Szturm straceńców ebook

 PIOTR LANGENFELD

Szturm Straceńców

•

© 2015 Piotr Langenfeld

© 2015 WARBOOK Sp. z o.o.

Redaktor serii: Sławomir Brudny

Redakcja: Karina Stempel-Gancarczyk

Korekta: Agnieszka Pawlikowska

Redakcja techniczna, skład, łamanie, typografia:

Ilona i Dominik TrzebińscyDu Châteaux, [email protected]

Ilustracja na okładce: Grzegorz Nawrocki

ISBN 978-83-64523-20-5

Ustroń 2015

Wydawca: Warbook Sp. z o.o.

ul. Bładnicka 65

Prolog

Zmie­sza­ny smród spa­le­ni­zny i pro­chu wdzie­rał się do bun­kra każ­dym nie­osło­nię­tym jesz­cze otwo­rem. Ob­sa­da, cią­gle roz­trzę­sio­na od grzmią­cej całą po­tęż­ną siłą ar­ty­le­rii, ga­pi­ła się w otwo­ry strzel­ni­cze. Na ze­wnątrz za wą­skim pa­sem po­trza­ska­nych za­sie­ków i min wi­sia­ła gry­zą­ca chmu­ra. Wiatr ja­koś nie śpie­szył się, żeby prze­gnać ją precz i od­sło­nić kry­ją­cych się wro­gów.

Sier­żant Wa­li­gór­ski i po­zo­sta­li Po­la­cy do­sko­na­le wie­dzie­li, że nie­przy­ja­cie­le tam są. Idą, skra­da­ją się w pół­mro­ku po­ran­ka, kry­jąc się za dy­mem. Tym ra­zem byli ostroż­niej­si, uważ­ni i po­wol­ni.

Spo­dzie­wa­li się opo­ru. Nie tak jak za pierw­szym ra­zem, kie­dy strze­la­li krót­ko i we­szli jak na pa­ra­dę przez roz­bi­ty mur, nie ma­jąc po­ję­cia, co za­sta­ną.

Te­raz też nie wie­dzie­li wszyst­kie­go. Nie do­tar­li wszak na­wet do pierw­szej li­nii tego ma­łe­go cy­pel­ka. Po­sma­ko­wa­li pol­skich ka­ra­bi­nów z kil­ku do­brze umoc­nio­nych punk­tów.

Cała resz­ta, wiel­kim wy­sił­kiem ludz­kiej pra­cy i na­kła­da­mi bu­dże­tu, zmie­ni­ła się przez ostat­nie lata w je­den be­to­no­wy kon­glo­me­rat, skry­ty pod drze­wa­mi przed wścib­ski­mi ocza­mi Niem­ców. Na wro­ga cze­ka­ły ma­ga­zy­ny, szpi­tal i umoc­nie­nia god­ne za­chod­nich mo­carstw.

Nie wie­dzie­li tego. Pcha­li się w pu­łap­kę dru­gi raz, dru­gi raz w cią­gu trzech dni, są­dząc, że po­tęż­ne dzia­ła w czym­kol­wiek po­mo­gą.

Pierw­szy po­ja­wił się wy­so­ki, po­chy­lo­ny szkop w tym swo­im dziw­nym heł­mie.

– Jest – syk­nął Wa­li­gór­ski, od­bez­pie­cza­jąc pół­au­to­ma­tycz­ny ka­ra­bin Ma­rosz­ka. – Cze­kać na roz­kaz – po­wtó­rzył nie wia­do­mo któ­ry raz.

Za Niem­cem wy­szli ko­lej­ni. Stą­pa­li ostroż­nie, szu­ka­jąc w tej sztucz­nej mgle ja­kie­go­kol­wiek celu. Prze­ła­zi­li przez po­wa­lo­ne, po­ła­ma­ne drze­wa, ob­cho­dzi­li głę­bo­kie, dy­mią­ce leje.

Ro­sły ich całe za­stę­py. Ci z tyłu tar­ga­li ręcz­ne ka­ra­bi­ny ma­szy­no­we i moź­dzie­rze. Co po­nie­któ­rzy mie­li po­wty­ka­ne w heł­my li­ście, choć to ma­sko­wa­nie nie­wie­le im po­ma­ga­ło.

Po­la­cy się z nimi ba­wi­li, pod­pusz­cza­li ich bli­żej albo po­rząd­nie do­sta­li – my­ślał pew­nie nie­je­den z nich. Obroń­cy cze­ka­li.

– My pierw­si, za­raz resz­ta… – in­stru­ował Wa­li­gór­ski, choć wszy­scy do­sko­na­le zna­li po­rzą­dek otwie­ra­nia ognia.

Każ­dy ko­lej­ny krok, metr prze­by­tej przez Niem­ców zie­mi przy­pra­wiał wy­stra­szo­nych Po­la­ków o szyb­sze bi­cie ser­ca. Drże­li, ka­sła­li ner­wo­wo, ale nie spusz­cza­li za­mglo­nych syl­we­tek z mu­szek swo­ich ka­ra­bi­nów. Wci­ska­li je nie­mal do bólu w ra­mio­na, jak­by ca­łym cia­łem łak­nąc roz­ka­zu.

Nie­miec­cy strzel­cy, z bły­ska­ją­cy­mi cza­sem ru­na­mi SS, znaj­do­wa­li się na wy­cią­gnię­cie ręki. Już ich było sły­chać. Kle­kot ich opo­rzą­dze­nia, kro­ki, szep­ty.

Pod­ofi­cer przy­su­nął szczer­bin­kę bli­żej oka.

– Ognia! – krzyk­nął i wszyst­ko za­to­nę­ło w ogłu­sza­ją­cym, me­ta­licz­nym huku.

Bły­ski wy­strza­łów roz­ja­śni­ły sza­rość spo­wi­te­go dy­mem świ­tu. Smu­go­we po­ci­ski rwa­ły we wszyst­kie stro­ny, za­mia­ta­jąc po sze­re­gach za­sko­czo­nych Niem­ców, któ­rzy pa­da­li albo kry­li się w świ­ście kul, fon­tan­nach pia­sku i ła­ma­nych ko­na­rów. Ktoś krzy­czał, chy­ba pró­bo­wał wy­da­wać ko­men­dy, ale za­raz zgasł tra­fio­ny se­rią.

Te­raz strze­la­ły już trzy pol­skie schro­ny. Krzy­żo­wy ogień wy­bił głę­bo­ką wy­rwę w ata­ku­ją­cej for­ma­cji i szyb­ko ją roz­pro­szył. Niem­cy też strze­la­li. Ra­czej pró­bo­wa­li, nie bar­dzo wi­dząc, gdzie jest wróg i jak go obejść.

Ja­kaś dziel­na albo sza­lo­na dru­ży­na, czoł­ga­jąc się i ska­cząc od prze­szko­dy do prze­szko­dy, do­tar­ła na­wet do za­sie­ków, ale star­czy­ło kil­ka pol­skich gra­na­tów, wy­strze­lo­nych z pan­cer­nej, za­ma­sko­wa­nej ko­pu­ły, by ich wy­bić, a oca­la­łych od­go­nić.

– Krót­kie se­rie! – in­stru­ował Wa­li­gór­ski, po­wstrzy­mu­jąc swo­ich, któ­rym naj­wy­raź­niej za­czy­na­ło się to wszyst­ko po­do­bać. Krzy­cze­li coś nie­zro­zu­mia­le, klę­li i rzu­ca­li po­gróż­ki po każ­dej se­rii. – Bić do celu, nie mar­no­wać amu­ni­cji!… – wy­krzy­ki­wał pod­ofi­cer. Niem­cy cią­gle szli na­przód. Ci z ty­łów zda­wa­li się nie wie­rzyć w to, co się dzie­je, i pcha­li plu­ton za plu­to­nem, aż ich lu­dzie pa­da­li po­szar­pa­ni, krwa­wiąc w piach.

Sier­żant do­padł te­le­fo­nu i po­krę­cił korb­ką.

– Tu Wa­li­gór­ski. Z for­tu. Daj­cie ogień moź­dzie­rzy na za­sie­ki i da­lej do muru. Ogień hau­bic na bra­mę i da­lej w głąb lasu na dom schu­po. Stam­tąd lezą chy­ba. Szyb­ko! – Odło­żył słu­chaw­kę i wró­cił do strzel­ni­cy.

Zdą­żył wy­strze­lić pół ma­ga­zyn­ka, gdy puk­nę­ło ci­cho i nad bun­krem za­war­cza­ło. Pierw­szy gra­nat padł na wprost. Wy­bił wiel­ką dziu­rę, uniósł tony zie­mi. Ktoś ję­czał prze­raź­li­wie. Pol­ską kon­struk­cją za­trzę­sło od na­stęp­nych ła­dun­ków. Te były cięż­sze, wy­strze­li­wa­ne z be­to­no­wych dzia­ło­bit­ni za­ma­sko­wa­nych opo­dal czwar­tej war­tow­ni.

Zie­mia drża­ła. Drze­wa pa­da­ły z głu­chym trza­skiem. W sze­re­gach na­past­ni­ków za­pa­no­wał roz­gar­diasz. Ucie­ka­li przed ostrza­łem, la­wi­ną go­rą­cych odłam­ków i pod­no­si­li się, co­fa­li. Po­la­cy tyl­ko na to cze­ka­li. Strze­la­li krót­ko, do­brze mie­rzy­li. Co któ­ryś Nie­miec rwą­cy do ruin muru, byle da­lej w dym, zwi­jał się tra­fio­ny, bli­ski już my­śli, że mu się uda­ło.

Pol­skie Brow­nin­gi i Mau­ze­ry strze­la­ły jesz­cze chwi­lę, aż Wa­li­gór­ski uznał, że wy­star­czy.

– Prze­rwij ogień! Prze­rwij ogień! – jak echo roz­kaz sier­żan­ta po­wtó­rzy­li ka­pra­le.

Chwi­la nie­pew­no­ści i za­ło­ga ryk­nę­ła grom­kim, ra­do­snym śmie­chem, za­raz po­tem roz­pa­mię­tu­jąc cią­gle dud­nią­cą echem wy­bu­chów bi­twę.

Sier­żant zła­pał za te­le­fon. Moź­dzie­rze i cięż­sze za­baw­ki mo­gły już umilk­nąć. Zro­bi­ły swo­je. Oni też. Po­pę­dzi­li wro­ga. Bę­dzie moż­na nadać ko­mu­ni­kat: „WE­STER­PLAT­TE BRO­NI SIĘ NA­DAL!”.

•

Aura, na­wet jak na fiń­skie lato, była bar­dzo przy­jem­na. Na błę­kit­nym nie­bie wi­sia­ło słoń­ce, przy­pie­ka­jąc upo­rczy­wie, i gdy­by nie lek­ki za­chod­ni wie­trzyk, trud­no by­ło­by wy­trzy­mać w tym upa­le. Jed­nak dla po­rucz­ni­ka Mar­ka Ba­giń­skie­go upał nie sta­no­wił pro­ble­mu, na­wet gdy stał na środ­ku tra­wia­ste­go lot­ni­ska wy­stro­jo­ny w nowy, sta­lo­wy mun­dur pol­skie­go lot­ni­ka.

Sta­tus „sze­fa sek­cji lot­ni­czej” at­ta­cha­tu woj­sko­we­go pol­skiej am­ba­sa­dy – jak ofi­cjal­nie na­zwa­no nowe sta­no­wi­sko pol­skie­go „dwój­ka­rza” i pi­lo­ta – a przede wszyst­kim de­ko­ra­cja naj­wyż­szym fiń­skim od­zna­cze­niem da­wa­ły mu moż­ność wci­ska­nia nosa w spra­wy lot­ni­cze tego dziel­ne­go kra­ju.

Spra­wa była po­waż­na. On, zwy­kły lot­nik z Pol­ski, któ­re­go los rzu­cił na tę zie­mię, wraz z do­wód­cą lot­nic­twa Fin­lan­dii, ge­ne­ra­łem po­rucz­ni­kiem Jar­lem Lund­kvi­stem i jego świ­tą, plu­to­nem ho­no­ro­wym i do­wód­ca­mi tego lot­ni­ska, jed­nej z nowo utwo­rzo­nych po­lo­wych baz, miał wi­tać go­ści.

Sam ge­ne­rał, po­staw­ny, wy­so­ki męż­czy­zna o po­cią­głej twa­rzy i za­cze­sa­nych do tyłu wło­sach skry­tych pod czap­ką, wy­glą­dał nie­co ope­ret­ko­wo, po­wierz­chow­no­ścią przy­po­mi­na­jąc gwiaz­do­ra fil­mo­we­go. Tyl­ko pod­krą­żo­ne oczy zdra­dza­ły, jak bar­dzo jest zmę­czo­ny i jak wie­le musi zno­sić, za­rzą­dza­jąc nie­wiel­kim lot­nic­twem sta­wia­ją­cym od­pór so­wiec­kiej na­wa­le. Wpa­try­wał się te­raz w da­le­ki ho­ry­zont za­kry­ty zie­lo­ną nit­ką la­sów. Tam wy­so­ko, w go­rą­cym po­wie­trzu, ma­ja­czy­ły ro­sną­ce punk­ci­ki.

– Lecą – ge­ne­rał po an­giel­sku oznaj­mił oczy­wi­stą rzecz, zer­ka­jąc na Ba­giń­skie­go. Wes­tchnę­li z ulgą. – Są, wresz­cie są! Nie za­wie­dli nas. – Lund­kvist uśmiech­nął się sze­ro­ko, nie mo­gąc opa­no­wać emo­cji. Ba­giń­ski nie śmiał wda­wać się w dys­ku­sję. Praw­da, przy­by­cie dwóch dy­wi­zjo­nów no­wo­cze­snych ma­szyn bry­tyj­skich było waż­nym wy­da­rze­niem, ale na dłuż­szą metę nie zmie­nia­ło wie­le w sy­tu­acji ogól­nej. Choć być może ge­ne­rał wie­dział wię­cej, może to był efekt ja­kichś no­wych usta­leń? On, skrom­ny pi­lot, nie miał nic do ga­da­nia.

Po chwi­li syl­wet­ki ma­szyn przy­sło­ni­ły nie­bo nad lot­ni­skiem w ho­no­ro­wym prze­lo­cie klu­cza­mi. Nowe, po­ma­lo­wa­ne w brą­zo­wo-zie­lo­ny ka­mu­flaż Mo­squ­ito, z ko­kar­da­mi kró­lew­skich sił po­wietrz­nych. Ofi­ce­ro­wie nie wy­trzy­ma­li i gruch­nę­ły bra­wa. Ktoś dał znak i sto­ją­ca nie­co z tyłu, przy pro­wi­zo­rycz­nych, drew­nia­nych ba­ra­kach or­kie­stra za­czę­ła grać ja­kie­goś mar­sza, le­d­wo sły­szal­ne­go w huku lą­du­ją­cych ma­szyn. Sa­mo­lo­ty mięk­ko przy­zie­mi­ły.

Trzy pierw­sze bom­bow­ce ko­ło­wa­ły pod szpa­ler go­spo­da­rzy. Za­raz sia­dać za­czę­ły na­stęp­ne ma­szy­ny. W pierw­szym Mo­squ­ito zga­szo­no sil­nik i gdy tyl­ko śmi­gła prze­sta­ły się ob­ra­cać, z wnę­trza pła­tow­ca wy­sko­czył bar­czy­sty lot­nik. Wą­sa­ty, stroj­ny w skó­rza­ną kurt­kę z koł­nie­rzem, ciem­no­nie­bie­skie spodnie mun­du­ru gar­ni­zo­no­we­go i brą­zo­wą pi­lot­kę z go­gla­mi, ru­szył sprę­ży­stym kro­kiem w stro­nę czło­wie­ka, któ­ry wy­da­wał mu się naj­waż­niej­szy.

Do­pie­ro kie­dy się zbli­żył, dało się do­strzec, jak bar­dzo su­mia­ste ma wą­si­ska. Ni­czym praw­dzi­wy ste­reo­ty­po­wy An­glik. Ba­giń­ski le­d­wo po­wstrzy­mał uśmiech, przy­po­mi­na­jąc so­bie ta­kich je­go­mo­ści ze swe­go po­by­tu na Wy­spach. Tyl­ko że tam pa­ra­do­wa­li w me­lo­ni­kach, dzier­żąc pa­ra­so­le w dro­dze do swo­ich klu­bów.

Z po­zo­sta­łych ma­szyn wy­cho­dzi­ły za­ło­gi, sta­jąc przy sa­mo­lo­tach w po­zy­cji na bacz­ność, jak do prze­glą­du.

Wą­sa­ty An­glik za­trzy­mał się i wy­prę­żył jak naj­le­piej po­tra­fił.

– Sir! – za­sa­lu­to­wał. – Pod­puł­kow­nik Ro­nald H. Young. Mam za­szczyt za­mel­do­wać przy­by­cie pierw­szej bry­tyj­skiej gru­py lot­ni­czej!

Fin od­dał ho­no­ry, uśmiech­nął się sze­ro­ko i ru­szył ści­skać pra­wi­cę go­ścio­wi.

– Bar­dzo, bar­dzo się cie­szę! – Po­trzą­sał dło­nią przy­by­sza, uj­mu­jąc ją w że­la­znym uści­sku. – To prze­ło­mo­wy dzień dla mo­je­go na­ro­du, prze­ło­mo­wy… – An­glik od­po­wie­dział dy­plo­ma­tycz­nym uśmie­chem, ale wą­skie, ciem­ne oczy nie zdra­dza­ły we­so­ło­ści. Wręcz prze­ciw­nie.

Ba­giń­ski do­sko­na­le go ro­zu­miał. Byli w po­dob­nej sy­tu­acji. Da­le­ko od domu, w ob­cym kra­ju. Choć on przy­naj­mniej na swo­jej woj­nie.

Lund­kvist chwy­cił przy­by­sza pod ra­mię i prze­cią­gnął bli­żej or­kie­stry oraz pocz­tów sztan­da­ro­wych, w któ­rych stro­nę cała gru­pa się ob­ró­ci­ła. Sta­nę­li na bacz­ność, cze­ka­jąc na hym­ny. Fin nie wy­trzy­mał i nie zwa­ża­jąc na obec­ność sto­ją­ce­go bli­sko Po­la­ka, uno­sząc się na pal­cach, po­chy­lił się do ucha An­gli­ka.

– Czy wia­do­mo, kie­dy nad­le­cą ko­lej­ni?

Youn­go­wi drgnął su­mia­sty wąs.

– Nie­ba­wem, sir! Nie­ba­wem – od­parł. Za­pew­ne nie znał szcze­gó­łów mię­dzy­rzą­do­wych usta­leń.

Za­brzmia­ły pierw­sze tak­ty God Save the King. Wszy­scy ofi­ce­ro­wie sta­nę­li w po­sta­wie za­sad­ni­czej, uro­czy­ście sa­lu­tu­jąc. Ma­rek słu­chał mu­zy­ki i my­ślał o tym, co przy­szło mu prze­ży­wać.

Wie­le się po­zmie­nia­ło, od­kąd był w Hel­sin­kach i od­kąd Niem­cy włą­czy­ły się do woj­ny. Za­pro­sze­nie z po­przed­nie­go dnia na tę uro­czy­stość było wiel­kim za­sko­cze­niem. Wy­glą­da­ło jed­nak na to, że będą na­stęp­ne. Ba­giń­ski szyb­ko ko­ja­rzył fak­ty.

Je­śli do da­le­kiej Fin­lan­dii przy­by­wa­li nie­mal ofi­cjal­nie Bry­tyj­czy­cy, by jak się wy­da­wa­ło, wal­czyć, a nie tyl­ko do­wieźć ma­szy­ny, to ozna­cza­ło, że była jesz­cze szan­sa do­ko­pać czer­wo­nym. ■

Rozdział 1

Ze­wsząd, od wscho­du, jak i za­cho­du, do­la­ty­wa­ło prze­ra­ża­ją­ce dud­nie­nie po­tę­go­wa­ne echem wiel­kich gór. Dzia­ła czy bom­by mie­li­ły ko­lej­ne po­zy­cje, za­bi­ja­ły, nisz­czy­ły, pod­pa­la­ły. Gdy­by wejść na je­den z po­bli­skich wierz­choł­ków zie­le­nią­cych się wzgórz, bez tru­du moż­na by było do­strzec wiel­kie pió­ro­pu­sze czar­nych dy­mów zna­czą­cych miej­sca walk czy ko­lej­nych bez­sen­sow­nych rze­zi, z któ­rych już za­sły­nę­ła ta nowa woj­na.

Tak jak i w ostat­nich la­tach, li­piec 1941 roku był nie­zwy­kle cie­pły i sło­necz­ny. Skwar otę­piał zmy­sły, spo­wal­niał re­ak­cje i mę­czył, zwłasz­cza w wo­jen­nej za­wie­ru­sze. Cier­pie­li wszy­scy, a naj­bar­dziej ucie­ka­ją­cy przed po­żo­gą cy­wi­le, z któ­rych do­pie­ro co opu­sto­sza­ła oko­li­ca. Ko­bie­ty, star­cy i dzie­ci, spo­ce­ni, cza­sem ran­ni, z opa­lo­ny­mi twa­rza­mi i spierzch­nię­ty­mi z bra­ku wody usta­mi, ucho­dzi­li jesz­cze nie­daw­no w dłu­gich ko­lum­nach, zer­ka­jąc w nie­bo i szu­ka­jąc zło­wro­gich ciem­nych punk­tów nad ho­ry­zon­tem. Sa­mo­lo­tów. Nie­miec­kich sa­mo­lo­tów, któ­re nie wie­dzieć cze­mu nur­ko­wa­ły z za­ja­dło­ścią na bez­bron­ne ludz­kie po­to­ki, sie­kąc bez li­to­ści z ka­ra­bi­nów ma­szy­no­wych i zrzu­ca­jąc bom­by. Mó­wi­ło się z po­cząt­ku, że to So­wie­ci, że Niem­cy tak by nie po­stę­po­wa­li. Że to kul­tu­ral­ny na­ród. Jed­nak nie.

Osty­gły ogon bom­bow­ca le­żą­ce­go na przy­droż­nej łące i czar­ny kształt swa­sty­ki na sta­tecz­ni­ku były wy­star­cza­ją­cym do­wo­dem.

Cho­rą­ży Ma­rian Ły­skow­ski, mło­dy jesz­cze, nie­daw­ny re­zer­wi­sta, sie­dząc w płyt­kim oko­pie, nie po­tra­fił ode­rwać oczu od po­kry­tej sa­dzą i reszt­ka­mi ciem­nej far­by kon­struk­cji. Nic nie przy­ku­wa­ło jego uwa­gi tak moc­no jak ten skrzy­dla­ty upiór. A prze­cież wrak był tyl­ko do­peł­nie­niem po­twor­ne­go wi­do­ku, jaki stał się co­dzien­no­ścią od tych kil­ku let­nich dni.

Rdza­wo-bru­nat­ne sko­ru­py nie­licz­nych aut, po­wyw­ra­ca­ne wozy, spuch­nię­te od słoń­ca i cuch­ną­ce pa­dłe ko­nie, set­ki, ty­sią­ce to­bo­łów, wa­liz i ubrań za­ście­la­ły ciem­ne, prze­ra­ża­ją­ce leje po bom­bach i po­trza­ska­ną krę­tą dro­gę. Do tego zbi­te z de­sek krzy­że pro­wi­zo­rycz­nych gro­bów, roz­sia­ne wzdłuż tej szo­sy śmier­ci, na któ­rej zgi­nę­ło tak wie­lu lu­dzi. Zwy­kłych, pro­stych, pierz­cha­ją­cych przed woj­ną cy­wi­lów. Wie­lu pew­nie my­śla­ło, że ciem­ny dach lasu uchro­ni ich przed wzro­kiem sie­pa­czy, że uda się prze­cze­kać. Za­pła­ci­li ży­ciem za ta­kie ro­zu­mo­wa­nie.

Cho­rą­że­go coś ści­snę­ło w doł­ku. Na samą myśl, że jego sio­stra, brat i ro­dzi­ce mo­gli­by tak… Albo Niem­cy ich aresz­to­wa­li… Prze­ra­ził się. Sły­szał prze­cież, co wy­czy­nia­li choć­by w Ka­to­wi­cach czy na Ma­zow­szu.

– Tylu lu­dzi – po­wie­dział sam do sie­bie i prze­tarł wy­chu­dzo­ną, ogo­rza­łą twarz dwu­dzie­sto­lat­ka. Chciał prze­stać my­śleć, od­go­nić, co złe, ale na­wet gdy za­mknął oczy, wi­dział znów to wszyst­ko. Czar­ne sa­mo­lo­ty, ogień. Sły­szał krzy­ki. Stra­chu nie po­zbył się na­wet na chwi­lę. Czuł go wte­dy, gdy opusz­cza­li pło­ną­cy Sta­ry Sącz, i te­raz, gdy gni­li w tym za­po­mnia­nym przez nie­bio­sa le­sie. Lęk tra­wił go od środ­ka.

Na­brał po­wie­trza i dys­kret­nie ro­zej­rzał się po po­zy­cji. Jego po­ra­nio­ny plu­ton, nie­mal par­ty­zanc­ka mie­szan­ka daw­nych ochot­ni­ków Ba­ta­lio­nu Obro­ny Na­ro­do­wej i kil­ku wia­ru­sów, któ­rzy zdo­ła­li po­wą­chać pro­chu już 22 lip­ca, kie­dy to wszyst­ko z Niem­ca­mi się za­czę­ło, krył się w za­sło­nię­tych po­wa­lo­ny­mi drze­wa­mi ja­mach i oko­pach. „Czy wie­dzą, że się boję”? – spy­tał sam sie­bie w du­chu i za­raz przy­brał naj­bar­dziej har­dą minę, jaką po­tra­fił. „Czy oni też…”

Od­po­wiedź nie była trud­na. Sie­dzą­cy naj­bli­żej żoł­nie­rzyk, dzie­ciak odzia­ny w za duży dre­li­cho­wy mun­dur ści­śnię­ty pa­sem z ła­dow­ni­ca­mi, ki­wał się, jak­by był nie­speł­na ro­zu­mu, nie­mal do krwi ob­gry­za­jąc so­bie pa­znok­cie.

Ły­skow­ski chciał coś po­wie­dzieć, po­cie­szyć, ale głos uwiązł mu w gar­dle. Nie po­tra­fił aż tak kła­mać. Do­sko­na­le wie­dział, że są na stra­co­nej po­zy­cji, że je­śli wróg na­dej­dzie z całą po­tę­gą, dłu­go nie wy­trzy­ma­ją. Je­śli uda się do zmro­ku, to już bę­dzie suk­ces. „Gdy­by nas obe­szli i okrą­ży­li…” – wzdry­gnął się na samą myśl. „Pułk musi odejść jak naj­da­lej, to naj­waż­niej­sze” – po­wta­rzał za­da­nie, któ­re obie­cał wy­peł­nić. Albo, jak na­le­ża­ło, lec z ho­no­rem. Choć na­wet ofia­ra ży­cia nie po­wstrzy­ma po­cho­du wro­ga. To wie­dział każ­dy ro­zum­ny czło­wiek, ale obo­wią­zek był po­nad wszyst­ko.

Drżą­cą ręką się­gnął po ma­nier­kę. Kil­ka ły­ków cie­płe­go pły­nu po­mo­gło tyl­ko tro­chę. Za­raz woj­na o so­bie przy­po­mnia­ła.

Od lasu, w bok od dro­gi, niósł się tę­tent pę­dzą­ce­go ko­nia. Cho­rą­ży gwał­tow­nie od­wró­cił się w tam­tą stro­nę, po­dob­nie jak i resz­ta lu­dzi. Po­gła­dził ner­wo­wo ka­bu­rę Visa, ru­szył do prze­sie­ki i za­czął wpa­try­wać się w ścia­nę wy­so­kich, jesz­cze ca­łych drzew.

Jeź­dziec, spo­co­ny, prze­ra­żo­ny dzie­ciak w pie­cho­ciń­skim heł­mie, le­d­wo za­trzy­mał zwie­rzę.

– Jadą! Jadą! – mel­do­wał, a ra­czej wrzesz­czał roz­go­rącz­ko­wa­ny.

Ze­sko­czył z ko­nia, aż hełm opadł mu na oczy. Ple­cy i rę­ka­wy dre­li­chu po­kry­wa­ły mu ciem­ne pla­my potu. Znak, że dłu­go le­żał w tra­wach, przy­pie­ka­ny go­rą­cym słoń­cem.

– Ilu? – spy­tał nie­pew­nie do­wód­ca. – Mów, ilu?! – po­pra­wił gło­śniej. Resz­ta plu­to­nu nad­sta­wia­ła uszu w ogrom­nym na­pię­ciu.

– Zwiad na mo­to­cy­klach. Pięć. – Zwia­dow­ca po­pra­wiał za duże na­kry­cie gło­wy. – Ale za nimi pew­nie resz­ta.

– Czoł­gi – ode­zwał się ar­ty­le­rzy­sta od skry­tej pod gę­stą po­wło­ką ga­łę­zi ar­ma­ty Bo­for­sa. – Za nimi pew­no czoł­gi jadą. Ja wiem. – Ce­low­ni­czy wy­dął usta, jak­by chciał za­gwiz­dać, i po­ki­wał czer­wo­ną od słoń­ca gło­wą. – Idą na pew­nia­ka. No, chy­ba że nas doj­rzą.

Ły­skow­ski tyl­ko za­zgrzy­tał zę­ba­mi. Nie miał za­mia­ru się mą­drzyć. Ten Bo­fors i jed­na po­czci­wa „pra­wo­sław­na” sie­dem­dzie­siąt­ka­piąt­ka to były skar­by jego od­dzia­łu. A ich ob­słu­gi… Nie­oszli­fo­wa­ne dia­men­ty. Uda­ło im się wo­jo­wać i prze­żyć i je­śli coś mó­wi­li, to tak mu­sia­ło być.

Cho­rą­ży po­czuł, jak ser­ce mu przy­śpie­sza, a na jego chu­dej syl­wet­ce sku­pia się wzrok pra­wie trzy­dzie­stu lu­dzi. Zer­k­nął na ze­ga­rek. Do­cho­dzi­ła pierw­sza. „Je­śli bę­dzie­my ci­cho…” – po­my­ślał w przy­pły­wie emo­cji.

– Prze­pusz­czać! – krzyk­nął nie­spo­dzia­nie, jak­by coś go na­tchnę­ło. – Zwiad prze­pu­ścić. Niech nikt się nie waży strze­lać, je­śli nie bę­dzie po­trze­by. Pod­ofi­ce­ro­wie, pil­no­wać… – Ro­zej­rzał się po gę­stym le­sie, pro­sząc Boga, by te zie­lo­ne ga­łę­zie świer­ków za­kry­ły jego lu­dzi jak naj­le­piej.

– A jak pój­dą prze­sie­ką? – za­nie­po­ko­ił się inny żoł­nie­rzyk, na­sto­la­tek z Brow­nin­giem le­żą­cym przy oko­pie.

– Nie pój­dą – uspo­ko­ił go jeź­dziec. – Kon­no może. Mo­to­ra­mi nie. Dziur na­ro­bi­li bom­ba­mi i drze­wa po­wa­lo­ne. Za dużo kło­po­tu – mą­drzył się. – Pój­dą as­fal­tem, tam ła­twiej. Wi­dzie­li z nie­ba, że my w od­wro­cie…

– Star­czy – prze­rwał cho­rą­ży. – Po­ga­da­cie póź­niej. Na sta­no­wi­ska, gło­wy i dupy ni­sko. Póki zna­ku nie dam, nikt się nie ru­sza! – Kiw­nął ręką na sto­ją­cych jak w prze­ra­ża­ją­cym le­tar­gu lu­dzi. – Ty – wska­zał na zwia­dow­cę. – Ko­nia za­bie­raj jak naj­da­lej, żeby nas nie zdra­dził! – roz­ka­zał i po­pę­dził do swe­go dołu. Le­d­wie zdą­żył się sku­lić, gdy od za­cho­du po zie­mi za­czął się nieść ter­kot mo­to­cy­klo­we­go sil­ni­ka. – Ani drgnij – wy­ce­dził przez zęby do chło­pa­ka, któ­ry te­raz trząsł się obok jak osi­ka, nie po­tra­fiąc opa­no­wać lęku. Nie­wie­le po­mo­gło.

Nie­miec­kie mo­to­ry wje­cha­ły w cień po­tęż­ne­go lasu. Za­ku­rzo­ne syl­wet­ki wro­gów, w płasz­czach, heł­mach i o twa­rzach po­kry­tych py­łem, wy­glą­da­ły jak prze­ra­ża­ją­ce zja­wy. Cho­rą­ży zer­k­nął przez szkła lor­net­ki tyl­ko raz, kie­dy byli da­le­ko, i padł na samo dno oko­pu.

– Ani drgnij – po­wtó­rzył prze­stra­szo­ny.

Nie­du­ża ko­lum­na pię­ciu BMW ze zbroj­ny­mi w ka­ra­bi­ny ma­szy­no­we ko­sza­mi z py­ka­niem sil­ni­ków ob­jeż­dża­ła leje i po­ła­ma­ne drze­wa. Kie­row­cy nie śpie­szy­li się. Byli ostroż­ni. Też zdą­ży­li się na­pa­trzyć na pol­skie me­to­dy. Wie­lu uzna­wa­ło, że Po­la­cy wal­czą z dziw­ną mie­sza­ni­ną bra­wu­ry i tchó­rzo­stwa. Szyb­ko pa­da­ją pod cio­sa­mi za­go­nów pan­cer­nych, bomb i cięż­kiej ar­ty­le­rii, a po­tem czmy­cha­ją, bo­jąc się okrą­że­nia, albo się pod­da­ją. Jed­nak miej­sca­mi po­tra­fi­li stać nie­wzru­sze­ni jak gła­zy. Tak było pod Mo­krą, Wy­ra­mi, w Gdy­ni czy na dia­bel­nym We­ster­plat­te, któ­re bro­ni­ło się już po­nad ty­dzień, mimo że jego za­ło­ga nie mia­ła żad­nych szans na oca­le­nie.

Ci odzia­ni w zie­lo­no-sza­re mun­du­ry żoł­nie­rze Görin­ga bar­dzo mało wie­dzie­li o tej woj­nie i nie­wie­le tak na­praw­dę ro­zu­mie­li. Nie mie­li po­ję­cia, że ich trium­fal­ny nie­mal marsz to wy­nik krwa­we­go boju, jaki Po­la­cy to­czy­li z So­wie­ta­mi, sta­jąc z nimi w krwa­wym uści­sku na wscho­dzie. Tam też, na przed­mo­ściu ru­muń­skim, za­mie­rza­no two­rzyć osta­tecz­ną re­du­tę i tam każ­da jed­nost­ka, ba­ta­lion i pułk były na wagę zło­ta. I tam co­fa­li się wszy­scy, od­da­jąc pole We­hr­mach­to­wi.

Niem­cy przez Pol­skę szli szyb­ko. Omi­ja­li wro­gie po­zy­cje lub okła­da­li ogniem dział całe wsie i mia­stecz­ka, za­wsze kie­dy ist­nia­ło nie­bez­pie­czeń­stwo, że wróg się umoc­nił i bę­dzie wal­czyć. Ostrze­li­wa­li prze­łę­cze i wą­wo­zy.

Roz­nie­sio­ny bom­bar­do­wa­niem las, pe­łen znisz­czo­ne­go do­byt­ku i ludz­kich zwłok, w któ­rym krew nie zdą­ży­ła wsiąk­nąć w zie­mię, nie bu­dził wi­docz­nie więk­sze­go nie­po­ko­ju.

Jed­nak pierw­sze BMW za­trzy­ma­ło się na sa­mym środ­ku dro­gi. Za nim po­zo­sta­łe. Byli na wy­cią­gnię­cie ręki. Ły­skow­ski za­marł, jego ser­ce przy­śpie­szy­ło. „Żeby ża­den nie…” – po­wta­rzał w my­ślach, zer­ka­jąc tam, gdzie był jego plu­ton. Niem­cy albo coś prze­czu­wa­li, albo na­gle zro­bi­li się bar­dzo ostroż­ni. Nikt z po­ra­żo­nych stra­chem Po­la­ków nie wy­su­nął gło­wy na­wet na cen­ty­metr, wie­dząc do­brze, co to może ozna­czać. Na­wet gdy­by za­ła­twi­li tych tam, to idą­ce za nimi czoł­gi i dzia­ła roz­nio­sły­by to miej­sce w proch.

Py­ka­nie mo­to­cy­klo­we­go sil­ni­ka biło w gło­wę ni­czym młot, do­pro­wa­dza­jąc cho­rą­że­go na skraj obłę­du. Za­ci­snął zęby, przy­tkał uszy. Se­kun­dy i mi­nu­ty cią­gnę­ły się ni­czym cała wiecz­ność. I jesz­cze ten strach. „Cze­go chcą? Co ro­bią?” – ko­ła­ta­ło się po spo­co­nej gło­wie, ale nie spo­sób było zna­leźć od­po­wie­dzi na te py­ta­nia.

Nie mógł wi­dzieć, że dwóch Niem­ców ze­szło ze swych ma­szyn i z po­wa­gą, ostroż­nie i wol­no oglą­da­ło wrak nie­miec­kie­go Stu­ka­sa i reszt­ki spa­lo­nej w nim za­ło­gi. Dwóch in­nych we­szło na ściół­kę, lu­stru­jąc po­trza­ska­ny bór. Wi­dok świe­żych gro­bów i upior­ne bry­ły po­strze­la­nych aut oraz ster­ty po­roz­rzu­ca­nych ubrań nie na­stra­ja­ły ich do dal­szych spa­ce­rów. Za­wa­ha­li się i za­czę­li co­fać z nie­we­so­ły­mi mi­na­mi. Jak­by sami prze­ra­zi­li się tym, co wi­dzą.

Po le­sie po­niósł się na­gle gło­śny, szcze­kli­wy głos. Ich do­wód­ca uznał chy­ba, że star­czy, i ka­zał wsia­dać na ma­szy­ny. Na­stą­pi­ło za­mie­sza­nie i za­raz ko­lum­na do­da­ła gazu. Na sam ko­niec, jak­by dla pew­no­ści albo na po­strach, któ­ryś Nie­miec coś krzyk­nął i echo po­nio­sło krót­ką, pusz­czo­ną wy­so­ko se­rię. Kule z głu­chym stuk­nię­ciem biły o drze­wa. Mło­dy żoł­nierz obok pol­skie­go do­wód­cy o mało nie krzyk­nął, są­dząc pew­nie, że to już atak. Za­gryzł rękę i prze­trzy­mał atak pa­ni­ki. Za­raz znów grzmot­nął ka­ra­bin, tyle że tym ra­zem w dru­gą stro­nę dro­gi.

Po chwi­li dźwięk sil­ni­ków za­czął szyb­ko się od­da­lać. Zwiad od­jeż­dżał na wschód w stro­nę Ma­ła­sto­wa. Mia­stecz­ka, któ­re jak wie­rzył Ły­skow­ski, pułk pie­cho­ty już zdą­żył opu­ścić i Niem­cy nie będą go pa­lić i mścić się.

Cho­rą­ży wol­no i ostroż­nie wy­chy­lił gło­wę i mru­żąc oczy, ro­zej­rzał się wo­ko­ło. Nie było ni­ko­go. Tyl­ko w gó­rze cią­gle wi­sia­ła siwa chmur­ka spa­lin, a da­le­ko gasł od­głos sil­ni­ków.

– Czy­sto – po­wie­dział.

– Czy­sto – po­wtó­rzył ktoś inny.

– To te­raz szyb­ko! – za­rzą­dził. – Ka­ra­bi­ny ma­szy­no­we na­przód! – Ob­słu­ga skry­te­go pod krza­ka­mi i pa­łat­ką Brow­nin­ga na trój­no­gu wy­ro­sła jak spod zie­mi i po­pę­dzi­ła bez sło­wa, ze sku­pio­ny­mi twa­rza­mi, nie­mal na skraj dro­gi. Na­praw­dę do­brze się ukry­li. – Dwa blo­ko­wać tyły, jak­by tam­ci mie­li wra­cać! – ko­men­de­ro­wał Ły­skow­ski, ku­ca­jąc przy drze­wie. Się­gnął po lor­net­kę, szu­ka­jąc praw­dzi­wej zwie­rzy­ny, na któ­rą miał po­lo­wać.

– Spóź­nia­ją się, psie syny – wes­tchnął nie­mal z ulgą.

Miał nie­co cza­su.

– Ar­ma­ty… – mach­nął na ob­słu­gi Bo­for­sa i sie­dem­dzie­siąt­ki­piąt­ki. Tyl­ko na to cze­ka­li, bo na­tych­miast rzu­ci­li się do bie­gu. Sta­lo­we kon­struk­cje z trza­skiem drew­na to­czy­ły się ze swych kry­jó­wek bli­żej szo­sy. Żoł­nie­rze sa­pa­li, roz­kła­da­jąc ma­szy­ny i oko­pu­jąc szyb­ko swo­je cu­deń­ka po­mię­dzy drze­wa­mi i po­wa­lo­ny­mi pnia­mi. – Ma­sko­wać do­brze – rzu­cił dla pew­no­ści Ły­skow­ski, choć jego lu­dzie do­sko­na­le wie­dzie­li, co ro­bić.

Schwy­ci­li dłu­gie, gięt­kie, peł­ne li­sto­wia ga­łę­zie i za­czę­li sta­ran­nie ob­kła­dać sta­no­wi­ska. Po mi­nu­cie spod zie­lo­nej za­sło­ny le­d­wo wi­dać było lufy i ce­low­ni­ki.

Pierw­szy stał Bo­fors, nie­po­zor­ny, ni­ski, ale bar­dzo groź­ny. Do­sko­na­ły do wal­ki z za­sadz­ki. Ob­słu­ga le­ża­ła na ogo­nach z za­cię­ty­mi twa­rza­mi, pa­trząc w dal. Roz­ło­ży­li kil­ka cen­nych po­ci­sków i cze­ka­li na ofia­rę.

Więk­sza ar­ma­ta mia­ła bić z tyłu. Była za duża na ten po­trzas­kany las, sta­ro­daw­ne koła oka­za­ły się nie­po­ręcz­ne, a ma­new­ro­wa­nie nią gra­ni­czy­ło z cu­dem, ale cią­gle sta­no­wi­ła groź­ną broń.

Za­ma­sko­wa­no szyb­ko ka­ra­bi­ny ma­szy­no­we i je­dy­ny w pod­od­dzia­le prze­ciw­pan­cer­ny Ur, kry­ją­cy się w brzo­zo­wym młod­ni­ku jako zu­peł­ny już od­wód.

Cho­rą­ży pa­trzył na ten cały har­mi­der, gry­ząc war­gi. Je­śli mia­ło się udać, mu­sie­li za­sko­czyć Niem­ców i za­raz od­ska­ki­wać.

Coś go tknę­ło. Ode­rwał wzrok od szy­ku­ją­cych gra­na­ty ar­ty­le­rzy­stów i uniósł gło­wę wraz z lor­net­ką. Grdy­ka mu za­fa­lo­wa­ła.

– Cz… – sło­wo utknę­ło w gar­dle.

Były tam. Sza­re, po­kry­te ku­rzem po­two­ry z bia­ły­mi krzy­ża­mi. Jed­nost­ka zwia­dow­cza dy­wi­zji pan­cer­nej. Je­cha­ły w ko­lum­nie jak na pa­ra­dzie. Dziw­ne. Nie było ich sły­chać. Jak­by gang sil­ni­ków zlał się z hu­ka­mi da­le­kich eks­plo­zji.

„Może to tyl­ko przy­wi­dze­nie” – po­my­ślał cho­rą­ży.

Nie, one na­praw­dę tam były, zbli­ża­ły się, ro­sły w oczach.

– Czoł­gi! – rzu­cił gło­śniej. – Jak wja­dą mię­dzy drze­wa, pa­no­wie – klep­nął naj­bliż­sze­go dzia­ło­no­we­go, któ­ry też za­stygł w bez­ru­chu z lor­net­ką przy oczach – bić w pierw­szy i…

– …i ostat­ni – rzu­cił z nie­by­wa­łym spo­ko­jem ar­ty­le­rzy­sta. – Po­tem ko­lej­no… – Usta mu­sku­lar­ne­go czło­wie­ka o okrą­głej twa­rzy wy­krzy­wił dziw­ny gry­mas, ni to ra­do­ści, ni lęku. – Gra­nat prze­ciw­pan­cer­ny – na­ka­zał i jego lu­dzie za­czę­li szy­ko­wać od­po­wied­nie ła­dun­ki. Wie­dział do­brze, że na otwar­tym polu albo na­wet wzgó­rzu z dwo­ma ar­ma­ta­mi na­prze­ciw tylu Niem­ców szan­se miał­by ni­kłe. Ustrze­lił­by jed­ne­go, choć i to nie­pew­ne, i mu­siał­by wiać. Tu, w tej gę­stwi­nie, sy­tu­acja wy­glą­da­ła znacz­nie le­piej.

Ko­lum­na zbli­ża­ła się szyb­ko, nie wi­dząc chy­ba za­gro­że­nia. W koń­cu roz­po­zna­nie ni­cze­go nie wy­kry­ło. Pol­ski cho­rą­ży li­czył po­śpiesz­nie ma­szy­ny. Jed­na, dwie…

– Jest ich dzie­sięć – oznaj­mił za­ło­gom, czu­jąc, jak nogi za­czy­na­ją mu trząść się w ko­la­nach. – Dzie­sięć, pa­no­wie! Pie­cho­ty nie wi­dać. Trzy­mać się! – ni to roz­ka­zy­wał, ni pro­sił. – Go­tuj gra­na­ty i bu­tel­ki! – wy­krzyk­nął do pod­ofi­ce­rów, jak­by do­pie­ro so­bie o nich przy­po­mniał.

Pan­ze­ry szły jak po sznur­ku. Po­fał­do­wa­ny te­ren nie był prze­szko­dą, by roz­wi­nąć się w sze­ro­ki szyk i do­pie­ro przed la­sem wje­chać w wą­skie gar­dło dro­gi. Mimo to czoł­gi­ści pę­dzi­li gę­sie­go.

– Do­brze się czu­ją – za­wy­ro­ko­wał ar­ty­le­rzy­sta, prę­żąc się w dziw­nym pod­nie­ce­niu. Ły­skow­ski uznał, że sko­ro ktoś taki jak on prze­sta­je się oba­wiać wro­ga, to jest szan­sa. W gło­wie mu po­ja­śnia­ło.

Pierw­szy wóz, z gło­wą do­wód­cy wy­sta­ją­cą z wie­ży, był już na tyle wy­raź­ny, by cho­rą­ży pół­gło­sem za­ko­men­de­ro­wał:

– Kryć się i cze­kać na roz­ka­zy. Bez po­zwo­le­nia nie strze­lać. Pod­pusz­czać bli­sko – do­dał jesz­cze, do­był pi­sto­le­tu i padł w dół.

– Tak jest – ar­ty­le­rzy­sta brzmiał nie­co lek­ce­wa­żą­co. Do­brze wie­dział, co ro­bić, ża­den smar­kacz nie mu­siał mu przy­po­mi­nać. – Ła­duj – roz­ka­zał, kry­jąc gło­wę w ra­mio­nach.

Ko­niec ko­lum­ny ma­ja­czył jesz­cze da­le­ko na polu, w roz­grza­nym po­wie­trzu, gdy strasz­ny, cięż­ki głos mo­to­rów i skrzy­pie­nie gą­sie­nic ro­ze­szły się wresz­cie mię­dzy drze­wa­mi.

Wie­ża pierw­sze­go wozu skrę­ci­ła w bok, ale chy­ba tyl­ko dla za­sa­dy, bo za­raz dwu­dzie­sto­mi­li­me­tro­wa ar­ma­ta Pz II wró­ci­ła na miej­sce. Wozy to­czy­ły się nie­śpiesz­nie, z ła­two­ścią mie­ląc co mniej­sze po­wa­lo­ne drze­wa i omi­ja­jąc leje po bom­bach. Ich wą­skie gą­sie­ni­ce miaż­dży­ły po­roz­rzu­ca­ne gra­ty. Ja­kaś czer­wo­na szma­ta, su­kien­ka czy coś in­ne­go, wkrę­ci­ła się w koła pierw­sze­go wozu, a ten cią­gnął ją jesz­cze kil­ka me­trów.

Kie­dy do­wód­ca pierw­sze­go czoł­gu, ubra­ny w wa­to­wa­ny czar­ny be­ret, wy­chy­lił się, by zer­k­nąć na wrak bom­bow­ca, już nie­mal lo­kal­ną przy­droż­ną atrak­cję, ar­ty­le­rzy­sta wark­nął:

– Pal!

Jak­by pio­run strze­lił. Huk­nę­ło. Zie­mia za­drża­ła i bia­ły ob­łok ule­ciał wy­so­ko w ko­na­ry. Za­raz też puk­nął Bo­fors.

Cho­rą­ży ze­rwał się, usi­łu­jąc doj­rzeć co­kol­wiek. Grzmot­nę­ło gdzieś w od­da­li na dro­dze. Jęk­nął rwa­ny me­tal i bły­snął pło­mień. „Pra­wo­sław­na” tra­fi­ła pierw­sza. Nie­co po sko­sie, na dro­dze stał spo­wi­ty dy­mem sta­lo­wy po­twór, ofia­ra Bo­for­sa. Tra­fi­li pro­sto w bia­ły krzyż na ka­dłu­bie. Czołg wy­da­wał się ogrom­ny i nie­znisz­czal­ny, ale mimo to dy­mił z sil­ni­ka. Nim Po­lak zdą­żył coś po­wie­dzieć, obie ar­ma­ty już były za­ła­do­wa­ne.

– Pal! – znów po­le­cia­ło w las.

Lufy od­sko­czy­ły. Grzmot­nę­ło po raz ko­lej­ny.

– Ognia! – ryk­nął do swo­jej pie­cho­ty cho­rą­ży. Pal­ba wy­bu­chła kłu­ją­cym uszy hu­kiem. Smu­go­we po­ci­ski chło­dzo­nych wodą Brow­nin­gów omio­tły dwa pierw­sze Pan­ze­ry. Ten na cze­le pło­nął te­raz ży­wym ogniem bi­ją­cym z każ­de­go otwo­ru. Tra­fio­ny w gło­wę Nie­miec z krwa­wią­cą raną osu­nął się w go­re­ją­ce pie­kło. Dzia­ła biły raz za ra­zem z mor­der­czą sku­tecz­no­ścią. Nikt już nie mu­siał da­wać roz­ka­zów. Ar­ty­le­rzy­ści wie­dzie­li, co mają ro­bić. Tan­ki, jak zwie­rzy­na w śmier­tel­nym po­trza­sku, pró­bo­wa­ły ucie­kać, wa­ląc na oślep. Ich wie­że krę­ci­ły się na boki, pru­jąc ja­skra­wy­mi bły­ska­mi, tnąc ga­łę­zie i ry­jąc zie­mię. Nie­opi­sa­ny huk bi­twy wy­peł­nił las.

Pol­skie ar­ma­ty spi­sy­wa­ły się do­sko­na­le. Do­brze ukry­te, nie­do­stęp­ne dla nie­miec­kich kul. Go­rzej z prze­ra­żo­ny­mi i pod­nie­co­ny­mi dzie­cia­ka­mi z pie­cho­ty.

– Gra­na­ty! Gra­na­ty, do cho­le­ry! – Ły­skow­ski wy­sko­czył z oko­pu, strze­la­jąc w sta­lo­we czoł­gi chy­ba dla do­da­nia so­bie otu­chy.

Ktoś się po­de­rwał z wiąz­ką sta­lo­wych ła­dun­ków, ale nie uszedł da­le­ko. Wy­pro­sto­wa­ny, z ka­ra­bi­nem na ple­cach, wy­glą­dał na wi­dza przed­sta­wie­nia, a nie idą­ce­go do wal­ki żoł­nie­rza. Nie zdą­żył drgnąć, nim prze­szy­ła go se­ria czoł­go­we­go MG 34, rwąc na ple­cach wiel­kie rany. Z tyłu po­le­ciał kok­tajl Mo­ło­to­wa, ale bu­tel­ka roz­pry­sła się na dro­dze, wznie­ca­jąc nie­groź­ny pło­mień.

Te­raz i Ły­skow­ski po­czuł, jak świsz­czą mu nad gło­wą roz­ża­rzo­ne kule ka­ra­bi­nów ma­szy­no­wych. Przy­warł do zie­mi. Ta­śmo­wy przy Brow­nin­gu osu­nął się bez jęku, tra­fio­ny w czo­ło. Po­cisk nie­miec­kiej ar­ma­ty ro­ze­rwał się na ty­łach, tłu­miąc krzyk ran­nych.

Bo­fors zdą­żył zmie­nić po­zy­cję, choć te­raz był le­piej wi­docz­ny. Po­słał po­cisk. Ur też po­ka­zał, na co stać jego strzel­ca. Dwa ko­lej­ne wozy, sto­ją­ce mię­dzy drze­wa­mi, pod­sko­czy­ły przy wy­bu­chach. Po­la­cy, już mą­drzej­si, pę­dzi­li do nich, by pod osło­ną pło­ną­cych tru­mien ci­skać gra­na­ta­mi w szo­sę. Wo­kół hu­cza­ło i go­to­wa­ło się. Ja­kiś pa­proch wpadł cho­rą­że­mu do oka. Po­tarł je ner­wo­wo, zły, że w ta­kiej chwi­li nie wi­dzi do­brze.

Grzmot­nę­ło gdzieś od czo­ła i jak przez mgłę Ły­skow­ski doj­rzał po­kry­tą pło­mie­niem ciem­ną syl­wet­kę pierz­cha­ją­cą z wie­ży tan­ku. Nie­miec za­raz wy­wi­nął ko­zła, jak­by się po­tknął, i padł na zie­mię, jesz­cze przez kil­ka se­kund szar­pa­ny ku­la­mi Po­la­ków.

Sie­dem­dzie­siąt­ka­piąt­ka też biła, roz­no­sząc ko­lum­nę. Nie­miec­kie lek­kie czoł­gi sta­ły na dro­dze. Jesz­cze chwi­lę temu były dum­nym pod­od­dzia­łem, te­raz co naj­wy­żej kupą pło­ną­ce­go zło­mu. Tyl­ko dwa, trzy wozy, obi­ja­jąc się nie­po­rad­nie o drze­wa i pod­ska­ku­jąc na zwa­lo­nych pniach, ucie­ka­ły na wstecz­nym na pole, szu­ka­jąc ra­tun­ku.

– Prze­rwij ogień! – ryk­nął jak po­tra­fił naj­gło­śniej Ły­skow­ski. – Prze­rwij ogień! – po­wtó­rzył, prze­krzy­ku­jąc sal­wy oca­la­łych czoł­gów, syk pło­mie­ni i eks­plo­zje amu­ni­cji. – Od­bój! – na­ka­zał. – W las! – Ski­nął na ar­ma­ty. Za­ło­gi od razu rzu­ci­ły się zmie­niać po­zy­cje, wy­py­chać swo­je za­baw­ki. Za­przę­gów daw­no nie mie­li, trze­ba było ta­chać to całe że­la­stwo sa­me­mu. – Ran­nych na tyły. Szyb­ko, chło­pa­ki! – krzy­czał do­wód­ca, cho­wa­jąc Visa. Plu­ton, uszczu­plo­ny o parę osób, któ­rych nie zdą­ży­li po­cho­wać, jesz­cze roz­grza­ny wal­ką, nie mo­gąc na­wet po­dzi­wiać swe­go dzie­ła, wiał ile sił w no­gach. Nie było cza­su. Ły­skow­ski od­niósł pierw­sze spo­re zwy­cię­stwo, ale do­sko­na­le ro­zu­miał, że za ta­kie baty Niem­cy będą się mści­li. Po­lak przy­sta­nął i chwi­lę na­słu­chi­wał, czy już nie nad­la­tu­ją te cho­ler­ne Stu­ka­sy. Wie­dział, że za­raz po­tem po­ja­wi się wię­cej czoł­gów, ar­ty­le­ria, któ­ra zmie­cie las, i pie­cho­ta, któ­ra za­cznie cze­sać po­go­rze­li­sko. Bi­twa za­czy­na­ła się na do­bre i bę­dzie mu­siał po­my­śleć, co da­lej i jak dys­po­no­wać tym nędz­nym od­dzia­łem. Na­wet jak się pod­da, wróg li­to­ści nie oka­że. Ze­mści się. Zer­k­nął na ze­ga­rek.

– Może do wie­czo­ra do­ży­je­my – wes­tchnął ża­ło­śnie i ru­szył za swo­imi.

•

Pod­zie­mia wie­ko­we­go pa­ła­cu wy­sprzą­ta­no, za­mu­ro­wa­no okien­ka, oświe­tlo­no. W ten oto spo­sób za­go­spo­da­ro­wa­no kil­ka za­po­mnia­nych i nie­uży­wa­nych po­miesz­czeń na miej­sce dla szta­bu na­czel­ne­go wo­dza.

Gru­be, chłod­ne ścia­ny ko­iły przy­jem­nie skut­ki go­rą­ce­go lata. Moc­ny strop da­wał jaką taką osło­nę przed ewen­tu­al­nym bom­bar­do­wa­niem, choć te ja­koś omi­ja­ły mia­sto Sta­ni­sła­wów, gdzie sta­nął sztab.

Do­wódz­two Woj­ska Pol­skie­go za­sia­da­ło za wiel­kim sto­łem zbi­tym przez sa­pe­rów z de­sek, te­raz za­sła­nym kil­ku­na­sto­ma ar­ku­sza­mi map, na któ­re co rusz na­no­szo­no ko­lej­ne zmia­ny, ru­chy wojsk, ata­ki i od­wro­ty.

Mar­sza­łek Śmi­gły-Rydz, nie­swój, wy­mi­ze­ro­wa­ny, jak­by to­czy­ła go ja­kaś cho­ro­ba, za­siadł u szczy­tu sto­łu. Fi­zycz­nie czuł się nie naj­le­piej, ale ukry­wał to przed współ­pra­cow­ni­ka­mi. Prze­cież i oni cięż­ko zno­si­li ewa­ku­ację ze sto­li­cy, po­rzu­ce­nie kil­ku miast i in­wa­zję nie­miec­ką. Bez wąt­pie­nia zmu­szo­no ich do pro­wa­dze­nia woj­ny w wa­run­kach skraj­nie trud­nych. Do tego te plot­ki o wzbu­rzo­nej lud­no­ści, oskar­ża­ją­cej wła­dze woj­sko­we i po­li­tycz­ne o brak przy­go­to­wa­nia i zwy­kłe tchó­rzo­stwo. To bo­la­ło naj­bar­dziej i od­bie­ra­ło siły. Jed­nak tak trze­ba było. Je­śli kraj miał oca­leć, ba, je­śli so­jusz­ni­cy mie­li ich trak­to­wać jak rów­no­praw­nych part­ne­rów, mu­sie­li wal­czyć. Na­wet gdy ozna­cza­ło to od­wrót.

Wą­tła do tej pory i ci­cha opo­zy­cja, rów­nież w gro­nie ge­ne­ra­łów, pod­no­si­ła gło­wę, go­to­wa do zmian i szu­ka­nia po­kla­sku u so­jusz­ni­ków. Na to tak­że nie moż­na było po­zwo­lić. Za­wi­ro­wa­nia po­li­tycz­ne nie wcho­dzi­ły w grę. Nie te­raz, w chwi­li naj­cięż­szej pró­by.

Cała nie­mal gru­pa po­chy­lo­na w ci­szy ni­czym w smut­nym le­tar­gu nad ma­pa­mi stu­dio­wa­ła po­stę­py wojsk wro­ga. Do­no­śne pu­ka­nie wy­rwa­ło szta­bow­ców z otę­pie­nia.

– Wejść – roz­ka­zał mar­sza­łek.

W drzwiach sta­nął odzia­ny w nie­na­gan­nie utrzy­ma­ny mun­dur ko­lo­ru kha­ki ge­ne­rał Ta­de­usz Peł­czyń­ski, szef II Od­dzia­łu. Był zdy­sza­ny, a na jego czo­le ro­si­ło się kil­ka kro­pel potu.

– Bar­dzo pa­nów prze­pra­szam. – Skło­nił gło­wę w stro­nę na­czel­ne­go wo­dza. – Pro­szę o wy­ba­cze­nie. – Był na­praw­dę za­że­no­wa­ny. – Pew­ne spra­wy nie po­zwo­li­ły mi…

– Do­brze już, do­brze – urwał te tłu­ma­cze­nia Śmi­gły-Rydz.

Wy­cią­gnął dłoń do pod­wład­ne­go i wska­zał mu miej­sce przy sto­le. Szef wy­wia­du miał pra­wo do nie­wiel­kie­go spóź­nie­nia. Jak wszy­scy inni. Zwłasz­cza w tych wa­run­kach.

– Sko­ro je­ste­śmy już w kom­ple­cie… – Ski­nął na sze­fa szta­bu. – Za­czy­naj­my. – Pod­parł łysą gło­wę na rę­kach.

Wa­cław Sta­chie­wicz wstał wol­no z miej­sca, schwy­cił w dło­nie kil­ka kar­tek za­pi­sa­nych naj­waż­niej­szy­mi mel­dun­ka­mi z ostat­nich kil­ku ner­wo­wych dni i na­brał po­wie­trza.

– Sy­tu­acja na dzień trzy­dzie­sty lip­ca ty­siąc dzie­więć­set czter­dzie­ste­go pierw­sze­go – za­czął su­cho. – Wschod­nia gra­ni­ca kra­ju – roz­po­czął od rze­czy naj­bar­dziej pa­lą­cych. – Ar­mie „Po­do­le” i „Wo­łyń” po uda­nym prze­bi­ciu się pod Lwów i oczysz­cze­niu przy­czół­ku z sił nie­przy­ja­cie­la prze­szły do obro­ny. Wsze­la­kie jed­nost­ki cięż­kie, ja­kie uda­ło się sko­ma­so­wać na przed­mo­ściu, uzu­peł­nia­ją stra­ty oso­bo­we oraz uzbro­je­nie. W wy­ni­ku walk na po­łu­dnie od Lwo­wa okrą­żo­no i znisz­czo­no w cią­gu ostat­nich dwóch dni reszt­ki bro­nią­cych się so­wiec­kich jed­no­stek. Tu na­le­ży wy­róż­nić jed­nost­ki KOP, cały czas osła­nia­ją­ce gra­ni­cę ru­muń­ską przed ude­rze­nia­mi ze wscho­du. So­wie­ci mają pew­ne pro­ble­my z ak­cja­mi po­ści­go­wy­mi i kon­ty­nu­owa­niem ofen­sy­wy na na­sze nowe po­zy­cje, co daje na­dzie­ję, że zdą­ży­my stwo­rzyć w ja­kimś stop­niu nową li­nię obro­ny na szpi­cy Rawa Ru­ska – Tar­no­pol oraz Dro­ho­bycz, Gró­dek i brzeg Dnie­stru – Rawa. Ko­niecz­ne jest wy­zna­cze­nie obro­ny przy­naj­mniej na gór­skich prze­łę­czach, na pra­wym skrzy­dle na­sze­go przy­czół­ku, na po­łu­dnie od Tar­no­po­la. Ude­rze­nie na tym od­cin­ku wy­da­je się naj­słab­sze, głów­nie ze wzglę­du na te­ren, ale ist­nie­je nie­bez­pie­czeń­stwo szyb­kie­go od­cię­cia nas od gra­ni­cy. Pro­gno­zy me­te­oro­lo­gicz­ne mó­wią o nad­cho­dzą­cym okre­sie ulew­nych desz­czów, co może jesz­cze wpły­nąć na spo­wol­nie­nie so­wiec­kich dzia­łań, zwłasz­cza lot­nic­twa.

Ge­ne­rał Wła­dy­sław Kal­kus drgnął i zda­wa­ło się, że ode­tchnął.

– Po­nad­to So­wie­tów ha­mu­ją, jak się wy­da­je, dzia­ła­nia Gru­py Wa­row­nej „Wil­no”, bro­nią­cej się pod sil­nym na­po­rem lot­ni­czym i lą­do­wym nie­przy­ja­cie­la. Skie­ro­wa­nie so­wiec­kich sił do kra­jów bał­tyc­kich oraz ukie­run­ko­wa­nie głów­nej osi na­tar­cia z za­cho­du na po­łu­dnie i po­łu­dnio­wy za­chód znacz­nie wy­dłu­ży­ło bol­sze­wic­kie li­nie za­opa­trze­nio­we. Po tak dłu­gim okre­sie cią­głych walk wy­da­je się – szef szta­bu spoj­rzał mi­mo­wol­nie na Peł­czyń­skie­go, któ­re­go od­dział prze­ka­zy­wał ta­kie wła­śnie przy­pusz­cze­nia – że sto­pień zu­ży­cia sprzę­tu oraz zmę­cze­nie wojsk wro­ga są znacz­ne. Do­dać na­le­ży, że poza li­nia­mi szyb­ko zmie­nia­ją­ce­go się fron­tu po­zo­sta­ło wie­le na­szych mniej­szych i więk­szych jed­no­stek, któ­re mogą pró­bo­wać ata­ko­wać li­nie ko­mu­ni­ka­cyj­ne oraz po­mniej­sze gar­ni­zo­ny so­wiec­kie. Do roz­pra­wy z nimi… – ge­ne­rał ugryzł się nie­omal w ję­zyk prze­ra­żo­ny tym sło­wem – bol­sze­wi­cy mogą prze­rzu­cić znacz­ne ilo­ści swo­ich sił.

Sta­chie­wicz prze­rwał na chwi­lę i się­gnął po szklan­kę wody.

Upił nie­co i za­raz wró­cił do te­ma­tu, wi­dząc nie­we­so­łe ob­li­cze wo­dza na­czel­ne­go.

– Ak­cja mo­bi­li­za­cyj­na ko­lej­nych rocz­ni­ków z te­re­nów, ja­kie są jesz­cze w na­szym po­sia­da­niu, prze­bie­ga spraw­nie. Z mel­dun­ków, któ­re otrzy­mu­je­my, wy­ni­ka, że uda­ła się też ewa­ku­acja spo­rej licz­by męż­czyzn zdol­nych do wal­ki. Nie je­stem w sta­nie okre­ślić, jak duży od­se­tek z nich zo­stał utra­co­ny pod­czas szyb­kich mar­szów pod bom­ba­mi wro­ga. Do­brą no­wi­ną jest to, że do jed­no­stek zgła­sza się bar­dzo wie­lu ochot­ni­ków, na­wet nie­mal dzie­ci.

Po­wiódł ocza­mi po li­nij­kach tek­stu, jak­by się zgu­bił, ale za­raz za­czął mó­wić na nowo.

– Za­chod­nia gra­ni­ca i atak nie­miec­ki – oznaj­mił cięż­ko i w po­ko­ju roz­le­gło się wes­tchnie­nie. Jak­by mało było pro­ble­mów, od za­cho­du nad­cho­dził nowy, po­tęż­ny wróg, z któ­rym nie za bar­dzo wie­dzia­no, co ro­bić, jak z nim wal­czyć. – Niem­cy po­su­wa­ją się spraw­nie w kie­run­ku wschod­nim. Głów­na oś na­tar­cia to już pew­nie Łódź – War­sza­wa. Opór sta­wia­ją oto­czo­ne Gdy­nia i Hel, Po­znań i kil­ka po­mniej­szych punk­tów ta­kich jak Gru­dziądz. W Gdy­ni puł­kow­nik Dą­bek prze­wi­du­je ko­niecz­ność po­rzu­ce­nia mia­sta i przej­ście na inne po­zy­cje na Kę­pie Oksyw­skiej. We­ster­plat­te na­dal się bro­ni, choć łącz­ność jest bar­dzo utrud­nio­na. Wie­my, że za­pa­sy amu­ni­cji są spo­re, jed­nak wróg ma zna­czą­cą prze­wa­gę. Na ty­łach Niem­ców po­zo­sta­ła rów­nież nie­zwe­ry­fi­ko­wa­na licz­ba róż­nych jed­no­stek, któ­re w dal­szym cią­gu, mimo od­cię­cia i róż­ne­go stop­nia na­sy­ce­nia, bro­nią się, pro­wa­dzą bój albo pró­bu­ją prze­bi­jać się w stro­nę sto­li­cy. Wy­glą­da jed­nak na to, że w cią­gu dwóch, trzech dni wróg bę­dzie go­tów ude­rzyć ca­ło­ścią sił na War­sza­wę, a po­łu­dnio­wa flan­ka jego ude­rze­nia, po prze­gru­po­wa­niu i pod­cią­gnię­ciu od­wo­dów, skie­ru­je się na Lwów w cią­gu ty­go­dnia. Na­le­ży za­uwa­żyć, że spo­re ob­sza­ry kra­ju, z któ­rych wy­co­fa­ły się na­sze od­dzia­ły, a któ­rych Niem­cy nie mają siły ob­jąć, po­zo­sta­ją bez kon­tro­li. W tych miej­scach po­li­cja z tru­dem utrzy­mu­je po­rzą­dek i sta­ra się zwal­czać dy­wer­sję. Wszę­dzie na fron­cie za­chod­nim wróg ma nie­mal ab­so­lut­ną prze­wa­gę w po­wie­trzu.

Na do­brą mi­nu­tę za­pa­dła głu­cha ci­sza. Zza ścian do­la­ty­wał tyl­ko ha­łas pra­cu­ją­ce­go szta­bu. Od kil­ku dni do­cho­dzi­ły tam te same wie­ści, nie da­jąc wie­le po­cie­sze­nia. Śmi­gły-Rydz wresz­cie się ock­nął i gło­wą dał znak, by kon­ty­nu­ować.

– Je­śli cho­dzi o sy­tu­ację sprzę­to­wą – szef szta­bu zer­k­nął ką­tem oka na puł­kow­ni­ka Wia­tra, szpa­ko­wa­te­go, trzy­ma­ją­ce­go się pro­sto głów­ne­go kwa­ter­mi­strza, któ­ry miał za za­da­nie zbie­rać strzę­py in­for­ma­cji o po­zo­sta­łych za­so­bach woj­ska – stra­ty na­sze są zna­czą­ce – wy­brzmia­ło to jak huk wy­strza­łu. – Więk­szość na­szych jed­no­stek zmu­szo­na była po­rzu­cić trans­port ko­ło­wy. Bra­ku­je pa­li­wa. To, czym dys­po­nu­je­my, prze­zna­cza­ne jest dla jed­no­stek pan­cer­nych oraz lot­nic­twa. Utra­co­no pew­ną, nie­da­ją­cą się osza­co­wać ilość ar­ty­le­rii, ale o ile się orien­tu­ję, nie jest w tej kwe­stii tra­gicz­nie. Mamy też duże stra­ty w ko­niach.

– Dzię­ku­ję – prze­rwał nie­ocze­ki­wa­nie nie­co po­bla­dły mar­sza­łek. Roz­parł się w fo­te­lu i wy­cią­gnął nogi. Spra­wiał wra­że­nie, jak­by ko­lej­na por­cja nie­we­so­łych no­win wci­ska­ła go w sie­dze­nie. – Czy są ja­kie­kol­wiek do­bre wie­ści? – wes­tchnął ni to do ze­bra­nych, ni to do sie­bie.

Lu­dzie za­czę­li się wier­cić, chrzą­kać, zer­kać po ko­le­gach. Mar­sza­łek wcze­śniej nie za­da­wał ta­kich dzie­cin­nych py­tań. „Ła­mie się?” – nie­po­ko­ją­ca kon­sta­ta­cja prze­szła przez gło­wę Peł­czyń­skie­go.

– Są! – po­śpie­szył z ra­tun­kiem puł­kow­nik Wilk. – Dwie bry­ga­dy czoł­gów już nie­dłu­go wes­prze praw­do­po­dob­nie ko­lej­na. Od­ko­men­de­ro­wa­no kil­ka­na­ście za­łóg do ru­muń­skiej Kon­stan­cy w celu za­po­zna­nia się z pierw­szy­mi wo­za­mi Re­nault, ja­kie przy­by­ły z Fran­cji. W trak­cie szko­le­nia są ko­lej­ne eki­py, a wie­my już wszy­scy, że Pa­ryż zgo­dził się na­de­słać par­tię cięż­kich wo­zów B1 oraz So­mua S-35. To, pa­no­wie, jest nowa ja­kość! – rzu­cił we­so­ło, nie­mal kle­piąc ręką w stół.

– To fakt – po­twier­dził mar­sza­łek i drgnął. – Py­ta­nie, czy zdą­ży­my użyć tych… – uśmiech­nął się cięż­ko – cu­dów tech­ni­ki, za­nim nie roz­bi­ją nas do cna Niem­cy albo So­wie­ci.

– Po­zwo­lę so­bie za­uwa­żyć – wtrą­cił Sta­chie­wicz – że po­moc Ru­mu­nów oraz Wę­grów jest dla nas bar­dzo zna­czą­ca. Prze­rzut na ich te­ry­to­rium wie­lu dy­wi­zjo­nów lot­ni­czych oraz ulo­ko­wa­nie w tam­tej­szych szpi­ta­lach ran­nych od­cią­ża znacz­nie na­sze dzia­ła­nia.

– I na­ra­ża na gniew Sta­li­na – wszedł mu w sło­wo Peł­czyń­ski. Szef szta­bu po­ki­wał gło­wą.

– Fakt, ale Bu­ka­reszt do­sko­na­le ro­zu­mie, o co to­czy się gra. Je­śli nie we­sprą nas te­raz…

– Nie­dłu­go bę­dzie za póź­no. – Śmi­gły-Rydz jak­by od­żył. – Je­śli już do­tknę­li­śmy spraw na­szych so­jusz­ni­ków… – Wska­zał Sta­chie­wi­czo­wi jego miej­sce i uprzej­mie się ukło­nił, dzię­ku­jąc za re­la­cję. – Mi­ni­ster Beck – mar­sza­łek wy­pro­sto­wał się w krze­śle – przed­sta­wił mi dziś rano cał­kiem in­te­re­su­ją­cy ogląd sy­tu­acji.

Peł­czyń­ski na­wet nie drgnął, choć co nie­co wie­dział na ten te­mat. W koń­cu peł­nił funk­cję sze­fa „dwój­ki”. Wie­dzieć było jego obo­wiąz­kiem.

– Pa­no­wie. – Mar­sza­łek skrzy­żo­wał pal­ce opar­tych na ma­pach rąk i spoj­rzał na ze­bra­nych. – Bu­ka­reszt był ostat­ni­mi cza­sy pod ogrom­ną pre­sją dwóch po­tęg eu­ro­pej­skich, Nie­miec i Fran­cji. Ta pierw­sza, szy­ku­jąc się do na­pa­ści i za­pew­ne prze­wi­du­jąc na­sze dzia­ła­nia, usi­ło­wa­ła wy­móc ab­so­lut­ne po­słu­szeń­stwo Ru­mu­nii i za­koń­cze­nie tak do­brej współ­pra­cy z nami. Chcia­no wy­mu­sić in­ter­no­wa­nie co­fa­ją­cych się przez gra­ni­ce od­dzia­łów, szta­bu oraz rzą­du z opcją jego ry­chłe­go wy­da­nia. Ber­lin, Mo­skwa, ale i za­pew­ne Pa­ryż prze­wi­dy­wa­ły na­sze bli­skie za­ła­ma­nie. Ba, cały czas o tym my­ślą. – Wska­zu­ją­cy pa­lec mar­szał­ka uniósł się ku gó­rze. – Jed­nak okrzep­nię­cie fron­tu, na­wet przy po­stę­pach nie­miec­kich, daje nam pew­ne szan­se. – Śmi­gły-Rydz od­zy­ski­wał wi­gor. – Sank­cje nie­miec­kie wo­bec na­sze­go po­łu­dnio­we­go so­jusz­ni­ka mia­ły­by sens, gdy­by pań­stwo pol­skie prze­sta­ło ist­nieć. My jed­nak trwa­my. I te­raz, po na­szych in­ter­wen­cjach uak­tyw­ni­li się Fran­cu­zi. Nie mu­szę przy­po­mi­nać, że ich wpły­wy na pań­stwo­wość ru­muń­ską za­wsze były duże. Jed­nak do me­ri­tum. Rząd ru­muń­ski w cią­gu naj­bliż­szych dni ma ogło­sić po­wszech­ną mo­bi­li­za­cję swo­ich sił zbroj­nych. Moż­na to trak­to­wać nie­mal jak przy­stą­pie­nie do woj­ny. – Wśród ze­bra­nych na­stą­pi­ło znacz­ne po­ru­sze­nie.

– Toż to do­sko­na­ła no­wi­na! – kla­snął w dło­nie mil­czą­cy do­tąd po­sęp­nie puł­kow­nik Ja­klicz, dru­gi za­stęp­ca sze­fa szta­bu do spraw ope­ra­cyj­nych.

– Pa­no­wie! Pa­no­wie! – uspo­ko­ił ofi­ce­rów wódz na­czel­ny. – Za­nim za­cznie­my śpie­wać „Rotę” i ob­wiesz­czać wik­to­rię, mu­szę przy­po­mnieć pa­nom, że woj­na trwa. I jak na ra­zie prze­gry­wa­my ją, choć sy­tu­acja się sta­bi­li­zu­je. – Wró­cił jego su­ro­wy re­alizm. – Jak wspo­mi­na­łem wcze­śniej, oba­wiam się, czy wszel­ka po­moc, jaką oka­żą nam so­jusz­ni­cy, na­dej­dzie na czas. Dla­te­go zgod­nie z dal­szy­mi uzgod­nie­nia­mi i tym, co przed­sta­wił pan ge­ne­rał Sta­chie­wicz, za punkt naj­waż­niej­szy na na­szej li­ście za­dań uznać na­le­ży utrzy­ma­nie przed­mo­ścia ru­muń­skie­go i wy­trzy­ma­nie na­ci­sku wro­ga. Za wszel­ką cenę. Jest to wa­ru­nek ab­so­lut­nie ko­niecz­ny. – Mó­wił twar­do, wol­no. – Nie­ste­ty, wią­że się to z po­świę­ce­niem wszel­kich grup opo­ru wal­czą­cych na ty­łach. Nie po­mo­że­my ani Gdy­ni, ani Wil­nu, bo jest to nie­moż­li­we. Mu­si­my za­po­mnieć o na­szej flo­cie skry­tej w Fin­lan­dii. Te­raz li­czy się ten skra­wek kra­ju, któ­ry na­sy­cić na­le­ży woj­skiem i sprzę­tem. Wy­krwa­wić wro­ga, mo­dlić się do Wszech­mo­gą­ce­go Boga i cze­kać po­mo­cy so­jusz­ni­ków. In­nej dro­gi nie ma. To mój roz­kaz na naj­bliż­szy czas. Trwać na przed­mo­ściu – za­koń­czył twar­do. – Dzię­ku­ję. – Wstał nie­spo­dzie­wa­nie, szu­ra­jąc krze­słem. – Pa­no­wie ofi­ce­ro­wie… do za­jęć – roz­ka­zał.

Kiw­nę­li gło­wa­mi i ru­szy­li ko­lej­no do wyj­ścia.

– Pana, pa­nie ge­ne­ra­le – za­gad­nął Śmi­gły-Rydz Peł­czyń­skie­go, któ­ry już miał prze­kro­czyć próg – pro­szę o po­zo­sta­nie.

– Pa­nie mar­szał­ku. – Peł­czyń­ski stał wy­pro­sto­wa­ny, choć sam chęt­nie wró­cił­by do czy­ta­nia ra­por­tów z prze­słu­chań jeń­ców i wy­pa­dów od­dzia­łów ka­wa­le­rii, któ­ra nę­ka­ła so­wiec­kie tyły.

– Pro­szę usiąść. – Śmi­gły-Rydz wska­zał na krze­sło po swej pra­wej stro­nie. – Wie­my obaj, że to, co przed­sta­wi­łem, to na ra­zie mrzon­ka – za­czął bez ogró­dek. – Wie­my to my dwaj i resz­ta szta­bu. Je­ste­śmy zbyt sła­bi, by trwać w nie­skoń­czo­ność. Prę­dzej czy póź­niej od­da­my Lwów, może i Sta­ni­sła­wów, i przej­dzie­my do Ru­mu­nii albo na Wę­gry. – Wódz mó­wił szyb­ko, stu­ka­jąc pal­ca­mi o stół, a jego czo­ło po­kry­ło kil­ka li­nii zmarsz­czek. – Uzna­ję, że z po­mo­cą Ru­mu­nów, a może i Wę­grów… Tak, Wę­grów – do­po­wie­dział, wi­dząc zdzi­wio­ną minę sze­fa wy­wia­du. – Pan Beck oznaj­mił, że Wę­grzy też wy­sy­ła­ją sy­gna­ły o moż­li­wej po­mo­cy. Na ra­zie ma­te­rial­nej, ale to za­wsze coś. W każ­dym ra­zie z po­mo­cą tych państw i do­sta­wa­mi z Fran­cji czy An­glii zdo­ła­my po­wstrzy­mać i za­trzy­mać bol­sze­wi­ków. Je­śli jed­nak się nie uda, to bę­dzie­my mieć do czy­nie­nia z po­łą­czo­ny­mi si­ła­mi nie­miec­ko-so­wiec­ki­mi. Cudu nie bę­dzie, pa­nie ge­ne­ra­le. – Mar­sza­łek przy­su­nął się bli­żej, tak że Peł­czyń­ski po­czuł za­pach jego wody ko­loń­skiej. – Na­sza dy­plo­ma­cja robi, co może, co w tych wa­run­kach – po­wiódł zmę­czo­ny­mi oczy­ma po su­fi­cie – jest wy­zwa­niem. Jed­nak z pew­no­ścią pan ro­zu­mie, że to nie wy­star­czy. Robi pan do­sko­na­łą ro­bo­tę, każ­da de­pe­sza, sy­gnał z Eu­ro­py i zza fron­tu to wspa­nia­ły pre­zent dla pana Bec­ka, ale… – Wódz znów wstał i pod­szedł do nie­wiel­kiej ko­mód­ki. Oparł się łok­ciem o jed­ną z pó­łek. – Trze­ba cze­goś wię­cej… – za­wie­sił głos w taki spo­sób, iż Peł­czyń­skie­mu prze­szło przez myśl, że to roz­mo­wa po­że­gnal­na. Że wódz na­czel­ny nie jest za­do­wo­lo­ny. Mar­sza­łek naj­wy­raź­niej wy­czuł te oba­wy, bo tyl­ko się uśmiech­nął i za­raz do­dał: – Pro­szę się nie oba­wiać. – Uniósł dłoń. – Ufam panu, pa­nie ge­ne­ra­le. Cho­dzi o to… – Śmi­gły za­czął cho­dzić od ścia­ny do ścia­ny, nie spusz­cza­jąc wzro­ku z pod­wład­ne­go – by wstrząs­nąć so­wiec­kim im­pe­rium i jego so­ju­sza­mi. Na­sze czy fiń­skie wy­sił­ki i te kil­ka eskadr do­sła­nych przez An­glię nie­wie­le po­mo­gą. Nam po­trze­ba od­de­chu, a wro­go­wi na­le­ży nieść cha­os.

– Nasi lu­dzie… – wy­rwa­ło się Peł­czyń­skie­mu, któ­ry do­brze sko­ja­rzył, że mar­sza­łek na­wią­zu­je do jego pla­nu roz­bu­do­wy grup dy­wer­syj­nych.

– Wiem – uci­szył go ge­stem wódz. – Pań­scy lu­dzie dzia­ła­ją. Czy­tam ra­por­ty. Na ty­łach so­wiec­kich wy­bu­cha­ją bun­ty, de­zer­cje. Głód, chłód i tak da­lej, ale to za mało. By do­bić hy­drę, trze­ba cze­goś więk­sze­go. To wszyst­ko jest jak wiel­ka gra. – Śmi­gły-Rydz uniósł dło­nie w górę. – Trze­ba wpro­wa­dzić do niej no­wych gra­czy, a pan i pana od­dział ma­cie od­po­wied­nie me­to­dy i co waż­niej­sze, zna­jo­mo­ści.

Mar­sza­łek wró­cił do sto­łu, znów usiadł bli­sko i za­czął mó­wić ści­szo­nym gło­sem:

– Rząd Rze­czy­po­spo­li­tej, mi­ni­ster Beck oraz ja uwa­ża­my, że na­le­ży, ko­rzy­sta­jąc z za­gra­nicz­nych kon­tak­tów…

Peł­czyń­ski słu­chał, a jed­no­cze­śnie i tru­chlał, i śmiał się w środ­ku. Sy­tu­acja była dra­ma­tycz­na i na­le­ża­ło się chwy­tać każ­de­go spo­so­bu. W mi­ło­ści i na woj­nie wszyst­ko było do­zwo­lo­ne. Tyl­ko cze­mu nikt nie po­my­ślał o tym wcze­śniej? Mie­siąc, dwa temu. Ge­ne­rał słu­chał i z każ­dym zda­niem co­raz wy­raź­niej do nie­go do­cie­ra­ło, że nie wszyst­ko jesz­cze stra­co­ne. Trze­ba jed­nak dzia­łać szyb­ko.

•

To­ną­cy w prze­py­chu odzie­dzi­czo­nym po daw­nych mo­nar­chach ga­bi­net pre­zy­den­ta Re­pu­bli­ki róż­nił się od skrom­niej­szych po­miesz­czeń wik­to­riań­skie­go w du­chu i pro­ste­go w wy­stro­ju domu przy Do­wning Stre­et 10. Zło­te zdo­bie­nia, me­ble à la Lu­dwik XVI, wiel­kie lu­stra i pu­szy­ste dy­wa­ny mia­ły wska­zy­wać na mo­car­stwo­we bo­gac­two gło­wy fran­cu­skie­go pań­stwa. Pre­mier Win­ston Chur­chill, choć był wiel­kim ko­ne­se­rem sztu­ki, nie lu­bił tych „ża­bo­jadz­kich” wy­głu­pów, tego ca­łe­go zbyt­ku i świe­ci­de­łek. W tych kwe­stiach wo­lał umiar, nie­mal su­ro­wy mi­ni­ma­lizm. Pod­czas każ­dej z nie­wie­lu wi­zyt w Pa­ry­żu nie po­tra­fił się sku­pić oto­czo­ny bi­be­lo­ta­mi. „To miej­sce nie sprzy­ja my­śle­niu” – zwykł ma­wiać do współ­pra­cow­ni­ków.

Ko­rzy­sta­jąc z ła­ska­we­go po­zwo­le­nia pre­zy­den­ta Al­ber­ta Le­bru­na, wy­ły­sia­łe­go sta­rusz­ka o czer­nio­nych wą­sach, Bry­tyj­czyk bu­chał wiel­ki­mi ob­ło­ka­mi dymu z cy­ga­ra, sta­ra­jąc się słu­chać uważ­nie pre­zy­denc­kich ty­rad. W oso­bie tego wie­ko­we­go po­li­ty­ka sku­pia­ła się więk­szość wła­dzy we fran­cu­skim pań­stwie. Dzię­ki jego upo­ro­wi i umie­jęt­no­ści po­szu­ki­wa­nia so­jusz­ni­ków w par­la­men­cie uda­ło się zmie­nić kon­sty­tu­cję. III Re­pu­bli­kę zmie­nić w IV, wpro­wa­dza­jąc nad Se­kwa­ną ustrój pre­zy­denc­ki.

Le­brun cho­dził po ga­bi­ne­cie, tak wiel­kim, że moż­na by było jeź­dzić po nim ro­we­rem, i pa­trząc na czub­ki wy­glan­so­wa­nych bu­tów, z kciu­ka­mi ukry­ty­mi w kie­szon­kach ciem­nej ka­mi­zel­ki, mó­wił, mó­wił i mó­wił.

– …pod­kre­ślam raz jesz­cze, sza­now­ny pa­nie pre­mie­rze. – Fran­cuz uśmie­chał się ni to do go­ścia, ni to do sie­bie. – Na woj­nę w chwi­li obec­nej jest za wcze­śnie. Na fron­tal­ny atak prze­ciw Niem­com spo­łe­czeń­stwo nie jest go­to­we. O nie. – Wzniósł wy­so­ko dłoń ni­czym na­uczy­ciel kar­cą­cy uczniów. – Pan wie do­sko­na­le, ja­kie u nas pa­nu­ją na­stro­je. Ra­dy­kal­na le­wi­ca sza­le­je. Straj­ki, mar­sze. Były pre­mier Da­la­dier znów od­bu­do­wu­je so­bie po­par­cie, bi­jąc w rząd i we mnie oso­bi­ście. Oskar­ża nas o pod­że­ga­nie do woj­ny. Woj­nę obron­ną – tak, to na­ród za­ak­cep­tu­je. Po to prze­cież po­wsta­ła Li­nia Ma­gi­no­ta, by nas bro­nić, od­izo­lo­wać, pa­nie pre­mie­rze. Jesz­cze nie czas, nie czas na woj­nę ofen­syw­ną. Lu­dzie u nas pa­mię­ta­ją pie­kło oko­pów, bie­dę, głód. Nie chcą tego, nie chcą… – mó­wił ci­szej.

– Więc kie… – Chur­chill chciał prze­rwać ten nie­koń­czą­cy i obez­wład­nia­ją­cy zmy­sły sło­wo­tok, ale Le­brun jak­by nie do­sły­szał. Może rze­czy­wi­ście ze słu­chem było u nie­go nie naj­le­piej. Wiek ro­bił swo­je.

– Oczy­wi­ście speł­nia­my swo­je zo­bo­wią­za­nia i zgod­nie z nimi prze­ka­za­li­śmy do Fin­lan­dii kil­ka­dzie­siąt sa­mo­lo­tów. Czoł­gi i ar­ty­le­rię. Te­raz ten pro­ces jest utrud­nio­ny ze wzglę­du na gra­su­ją­cą po Bał­ty­ku Krieg­sma­ri­ne, ale ro­bi­my, co mo­że­my. Do wal­czą­cej Pol­ski śle­my nie­koń­czą­ce się wręcz kon­wo­je, któ­re do­bi­ja­ją do Kon­stan­cy. To kosz­tu­je kro­cie, ale po­ma­ga­my. Amu­ni­cja, żyw­ność, ka­ra­bi­ny…

Chur­chill nie wy­trzy­mał. Zdu­sił nie­do­pa­lo­ne cy­ga­ro Ro­meo y Ju­lie­ta i rzu­cił gło­śno:

– Pa­nie pre­zy­den­cie.

Le­brun sta­nął jak wry­ty, a na jego twa­rzy ry­so­wa­ło się nie­ma­łe zdzi­wie­nie. Nie przy­wykł, by ktoś prze­ry­wał mu prze­mo­wę.

– Tak? – spy­tał.

– Czy pan ma świa­do­mość, o czym pan mówi? – Pre­mier po­czer­wie­niał. – Niem­cy, pań­ski są­siad, do­ko­na­ły in­wa­zji na na­sze­go wspól­ne­go so­jusz­ni­ka, ła­miąc wszel­kie z nim umo­wy. Sko­ro tak, będą ła­mać i wszel­kie pak­ty z nami. Göring stał się wspól­ni­kiem Sta­li­na i je­śli nic ich nie po­wstrzy­ma, w dwa ty­go­dnie zdu­szą Pol­skę. Dwa ty­go­dnie! – wrza­snął gar­dło­wym gło­sem Bry­tyj­czyk i sam po­de­rwał się z miej­sca, co przy jego tu­szy ro­bi­ło wra­że­nie. Pod­szedł do okna i pa­trzył dłu­go na ogród, mil­cząc i tłu­miąc w so­bie emo­cje.

Le­brun nie wie­dział, co ma ro­bić. Ob­ra­zić się za tę im­per­ty­nen­cję czy pu­ścić ten wy­buch mimo uszu? Krę­cił się w kół­ko, za­kło­po­ta­ny, nie mo­gąc się zde­cy­do­wać.

– Pro­szę wy­ba­czyć. – Pre­mier kiw­nął gło­wą. – Ale je­ste­śmy w naj­strasz­niej­szym mo­men­cie w dzie­jach tego kon­ty­nen­tu, a może i świa­ta. Tu nie cho­dzi o ko­lej­ną woj­nę w ko­lo­niach czy na Bał­ka­nach. Tu mamy do czy­nie­nia z so­ju­szem dwóch to­ta­li­tar­nych, bru­tal­nych po­tęg, któ­re od za­wsze ma­rzy­ły o pod­bo­ju Eu­ro­py…

– Pan uwa­ża, że ten alians prze­trwa? – Py­ta­nie Le­bru­na było jak naj­bar­dziej na miej­scu. Chur­chill wzru­szył odzia­ny­mi w ciem­ny gar­ni­tur ra­mio­na­mi.

– W dłuż­szej per­spek­ty­wie nie. Nie wie­rzę w jed­ność tych dwóch sys­te­mów. Prę­dzej czy póź­niej sko­czą so­bie do gar­deł, ale przed­tem – An­glik wy­cią­gnął tłu­stą szy­ję, wbi­ja­jąc po­sęp­ne spoj­rze­nie w go­spo­da­rza – za­czną dzie­lić świat mię­dzy sie­bie. Tym­cza­sem naj­po­tęż­niej­szy kraj, z naj­więk­szą ar­mią, stoi bez­czyn­nie. – Po­krę­cił gło­wą z nie­do­wie­rza­niem i za­siadł na po­wrót w fo­te­lu. Za­czy­nał ża­ło­wać, że roz­gniótł ostat­nie cy­ga­ro.

Le­brun wy­dął wą­skie su­che war­gi i przy­gła­dził reszt­kę wło­sów na skro­niach. Za­zdro­ścił bry­tyj­skie­mu pre­mie­ro­wi tej ener­gii i wi­zji, tak nie­pa­su­ją­cej do jego ob­łej, przy­sa­dzi­stej syl­wet­ki le­ni­we­go hi­po­po­ta­ma.

Prze­cież Chur­chill i cały jego ga­bi­net mie­li po­dob­ne, choć nie tak wiel­kie pro­ble­my, co on. Straj­ki, wy­stą­pie­nia ko­mu­ni­stów i le­wa­ków, po­wszech­ny opór przed mo­bi­li­za­cją, a na­wet za­cząt­ki ja­kichś roz­ru­chów w ko­lo­niach. Mimo to ten mi­sio­wa­ty An­glik po­sta­wił na swo­im. Zmo­bi­li­zo­wał obie izby par­la­men­tu – co nie było ła­twe ani przy­jem­ne – i uzy­skał zgo­dę na bar­dziej in­ten­syw­ne do­zbra­ja­nie so­jusz­ni­ków. Ba, An­gli­cy skie­ro­wa­li po­je­dyn­cze jed­nost­ki na front w Fin­lan­dii, co sta­wia­ło ich już nie­mal w li­nii kra­jów wal­czą­cych bez­po­śred­nio z czer­wo­ną na­wa­łą. Jak­by za­po­mnie­li o stra­tach sprzed po­nad dwu­dzie­stu lat. Wcho­dzi­li do woj­ny, któ­rej nikt nie wy­po­wie­dział. Na ra­zie.

Le­brun po­czuł na­gły przy­pływ ogar­nia­ją­ce­go go zmę­cze­nia. Po­czła­pał do biur­ka i opadł na głę­bo­ki, zdob­ny jak wszyst­ko wo­kół fo­tel.

– Fran­cja nie jest go­to­wa – stwier­dził wy­nio­śle, jak­by na­praw­dę wie­rzył, że sku­pia w so­bie cały ma­je­stat kra­ju. – Czę­ścio­wa mo­bi­li­za­cja prze­bie­ga po­praw­nie, ale to wszyst­ko, na co nas stać. Woj­na to pie­kło… – rzu­cił mod­nym w pa­cy­fi­stycz­nym spo­łe­czeń­stwie, acz od­po­wia­da­ją­cym praw­dzie slo­ga­nem.

– Kie­dy więc Fran­cja uzna, że bę­dzie go­to­wa? – drwią­co za­py­tał Bry­tyj­czyk, czu­jąc, że znów wzbie­ra w nim agre­sja. – Nie­miec­ka gra­ni­ca stoi otwo­rem. Wszyst­kie siły prze­rzu­co­no do Pol­ski. W kra­ju dy­wer­sja i za­ma­chy. Wy­buch w Sa­int-Na­za­ire i uszko­dze­nie krą­żow­ni­ka „Al­gérie” w su­chym doku to już jest sy­gnał, by za­cząć się nie­po­ko­ić, pa­nie pre­zy­den­cie. Je­śli oka­że­cie bier­ność i sła­bość, nie opę­dzi­cie się od wro­giej agen­tu­ry i dy­wer­san­tów. – Pre­mier wstał, pod­szedł szyb­ko do biur­ka i pod­pie­ra­jąc się na za­ci­śnię­tych pię­ściach, za­wisł nad wą­tłym Fran­cu­zem ni­czym roz­ju­szo­ny bul­dog nad ofia­rą. Zmarsz­czył brwi i za­czął ce­dzić przez zęby: – Za­raz może być za póź­no. Za póź­no! – po­wtó­rzył sro­go. – Niem­cy i So­wie­ci zmiaż­dżą Po­la­ków i jak pan my­śli, kogo obio­rą za ko­lej­ny cel? Pan wie do­sko­na­le. Pań­scy ge­ne­ra­ło­wie mó­wią to samo, tyl­ko panu i pań­skie­mu rzą­do­wi brak ikry, sa­mo­za­par­cia i per­spek­ty­wy. – Po­su­nął się zbyt da­le­ko, ale nie ob­cho­dzi­ło go to. – Na Boga, to ten mo­ment! Broń, sa­mo­lo­ty nie wy­star­czą. Po­dob­nie jak nie wy­star­czy sama Roy­al Navy. Tu trze­ba twar­dej re­ak­cji, za­nim sami znaj­dzie­my się w po­trza­sku. Pa­nie pre­zy­den­cie – pac­nął pię­ścią w biur­ko – dzia­łaj­my! – wy­dy­szał. Roz­złosz­czo­ny, ale zmę­czo­ny Le­brun tyl­ko scho­wał gło­wę w dło­nie i za­milkł.

Wście­kłe­mu Chur­chil­lo­wi nie po­zo­sta­ło nic in­ne­go, jak za­koń­czyć spo­tka­nie i wra­cać do am­ba­sa­dy. Sta­nął w drzwiach i raz jesz­cze spoj­rzał na pod­sta­rza­łe­go Fran­cu­za, któ­ry na jego nie­szczę­ście był jego głów­nym so­jusz­ni­kiem.

– Do wi­dze­nia, pa­nie pre­zy­den­cie – rzu­cił przez ra­mię i za­mknął drzwi. Nie miał za­mia­ru się pod­dać i stra­cić szan­sy. Nie chciał, by kraj, im­pe­rium, ja­kim za­rzą­dzał, szło na woj­nę samo, bez wspar­cia naj­więk­szej lą­do­wej ar­mii Za­cho­du. Je­śli jed­nak Fran­cu­zi, ich rząd i pre­zy­dent, nie ro­zu­mie­li sy­tu­acji, po­trze­bo­wa­li na­ucz­ki.

•

Wie­czór był cie­pły, po­wie­trze pach­nia­ło wil­got­ną zie­mią zro­szo­ną krót­ką, acz in­ten­syw­ną let­nią ule­wą. Bu­rza prze­szła szyb­ko, tłu­kąc po oko­li­cy pio­ru­na­mi i na­wet tra­fia­jąc w parę drzew. Nikt nie do­my­ślał się, że wiatr nie­sie nie tyl­ko deszcz i pio­ru­ny.

Na­wał­ni­ca dała do­sko­na­łą osło­nę tym, któ­rzy wpa­dli mię­dzy li­che i ko­śla­we bu­dyn­ki koł­cho­zu, gdy tyl­ko nie­bo prze­szy­ła ostat­nia bły­ska­wi­ca. Po­ru­sza­li się szyb­ko, nie­za­pra­sza­ni, gło­śni. Huk ich strza­łów i krzy­ków od­bi­jał się echem z o wie­le więk­szą siłą niż pod­nieb­ne grzmo­ty.

Le­onid Paw­łow, ni­ski, zbi­ty w so­bie, mo­car­ny chłop w let­niej zie­lo­nej gim­na­stior­ce w woj­sko­wym sty­lu, skrył się w rogu po­ko­ju. Sku­lił się, drżąc ze stra­chu i obej­mu­jąc pod­ku­lo­ne nogi obu­te w ele­ganc­kie ofi­cer­ki. Jego ostrzy­żo­na na jeża, opa­lo­na gło­wa na­brzmia­ła pul­su­ją­cy­mi ży­ła­mi. Cia­ło wzdry­ga­ło się przy każ­dym strza­le, jaki pa­dał za oknem.

Zer­k­nął jesz­cze na sto­ją­cy na biur­ku te­le­fon. Gdy­by nie li­czyć tego u Wo­ło­dii, mi­li­cjan­ta, ten był je­dy­ny w koł­cho­zie.

– Ra­tun­ku – wy­ję­czał ni z tego, ni z owe­go, kie­dy se­ria z pe­pe­szy po­le­cia­ła w nie­bo nie­po­ko­ją­co bli­sko jego okna. Na za­ku­rzo­nej dro­dze lu­dzie krzy­cze­li jesz­cze gło­śniej. Nie­któ­rzy na­wet wi­wa­to­wa­li. Wy­pa­da­ły szy­by, ktoś tłukł upo­rczy­wie w ja­kiś me­tal. Paw­łow nie miał na­wet od­wa­gi zer­k­nąć na ze­wnątrz. Po­pa­trzył ze stra­chem na le­żą­ce­go obok Na­gan­ta i na samą myśl, że pój­dzie wal­czyć, omal nie ze­mdlał.

Wy­stra­szo­ny wzrok zno­wu za­ha­czył o ba­ke­li­to­wy apa­rat.

– Nie, nie ma sen­su – wy­char­czał, trąc czo­łem o ko­la­na. Już pró­bo­wał. Mu­sie­li po­prze­ci­nać ka­ble. Był sam, w pu­łap­ce, bez szans.

Grzmot­nę­ło eks­plo­zją. Chy­ba gra­na­tu, bo aż po­czuł za­pach pro­chu. Kil­ka po­ci­sków z ci­chym stuk­nię­ciem, drą­żąc drew­nia­ne de­chy, po­szło po ścia­nie, tra­fi­ło w okno i za­raz ostre odłam­ki szkła po­le­cia­ły na pod­ło­gę. Paw­łow miał dość. Jęk­nął, padł na czwo­ra­ki i prze­bie­ra­jąc koń­czy­na­mi, ra­niąc dło­nie, bli­ski pła­czu rzu­cił się do uciecz­ki. Ja­kaś kula stłu­kła sa­mot­ną ża­rów­kę pod su­fi­tem, roz­huś­tu­jąc pro­sty sta­lo­wy klosz.

W od­ru­chu nie­mo­cy rzu­cił się do te­le­fo­nu, jak­by za­po­mniał, że na nie­wie­le to mu się zda.

– Ata­ku­ją, ata­ku­ją nas – pisz­czał do słu­chaw­ki, czu­jąc, jak pot za­le­wa mu ple­cy.

Za­ko­tło­wa­ło się przed wej­ściem. Krzy­ki zla­ły się w jed­ną wrza­wę. Cio­sy kolb albo sie­kier pa­dły na za­ba­ry­ka­do­wa­ne drzwi głów­ne urzę­du. Te szyb­ko ustą­pi­ły.

– Na gó­rze! – ryk­nął ja­kiś po­ra­ża­ją­cy głos.

Paw­ło­wo­wi po raz dru­gi zro­bi­ło się sła­bo. Na ze­wnątrz wszyst­ko ga­sło i ci­chło, choć lu­dzi mu­sia­ło być spo­ro. Do­biegł go tu­pot nóg na drew­nia­nych scho­dach.

So­wiet ro­zej­rzał się po swym ga­bi­ne­cie, jak­by miał go oglą­dać po raz ostat­ni. Nic szcze­gól­ne­go, biur­ko, je­den re­gał zbi­ty z nie­he­blo­wa­nych de­sek i ze dwa krze­sła. Ale to było jego kró­le­stwo – albo ra­czej sala tro­no­wa. Po­gła­dził się po szyi, czu­jąc dziw­ny, upior­ny uścisk. Spo­strzegł na­gle, że jego broń leży pod oknem.

Tu­pot nóg na­ra­stał, zbli­żał się. Już chciał się­gnąć po re­wol­wer, ale zre­zy­gno­wał. Na nie­wie­le się zda, a jemu bra­ko­wa­ło od­wa­gi do bo­ha­ter­skie­go boju.

Ktoś kop­nął w brą­zo­we drzwi. Za­raz po­pra­wił i prze­żar­ta przez kor­ni­ki fu­try­na wpa­dła do wnę­trza z trza­skiem i w ob­łocz­ku ku­rzu.

Paw­łow, za­nim jesz­cze do­strzegł, kto po nie­go idzie, upadł na ko­la­na, uno­sząc ręce wy­so­ko w górę.

– Tyś na­czel­nik koł­cho­zu?! – zza żół­te­go ku­rzu ryk­nął wściek­ły, zmę­czo­ny głos.

– Ja! – Paw­łow na­wet nie pró­bo­wał kła­mać, tyl­ko uniósł wy­żej roz­dy­go­ta­ne dło­nie.

W wy­bi­tym otwo­rze w ścia­nie uka­zał się niedź­wie­dzio­wa­ty męż­czy­zna o sze­ro­kich ra­mio­nach i wiel­kiej ły­sej gło­wie. Miał na so­bie woj­sko­we buty, bry­cze­sy i coś na kształt mun­du­ru, ale na pier­si lśnił mu ja­kiś dzi­wacz­ny sym­bol. Ko­kar­da w ko­lo­rze czar­no-po­ma­rań­czo­wym. Su­cha twarz o pła­skim no­sie wy­ra­ża­ła wstręt i nie­opi­sa­ną złość. Zmru­żył oczy i sil­nym kop­nia­kiem zła­mał reszt­kę sta­wia­ją­cych opór dech oścież­ni­cy. Wpa­ro­wał do po­ko­ju i pod­szedł bli­sko swej ofia­ry. Paw­łow drżał jak liść, ku­ląc się i cho­wa­jąc gło­wę w pod­nie­sio­ne ręce. Już czuł cios po­tęż­ne­go ku­ła­ka. Na­past­nik tyl­ko sap­nął i splu­nął prze­ra­żo­ne­mu ko­mu­ni­ście pro­sto w twarz. Na ko­ry­ta­rzu sza­le­li inni. Nisz­czy­li, tłu­kli i wrzesz­cze­li.

– Dwóch do mnie! – ryk­nął na­past­nik.

Przy­bie­gli za­raz. Nie­wie­le niż­si. Też w uni­for­mach i czap­kach, któ­re wy­glą­da­ły jak woj­sko­we, ofi­cer­skie, ale bez dys­tynk­cji. Bez czer­wo­nych gwiaz­dek.

– Brać ścier­wo i na dół – wark­nął ten wiel­ki. Naj­wy­raź­niej herszt.

Schwy­ci­li Paw­ło­wa za ra­mio­na i po­wle­kli, obi­ja­jąc po okop­co­nych scho­dach. So­wiet po­czuł w noz­drzach ostre, świe­że po­wie­trze. Rzu­ci­li go na wil­got­ny jesz­cze piach. Cią­gle dy­go­cząc, pod­parł się na rę­kach i do­pie­ro te­raz spo­strzegł, że ota­cza go spo­ry tłu­mek. Lu­dzie sta­li w sza­ro­ści wie­czo­ru ści­śnię­tym szpa­le­rem. Nie­któ­rych znał, byli tu­tej­si. Bied­ne, chu­de mor­dy. Chło­py w kasz­kie­tach i baby w chust­kach z za­ło­żo­ny­mi na brzu­chach ko­ści­sty­mi rę­ka­mi. Nie wy­stra­sze­ni. Ra­czej obo­jęt­ni, ale z wy­ra­zem za­cię­cia na twa­rzach. Cze­ka­li, co bę­dzie. Resz­ta była obca. Śmia­li się, mie­li broń, po­chod­nie. Na­czel­nik spoj­rzał w bok.

– Wo­ło­dia. – Roz­dzia­wił za­sko­czo­ny usta.

Ni­ski, gru­ba­wy mi­li­cjant o sze­ro­kiej szyi, w swym ciem­nym mun­du­rze, ra­zem z dwo­ma po­moc­ni­ka­mi klę­czał skrę­po­wa­ny jak wie­przek. Krew lała mu się z ust i nosa. „Aresz­tu­ją” – myśl jak pchnię­cie no­żem prze­szy­ła gło­wę Paw­ło­wa. „Wie­dzą, ale co?” – my­ślał go­rącz­ko­wo, za któ­re prze­wi­nie­nie za­słu­żył so­bie na tak po­twor­ne trak­to­wa­nie. Se­kre­tarz prze­cież za­wsze do­sta­wał dolę. Kon­tyn­gen­ty szły spraw­nie. Że nie­kom­plet­ne? Nor­ma. Za to koł­choz w kwe­stii wy­cho­wa­nia so­cja­li­stycz­ne­go i li­nii par­tyj­nej był w po­rząd­ku. Bez­pie­czeń­stwu też pod­czas wi­zy­ta­cji się pod­la­ło, to oko przy­my­ka­li, bo tu­tej­si…

– To­wa­rzy­sze, o co cho­dzi?! – Na­czel­nik roz­ło­żył ręce w py­ta­ją­cym ge­ście, już nic nie ro­zu­mie­jąc. Zim­na stop­ka kol­by rąb­nę­ła go w gło­wę. Za­szu­mia­ło, padł na zie­mię obo­la­ły. Krew try­snę­ła z łuku brwio­we­go, pla­miąc uni­form. – To­wa­rzy­sze… – pra­wie za­pła­kał, nie wie­dząc już kom­plet­nie, co ro­bić. Ko­lej­ny cios, tym ra­zem obu­tej nogi, wy­wró­cił mu trze­wia.

– Chuj ci to­wa­rzysz – szczek­nął bi­ją­cy. So­wiet zwi­nął się w kłę­bek i padł na twarz. Pia­sek ob­le­pił mu usta i nos. Z bu­dyn­ku ktoś wy­szedł.

– Nie ma ni­ko­go wię­cej. – Paw­łow roz­po­znał głos ol­brzy­ma. – Szu­kać, ilu się da, i do­pro­wa­dzić – ko­men­de­ro­wał swo­im lu­dziom.

W obo­la­łej gło­wie na­czel­ni­ka bły­snę­ła myśl. Je­dy­nie wspo­mnie­nie plot­ki. „To oni”. W pier­si coś go ści­snę­ło i reszt­ka sił opu­ści­ła bol­sze­wi­ka. Od kil­ku­na­stu dni cho­dzi­ły róż­ne po­gło­ski. O lu­dziach, co ata­ko­wa­li i na­wet NKWD i mi­li­cji się nie bali. Zwa­li ich ban­dy­ta­mi. To w bez­pie­ce. Po­rucz­nik, cze­ki­sta, przy ba­niecz­ce sa­mo­go­nu opo­wia­dał, że szpic­le do­no­si­li, co lu­dzie my­ślą. Zwłasz­cza ci sta­rzy szep­ta­li, że to wy­zwo­leń­cy, że po­go­nią ko­mu­ni­stów i wró­ci sta­re, ale w to na­praw­dę nikt nie wie­rzył. Ja­kie sta­re? So­cja­lizm był prze­cież naj­do­sko­nal­szy. To ko­niec wszyst­kie­go, nic wię­cej nie moż­na wy­my­ślić. Od­wro­tu nie było… – w gło­wie prze­ta­cza­ły się zwro­ty z koł­cho­zo­wych ma­só­wek.

– Lu­dzie! – ryk­nął ten wiel­ki i uniósł w czar­ne nie­bo swój pi­sto­let. W bla­sku tań­czą­ce­go ognia po­chod­ni i pierw­szych po­ża­rów wy­glą­dał jak na­sto­jasz­czy bo­ha­ter z ja­kie­goś ma­lo­wi­dła. Ale to nie był ob­raz. To było aż na­zbyt re­al­ne. – Je­ste­śmy woj­skiem no­wej Ro­sji. Ja je­stem puł­kow­nik Mi­ko­łaj!

– Mi­ko­łaj – po­wtó­rzy­li lu­dzie, pa­trząc po so­bie, jak­by od­kry­li, że ten wódz, o któ­rym sły­sze­li, nie był du­chem.

– Ko­niec tego za­przań­stwa! – wo­łał wiel­ki męż­czy­zna. – Nie­spra­wie­dli­wo­ści i ter­ro­ru! Nad­cho­dzi czas ze­msty!

Lu­dzie nie za­re­ago­wa­li. Po­pa­trzy­li znów po so­bie, ale nikt nie drgnął.

– W wa­sze ręce od­da­ję spra­wie­dli­wość. – Mi­ko­łaj prze­ma­wiał ni­czym wy­uczo­ny roli ak­tor. – Ma­cie tu swych prze­śla­dow­ców – wska­zał na poj­ma­nych – zło­dziei, gwał­ci­cie­li i no­wych czer­wo­nych pa­nów! – Tłum za­fa­lo­wał, ale cią­gle stał nie­pew­ny. Puł­kow­nik się­gnął po osta­tecz­ny ar­gu­ment. – Czyń­cie spra­wie­dli­wość i od­bierz­cie, co wa­sze! Zie­mię, zwie­rzę­ta, wszyst­ko! – ryk­nął.

To było jak strzał. Po­dzia­ła­ło mo­men­tal­nie. Le­piej niż teo­re­tycz­ne gad­ki i od­wo­ła­nia do dusz i su­mień. Krzyk z dzie­sią­tek gar­deł po­fru­nął mię­dzy obej­ścia, obo­ry i chlew­nie. Cio­sy pię­ści i nóg spa­dły na Paw­ło­wa i jego ziom­ków, jak­by po la­tach upo­ko­rzeń pu­ści­ły wszel­kie za­ha­mo­wa­nia, jak­by tlą­ca się złość wy­bu­chła wiel­kim pło­mie­niem.

Puł­kow­nik Sie­mion Je­frie­mo­wicz Ty­chen­ko, zna­ny pod pseu­do­ni­mem Mi­ko­łaj, od­sko­czył w ostat­niej chwi­li, o mało nie po­rwa­ny dzi­ką falą bru­tal­ne­go lin­czu. Pa­trzył chwi­lę, jak tłusz­cza za­bie­dzo­nych bia­ło­ru­skich koł­choź­ni­ków szar­pie i ko­pie bez­wład­ne, nie­sta­wia­ją­ce opo­ru cia­ła. Lu­bił ta­kie chwi­le. W ży­łach bu­zo­wa­ła ad­re­na­li­na, nie­da­ją­ca się po­skro­mić sa­dy­stycz­na ra­dość i jesz­cze coś. Sa­tys­fak­cja. Prze­cież jego przy­pusz­cze­nia, teo­rie, ja­kie pra­wił swym pod­ko­mend­nym pod­czas szko­leń w pol­skich obo­zach, sta­wa­ły się rze­czy­wi­sto­ścią.

Ten sys­tem trzy­mał się na lęku, ba, nie­opi­sa­nym stra­chu przed wszech­wład­ną Cze­ka, jej szpic­la­mi i do­no­si­cie­la­mi. Na biu­ro­kra­cji, ukry­wa­nej, ale wszech­obec­nej ko­rup­cji i lo­kal­nych zgni­łych ukła­dzi­kach. W ko­mu­nizm nie­mal nikt nie wie­rzył. Może co naj­wy­żej kil­ku bon­zów, po­cząt­ku­ją­cych ko­mi­sa­rzy i mło­dych kom­so­mo­łek, póki nie tra­fi­ły na „prze­szko­le­nie” u swych sta­rych, ob­le­śnych, ide­olo­gicz­nych prze­wod­ni­ków.

Cały ten sys­tem, trium­wi­rat par­tii, bez­pie­ki i woj­ska, był rzą­da­mi jed­ne­go wiel­kie­go gan­gu, ban­dy mor­der­ców, że­ru­ją­cych na bie­dzie i nie­wol­ni­kach. Bo nimi byli tu wszy­scy, ci, któ­rzy sie­dzie­li w ła­grach, ale też ci rze­ko­mo wol­ni. Jak tu, w za­pusz­czo­nym, za­po­mnia­nym koł­cho­zie.

Wy­star­czy­ło znieść cho­ry nad­zór, i tak osła­bio­ny wo­jen­ną za­wie­ru­chą, i wszyst­ko po­win­no za­cząć pę­kać. Na­wet je­śli lu­dzie tak tu, jak i w kil­ku po­przed­nich miej­scach w gło­wach mie­li, by wła­dzy nie ru­szać, gdy jej za­bra­kło, z bie­dy, z wiel­ką ulgą bra­li, co mo­gli. Żeby choć ulżyć so­bie w nędz­nym ży­ciu. Ze­msta była wte­dy zwy­kłą kon­se­kwen­cją. Do­peł­nie­niem.

Tłum koł­choź­ni­ków po­rwał obi­te, po­szar­pa­ne cia­ła i nio­sąc je z krzy­ka­mi, rzu­ca­jąc naj­gor­sze prze­kleń­stwa, ru­szył pod drze­wa. Wy­so­kie dęby.

Ty­chen­ko się­gnął do kie­sze­ni. Za­pas pol­skich pa­pie­ro­sów szyb­ko się koń­czył. Za­pa­lił i uśmiech­nął się zło­wro­go, wi­dząc, jak pierw­szy czło­wiek za­dyn­dał, wierz­ga­jąc no­ga­mi, na prze­rzu­co­nym przez gru­bą ga­łąź sznu­rze.

– Pa­nie puł­kow­ni­ku. – Mu­sku­lar­ny, wy­so­ki nie­mal jak do­wód­ca po­rucz­nik w opię­tej blu­zie z pe­pe­szą na ra­mie­niu wy­rósł tuż obok. – Roz­ka­zy? – spy­tał uprzej­mie, jak­by dzie­ją­cy się tuż obok upior­ny spek­takl w ogó­le go nie ob­cho­dził albo przy­wykł do ta­kich ob­raz­ków przez ostat­nie mie­sią­ce woj­ny.

– Zwi­ja­my się… pa­nie po­rucz­ni­ku. – Ty­chen­ko bar­dzo lu­bił ten grzecz­no­ścio­wy zwrot. Jak­że inny w po­rów­na­niu z czer­wo­nym „to­wa­rzy­szem”. – Do świ­tu jesz­cze po­ste­ru­nek mi­li­cji i most. Nie damy prze­cież mścić się wła­dzy na bied­nej lud­no­ści. – Sze­ro­kie usta skrzy­wił pod­stęp­ny uśmie­szek. – Tu­taj so­bie po­ra­dzą. – Zwró­cił gło­wę w kie­run­ku pierw­szych ję­zy­ków ognia bu­cha­ją­cych z na­czel­ni­kow­skich „apar­ta­men­tów”.

– Tak jest – skło­nił się lejt­nant i wy­strze­lił jak z pro­cy, by zbie­rać lu­dzi. Ty­chen­ko po­pra­wił pas i ra­por­tów­kę i po­kle­pał ka­bu­rę swej te­tet­ki.

– Do pra­cy, puł­kow­ni­ku, do pra­cy!

•

Go­rą­cy dysk słoń­ca wspi­nał się wol­no po bez­chmur­nym nie­bie, da­jąc na­dzie­ję na ko­lej­ny pięk­ny, su­chy dzień. Wi­docz­ność była do­sko­na­ła, a po­wie­trze przej­rzy­ste.

Dy­wan so­czy­stej zie­le­ni la­sów, po­prze­ty­ka­nych gdzie­nie­gdzie nie­bie­ski­mi oczka­mi je­zior, za­kry­wał całą zie­mię aż po ho­ry­zont. Tak jak­by cała Fin­lan­dia była ko­bier­cem wy­so­kich drzew, bez śla­dów ludz­kiej byt­no­ści.

Lu­dzie jed­nak tam żyli. Ich cy­wi­li­za­cja od­ci­ska­ła pięt­no na tym, zda­wa­ło­by się, nie­ska­la­nym kra­jo­bra­zie swym naj­więk­szym sza­leń­stwem.

Zro­bi­li zwrot na pra­we skrzy­dło, zmie­ni­li kurs i oczom pi­lo­tów dy­wi­zjo­nu uka­za­ły się cien­kie na ra­zie i bar­dzo da­le­kie słu­py dy­mów. „Front” – Ba­giń­ski przy­gryzł war­gi skry­te pod ma­ską tle­no­wą. Daw­no go nie wi­dział, nie czuł. W doł­ku zła­pał go skurcz, ni­czym żół­to­dzio­ba przed pierw­szą wal­ką. A prze­cież swo­je się na­wal­czył. „Od­wy­kłeś, chło­pie” – od­dy­chał głę­bo­ko.

Pew­nie dla­te­go tak bar­dzo się sta­rał, by choć raz siąść za ste­ra­mi do­sko­na­łe­go Mo­squ­ito i przy­po­mnieć so­bie Ki­jów czy Le­nin­grad. Czuć moc tej ma­szy­ny, jej nie­sa­mo­wi­tą pręd­kość.

– Scho­dzi­my na trzy ty­sią­ce pięć­set stóp – roz­ka­zał przez ra­dio i za­raz ro­zej­rzał się na boki, czy An­gli­cy wy­ko­nu­ją po­le­ce­nia. Sam de­li­kat­nie prze­su­nął ster. Dy­wi­zjon lek­kich bom­bow­ców płyn­nie za­nur­ko­wał. Tym­cza­sem ko­tłu­ją­ce się od dymu i eks­plo­zji pole wal­ki ro­bi­ło się co­raz wy­raź­niej­sze.

Ma­rek Ba­giń­ski sam nie wie­rzył, że mu się uda. Że ma­jor Ekiert po­zwo­li. Ale jed­nak. Sy­tu­acja się zmie­nia­ła, do Fin­lan­dii tra­fia­ło co­raz wię­cej Bry­tyj­czy­ków i choć byli to so­jusz­ni­cy, de­le­ga­tu­ra chcia­ła i u nich mieć swo­je oczy i uszy. Po­rucz­nik i tak nie wy­łgał­by się od ra­por­tu, czy sie­dział­by w kan­ty­nie, czy za ste­ra­mi.

Ma­jo­ro­wi było więc wszyst­ko jed­no. Ba­giń­ski nie miał wie­le do ro­bo­ty. Fak­tycz­nie nic. A jako bo­ha­ter i ulu­bie­niec fiń­skiej ge­ne­ra­li­cji, je­śli był­by na tyle upar­ty albo ra­czej bez­czel­ny – co już udo­wad­niał – mógł­by bez tru­du za­ła­twić in­ter­wen­cję naj­wyż­szych czyn­ni­ków. Ma­jor chciał tego unik­nąć i mach­nął ręką. Pró­bo­wał prze­ko­ny­wać pod­wład­ne­go, by ten nie szar­żo­wał zbyt­nio, ale ro­zu­miał do­sko­na­le, że to ga­da­nie po próż­ni­cy.

Na koń­cu tej dra­bi­ny wy­no­szą­cej po­rucz­ni­ka Ba­giń­skie­go pod fiń­skie nie­bo sta­li jesz­cze do­wód­cy lot­nic­twa i pod­puł­kow­nik Young, wciąż nie­co za­gu­bio­ny w me­an­drach służ­bo­wych za­leż­no­ści. Jego zgru­po­wa­nie mia­ło być „nie­za­leż­ne”, ale ta swo­bo­da mu­sia­ła z wia­do­mych wzglę­dów po­zo­stać w sfe­rze teo­re­tycz­nych roz­wa­żań. Sy­tu­acja na fron­cie była cięż­ka, lecz nie dra­ma­tycz­na. Po­trze­bo­wa­no każ­dej spraw­nej ma­szy­ny, każ­de­go lot­ni­ka i ki­lo­gra­ma bomb. Bra­ko­wa­ło za to cza­su na po­li­tycz­no-am­bi­cjo­nal­ne prze­py­chan­ki, któ­rych Young unik­nął, ro­zu­mie­jąc, co się dzie­je. Miał bić wro­ga w tej dziw­nej, nie­wy­po­wie­dzia­nej woj­nie i tyle.

Zwin­ne ma­szy­ny przy­śpie­szy­ły, for­mu­jąc jed­no­cze­śnie bar­dziej zwar­ty szyk.

– Uwa­żać na my­śliw­ce – po­le­cił Ba­giń­ski i sam za­darł gło­wę, wy­pa­tru­jąc zza szkieł go­gli punk­ci­ków na nie­bie. Ob­ser­wa­tor, zaj­mu­ją­cy miej­sce w prze­szklo­nym no­sie ma­szy­ny, szczu­pły i sku­pio­ny Bry­tyj­czyk na­zwi­skiem Day, za­ci­snął dło­nie i jak­by chcąc za­hip­no­ty­zo­wać ho­ry­zont, nie po­tra­fił ode­rwać od nie­go wzro­ku. Pierw­szy raz miał rzu­cać bom­by na praw­dzi­wych lu­dzi.

Bry­tyj­scy lot­ni­cy nie­mal z mar­szu, po dwóch dniach, szli do wal­ki, za­nim jesz­cze po­ja­wił się kom­plet ich ob­sług na­ziem­nych, któ­re przy­by­wa­ły par­tia­mi na po­kła­dach stat­ków. Lot­ni­kom kła­dzio­no do głów dużo teo­rii i opi­sów so­wiec­kiej tak­ty­ki. Bali się, to nor­mal­ne.

Do­wódz­two wy­bra­ło im mi­sję z ga­tun­ku ła­twiej­szych, dla za­zna­jo­mie­nia się z wa­run­ka­mi. Wszy­scy nie­mal lot­ni­cy fiń­scy byli w li­nii, więc po­ja­wie­nie się chęt­ne­go do wo­jacz­ki i in­struk­ta­żu Po­la­ka roz­wią­zy­wa­ło wie­le pro­ble­mów. La­tał na tych ma­szy­nach. Krót­ko, bo krót­ko, lecz in­ten­syw­nie. Do tego znał prze­ciw­ni­ka. Nada­wał się.

Young, któ­ry mimo po­wierz­chow­no­ści ty­po­we­go, zdy­stan­so­wa­ne­go An­gli­ka, nie­chcą­ce­go zgłę­biać me­an­drów cha­rak­te­rów ob­cych mu na­cji, prze­ła­my­wał pierw­sze lody, wy­zna­czył miej­sce Ba­giń­skie­mu. Po­przed­nik Mar­ka zbyt­nio nie opo­no­wał, jak­by nie pa­ląc się do roz­po­czę­cia lo­tów bo­jo­wych. Uprzej­mie opi­sał ma­szy­nę, choć Po­lak znał ją do­brze. An­glik przed­sta­wił man­ka­men­ty oma­wia­ne­go eg­zem­pla­rza i kle­piąc Ba­giń­skie­go po ple­cach, ży­czył mu po­wo­dze­nia.

– Je­śli to moż­li­we, pro­sił­bym o zwrot ma­szy­ny w jak naj­lep­szym sta­nie – rzu­cił jak ty­po­wy Bry­tyj­czyk na od­chod­ne.

Tak więc uda­ło się. Ma­rek Ba­giń­ski zno­wu sie­dział za ste­ra­mi, pę­dząc na­prze­ciw so­wiec­kim li­niom. Lu­bił to, Boże, jak on to lu­bił. Dud­nie­nie mo­to­rów, wiel­kie śmi­gła tną­ce po­wie­trze tuż za kok­pi­tem i ogrom­na moc cu­dow­nej ma­szy­ny. W po­bli­żu zaś resz­ta dy­wi­zjo­nu.

– Jak ścież­ka? – Ma­rek trą­cił ob­ser­wa­to­ra bom­bar­die­ra.

– Je­ste­śmy na kur­sie – po­twier­dził tam­ten, przy­kła­da­jąc oko do ce­low­ni­ka T1.

– Uwa­żaj. Nie schrzań… – in­stru­ował z całą po­wa­gą Ma­rek. – Mamy jed­ną szan­sę w tym… – prze­rwał. Na sam wi­dok ku­rzaw­ki na zbli­ża­ją­cym się ho­ry­zon­cie po­czuł się źle. Co do­pie­ro nie­ostrze­la­ny An­glik.

– Otwie­ram – za­rzą­dził Day, wci­ska­jąc przy­cisk. Ko­mo­ra bom­bo­wa roz­war­ła się i wnę­trze wy­peł­nił gło­śny świst po­wie­trza.

Inne za­ło­gi zro­bi­ły to samo. Dy­wi­zjon prze­mknął nad ostat­ni­mi zie­lo­ny­mi skraw­ka­mi la­sów i wle­ciał nad sza­rą, po­trza­ska­ną rów­ni­nę ni­czym z upior­nej wi­zji sza­leń­ca. Rzad­sze na tym pu­ła­pie dymy za­snu­wa­ły pła­to­wiec. Le­cie­li szyb­ko, by jak tyl­ko się dało, unik­nąć ognia z dołu. Na próż­no. Pierw­sze szrap­ne­le za­czę­ły rwać się na nie­bie, choć na ich szczę­ście nie­co za da­le­ko. Świe­tli­ste smuż­ki ognia nie­mal pio­no­wo prze­cię­ły sza­rą mgieł­kę. Za­raz też na­stęp­ne ka­ra­bi­ny albo dział­ka bra­ły ich na cel. Byli jed­nak za szyb­cy dla so­wiec­kich ce­low­ni­czych. Kil­ka­dzie­siąt se­kund zda­wa­ło się być całą cho­ler­ną wiecz­no­ścią, peł­ną trza­sku odłam­ków i tłu­mio­nych se­rii. Przed nimi, nie­co w dole, bły­ska­ły ku­la­mi ognia, wzno­sząc ob­ło­ki dymu, bol­sze­wic­kie hau­bi­ce. Ich cel.

– Mam! – krzyk­nął w bo­jo­wym pod­nie­ce­niu Day. – Mam, wi­dzę! – do­dał, nie­mal przy­kle­ja­jąc się do ce­low­ni­ka.

So­wie­ci, przy­naj­mniej ar­ty­le­rzy­ści, nie do­strze­gli w porę spa­da­ją­cej na nich gru­py ma­łych bom­bow­ców. Tyl­ko na ty­łach, przy ta­bo­rach zro­bi­ła się wrza­wa i ja­kieś pu­le­mio­ty pró­bo­wa­ły sta­wiać im czo­ła. Do­pie­ro kie­dy mię­dzy wy­strza­ła­mi roz­nio­sło się echo sil­ni­ków, spo­ce­ni, ubra­ni w same spodnie i heł­my ar­ty­le­rzy­ści rzu­ci­li się w tran­sze­je i leje.

Bry­tyj­skie ma­szy­ny prze­mknę­ły jak wi­cher, a spod ich sza­rych brzu­chów ode­rwa­ły się obłe, dłu­gie kształ­ty. Zie­mia jęk­nę­ła od se­rii pierw­szych bomb. Gru­dy bło­ta wy­ro­sły wiel­ką fon­tan­ną, kie­dy pło­mie­nie i odłam­ki lot­ni­czych bomb do­się­gły przy­go­to­wa­nych do wy­strze­le­nia ła­dun­ków. Bia­ły ob­łok fali ude­rze­nio­wej roz­szedł się wo­ko­ło. Lu­dzie, za­nim zgi­nę­li ro­ze­rwa­ni albo ci­śnię­ci w zie­mię ni­czym lal­ki, ogłu­chli od po­twor­ne­go łup­nię­cia. Mniej­sze wy­bu­chy roz­peł­zły się po oko­li­cy, ini­cjo­wa­ne jak w mor­der­czym do­mi­nie.

Na­wet Ba­giń­ski po­czuł szarp­nię­cie, kie­dy pod­ry­wał ma­szy­nę i łu­kiem zmie­niał kurs na po­wrot­ny. Spoj­rzał przez ra­mię, do­strze­ga­jąc go­tu­ją­cą się masę po­ża­rów i strze­la­ją­cych w nie­bo, ża­rzą­cych się punk­ci­ków. Resz­ta sa­mo­lo­tów była cała, strat nie mel­do­wa­li.

– Chy­ba jest okej? – rzu­cił do ra­dia. Od­po­wie­dzia­ły mu dzi­kie wi­wa­ty po­zby­wa­ją­cych się na­pię­cia An­gli­ków. Rzecz nor­mal­na po pierw­szym boju.

Wy­rów­na­li pu­łap. Prze­pust­ni­ca po­szła w przód i cały dy­wi­zjon przy­śpie­szył.

– Szyb­ko do domu – roz­ka­zał Ma­rek, czu­jąc znów, jak po pierw­szym szo­ku za­czy­na tłuc ar­ty­le­ria. „Zno­wu ci się uda­ło, chło­pie”. Od­piął ma­skę i głę­bo­ko wes­tchnął. „Zno­wu”.

•

Deszcz łu­pał cięż­ki­mi kro­pla­mi o pa­ra­pet i szy­by prze­stron­ne­go ga­bi­ne­tu. Sza­rość dnia, po­tę­go­wa­na nie­prze­nik­nio­ną war­stwą ni­skich czar­nych chmur, od­po­wia­da­ła ide­al­nie na­stro­jo­wi mar­szał­ka Sie­mio­na Ti­mo­szen­ki, lu­do­we­go ko­mi­sa­rza obro­ny.

Nad jego owal­ną, łysą gło­wą, tak jak i za oknem, wi­sia­ły cięż­kie cu­mu­lu­sy. Kło­po­ty. Wie­le ich było. Ner­wo­wo, acz ospa­le pa­ko­wał pa­pie­ry i mapy do swej tecz­ki, opóź­nia­jąc, na ile to było moż­li­we, wyj­ście na od­pra­wę Staw­ki u Jo­si­fa Wis­sa­rio­no­wi­cza.

Jak za­wsze uczyn­ny Dy­mitr Je­gor krzą­tał się po ga­bi­ne­cie, do­pa­tru­jąc, czy mar­sza­łek aby ni­cze­go nie za­po­mniał. Po cóż było de­ner­wo­wać wiel­kie­go wo­dza świa­to­we­go pro­le­ta­ria­tu omył­ka­mi i nie­do­pa­trze­nia­mi. Obaj, mar­sza­łek i pro­sty ad­iu­tant, wie­dzie­li, że bę­dzie zły.

Je­gor znał sy­tu­ację. Znał każ­dy plan, roz­kaz, za­ło­że­nie. Cóż z tego, sko­ro nic z tą wie­dzą nie mógł uczy­nić. Wszel­kie ka­na­ły i ścież­ki prze­rzu­tu były za­mknię­te. Za­mknię­te jak i on, uwię­zio­ny w Mo­skwie, tłu­mią­cy w so­bie gniew i po­ra­ża­ją­cą nie­moc.

Ti­mo­szen­ko miał bar­dzo po­dob­ne roz­ter­ki. Nie szu­kał oczy­wi­ście dróg kon­tak­tu z przed­sta­wi­cie­la­mi Za­cho­du, jed­nak tlił się w nim gniew i za­wód, że nie po­tra­fi w ża­den spo­sób prze­ła­mać trwa­ją­ce­go za dłu­go im­pa­su.

– No cóż… – Po­pa­trzył na biur­ko i sto­ją­cą na nim wy­pcha­ną tecz­kę. – Pora iść – sap­nął smut­no. Usta nie­mal wy­gię­ły się w pod­ków­kę, a oczy szu­ka­ły jesz­cze ja­kie­goś szcze­gó­łu, któ­ry po­zwo­lił­by zo­stać tu choć chwi­lę dłu­żej.

Dy­mitr stał w po­zy­cji na bacz­ność, tak­su­jąc wzro­kiem sze­fa. Tak po ludz­ku było mu go na­wet żal. Ale cie­szył się nie­zmier­nie z so­wiec­kich nie­po­wo­dzeń.

– Może coś ura­dzą? – Ti­mo­szen­ko wy­mu­sił w so­bie uśmiech i się­gnął po czap­kę. Zgar­bio­na cięż­ka syl­wet­ka, szu­ra­jąc no­ga­mi, ru­szy­ła do drzwi.

– Bę­dzie do­brze, to­wa­rzy­szu mar­szał­ku – rzu­cił na do wi­dze­nia Je­gor. Ti­mo­szen­ko nic nie od­po­wie­dział. Obaj do­sko­na­le wie­dzie­li, że pro­ble­mów jest aż nad­to. Na­war­stwia­ły się, ro­dzi­ły się nowe i już mało kto wie­dział, od któ­re­go koń­ca za­czy­nać.

Po­la­cy ucie­kli spod noża, kry­jąc się na po­łu­dniu, tuż przy ru­muń­sko-wę­gier­skiej gra­ni­cy. Wy­bi­li ko­ry­tarz, wie­le jed­no­stek ra­dziec­kich idą­cych do ata­ku uda­ło im się oto­czyć albo wy­pchnąć, gro­żąc okrą­że­niem. Po­la­ków nie roz­bi­to do­szczęt­nie ani na­wet nie do­tar­to do głów­nej li­nii, a jak do­no­sił wy­wiad, wróg zna­lazł bazę za gra­ni­ca­mi i li­zał rany. Od­bu­do­wy­wał siły. Cóż z tego, że Pol­skę na­pa­dli Niem­cy. Ci ar­mię mie­li po­tęż­ną, ale mniej­szą niż Zwią­zek Ra­dziec­ki, i bra­kło im oka­zji do wiel­kich starć z Po­la­ka­mi. Par­li tyl­ko przed sie­bie, zaj­mu­jąc co­raz wię­cej te­re­nu, i tak jak prze­wi­dy­wał Ti­mo­szen­ko, sku­pi­li się na po­zy­ski­wa­niu ziem obie­ca­nych im w trak­ta­tach i za­ję­ciu pol­skiej sto­li­cy.

Na ra­zie nie mie­li za­mia­ru rzu­cać się na cią­gle pol­ski skra­wek kra­ju i ra­zem z So­wie­ta­mi go miaż­dżyć. Ta­kie rze­czy, wspól­ną wal­kę obu państw, po­ka­zy­wa­li tyl­ko w pro­pa­gan­do­wych kro­ni­kach.

Na tym się nie koń­czy­ło. Pol­ski opór tę­żał, a Fi­no­wie nie ustę­po­wa­li. Bili się, krwa­wi­li, ale trwa­li. Brak było po­my­słu, jak do­ko­nać prze­ło­mu. Lu­dzi sła­no ca­ły­mi esze­lo­na­mi. Je­śli o to cho­dzi­ło, to wszę­dzie szwan­ko­wa­ło za­opa­trze­nie. NKWD mu­sia­ło siłą cią­gnąć nowe rocz­ni­ki do woj­ska. Przy fron­tach sze­rzy­ła się de­zer­cja. I to do tego stop­nia, że za­czy­na­ło bra­ko­wać cze­ki­stów, któ­rzy mo­gli­by jako tako opa­no­wać ten pro­ce­der.

Czoł­gi, sa­mo­lo­ty. Było ich cią­gle dużo, ale psu­ły się, ich uzu­peł­nie­nia do­cie­ra­ły spóź­nio­ne i za­czy­na­ło bra­ko­wać pa­li­wa. Tym­cza­sem Sta­lin już coś prze­bą­ki­wał o ude­rze­niu na Ru­mu­nię i jej ro­po­no­śne pola. „Czym? Z kim?” – py­tał sa­me­go sie­bie mar­sza­łek.

Jak­by tego było mało, z te­re­nu nad­cho­dzi­ły in­for­ma­cje o przy­pad­kach ban­dy­ty­zmu. Zbroj­nych na­pa­dach. Rze­czy, ja­kiej od cza­sów re­wo­lu­cji się ra­czej nie spo­ty­ka­ło. Nie na taką ska­lę.

Wszyst­ko to w ogól­nym ob­ra­zie wy­glą­da­ło ja­koś miał­ko, nie­pew­nie. Wal­ka prze­cią­ga­ła się i wi­zja bły­ska­wicz­ne­go zwy­cię­stwa od­da­la­ła co­raz bar­dziej, sta­jąc się po­wo­li zwy­kłą mrzon­ką.

Wszy­scy szta­bow­cy, na­wet nie­roz­gar­nię­ty Żu­kow, ro­zu­mie­li, co to ozna­cza. Prze­cież im dłu­żej ba­bra­li się w tym szam­bie, tym pew­niej­sze sta­wa­ło się, że Za­chód w koń­cu zro­bi ja­kiś krok. Jak bar­dzo by nie była uwi­kła­na w sza­le­ją­ce straj­ki, za­miesz­ki i nie­po­ko­je pod­sy­ca­ne przez mo­skiew­ski wy­wiad, Eu­ro­pa mu­sia­ła za­re­ago­wać. Już sła­ła broń. Ba, i lot­ni­ków.

Mar­sza­łek zszedł przez ob­szer­ną klat­kę scho­do­wą, od­dał ho­no­ry war­tow­ni­kom i ru­szył do auta, przy któ­rym trzy­ma­jąc otwar­te drzwi, wa­ro­wał już zmok­nię­ty szo­fer. Sie­mion Ti­mo­szen­ko za­trzy­mał się, uniósł gło­wę i zer­k­nął w nie­bo. Ostre krop­le zro­si­ły jego okrą­głą twarz. Zmru­żył oczy. Czar­nych chmur jak­by przy­by­wa­ło.

•

Gdy tyl­ko prze­stą­pił próg knaj­py i wy­szedł na tro­tu­ar, za­tę­sk­nił za przy­jem­nym chło­dem ka­mien­nych ścian. Po­wie­trze, nie­przy­jem­nie su­che i na­grza­ne sierp­nio­wym słoń­cem, tak jak wszyst­ko wo­kół, od­bie­ra­ło ocho­tę na co­kol­wiek. Chwi­lę za­sta­na­wiał się, czy się nie cof­nąć, ale po­czu­cie obo­wiąz­ku zwy­cię­ży­ło.

Mia­stecz­ko Mor­han­ge zda­wa­ło się spać, przy­tło­czo­ne ko­lej­nym ty­go­dniem cięż­kich upa­łów. W miej­sco­wo­ści wznie­sio­nej na skrzy­żo­wa­niu kil­ku dróg po­mię­dzy Nan­cy i Met­zem we fran­cu­skiej Lo­ta­ryn­gii tyl­ko grup­ka dzie­ci nic so­bie nie ro­bi­ła z iście afry­kań­skiej aury. Plu­ska­ły się w brud­nej wo­dzie sta­rej fon­tan­ny ukry­tej nie­opo­dal w cie­niu buku.

Na­wet su­ną­ce tędy kon­wo­je woj­sko­wych aut i ko­lum­ny idą­cych nad gra­ni­cę pie­chu­rów znik­nę­ły, jak­by do­bro­tli­wi ge­ne­ra­ło­wie po­zwo­li­li im prze­cze­kać naj­gor­sze go­dzi­ny dnia.

Er­nest McCull w swych sze­ro­kich, wy­so­ko skro­jo­nych spod­niach, lek­kiej ko­szu­li i słom­ko­wym ka­pe­lu­szu – nie­co kon­tra­stu­ją­cym z jego po­god­ną, po­cią­głą i opa­lo­ną na bu­ra­cza­no czer­wo­ny ko­lor twa­rzą – wy­glą­dał jak zwy­czaj­ny tu­ry­sta. Nie jak dzien­ni­karz. Na szyi dyn­dał mu apa­rat mar­ki Ko­dak, a przez ra­mię prze­wie­sił nie­co nie­po­ręcz­ną skó­rza­ną tor­bę my­śliw­skie­go typu.

Ten trzy­dzie­sto­dzie­wię­cio­la­tek krę­cił się po oko­li­cy już przez pe­wien czas i z przy­kro­ścią stwier­dzał, że Mor­han­ge ustę­pu­je uro­kiem ludz­kim osie­dlom wznie­sio­nym w gór­skich do­li­nach Wo­ge­zów, a na­wet po­łu­dnio­wej Al­za­cji. Było tu jak w prze­my­sło­wych dziu­rach na pół­no­cy, na po­gra­ni­czu Bel­gii i Fran­cji.

„Nie dość, że brzyd­ko, to i nic cie­ka­we­go” – po­my­ślał, ru­sza­jąc w stro­nę cen­trum, pla­cu ob­sta­wio­ne­go pię­tro­wy­mi ce­gla­ny­mi do­ma­mi i ko­ścio­łem ze strze­li­stą wie­żą – bu­dow­la­mi przy­po­mi­na­ją­cy­mi ra­czej nie­miec­ką Nad­re­nię ani­że­li Fran­cję.

Grup­ka dzie­ci, wi­dząc męż­czy­znę, wy­szcze­rzy­ła zęby i po­czę­ła ma­chać, wy­krzy­ku­jąc na wy­ści­gi po­zdro­wie­nia. Wszak wi­zy­ta dzien­ni­ka­rza z da­le­kiej Ka­na­dy była nie lada wy­da­rze­niem dla miej­sco­wej spo­łecz­no­ści. Wkrót­ce wszy­scy o nim wie­dzie­li.

Przy­sta­nął na chwi­lę, uniósł apa­rat do oka i pstryk­nął fot­kę. Tak na pa­miąt­kę. Po­ma­chał szkra­bom, a te w pi­sku ra­do­ści, prze­ję­te, że uwiecz­nio­no je na ne­ga­ty­wie, za­czę­ły jesz­cze bar­dziej chla­pać się wodą.

Od po­łu­dnio­we­go wjaz­du do mia­stecz­ka coś zgrzyt­nę­ło. W wą­skich, krę­tych ulicz­kach roz­szedł się dźwięk sil­ni­ka. Naj­pierw jed­ne­go, po­tem ko­lej­nych.

McCull nie zwró­cił na to więk­szej uwa­gi i ru­szył przed sie­bie bez celu. Jemu nie było do śmie­chu tak jak tym dzie­cia­kom. Otwo­rzył tor­bę i się­gnął po świe­żą pacz­kę pa­pie­ro­sów.

Nie mógł wy­łącz­nie po­dró­żo­wać, de­lek­to­wać się spe­cja­ła­mi tu­tej­szej kuch­ni w ko­lej­nych re­stau­ra­cjach. Miał inne, po­waż­niej­sze rze­czy do zro­bie­nia. Tyle tyl­ko…

Pierw­sza zie­lo­na cię­ża­rów­ka mar­ki Re­nault, cią­gnąc szczel­nie za­kry­tą plan­de­ką la­we­tę, mi­nę­ła go w żół­tym ob­ło­ku ku­rzu. Za nią je­cha­ła na­stęp­na.

McCull prze­zor­nie scho­wał apa­rat do tor­by. Nie chciał pro­wo­ko­wać po­dej­rzeń i po­tem tłu­ma­czyć się u wio­sko­we­go gli­nia­rza. Tych miał uni­kać jak ognia. Ro­zej­rzał się wo­ko­ło, szu­ka­jąc ja­kie­goś spo­koj­niej­sze­go miej­sca. Cie­ni­sta bra­ma jed­ne­go z do­mostw wy­da­wa­ła się ide­al­na.

Za­cią­gał się dy­mem i li­czył po­jaz­dy. Wie­dział do­sko­na­le, co wio­zą, znał się na tym. Ża­ło­wał bar­dzo, że nie może za­brać się z tą jed­nost­ką tam, gdzie naj­praw­do­po­dob­niej zmie­rza­ła. Gdzieś nad Li­nię Ma­gi­no­ta. Na je­den z se­tek punk­tów kon­cen­tra­cji, któ­re Fran­cu­zi wy­zna­czy­li na czas woj­ny. Woj­ny, któ­ra tu­taj jesz­cze się nie za­czę­ła.