Osteoporoza. Jak zapobiegać jej wystąpieniu, jak żyć, kiedy już jest ebook

tekst: Jerzy Stodolny

recenzent: prof.dr hab. n. med. Andrzej Lesiak

rysunki: Zbigniew Jujka

redakcja tech.: Marek Detka

korekta: Maria Judaszewska

© Copyright by Jerzy Stodolny

© Wydawnictwo ZL NATURA

28-100 Busko-Zdrój, Chopina 9

Wydanie III 2012

Wszystkie prawa zastrzeżone.

Kopiowanie i rozpowszechnianie całości lub części, łącznie z rysunkami, fotografiami za pomocą wszelkich mediów elektronicznych i innych bez zgody autora zabronione.

ISBN ePub: 978-83-62808-96-0 ISBN MOBI: 978-83-62808-97-7

Od recenzenta

Zasady postępowania w osteoporozie podane przez dr n. med. Jerzego Stodolnego stanowią niezwykle cenny zestaw informacji praktycznych, zarówno dla pacjentów jak i dla lekarzy. Ci ostatni - zajmujący się różnymi specjalnościami medycznymi nie zawsze dysponują podręcznymi wiadomościami na ten temat. Dr Stodolny w sposób przystępny, bez zbędnych szczegółów i niepotrzebnej tutaj otoczki naukowej przedstawił wiadomości na temat przyczyn i mechanizmu osteoporozy. Podał zasady postępowania profilaktycznego i leczniczego, z uwzględnieniem czynników korzystnych i szkodliwych w diecie, właściwego stosowania ruchu, ćwiczeń, bezpiecznych pozycji w codziennych czynnościach życiowych, w tym także zawodowych, zasad urządzania stanowisk pracy, mieszkania itp.

Zasady postępowania są zwięzłe, zrozumiałe, opatrzone komentarzami w postaci dowcipnych rysunków p. Jujki, co ułatwia zapamiętanie i przyswojenie nawyku stosowania tych zasad w życiu.

Taka forma spopularyzowania wiedzy na temat dość powszechnie występującego stanu zagrożenia organizmu ułatwia lekarzom przedstawianie pacjentom odpowiednich informacji a samym pacjentom daje możliwości uniknięcia różnych zagrożeń oraz życia w dobrej formie.

Prof. dr hab. n. med. Andrzej Lesiak

Wstęp

Osteoporoza jest aktualnie popularnym i coraz lepiej poznanym zagadnieniem medycznym. Popularność ta nie wynika z jakiejś nagłej epidemii choroby w ostatnim okresie. Częstotliwość jej występowania nie wzrosła bynajmniej aktualnie w niewytłumaczalny sposób, lecz od dawna stanowi poważny problem w medycynie. Mamy natomiast na ten temat natłok publikacji w masowych środkach przekazu, podawanych nierzadko w sposób straszący i niepokojący czytelników. Zalew informacji o osteoporozie jest poniekąd spowodowany sukcesami medycyny w ostatnich latach w zakresie diagnostyki choroby, jak i produkcji nowych leków. Ponieważ i aparatura diagnostyczna i środki farmakologiczne są bardzo kosztowne, stąd konieczność szerokiej, czasem nawet agresywnej reklamy i podkreślania wagi zagadnienia. Oczywiście następstwa osteoporozy w postaci złamań - głównie szyjki kości udowej, trzonów kręgów i przedramienia to bardzo poważny, a czasem życiowy problem.

Tym niemniej, w zagadnieniu osteoporozy, nie diagnostyka i kosztowne leczenie ma zasadnicze znaczenie, lecz profilaktyka. Uświadomienie i to już ludziom młodym, a nawet ich rodzicom, że na „swoją” osteoporozę pracujemy całe życie już od dzieciństwa. Znajomość mechanizmów jej powstawania, czynników przyśpieszających rozwój oraz zagrożeń związanych z błędami popełnianymi w ciągu naszego życia, umożliwia najskuteczniejszą formę walki z osteoporozą - zapobieganie jej wystąpieniu.

Z kolei poznanie podstawowych objawów pozwala na zaobserwowanie ich u siebie lub u osób bliskich i poddanie się leczeniu. Umożliwia też podjęcie działań zapobiegających najpoważniejszemu powikłaniu osteoporozy - złamaniom kości.

Wreszcie umiejętność podjęcia współżycia z zaistniałą już chorobą. Współżycia aktywnego, bez czynnika paniki, depresji czy wręcz rezygnacji. Aktywnego podejścia do osteoporozy także w sensie dosłownym, bowiem jak w żadnej innej chorobie o tym, jak długo będziemy mogli z nią żyć decyduje aktywność fizyczna. Ruch, połączony z umiejętnym leczeniem farmakologicznym, dietą i przestrzeganiem zaleceń profilaktycznych, to czynniki, które przynoszą zdecydowanie pozytywne efekty terapeutyczne. Umożliwiają normalne życie ze „swoją” osteoporozą bez strachu, czy poczucia ciężkiej, nieuleczalnej choroby.

Nie zawsze łatwo z natłoku różnych wiadomości internetowych czy opracowań podręcznikowych wybrać najistotniejsze i często najprostsze porady dotyczące powyższych zagadnień. Niniejsze opracowanie ma ułatwić to zadanie.

Część I

Co należy wiedzieć o osteoporozie

1. Co to jest osteoporoza?

Nazwa choroby pochodzi z języka greckiego. Jest utworzona z dwóch słów osteon - kość i póros - otwór, dziura, które wspólnie oddają istotę zagadnienia.

Osteoporoza jest układową chorobą przemiany tkanki kostnej, w której zasadnicze cechy to:

1. Ubytek (zanik) masy kostnej, w tym soli wapnia.

2. Podatność kości na złamania.

3. Uszkodzenie i zmiana charakterystycznej struktury beleczek kostnych.

Dwa pierwsze czynniki są aktualnie decydujące o rozpoznaniu osteoporozy

Mechanizm powstawania schorzenia, w dużym uproszczeniu, przedstawia się następująco. W warunkach prawidłowych tkanka kostna, tak jak inne tkanki ciała, żyje dzięki trwającej całe życie, stałej, przebudowie. Jedne komórki obumierają lub zostają zniszczone a na ich miejsce powstają nowe, co powoduje, że kość utrzymuje prawidłową strukturę przez większość życia. Nowo powstałe komórki, w miarę dojrzewania, ulegają wysyceniu solami wapnia i łączą się w beleczki kostne. Układają się one w obrębie kości w charakterystyczny sposób, tworząc tzw. architekturę tkanki kostnej. Dzięki specyficznej architekturze beleczek kość posiada ogromną wytrzymałość mechaniczną.

budowa beleczkowa kości zdrowej

Kość ze zmianami osteoporotycznymi. Widoczne zcieńczenia i poprzerywanie beleczek kostnych.

W miarę upływu lat lub pod wpływem różnych, dalej opisanych, czynników nieprawidłowych, dochodzi do zaburzenia tego mechanizmu. Przewagę uzyskuje proces obumierania komórek, nowych natomiast tworzy się stopniowo coraz mniej. Upośledzeniu ulega ponadto przyswajanie wapnia przez organizm oraz mechanizm wbudowywania wapnia w tkankę kostną. Zmienia się stosunek procentowy soli wapnia do innych składników mineralnych. Zmniejszająca się ilość komórek doprowadza do zaniku ilości beleczek kostnych, jak i zaburzeń ich struktury – stają się one cieńsze, poprzerywane, rzadsze, słabiej uwapnione, a ich wytrzymałość obniża się. Jednocześnie następuje osłabienie połączeń między beleczkami. Struktura kości staje się porowata, a kość podatna na złamania. Rozpoczynają się widoczne objawy choroby. Obrazowo mówi się, że jest wtedy „za mało kości w kości”. Zmiany powyższe przy niewielkim zaawansowaniu są wykrywalne jedynie specjalnymi badaniami i stan ten nazywamy osteopenią. Przy postępie choroby dają u chorego widoczne objawy kliniczne. Powstaje obraz choroby zwanej osteoporozą.

2. Czynniki wpływające na możliwość powstawania osteoporozy - czynniki ryzyka

W powstawaniu osteoporozy podstawowe znaczenie ma wpływ różnych czynników życiowych, oddziaływania środowiska, sposobu odżywiania, przebytych chorób oraz innych czynników pochodzących z zewnątrz lub wewnątrz organizmu człowieka. W tym zakresie osteoporozę łączy niewątpliwa zbieżność z chorobą przeciążeniową kręgosłupa, prowadzącą do zmian zwyrodnieniowych kręgów, stawów i krążków międzykręgowych (dysków).

Na prawdopodobieństwo wystąpienia osteoporozy składają się następujące czynniki, zwane czynnikami ryzyka:

2.1 Płeć i rasa

Prawdopodobieństwo wystąpienia pełnych objawów osteoporozy jest 4-5 krotnie większe u kobiet niż u mężczyzn, aczkolwiek prędkość ubytku masy kostnej z wiekiem jest podobna u obu płci. Związane jest to z niższym poziomem tzw. szczytowej masy kostnej u kobiet oraz z krótszym okresem aktywności gruczołów hormonalnych. Badania statystyczne udowodniły ponadto, że najbardziej podatna na osteoporozę jest rasa biała, następnie żółta a najmniej czarna.

2.2 Czynniki genetyczne

Dziedziczna skłonność do osteoporozy jest jednym z bardzo ważnych czynników ryzyka. Córki i wnuczki kobiet chorujących na osteoporozę są na nią znacznie bardziej narażone. Istnienie wywiadu osteoporotycznego w poprzednich pokoleniach nie przesądza wprawdzie o nieuchronności osteoporozy, zwiększa jednak ryzyko zachorowania. Obliguje tym samym do pewnej czujności i wczesnego zastosowania profilaktyki rozwoju choroby.

2.3 Poziom tzw. szczytowej masy kostnej