wi­ęcej cza­su dla có­rek i wnu­cząt. Jesz­cze mógł wszyst­ko na­pra­wić.

Prze­sta­wił się też na in­ne­go drin­ka: te­raz wie­czo­rem pił die­te­tycz­ną colę z ru­mem.

W nie­dzie­lę przed ba­lem ro­dzi­na wy­pra­wi­ła uro­dzi­ny czte­ro­let­nie­mu syn­ko­wi An­ge­li, Au­sti­no­wi. Dave lu­bił ro­bić wnu­kom ka­nap­ki z ma­słem orze­cho­wym i dże­mem. Za­wsze od­kra­jał skór­kę – lu­bi­ły, gdy były mi­ęk­kie. Cza­sa­mi cho­wał w dże­mie żel­ko­we mi­sie. Za­ska­ki­wał tym dzie­ci za ka­żdym ra­zem.

W week­end balu Au­stin za­dzwo­nił do dziad­ka, ale aku­rat go nie było. Pó­źniej Dave od­dzwo­nił i na­grał się na se­kre­tar­kę. An­ge­la wy­ka­so­wa­ła tę wia­do­mo­ść. Spró­bu­je go zła­pać w ty­go­dniu.

Bal miał się od­być 17 kwiet­nia, ale dla wi­ęk­szo­ści uczniów ten dzień był kul­mi­na­cją dłu­gie­go, bo­le­sne­go ta­ńca trwa­jące­go już od środ­ka zimy. Co wie­czór Pa­trick Ire­land le­żał na łó­żku, w jed­nej ręce trzy­ma­jąc te­le­fon, a w dru­giej pi­łecz­kę. Pod­rzu­cał ją, ła­pał w po­wie­trzu i mo­dlił się, by jego naj­lep­sza przy­ja­ció­łka, Lau­ra, w ko­ńcu za­ła­pa­ła. Wci­ąż wy­py­ty­wał ją o za­mia­ry. Ja­kieś po­my­sły? Ktoś już cię za­pro­sił? A ona tyl­ko od­bi­ja­ła pi­łecz­kę: A kogo ty za­pro­sisz? Kie­dy? Na co cze­kasz?

Pa­trick nie ro­zu­miał swo­je­go bra­ku zde­cy­do­wa­nia. Grał w szkol­nych dru­ży­nach ko­szy­ków­ki i ba­se­bal­lu, do tego zdo­by­wał zło­te me­da­le w nar­tach wod­nych, a wszyst­ko to przy utrzy­my­wa­niu wy­so­kiej śred­niej. Był sku­pio­ny, za­wsze zo­rien­to­wa­ny na cel. Kie­dy jego dru­ży­na prze­gry­wa­ła pi­ęcio­ma punk­ta­mi, a on wła­śnie ze­psuł pro­sty rzut spod ko­sza albo pi­łka od­bi­ła mu się od nogi przy ko­zło­wa­niu i czuł się jak prze­gra­ny, mó­wił so­bie: Otrząśnij się! Je­śli chce się wy­grać, trze­ba sku­pić się na na­stęp­nej za­gryw­ce. Ale przy Lau­rze nie mógł się sku­pić na ni­czym.

Był skrom­ny, ale pew­ny sie­bie, przy­naj­mniej w wi­ęk­szo­ści sy­tu­acji. Ale to było zbyt wa­żne. Nie mógł ry­zy­ko­wać po­wtór­ki z czwar­tej kla­sy. Lau­ra była jego pierw­szą mi­ło­ścią, pierw­szą dziew­czy­ną. To było w trze­ciej kla­sie. Mie­li go­rący okres, ale sko­ńczy­ło się źle, bo przez cały na­stęp­ny rok nie chcia­ła z nim roz­ma­wiać. Do­pie­ro w li­ceum zno­wu się zbli­ży­li. Przez pe­wien czas po­zo­sta­wa­li tyl­ko przy­ja­ció­łmi, ale po­tem ser­ce znów za­częło mu wa­lić. Chy­ba nie my­lił się co do niej już wte­dy, w trze­ciej kla­sie. Ona na pew­no czu­ła to samo. Chy­ba że mu się tyl­ko wy­da­wa­ło. Nie, prze­cież z nim flir­to­wa­ła, na pew­no. Tyl­ko czy to był flirt ta­kie­go ro­dza­ju?

Lau­ra mia­ła już tego dość. Nie cho­dzi­ło na­wet o sam bal, tyl­ko o całe ty­go­dnie pla­no­wa­nia, wy­bie­ra­nia su­kien­ki, do­dat­ków, nie­ko­ńczące się roz­mo­wy o stra­chu przed od­rzu­ce­niem, smut­ne spoj­rze­nia, po­li­to­wa­nie ko­le­ża­nek – cały ten okres pe­łen za­kło­po­ta­nia.

Po­ja­wi­ła się jesz­cze jed­na pro­po­zy­cja. Z po­cząt­ku gra­ła na czas, ale osta­tecz­nie się zgo­dzi­ła. Ko­leś był w niej to­tal­nie za­ko­cha­ny.

Pa­trick w ko­ńcu za­pro­sił Corę, mie­li iść jako przy­ja­cie­le, jak cała jego gru­pa. Żad­nej pre­sji, po pro­stu do­bra za­ba­wa.

Na­de­szła noc balu. Wi­ęk­szo­ść grup zro­bi­ła z tego dwu­na­sto­go­dzin­ny ma­ra­ton: fot­ki, obiad w po­rząd­nej re­stau­ra­cji, bal, after­par­ty. Eki­pa Pa­tric­ka za­częła im­pre­zę w re­stau­ra­cji Ga­briel’s, miesz­czącej się w sta­rej wik­to­ria­ńskiej po­sia­dło­ści na wsi, któ­rą prze­ro­bio­no na lo­kal ze ste­ka­mi i owo­ca­mi mo­rza. Za­je­cha­li li­mu­zy­ną i zje­dli jak kró­lo­wie. Po­tem cze­ka­ła ich dłu­ga dro­ga do De­nver, na wiel­ki wie­czór. Ko­mi­tet or­ga­ni­za­cyj­ny balu wy­brał De­nver De­sign Cen­ter, kom­pleks zna­ny jako „ten bu­dy­nek z tym dziw­nym żó­łtym”. „Tym dziw­nym” była ogrom­na sta­lo­wa rze­źba pod ty­tu­łem Ścia­na prze­gu­bo­wa, wy­gląda­jąca jak pra­wie dwu­dzie­sto­sze­ścio­me­tro­wa nić DNA, gó­ru­jąca nad skle­pa­mi i re­stau­ra­cja­mi ulo­ko­wa­ny­mi w sta­rych ma­ga­zy­nach.

Wy­bór zna­nej miej­sców­ki ozna­czał kom­pro­mis w kwe­stii prze­strze­ni. Na par­kie­cie był ścisk, le­d­wo dało się ru­szyć. Dru­gim naj­cen­niej­szym wspo­mnie­niem Pa­tric­ka Ire­lan­da z tego wie­czo­ru był ta­niec do Ice Ice Baby[4*]. Wy­stępo­wał z tą pio­sen­ką na prze­glądzie ta­len­tów w trze­ciej kla­sie – śpie­wał z play­bac­ku – więc przez całą ko­lej­ną de­ka­dę, kie­dy tyl­ko ją sły­sze­li, ła­pał ko­le­gów i ta­ńczy­li ten sam głup­ko­wa­ty układ. Ale to było nic w po­rów­na­niu z trzy­ma­niem w ob­jęciach Lau­ry. Uda­ło mu się za­ta­ńczyć z nią je­den raz. Wol­ne­go. Nie­bo.

Cas­sie Ber­nall nikt nie za­pro­sił na po­ta­ńców­kę[15]. Była ład­na, ale, jak sama uwa­ża­ła, nie mia­ła szczęścia. Inni chłop­cy z jej kó­łka ko­ściel­ne­go le­d­wie ją za­uwa­ża­li. Co in­ne­go w szko­le, ale za­in­te­re­so­wa­nie, któ­re wzbu­dza­ła, mia­ło pod­tekst sek­su­al­ny. Trud­no było o praw­dzi­wą bli­sko­ść. Ale ra­zem ze swo­ją przy­ja­ció­łką Aman­dą i tak się wy­stro­iły, zro­bi­ły so­bie wło­sy, od­sta­wi­ły się i po­szły na ban­kiet – fir­ma mamy Aman­dy or­ga­ni­zo­wa­ła tego dnia im­pre­zę w Mar­riot­cie. Po­tem po­je­cha­ły na szkol­ne after­par­ty, gdzie mo­żna było przy­jść bez pary, i ba­wi­ły się do rana.

6. Jego przy­szło­ść

Pacz­ka Dy­la­na też wy­na­jęła li­mu­zy­nę. Ro­byn An­der­son przy­je­cha­ła po nie­go w so­bo­tę po po­łud­niu. Zro­bi­li so­bie kil­ka zdjęć z jego ro­dzi­ca­mi, a po­tem spo­tka­li się z jesz­cze pi­ęcio­ma in­ny­mi pa­ra­mi i ra­zem ru­szy­li do mia­sta. Ro­byn mia­ła na so­bie kre­ację z ciem­no­gra­na­to­wej sa­ty­ny z ki­mo­no­wy­mi ręka­wa­mi i pa­su­jące ręka­wicz­ki ope­ro­we. Za­kręci­ła wło­sy w dłu­gie blond loki, opa­da­jące na głębo­ki de­kolt w kszta­łcie pro­sto­kąta – to była pod­miej­ska wa­ria­cja na te­mat sty­lu pre­ra­fa­elic­kie­go.

Kie­dy się szy­ko­wał, Dy­lan był we­so­ły i roz­pro­mie­nio­ny; wresz­cie za­dbał o sie­bie[16]. Sta­rał się, by wszyst­ko wy­gląda­ło, jak trze­ba. Wy­pro­sto­wał man­kie­ty ko­szu­li i ma­ry­nar­kę od smo­kin­gu. Wy­brał tra­dy­cyj­ny, czar­ny. Lek­ko prze­krzy­wił musz­kę. Kla­pę roz­ja­śnia­ła mu ró­żo­wa róża ze wstążką w ko­lo­rze suk­ni Ro­byn. Wło­sy za­cze­sał w krót­ki ku­cyk, któ­ry do­pro­wa­dzał go do sza­łu. Ogo­lił się. Tata cho­dził za nim z ka­me­rą, re­je­stru­jąc ka­żdy jego krok. Dy­lan pa­trzył pro­sto w obiek­tyw:

– Tato, ale będzie­my się z tego śmia­li za dwa­dzie­ścia lat.

Po­je­cha­li do mia­sta w du­żej li­mu­zy­nie z przy­ciem­nia­ny­mi szy­ba­mi i lu­strza­nym su­fi­tem. Ale jaz­da! Dy­lan trzy­mał Ro­byn za rękę i kom­ple­men­to­wał jej kre­ację. Za­częli od ko­la­cji w Bel­la Ri­sto­ran­te, mod­nym lo­ka­lu w cen­trum. Wszy­scy do­brze się ba­wi­li: były żar­ty, prze­ko­ma­rzan­ki, za­ba­wy no­ża­mi i za­pa­łka­mi – uda­wa­li, że się pod­pa­la­ją. Dy­lan po­chło­nął dużą sa­łat­kę, da­nie z owo­ców mo­rza i de­ser. Ci­ągle mó­wił o spo­tka­niu z gru­pą wy­jąt­ko­wo uzdol­nio­nych dzie­ci z pod­sta­wów­ki – mie­li się spo­tkać po la­tach. Będzie su­per zno­wu zo­ba­czyć się z mądra­li­ński­mi z dzie­ci­ństwa. Dy­lan za­pro­po­no­wał, że wy­ko­rzy­sta swo­je do­jścia w Blac­kjac­ku, żeby za­ła­twić ja­kieś piz­ze.

Sko­ńczy­li ko­la­cję, a jesz­cze było wcze­śnie. Dy­lan wy­sze­dł za­pa­lić. Za­py­tał ko­le­gę, Nate’a Dy­ke­ma­na, czy chcia­łby pó­jść z nim. Było zim­no, ale przy­jem­nie – aku­rat żeby zła­pać chwi­lę spo­ko­ju, po­być z dala od ca­łe­go za­mie­sza­nia. Do­bre je­dze­nie, świet­ne to­wa­rzy­stwo, obaj pierw­szy raz je­cha­li li­mu­zy­ną.

– Wszyst­ko szło ide­al­nie, zgod­nie z pla­nem – po­wie­dział pó­źniej Nate.

Gó­ro­wał wzro­stem nad Dy­la­nem, miał po­nad metr dzie­wi­ęćdzie­si­ąt, a do tego był przy­stoj­niej­szy. Miał kla­sycz­ną uro­dę i ciem­ne, gęste brwi pod­kre­śla­jące jego świ­dru­jące spoj­rze­nie. Roz­ma­wia­li jesz­cze ja­kiś czas o spo­tka­niach po la­tach. Obaj pla­no­wa­li wy­jaz­dy na stu­dia. Dy­lan wy­bie­rał się do Ari­zo­ny, a Nate aż na dru­gi ko­niec kra­ju, na Flo­ry­dę. Nate chciał pra­co­wać w Mi­cro­sof­cie. Co z ich pla­nów uda im się zre­ali­zo­wać przed spo­tka­niem ab­sol­wen­tów? Prze­rzu­ca­li się mo­żli­wo­ścia­mi.

– Ab­so­lut­nie nic nie wska­zy­wa­ło na to, że coś mo­gło być nie tak – wspo­mi­nał Nate. – Po pro­stu do­brze się ba­wi­li­śmy. To był nasz bal. Ba­wi­li­śmy się, jak po­win­ni­śmy.

Krót­ki prze­jazd do De­sign Cen­ter to do­pie­ro był od­lot: gło­śna mu­zy­ka z gło­śni­ków, wy­rzut ad­re­na­li­ny. Do­ku­cza­li so­bie na­wza­jem, na­bi­ja­li się z prze­chod­niów, po­ka­zy­wa­li im środ­ko­we pal­ce. Oni wi­dzie­li przez szy­by, ale lu­dzie na ze­wnątrz nie wi­dzie­li ich. Nie­zły ubaw.

Dy­lan był w świet­nym na­stro­ju. Mu­si­my za­cho­wać kon­takt, na­le­gał. Ta eki­pa była zbyt faj­na, by ją stra­cić.

Eric ry­zy­ko­wał. Bar­dzo za­le­ża­ło mu, żeby pó­jść z dziew­czy­ną, ale cze­kał z te­le­fo­nem do Su­san aż do pó­źne­go po­po­łud­nia. Za­pro­sił ją do sie­bie na film. Był pew­ny sie­bie. Dziew­czy­ny go lu­bi­ły. Jego ro­dzi­ce wła­śnie wy­szli na ko­la­cję, świ­ęto­wa­li rocz­ni­cę. Eric chciał pu­ścić Su­san Ukry­ty wy­miar, ni­sko­bu­dże­to­wy hor­ror o stat­ku ko­smicz­nym, któ­ry wró­cił z pie­kła. To był jego ulu­bio­ny film. Obej­rze­li cały, a po­tem roz­ma­wia­li w jego po­ko­ju w piw­ni­cy.

Ro­dzi­ce wró­ci­li i ze­szli na dół, żeby po­znać Su­san. Pó­źniej roz­ma­wia­li o ni­czym, na przy­kład o tym, że oj­ciec Eri­ca strzy­gł się w Gre­at Clips. Su­san po­my­śla­ła, że pa­ństwo Har­ri­so­wie są sym­pa­tycz­ni. Do­brze się do­ga­dy­wa­li. Kie­dy ro­dzi­ce po­szli, pu­ścił jej swo­je ulu­bio­ne ka­wa­łki. Dla niej to były głów­nie krzy­ki i ło­mo­ty, ale na­gle włączał coś ne­wa­ge’owe­go, na przy­kład Enyę. Raz ją ob­jął, ale nie pró­bo­wał po­ca­ło­wać. Był bar­dzo uprzej­my, kie­dy już mia­ła je­chać do domu, za­pro­po­no­wał, że roz­grze­je jej sa­mo­chód. Zo­sta­ła do je­de­na­stej – pół go­dzi­ny dłu­żej, niż po­win­na. Po­ca­ło­wał ją w po­li­czek i ży­czył do­brej nocy.

Bal po­sze­dł jak zwy­kle. Wy­bra­no kró­lo­wą, pó­źniej kró­la, pan D. ode­tchnął z ulgą, że wszy­scy prze­szli przez to cali. Dy­lan i Ro­byn do­brze się ba­wi­li, ale to nie za­ba­wa była głów­nym ce­lem. Bar­dziej cho­dzi­ło o in­sce­ni­za­cję do­ro­sło­ści: trze­ba było ubrać się jak na ja­kieś ki­czo­wa­te we­se­le, trzy­mać się za ręce i za­cho­wy­wać się jak para, na­wet je­śli ni­g­dy nie było się na rand­ce, i prze­strze­gać za­sad dla de­biu­tan­tek z prze­ło­mu wie­ków, na­gle rzu­co­nych w wir ce­le­bryc­kie­go ży­cia: li­mu­zy­ny, czer­wo­ne dy­wa­ny, a do tego tłum pa­pa­raz­zich – w tej roli ro­dzi­ce, na­uczy­cie­le i wy­na­jęci fo­to­gra­fo­wie.