Achilleis ebook

I - NA BOISKU PRZED NAMIOTAMI

ACHILLES

Rycerze miecza i mężowie czynu,

wy, których ludów rzesza mnoga słucha,

którzy chadzacie w gałęziach wawrzynu,

chcę w was obudzić myśl i potrząść ducha.

Lud nasz, nad którym wództwo jest nam dane,

zarazą mrze, pokotem u nóg wam się wali;

rażą go Apollina groty weń ciskane;

umyśliłem, że lud ten ofiara ocali.

Przed Bogiem się oczyścim skruchą w naszej winie

i ofiarę oddamy — Bóg wstrzyma się w czynie.

Jeden z nas winien hańby, za którą Bóg karze:

oto porwano córę temu, co ołtarze

pieści Apollinowe...

AGAMEMNON

Zamilcz — ty zuchwały.

Wiem już, co chcesz powiedzieć.

ACHILLES

To i cóż drżysz wdały?

Czas, żebyś oddał dziewkę.

AGAMEMNON

A twoją zabiorę;

A ciebie tym rozkazem raz przygnę w pokorę!

ACHILLES

Nie o sobie ja rzekłem, bo z krzywdą niczyją

bawię się dziewką moją, której sam dobyłem,

gdy cały ród królewski jej trupem zwaliłem.

Nie wydarłem jej Bogu, lecz mnie Bóg ją nadał,

żebym do woli miał.

AGAMEMNON

Tożeś wygadał,

Za długo ty się bawisz w miłośnym bezwstydzie,

ulegając kobiecie; — gdy oręż twój władny,

dla którego cię cenim, rdzewieje próżniaczo.

ACHILLES

Nie mów tak — bo mój oręż dziś rano bieliłem,

o ostry porając go krzemień.

A nie przymawiaj mi — gdy wiesz, co słowa znaczą,

bo zejmę z ramion mych rzemień

i poznasz, gdy kobiety w twym domu zapłaczą,

ktom jest i jaki Bóg mnie broni,

gdy cios wymierzę przykładny.

NESTOR

Widzę, że się spieracie i upust dajecie

złości, złej przewodniczce mędrców i młodzieży.

Przyznaję ci, Atrydo — żeś dojrzały w lecie

i nie chcesz wołać próżno. Przyznaję, Pelido,

że chcesz dobra — lecz Bogom zostawcie działanie.

Gdzie wy macie jakiekolwiek pojęcie,

jak trzeba gadać, gdy się co chce zrobić?

Nie dość jest kogo ukarać lub obić,

trza umieć słowem powolnie i święcie

przekonywać i działać ot językiem raczej.

Za moich czasów inni byli ludzie.

Otóż ci inni ludzie gadali inaczej.

Przedewszystkiem umieli gadać, co jest sztuką.

Byli w swej mowie powolni, wytrwali,

wy zaś jesteście tacy, co się tłuką,

i pięścią chcecie wodzić rej. — Pamiętam jeszcze...

Zaraz przypomnę sobie — co mówiłem

lat temu sporo i jak mnie słuchano

dla mej wymowy, słów potoczystości;

bo miałem zdolność mówienia ogromną

i myśl rozważną, spokojną, przytomną.

Zaraz przypomnę sobie — jak to było,

gdy dwóch za moich czasów się kłóciło.

Jakżeż się zwali? Mniejsza o imiona;

ja należałem wtedy do ich grona.

Byli wielcy i tacy dziś w powieści gminu

żyją po latach mnogich. Posłuchajcie dalej,

zaraz wam powiem, jak ci mnie słuchali,

rozmową krzepiąc myśl w przededniu czynu.

Nie tacy byli, jak wy — inni wcale.

ACHILLES

Ody Pejritoos na swojem wesolu

pałą mordował swoich weselników;

syna gdy Tezeus zabijał;

gdy żywa pamięć zbrodni Pelopidów

klątwą ciąży — gdzież ty ucztowniku

bywałeś wtedy. Myśmy nieodrodni

i za kpów mamy, stary przyjacielu,

tych, co szukają duszy na języku.

Gdy ze mnie pożar bije, ten językiem miele,

tak pies kręci się w kółko, gdy barłóg swój ściele.

NESTOR

usiada

ACHILLES

W namiocie moim człowiek padły leży,

porażon słońcem dzisiaj. Wczoraj dwoje legło:

mąż jeden, co przy koniach był, i z niewiast jedna.

A wiem, że w nocy wywleczono trupy

z waszych namiotów Atrydzi kryjomie,

a wy ani pojrzycie, kto jest czerń ta biedna.

Złote robactwo obsiadło im lice,

krew ssając czarną, co z nozdrzy im ciekła.

Jeźli nie lunie deszcz, to te złotnice,

Apollinowe wysłanniki piekła,

pocałunkami darząc nas strasznymi,

zarazę wszczepią w krew, że sczeźniem z nimi.

Wiem, że ty sądzisz, że Bóg sobie zbierze

sam tyle ofiar w ludziach, ile zechce,

Lecz ja to mówię — ja, co w Boga wierzę,

żem mocen wstrzymać tę karzącą rękę,

że tej Apollinowej kaźni znosić nie chcę!

I że w imieniu ludu, postawion nad ludy,

wzywam Boga, by wyrzekł, czego po nas czeka;

by nas wszystkich nie karał w srogości bez miary

za przewinę jednego człowieka.

wskazujeAgamemnona

OFIARNIK

Rzeknę to tedy, którym milczał poty,

że prawie bluźnisz twem słowem młokosie.

Choć kto zawinił, niezmienne są loty

słonecznych grotów, które Bóg ten ciska.

Wy słów się strzeżcie. Niech się nikt nie zbliża

zbytnio ku światłu. We wysokie drzewa

biją nejszybsze groty, co powalą.

Nie wyrastaj ty słowem, Pelido — bo zginiesz.

Od miecza jeno ci słynąć.

A gdy się z sławą mieczową rozminiesz,

z niczem ci przyjdzie odpłynąć.

ACHILLES

Wspomniałeś — może mi przyjdzie się zbierać.

Nie rzekłem jeszcze wszystkiego, co taję,

ku czemu serce bije.

Kiedym się zbierał tu lecieć pod Troję,

mój ojciec cudną darował mi zbroję;

tę matka bogini przyniosła mu w darze,

sam Hefaist ją kował w podziemnej pieczarze,

tę, co dziś pierś mą kryje.

Rzekł ojciec, mój synu — rzekł mi, dziecię moje,

to jest dar Bogów, w tej zbroi jest siła:

Gdy zechcesz zło czynić, nie będzie walczyła.

W tej zbroi nie wolno zawinić.

Idź w bój ten, gdzie męże

skrzyżują oręże,

gdzie męże miotają oszczepy —

lecz strzeż się człowieka,

co wyrósł nad inne,

którego jest serce prawością niewinne

i Boża nad którym opieka.

AGAMEMNON

Na Zewsa, Atrydzi, czy wiecie, gdzie zmierza?

Wszak mało zgaduję, co mówi.

Być może z Iljonem już szukał przymierza

i złamał przysięgę królowi.

ACHILLES

Przysięgim nie złamał,

lecz nie czas, bym kłamał,

gdym nadział świętą zbroję.

Nie zadrżę przed wami,

mocnymi królami,

lecz Bogów słonecznych się boję.

Dziś walkę tę rzucę — zabiorę okręty,

z którymi tu płynąłem.

Was samych ostawię na bój ten przeklęty.

Ze śmiałem stawam lu czołem.

I ojcu, gdy wrócę,

do koan się rzucę

i rzekę, całując skraj szaty:

Znalazłem człowieka.

Dalekom go szukał

i mnogie przebiegiem dlań światy.

AGAMEMNON

Słuchajcie królowie, jak on nas oszukał:

Z Hektorem oto jest w zmowie!

ACHILLES

Nie, ja nie będą wam walczył z Hektorem.

Ja zrozumiałem już dziś w sercu mojem,

gdy nadarzyła się chwila z tym sporem

z tobą, Atrydo — że wy, jako sępi,

tuście zlecieli, gdzie mąż ten nad męże

nad grodowisko ojców wzniósł oręże,

by bronić chaty i żony, i dziecka;

że go tam w sieci dzierży garść zdradziecka

głupców, bezczelnych zbójów z Parysem na czele,

których on jeden przerósł duchem wiele,

i ta jego istota, dusza, co nim rządzi,

mnie go każe szanować — i niech Zews mnie sądzi.

Wy się żrecie, jak sępy o padła kawalce,

nie myśląc cale o tem, z kim stajecie w walce?

Oszukujecie lud własny i chłopów,

że klątwa cięży na ojczystej ziemi;

że gwiazda jasna w morze wam uciekła,

tuście ją gonić przybiegli mocarni;

nienasycone łupem pełniąc wory

dla was samych, nie dbając o lud, co gruz orze.

Gdy was poznaję, nikczemni i marni,

że klątwa wasza wlecze się za niemi,

imieniem czego żądacie pokory?

AJAS

do odchodzącego Achillesa

Co postanawiasz?

ACHILLES

Już postanowiłem,

bo tu nie z prośbą, z nakazem przybyłem.

AGAMEMNON

Ja dziewki nie dam.

ACHILLES

A ja nie dam mojej.

ODYS

Pewna, że kłótnią nie weźmiecie Trojej.

ACHILLES

Mądry Odyssie, nad twą mądrość wzrosłem;

nie chcesz uznać, że słusznym gniewem się uniosłem.

ODYS

Synu Peleusa, lubię kiedyś ty rumiany

gniewem, bo to zapowiedź, że krew w tobie pali,

że skoro się do lotów zerwie, Iljon zwali

Pomnisz, jakom cię przywiódł i wśród dziewek poznał,

gdyś ty za miecz uchwycił — ot jako tej chwili,

gdy się rwiesz ku Atrydzie —

AGAMEMNON

Więc Odys się sili

miłemi słowy ugłaskać Pelidę,

Więc ja niejako jestem winien?

ODYS

Myślę.

AGAMEMNON

Poczekajcież, więc zaraz pachołków dwu wyślę,

niech przywiodą kochankę moją tu na radę

i zobaczycie, czyli ja jej przymus kładę,

żebym ją dla się miał...

CHRYZES

wchodzi

w godowym stroju Apollinowego kapłana

AGAMEMNON

milknie

OFIARNIK

do Chryzesa

Lepiej byś starcze uczynił, byś ostał

z dala i nie przychodził do władców tej pory.

CHRYZES

Nie przychodzę ich błagać, karać jestem skory.

Bóg jest ze mną. — Ten wicher, co się rwie upalny,

żenie tu nas pomór i piasek gna skalny.

Ludziska wasze mrą — i wy pomrzecie,

gdy mnie w bezwstydzie dziecko marnujecie.

AGAMEMNON

Możesz ją sobie zabrać.

CHRYZES

Nie drwij ze mnie, królu,

i bodajbyś nie zaznał nigdy tego bólu,

który ja ojciec znam.

AGAMEMNON

Więc poznaj radość.

Możesz odebrać córkę, już miałem jej zadość.

CHRYZEIS

wchodzi

wprowadzona przez zbrojnych

CHRYZEIS

bezradna

Ojcze — ...

do Agamemnona

Panie mój — królu,...

CHRYZES

Głupia, obłąkana.

ODYS

Opętana miłością — przylgnęła do męża.

Nie pójdzie z tobą stary. Więc rzuć Apollina

i przyjm te kubły złota odeń, jako dary

za chowaną dziewczynę.

CHRYZES

Wam nic jej sromota?!

OFIARNIK

Nie widzę tu sromoty ni żadnej bezcześci,

gdy ją najpierwszą z dziewic mąż najpierwszy pieści.

I cale być nie miała na to przeznaczona,

jak inne, by kolejno iść w innych ramiona.

Jest kochanicą króla nad mnogimi ludy

i sądzę, że przesadne twe żale a trudy

i zachód niepotrzebny. Co więcej tem zyskasz,

że się rzucasz na mężów mocniejszych od ciebie,

że się klniesz Apollinem?

CHRYZES

Pomór was pogrzebie!!

do ofiarnika

Ty, coś fałszerzem świętych praw i świętej woli;

ty, co wiesz, że jedynym sędzią przeznaczenie,

śmiesz urągać łzom moim i krzywdzie, co boli?

Przekupny — możesz złoto zagarnąć, co dają.

Ja nie zabiorę nic. Tu dar przyniosłem.

do córki

Ze mną chodź —

CHRYZEIS

do ojca

Tu zostanę — gdzie chcesz mnie wieść?

do Agamemnona

Panie.

On tak oczyma rzuca — straszno patrzy ku mnie,

— a ty milczysz — i jeno uśmiechasz się do mnie.

Czemże byłam dla ciebie — — ? A więc ty się lękasz,

ty się lękasz mnie przyjąć na powrót do łoża?

Kędyż pójdę? — — Mnie ojciec zabije...

CHRYZES

chwyta ją za rękę

Dłoń Boża.

Zrozumiałem. Wy drwicie ze mnie i z dziewczyny.

Hańba człowieka, to są wasze czyny.

Chcecie, bym u nóg waszych jak pies leżał podły

i wył, skomlał o litość — a wy moje modły

jako czczy dym zgonicie przed Apolla tronem,

sutą go łbów stu pastwą darząc — i mym zgonem.

Jestem Jego kapłanem — ludziom pośredniczę,

człowiecze jeno ciało kryje mego ducha,

aż oto dziś się zrywa Boża zawierucha

i inne mam przyjąć oblicze.

Niechaj was spali żar i ogień z nieba.

Niechaj was zawiść żre i miecz niech was wytępi,

którzyście przyszli tu rycerze-sępi —

za moje dziecko.

ofiarnym nożem zabija córkę

CHRYZEIS

Ach —

CHRYZES

Nóż Apollina!!

WSZYSCY

dobywają mieczów

CHRYZES

Przekleństwo mieczom tym! Bóg was przeklina!!

grom bije

WSZYSCY

upadają na kolana

CHRYZES

wznosi ręce

Chciałeś tej krwi — oddałem ją Tobie, Mocarzu.

Śpiewasz tam na tych stropach wysokich pod niebem.

Wtóruj mi gromem, gdy idę z pogrzebem;

rzuciłeś ich na kolana.

Hańba już zmyta i dziewka skalana

ofiarnym nożem zabita.

dźwiga trupa

Pójdź moje dziecię, biorę cię na ręce

i pójdę — precz odpłynę — na głębie morskie — idę w męce...

zastępują mu drogę

Puszczajcie mnie!

WSZYSCY

podnoszą się z miejsc, jak klęczeli

CHRYZES

Dajcie mi łódź czerwoną, strojno

i lud niech stanie przy mnie zbrojno

i córę niech poniosą...

AGAMEMNON

klęcząc

Dajcie mu łódź i zbrojny lud

niech wniesie w łódź dziewczyny ciało

i z ojcem niech odpłyną.

CHÓR

Cud!

Patrzajcie, co się stało!

OFIARNIK

Niebo chmurami się zakryło.

Zciemniało.

gromy

CHRYZES

do Agamemnona

A jeśli miłość znała z tobą,

nie kryj jej pod zawojem. —

Nie żałuj jej, wydzierco praw.

Jej żal jest prawem mojem.

odchodzi

za nim zmierzają wszyscy, wśród nich Achilles.

Tegoż ostatniego spostrzega Agamemnon i z klęczek wstaje

AGAMEMNON

do swoich wskazując Achillesa

Nie dopuść Bóg,

by mnie śmiał lżyć

i mnie przekleństwo nieść.

Przez cały obóz niech dmie róg

i wieści moją wieść:

Pelidzie każę dziewką wziąć

i oddać w łoże mnie.

Niech wie, gdy Bogiem śmiał mnie kląć,

czyja go ręka gnie.

Hej, nie straciłem jeszcze nic

z mej władzy i przemocy.

Klnę się na Olymp i na Stygs,

że pojmę ją tej nocy.

NESTOR

którego podtrzymuje dwóch młodzieńców

Prowadźcie mnie. — Pójdziemy się przyjrzeć ofiarom.

Wiek mój jest już zgrzybiały i postać mam starą.

Choć człowiek z wiekiem zyska jakie doświadczenie,

zawsze przecie swą młodość w najpierwszej ma cenie.

Częściej-em gadał z młodu — mniej na starość gadam;

przysłuchuję się innym i rad w kącie siadam.

Choć jakie doświadczenie człowiek w starość zyska,

przedsię piękna ta młodość, co przebój się ciska.

Prowadźcie mnie, wam młodym ten zaszczyt przypada.

Nikt tak płynnie jak Nestor o wszystkim nie gada.

odchodzi za tamtymi

ODYS

zbliża się teraz ku Agamemnonowi

Słowo rzec chciałem, nakłoń ucha.

AGAMEMNON

Mów, chociaż patrzą, nikt nie słucha.

ODYS

Niech to, co stanie się tej nocy

a o czem jeszcze nie wiem wiele,

lecz wiem, że w mej się rodzi głowie,

niech to nie zadziwi ciebie.

AGAMEMNON

W dziwnych zagadek błądzisz mowie.

ODYS

Czyn, co się z mojej zrodzi mowy,

jeśli wysłuchasz jej rozumnie,

wyniosły Ilion w gruz zagrzebie.

Znasz mię, że ważę każde słowo,

że słowo czynem jest u mnie.

Zamyślam wielką rzecz tej nocy.

Więc jeśli Troję chcesz mieć w mocy,

zmilcz i nie żądaj, jak ci z gminu,

bym popisywał się z wymową,

gdy czasu skąpo mam do czynu.

AOAMEMNON

słucha

ODYS

Udaj, że idziesz spać — ... a zasię

czuwaj w strzeżonym twym szałasie.

Każ, niech straż będzie przy twym boku,

a zrób tak, byś straż miał na oku,

byś był sam