Blizny ebook i audiobook

Copyright © by Katarzyna Michalik-Jaworska

Copyright © by Wydawnictwo Dobra Literatura, 2015

Wszelkie prawa zastrzeżone

All rights reserved

Książka ani żadna jej część nie mogą być publikowane ani w jakikolwiek inny sposób powielane w formie elektronicznej oraz mechanicznej bez zgody wydawcy.

Redakcja:Olga Gorczyca-Popławska

Korekta:Justyna Jakubczyk

Skład graficzny książki: Marek Zinkiewicz

Projekt okładki: Ilona Gostyńska-Rymkiewicz

Zdjęcie autorki:Tomasz Małkowski

ISBN: 978-83-64184-98-7

Wydawnictwo Dobra Literatura

[email protected]

www.dobraliteratura.pl

Skład wersji elektronicznej:

Virtualo Sp. z o.o.

Modlitwa bohaterów

Na brednię naszą i na naszą nędzę

Na zatwardziałość w naszym szaleństwie

I na naszego głodu głośny krzyk

Na dom nasz który opuściły sny

Na naszą mowę wielce bełkotliwą

Na rozpaczliwie niedorzeczną miłość

I na znikomość wszelkich naszych prac

Na koszmar nocy i na bezsens dnia

Na naszych mistrzów bezradnych i smutnych

Oraz na sędziów ponuro okrutnych

Na biedne matki dogorywające

Przez nasze winy chcące i niechcące

Na nasze serca obrzękłe wątroby

Na nasze wargi popękane szorstkie

Na roztrzęsione fatalnie ręce

Oraz na mózgi w daremnej męce

I na te płuca co bez powietrza

Na strach bezsenny na koszmarny zegar

Na wszystko co jest udziałem naszym

Błagamy wzgląd miej ironiczna Pani

Rafał Wojaczek

Zaśpiewam wam pieśń…

choć pieśni o umieraniu słuchać nikt nie chce.

Umierałam wiele razy. Śmiercią tragiczną, beznadziejną, bezsensowną i rozpaczliwą. Oprócz śmierci fizycznej są też śmierć emocjonalna i śmierć cywilna. Tragiczne jest to, że po nich się jeszcze oddycha, choć czasem już wbrew woli.

Śmierć pierwsza

Pierwszy raz umarłam na sali porodowej. Ustawiona pośladkami broniłam się przed życiem. Pewnie już wiedziałam, że będzie boleć. Szkoda, że człowiek przychodzi na świat bez pamięci.

5 maja 1968

Niespełna dwudziestoletnia Anna trafiła na porodówkę z zaawansowanymi skurczami. To jej pierwsze dziecko, nie umiała ocenić momentu, kiedy powinna jechać do szpitala. Badająca ją pielęgniarka włożyła rękę głęboko, aby „sprawdzić, czy wszystko w porządku”. Wody płodowe chlusnęły na podłogę, a Anna prawie straciła przytomność.

– Ooo! Dzieciak ustawił się tyłkiem. Pierwszy poród? – zapytała położna, nie wyjmując ręki z jej krocza. – Trochę poboli. Musi być dzielna!

Kobieta rodząca obok próbuje dodać jej otuchy. Z włosami przyklejonymi do ust wykonuje coś na kształt uśmiechu.

– Wszystko będzie dobrze – wyszeptała potwornie zmęczona. – Tylko się nie denerwuj, bo zaszkodzisz sobie i dziecku.

Położna przyglądała się im przez chwilę, po czym westchnęła i wyszła z sali, machnąwszy ręką.

– Leżcie spokojnie, dziewczynki. Idę po lekarza – rzuciła na odchodne.

Lekarz, nieco zachmurzony, dotarł po 30 minutach. Niestety, przerwano mu urodziny pani ordynator. A tam tort i być może wiśnióweczka. Obejrzał rozhisteryzowaną już Annę zniesmaczony:

– Potrzebne mi tu dzisiaj komplikacje. Nie miała kiedy rodzić?

Ucisnął brzuch jedną ręką, drugą wsadził w krocze.

– Trochę to potrwa. Wołajcie mnie, jak już będzie konkretniej.

Wyszedł pospiesznie i pojawił się dopiero trzy godziny później. Sąsiadka obok zdążyła już urodzić, ale jej miejsce właściwie natychmiast zajęła następna kobieta.

– Co jest, młoda damo? Długo nas będziesz jeszcze męczyła? – próbował rozluźnić Annę kiepskim dowcipem. – Tyłkiem wychodzi na świat, znaczy od urodzenia ma wszystko w dupie.

Po kolejnych czterech godzinach dowcip mu nieco okrzepł. Anna co chwilę traciła przytomność.

– Dziecko zbyt długo znajduje się w kanale rodnym. Na pewno się już udusiło. Wyjmiemy fragmentami, to chociaż matkę uratujemy. Proszę o kleszcze – zwrócił się do położnej.

– Nieeee! – krzyknęła słabo Anna. – Urodzę!

– To nie jest czas na dyskusje i głupie bohaterstwo. Po tylu godzinach dziecko nie ma prawa żyć. Nawet jeśli urodzisz, będzie martwe.

– To urodzę martwe – wycedziła przez zaciśnięte zęby. Do końca życia będę kojarzyć matkę z tym zaciskaniem zębów, gdy była wściekła. Nie dziwię się, że do lekarza ten obraz przemówił równie mocno, jak przemawiał do mnie przez te wszystkie lata. – Ale urodzę. Nie zgadzam się – zdążyła wyszeptać, zanim znowu na kilka sekund straciła przytomność.

Urodziła po trzynastu godzinach. Dostałam trzy punkty w skali Apgar. Walczyli o mnie przez kolejne miesiące w szpitalu. Wszystkiego pilnowała. Patrzyła lekarzom i pielęgniarkom na ręce. Zanosiła koperty i prezenty. Udało jej się nawet zdobyć skądś pomarańcze. O te pomarańcze pytali ją na oddziale wszyscy.

Anna była piękna. Chodząca laleczka, jak mawiali przyjaciele ojca. Ale to siła była jej największym atutem. Mówi się, że mężczyźni wybierają słabe kobiety, aby się nimi opiekować. Nie mam pojęcia, czy to prawda. Do Anny lgnęli jak muchy do miodu. Może dlatego, że była mężatką, więc w grę teoretycznie wchodził jedynie bezpieczny flirt. Nie wiem. Dość, że lekarz na oddziale też miał do niej słabość, a ona umiała to wykorzystać. Była silna i zdeterminowana. Po trzech miesiącach zabrała mnie do domu i dalej sama walczyła z konsekwencjami porodu. A trzeba przyznać, że walczyła skutecznie. Z czasem dogoniłam rówieśników.

Śmierć druga

rok 1973

Kiedy wracaliśmy ze spaceru, zaczynało już zmierzchać. Gołębie wydziobywały resztki ziarna, które ojciec rzucił im, zanim wyszliśmy. Ich radosne gruchanie roznosiło się echem po obejściu w kształcie studni. Próbowałam wypatrzeć wśród nich Arnolda, pocztowca, którego ojciec wypuścił tydzień temu, gdy był u rodziny pod Kielcami. Zdaje się, że jeszcze nie wrócił. Ojciec nadał imię każdemu ptakowi. Nie mam pojęcia, jak je rozpoznawał. Twierdził, że gdy będę je uważnie obserwować, to z czasem też się tego nauczę. Za stodołą płonęło jeszcze przygasające słońce, rzucając na nią krwistopomarańczowe refleksy.

Zamknęłam delikatnie furtkę, aby nie wystraszyć gołębi, i usiadłam na ławeczce przed domem. Ojciec uwiązał psa i opadł zmęczony obok mnie. Przez chwilę obserwował Mariusza, który nie dawał Brutusowi spokoju. Chłopiec próbował karmić psa małymi kamyczkami umieszczonymi na wyciągniętej ręce. Brutus nie przejawiał zainteresowania, więc Mariusz co raz ponawiał próby z gałązkami, liśćmi, trawą. Wyglądał pokracznie na tych swoich krótkich nóżkach w bawełnianych spodenkach. Pies był od niego znacznie większy, ale przyjmował służalcze pozycje i łatwo można było dostrzec, że jest oddany swemu małemu panu. Zupełnie nie rozumiem, czemu wszyscy tak się zachowywali przy Mariuszu. W dodatku uważali, że jest „słodziutki”. Mały, rozwrzeszczany, wiecznie brudny od smarków, błota czy jedzenia. Właśnie znowu się rozryczał, bo pies nie zamierzał skosztować żadnej z podsuwanych mu wspaniałości.

– Przestań beczeć! – Wrzasnęłam na niego, ale na niewiele się to zdało.

Stał tam taki żałosny ze spuszczonymi rękami i podrygującymi od płaczu ramionami.

– Dlaczego wszyscy go tak kochają? – spytałam ojca, uśmiechającego się na widok jego zapłakanej twarzy. – Przecież on jest taki mały i głupi?

– Widzisz, skarbie – ojciec przyciągnął mnie do siebie i objął ramieniem – on jest jeszcze taki mały. Mężczyzna, choć bardzo niewielki. Tak dużo jeszcze potrzebuje opieki i uczucia. Spójrz na gołębie. Nawet one opiekują się z wyjątkową troską pisklętami. Ty już jesteś duża, samodzielna, nie wymagasz tyle uwagi.

– Jestem już duża? – spytałam z nieśmiałą dumą.

– Tak, jesteś całkiem dorosłą panną. – Spojrzał na moją rozjaśnioną komplementem buzię. – Ale to nakłada na ciebie także pewne obowiązki. Musisz opiekować się bratem. Jesteś za niego odpowiedzialna.

– Ale ja nie chcę! – nadąsałam się.

– Jesteś mądrą dziewczynką i wiem, że to rozumiesz. No, ale chodźmy już do domu, bo mama czeka z kolacją. – Poderwał się z ławki i wziął mnie za rękę.

Mariusz wolno powlókł się za nami.

– Umyjcie natychmiast ręce i siadać do stołu – przywitała nas mama od progu. – Czy wy musicie się tyle czasu włóczyć? Pomógłbyś coś w domu, a nie wiecznie cię ciągnie do lasu. Mówiłam, że stołek trzeba naprawić. Kiedy zamierzasz to zrobić? – pohukiwała, ani na chwilę nie przerywając przygotowań do kolacji.

– Nie złość się, Aniu – przymilał się ojciec. – Dzieci potrzebują powietrza, a i pies musi trochę pobiegać. Ale myśleliśmy o tobie i przynieśliśmy ci prezent.

Wyciągnął bukiecik konwalii. Zupełnie nie wiem, gdzie je do tej pory trzymał. Próbował skraść mamie całusa, ale ta jedynie wzięła kwiaty i dalej udawała naburmuszoną.

– Już ty nie bierz mnie pod włos. Znam ja te twoje sztuczki. Do kolacji siadać, a potem masz mi taboret naprawić!

Nie umiała się na niego długo gniewać, więc już podczas kolacji uśmiechali się do siebie nad stołem, gdy Mariusz paplał z pełną buzią o spotkanej w lesie sarence, Brutusie, który prawie ją dopadł, chociaż chłopiec bardzo na niego krzyczał, żeby wrócił, i patyku, który wyglądał zupełnie jak miecz, a który przyciągnął za sobą na podwórko. Patrzyłam na nich i nieoczekiwana radość zalewała mi serce. Lubiłam swoją rodzinę. Uwielbiałam, gdy mama się uśmiechała. Tak rzadko to widziałam. Właściwie zdarzało się to tylko przy tacie. Do nas uśmiechała się rzadko. Nawet gdy przemawiała łagodnie lub czytała bajkę, to jakby nie miała czasu na ten uśmiech. Lubiłam, jak tata się z nami przekomarzał, rozbawiając wszystkich. Nawet Mariusza lubiłam, chociaż paplał zupełnie bez sensu. Wepchnęłam resztki kanapki do buzi i pobiegłam do pokoju po gitarę. Położyłam ją ojcu na kolanach, komenderując, co chcę usłyszeć. Zagrał Stokrotkę dla mnie, Morskie opowieści dla Mariusza i Wszystko te czarne oczy dla matki. Poszliśmy się myć, a on pogwizdując wcześniej grane melodie, zabrał się do podklejania stołka.

– Tato, dlaczego tak kochasz gołębie? – spytałam, gdy zajrzał do nas przed snem, aby poprawić nam kołdry.

– Zawsze były dla mnie uosobieniem piękna i wolności. Inteligencji i oddania. Gołębie mają jednego partnera do końca życia. Są monogamistami. Poza tym – uśmiechnął się do mnie szelmowsko i mrugnął okiem – nie są gadatliwe i nadpobudliwe. Nie wybuchają gniewem czy śmiechem bez żadnego powodu, czego nie można powiedzieć o kobietach. A cisza i spokój są tak potrzebne po stresującym dniu w pracy.

– My się z Mariuszem kłócimy i krzyczymy na siebie. Ale nas też kochasz jak gołębie, prawda?

– Nie bądź niemądra. Śpij już. – Pocałował mnie w czoło i wyszedł z pokoju.

– Nie odpowiedziałeś… – Nie usłyszał, bo był już za drzwiami.

***

Ten wieczór nie był inny. A nawet gdyby był, gdyby objawy, symptomy, nawet… Zbyt zajęta układaniem swojego dzieciństwa nie zauważyłabym. Do dziś zastanawiam się, dlaczego w tych najważniejszych momentach nie strzyżemy uszami? Dlaczego nie zatrzymujemy się zaniepokojeni nagłym brakiem poruszenia powietrza. Wibracjami zwiastującymi nadejście drapieżnika. Nieprzyjaciela czyhającego na moment nieuwagi. Dalej pijemy wodę ze strumienia, a on przyczajony za krzakiem spokojnie nas obserwuje, oblizując czujące już krew wąsy.

Ten wieczór nie był inny. Zmęczony po pracy ojciec zjadł z nami kolację, wysłuchując spokojnie wzajemnych bratersko-siostrzanych oskarżeń. Aby nas pogodzić, jak zawsze wziął z kąta gitarę i zagrał kilka piosenek – po równo dla mnie i Mariusza. Przygotował sobie kanapki na następny dzień do pracy. Przed snem przyszedł nas okryć puchową kołdrą. Ucałował w czoło.

– Pamiętaj, że masz się opiekować bratem – szepnął mi jeszcze do ucha.

– Babcia mówi, że dzieci nie są od tego, aby opiekować się innymi dziećmi. – Taka byłam elokwentna i dumna z dorosłej wypowiedzi.

– Twoja babcia jest mądrą kobietą, ale ty jesteś od niej mądrzejsza i dlatego będziesz miała na niego oko. – Mrugnął do mnie porozumiewawczo i zamknął drzwi do pokoju.

„Krwi” – wysyczał drapieżca tak cicho, że nie udało mi się go usłyszeć.

***

Gdy wróciliśmy z matką z przedszkola, ojca jeszcze nie było. Nie było go również, gdy zbliżała się pora kolacji.

– Nie czekamy na tatę. Coś musiało go zatrzymać. Siadajcie do stołu. – Matka zajęła się krojeniem chleba. Pokrojone kromki smarowała masłem. Z dna słoika wygrzebała resztki powideł. Wystarczyło tylko dla Mariusza. – Mirka, skocz szybciutko do piwnicy po słoiczek powideł, bo nie mam czym ci posmarować kanapki. Tylko tak na jednej nodze.

Wstałam od stołu i zbiegłam po schodach. Nie było jeszcze ciemno, więc szkoda czasu na zapalanie światła. Zaczęłam przeglądać zawartość regału. W pierwszym rzędzie stały kompoty, więc musiałam wspiąć się na palce, by zajrzeć głębiej. Kątem oka zauważyłam jakiś cień. Za półką ze słoikami, w rogu przy oknie stał ojciec. Nic nie mówił. Patrzył na podłogę szeroko otwartymi oczami. Głowa mu lekko zwisała na piersi. Panował półmrok, więc słabo go widziałam.

– Tato, co robisz? – zapytałam niepewnie.

Cisza. Nie odpowiedział. Był jakiś dziwny. Pamiętam, że poczułam lęk, bo takie zachowanie nie pasowało do niego.

– Tato?

Wyjrzałam zza półki i nieśmiało podeszłam do ojca. Dotknęłam jego klatki piersiowej. Poruszył się. Jakoś dziwnie, nienaturalnie. Jakby stopy nie trzymały się ziemi. Dotknęłam jeszcze raz. Odchylił się bardziej. Bałam się zapalić światło. Stałam i patrzyłam na niego. Popchnęłam go ręką i w milczeniu obserwowałam, jak się porusza. Rzeczywiście, nogi unosiły się lekko nad ziemią. Wyglądał, jakby stał. Przyjrzałam się jego twarzy. Była inna, zmieniona. Pokraczna. Im dłużej na niego patrzyłam, tym bardziej wydawała się deformować. Usta rozciągały się w upiornym uśmiechu. Teraz patrzył na mnie. Wydawało mi się, że widzę jego zęby spod tego upiornego uśmiechu. „Żebyś widział, jak głupio wyglądasz”, przemknęło mi przez myśl. Odepchnęłam go od siebie, ale natychmiast wrócił. Stałam tak i patrzyłam. Lęk prawie odszedł. W jego miejsce pojawiła się ciekawość. Dotknęłam jego palców i cofnęłam rękę zaskoczona lodowatością dłoni. Więc tak wygląda martwy człowiek? Ta twarz… Poczułam, że na nowo powraca strach i rozlewa się po całej mojej piersi. Przerażenie sparaliżowało moje ciało. Wypełniło mnie całą. Nie wiem, czy to ciekawość, czy coś, czego jeszcze wtedy nie umiałam nazwać, ale nie potrafiłam odwrócić się do ojca plecami i stamtąd wybiec. Stałam więc i patrzyłam.

– Czemu to tyle trwa? Ciebie po coś posłać… – zniecierpliwiona matka stanęła za moimi plecami.

Zapaliła światło i głos uwiązł jej w gardle. Wtedy dostrzegłam sznur obwiązany wokół szyi ojca i przytwierdzony do haka w suficie. Sufit w piwnicy był nisko. Haka nigdy wcześniej tu nie widziałam. „Przygotował się”, będę myśleć o tym później. Wiele później, gdy czucie wróci nie tylko do nóg, lecz także do odrętwiałego serca, które znów zapragnie wiosny.

– Na górę! – wycedziła matka przez zaciśnięte zęby.

Nie ruszyłam się. Dostrzegłam, że w tym świetle skóra ojca ma dziwny odcień. Szarawy, nieco siny. Wiedziałam, że to mój ojciec, ale tak trudno było go rozpoznać w tym wisielcu. Nie miał już tego błysku w oku, lekkiej zmarszczki, gdy podciągał kącik ust do góry w uśmiechu. Nie było w nim… czegoś. Nie wiem – duszy?

– Mirko, natychmiast na górę!

Matka szarpnęła mnie za rękę i zaczęła wlec po schodach. Dosłownie, bo nadal nie odzyskałam czucia w nogach.

Przekręciła klucz w drzwiach do piwnicy i schowała go do kieszeni spódnicy.

– Zajmij się bratem! Niczego nie ruszajcie. Za chwilę wracam. – W pośpiechu zaczęła naciągać lewy but na prawą nogę. – Cholera! Mirko, spójrz na mnie! Nie ruszajcie się z miejsca, dobrze? I niczego nie dotykajcie. Ja naprawdę za chwilę będę.

Wybiegła, nawet się nie oglądając. Mariusz zaczął beczeć wniebogłosy, a łzy i smarki spływały mu na nadgryzioną kanapkę.

– Cicho bądź! – wrzasnęłam na niego, choć jego płacz potęgował mój lęk. – Cicho bądź, mówię!

Umilkł zaskoczony. Patrzył na mnie zaszklonymi oczami, a podbródek mu drżał. Głupek. Nic nie wie i nie rozumie. Spojrzałam na niego z politowaniem, bo czułam się, jakbym posiadła jakąś elitarną wiedzę. Coś, o czym on nigdy nie będzie miał pojęcia. Dotykałam trupa. Było w tym coś ekscytującego i przerażającego zarazem.

– Mila, boję się – wychlipał.

Ja też się bałam. Nie tylko tego, że zostaliśmy sami w domu. Do tej pory nigdy się to nie zdarzyło. Nie tylko ojca dyndającego pod podłogą. Bałam się nieznanego. Nasze życie się zmieni, czułam to intuicyjnie. Ale co będzie dalej, nie wiedziałam. Co się teraz stanie? Za chwilę, jutro, kiedyś. Moja wyobraźnia zawiodła. Nawet nie potrafiłam sobie tego chronologicznie poukładać.

– Nie rycz, proszę – mówiłam już przez łzy.

Wróciła chyba rzeczywiście szybko, ale dla nas czas dłużył się niemiłosiernie. Przyszedł z nią sąsiad strażak. Zastali nas wtulonych w siebie i zapłakanych.

Matka otworzyła drzwi do piwnicy, a sama podeszła do nas i wzięła w ramiona. Tuliła nas i kołysała w jakiś niewybrzmiany rytm. Mariusz powoli się uspokajał, a mną wstrząsał coraz większy szloch.

– Proszę… – powiedziała cicho, jakby już samo otworzenie ust było nadludzkim wysiłkiem.

Starałam się uspokoić. Dla niej. Do dziś nie umiem wytłumaczyć pewnych swoich zachowań. Niewiele rozumiałam. Intuicyjnie jednak czułam, że muszę jej pomóc. Że mój spokój pozwoli jej zachować równowagę. Wyciszyłam się zupełnie i mocniej w nią wtuliłam. Do dziś pamiętam zapach jej swetra w tym momencie. Duszną mieszankę perfum i potu.

Mariusz zasnął zmęczony i ukołysany.

Chwilę później pojawili się dwaj milicjanci. Matka ruchem głowy wskazała im drzwi do piwnicy, nie przestając nas kołysać i obsypując nasze głowy pocałunkami. W końcu jej uścisk zelżał i podniosła się ostrożnie, by odłożyć mojego brata na łóżko. Posadziła mnie obok, a do ręki wcisnęła jego nadgryzioną kanapkę.

– Zjedz. Za chwilę wracam – rzuciła i zeszła do piwnicy.

Patrzyłam na tę obślinioną kanapkę i robiło mi się niedobrze. Naprawdę chciałam zwymiotować. Odłożyłam chleb na stół i ostrożnie podeszłam do drzwi piwnicy. Co oni tam robią? Jeśli zejdę po cichu, może uda mi się jeszcze raz zobaczyć trupa. Ciemne schody rosły przede mną, aż stały się niewiarygodnie długie i wysokie. Nabrałam przekonania, że nie uda mi się ich pokonać inaczej, niż zeskakując z jednego stopnia na drugi. A wtedy narobię hałasu i ci na dole się zorientują. Porzuciłam więc wcześniejszy zamiar i bezmyślnie wróciłam na kanapę. Burczało mi w brzuchu. Zjadłam chleb z samym masłem, bo powidła przecież nadal stały w piwnicy.

Wynieśli ojca przez drzwi. Wtedy dopiero dotarło do mnie, że jeśli go zabiorą, to już nie wróci. Już go tu nie będzie. Z nami, przy kolacji. Nie chwyci stojącej w rogu gitary i nie zaśpiewa, przytupując lewą nogą. Nie weźmie mnie na kolana i nie zmierzwi mi włosów swoimi kościstymi palcami.

– Tatusiu! – krzyknęłam i rzuciłam się biegiem za nimi. Uczepiłam się kieszeni jego marynarki, próbując im go wyrwać. – Zostawcie go! To mój tata! Zostawcie go, słyszycie?

– Anno! – sąsiad zawołał mamę, jednocześnie próbując wyszarpnąć moją rękę z kieszeni ojca.

Odsunął mnie i próbował utrzymać z dala od ciała do czasu interwencji matki. Wierzgałam, rzucałam się, ale wszystkie wysiłki poszły na marne. Był znacznie silniejszy. Wtedy wpadł mi do głowy szatański pomysł. Ugryzłam go z całej siły. Zatopiłam zęby tak głęboko, że poczułam smak krwi. Wrzasnął i puścił mnie na chwilę. To wystarczyło. Znów byłam przy ojcu uczepiona jego ręki. Nikt mnie od niego nie oddzieli. Nie pozwolę.

Wtedy podeszła matka. Nawet ze mną nie walczyła. Powiedziała tylko: „Mira!” i wyciągnęła rękę w moją stronę. Jej dłoń była ciepła, ojca – lodowata. Puściłam go i poszłam za nią, przegrana.

***

Na pogrzebie była piękna. Taka posągowo piękna. Kruczoczarne włosy ułożone w gładki kok, elegancki czarny dopasowany kostium, wysokie szpilki. Jej zmęczona, biała jak płótno twarz nosiła w sobie jakieś dostojeństwo. Nie płakała. Uśmiechała się lekko do osób składających nam kondolencje. Było ich wielu. Nie wiedziałam, że tata znał aż tylu ludzi. Ja w każdym razie większość widziałam po raz pierwszy w życiu. Zebrali się jak kruki na czarnym wygonie obserwujące siewcę rzucającego ziarno na zaoraną glebę. Czekali, aż odejdzie, by móc rzucić się w rozpuście na owoc jego ciężkiej pracy. Tak ich zapamiętałam. W końcu to było nie lada wydarzenie w mieście. Ksiądz odmówił pochówku samobójcy, więc sam pogrzeb okazał się sensacją. I jeszcze ta piękna i wyniosła kobieta w czerni, która amory tylu z tych chłopów miała do tej pory za nic. Dziś dostało się jej za okazaną pychę. Choć znów była wolna, dwoje bachorów nie przydawało jej atrakcyjności.

Myślę, że ona