Głos Lema ebook

CO­PY­RI­GHT© 2011-2013 by Ja­nusz Cy­ran, Fi­lip Ha­ka, Aleks Güt­sche, Ra­fał Ko­sik, An­drzej Misz­czak, Ja­kub No­wak, Ra­fał W. Or­kan, Woj­ciech Or­liń­ski, Pa­weł Pa­liń­ski, Krzysz­tof Pi­skor­ski, Waw­rzy­niec Pod­rzuc­ki, Jo­an­na Skal­skaCO­PY­RI­GHT© 2011-2013 by Po­wer­graph CO­PY­RI­GHT© 2011-2013 for the co­ver by Ra­fał Ko­sik

WY­DA­NIE I

ISBN 978-83-61187-84-4

Wszel­kie pra­wa za­strze­żo­ne All ri­ghts re­se­rved

RE­DAK­CJA Mi­chał Cet­na­row­ski, Ka­sia Sien­kie­wicz-Ko­sikKO­REK­TA Ma­ria Alek­san­drowILU­STRA­CJA NA I OKŁAD­CE Ra­fał Ko­sik PRO­JEKT GRA­FICZ­NY SE­RII I OPRA­CO­WA­NIE Ra­fał Ko­sik SKŁAD Po­wer­graph

WY­ŁĄCZ­NY DYS­TRY­BU­TOR

Fir­ma Księ­gar­ska Ole­sie­juk sp. z o.o. s.k.a. 05-850 Oża­rów Ma­zo­wiec­ki, ul. Po­znań­ska 91 tel./faks: 22 721 30 00www.ole­sie­juk.pl, e-ma­il: fk@ole­sie­juk.pl

WY­DAW­CA Po­wer­graph sp. z o.o. Ce­głow­ska 16/2, 01-803 War­sza­wa tel./faks: 22 834 18 25www.po­wer­graph.pl, sklep.po­wer­graph.pl, e-ma­il: po­wer­graph@po­wer­graph.pl

Żad­na do­bra książ­ka nie przej­dzie nie­uka­ra­na, a każ­dy gest ar­ty­stycz­ny jest za­ra­zem przed­mio­tem gry ryn­ko­wej. I jak w przy­pad­ku wie­lu po­dob­nych przed­się­wzięć, tak­że ini­cja­to­rom an­to­lo­gii opo­wia­dań in­spi­ro­wa­nych twór­czo­ścią Sta­ni­sła­wa Le­ma ła­two przy­pi­sać ni­skie in­ten­cje: że oto wy­ko­rzy­stu­ją zna­ne na­zwi­sko dla dar­mo­wej re­kla­my, by prze­bić się z ty­tu­łem mar­ke­tin­go­wo.

W isto­cie zaś ma­my tu do czy­nie­nia z pró­bą nie­mal­że he­ro­icz­ną.

Bo, po pierw­sze, czy Głos Le­ma rze­czy­wi­ście wy­ko­rzy­stu­je zna­ną mar­kę – czy też ra­czej sta­ra się ją do­pie­ro stwo­rzyć, od­two­rzyć?

A po dru­gie, czy w ogó­le jest moż­li­wym „pi­sa­nie jak Lem”?

* * *

Pierw­sze py­ta­nie zda­wać się mo­że zgo­ła ab­sur­dal­nym (je­śli nie ob­ra­zo­bur­czym). Jak­że to, prze­cież każ­dy sły­szał o Le­mie! Ja­sne, każ­dy sły­szał też o Nor­wi­dzie czy Orzesz­ko­wej – jed­nak nie wie­rzę w tłu­my czy­tel­ni­ków pę­dzą­cych po „an­to­lo­gię opo­wia­dań ála Orzesz­ko­wa”.

Dla­cze­go po­zwa­lam so­bie na ze­sta­wie­nie tych aku­rat pi­sa­rzy? Nie­ste­ty, prze­ko­na­łem się już wie­lo­kroć, że dla współ­cze­sne­go czy­tel­ni­ka, gu­stu­ją­ce­go w ro­man­sach wam­pi­rycz­nych, sa­gach fan­ta­sy, książ­kach Pi­li­piu­ka i Pie­ka­ry czy Kin­ga al­bo Ca­na­van – Lem pla­su­je się do­kład­nie na tej sa­mej pół­ce, co wła­śnie Że­rom­ski czy in­ni prze­kli­na­ni przez brać szkol­ną au­to­rzy zu­peł­nie dla niej nie­straw­nych lek­tur obo­wiąz­ko­wych.

W roz­mo­wach z ty­mi czy­tel­ni­ka­mi po­wra­ca mo­tyw wcze­sne­go zra­że­nia do Le­ma (i, przez uogól­nie­nie, do ca­łej li­te­ra­tu­ry scien­ce fic­tion) na sku­tek lek­tur Ba­jek ro­bo­tów lub opo­wia­dań o Pi­rxie, ja­kie wmu­sza­no w nich w pod­sta­wów­ce. Co dla ko­lej­nych rocz­ni­ków oka­zy­wa­ło się prze­ży­ciem iście trau­ma­tycz­nym.

Cóż, po pro­stu za wcze­śnie do Le­ma pod­cho­dzi­li, błąd pro­gra­mu edu­ka­cji. Są pi­sa­rze, do któ­rych trze­ba do­ro­snąć; i to nie raz – trze­ba do­ra­stać wie­lo­krot­nie. Ale oto ci nie­szczę­śni­cy koń­czą stu­dia, sa­mi ma­ją dzie­ci – a awer­sja po­zo­sta­je. Już ca­łe po­ko­le­nia ro­sną w bło­giej nie­świa­do­mo­ści skar­bów wy­obraź­ni Sta­ni­sła­wa Le­ma. I nie są to anal­fa­be­ci prze­cież; to lu­dzie wy­kształ­ce­ni. Masz, spró­buj, prze­ko­naj się sam, czy to wciąż li­te­ra­tu­ra nie dla cie­bie. „Pró­bo­wa­łem, ale za dia­bła nie ro­zu­miem je­go ję­zy­ka!”.

Oto i ko­lej­na nie­spo­dzie­wa­na prze­szko­da: ję­zyk Le­ma, ta spe­cy­ficz­na roz­bu­cha­na pol­sz­czy­zna przed­wo­jen­na, spla­ta­ją­ca tech­ni­ka­lia i cu­dow­nie gu­mo­we neo­lo­gi­zmy, hu­mo­ry­stycz­ne ekwi­li­bry­sty­ki i prza­śne ar­cha­izmy, w skład­ni tor­to­wej, wę­żo­wej – sta­ła się dla dwu­dzie­sto­pierw­szo­wiecz­nych czy­tel­ni­ków rów­nie ob­ca co pol­sz­czy­zna Mic­kie­wi­cza. Pro­blem z lek­tu­rą Pa­na Ta­de­usza nie po­le­ga wszak na sta­wia­nych przez li­tew­ską epo­pe­ję kar­ko­łom­nych kwe­stiach in­te­lek­tu­al­nych, lecz na nie­zro­zu­mie­niu tek­stu na naj­bar­dziej pod­sta­wo­wym po­zio­mie, tzn. słów, zdań. Ję­zyk Le­ma pod tym wzglę­dem sta­wał się z cza­sem co­raz bar­dziej her­me­tycz­ny, je­go póź­na ese­isty­ka usta­na­wia próg wła­ści­wie nie do po­ko­na­nia dla kon­su­men­ta kul­tu­ry em­pi­ko­wej.

Te mo­je smut­ne kon­sta­ta­cje sto­ją na­tu­ral­nie w ra­żą­cej sprzecz­no­ści z opi­nią roz­gło­śnio­ną w pol­skiej me­dios­fe­rze. A im me­dium bar­dziej sza­cow­ne i wy­so­kie, tym moc­niej­sza w nim oczy­wi­stość, że „wszy­scy Le­ma zna­ją, czy­ta­ją i ko­cha­ją”. Skąd roz­bież­ność?

Mo­im zda­niem „my­śle­nie i mó­wie­nie Le­mem” sta­ło się już ana­lo­gicz­nym wy­róż­ni­kiem po­ko­le­nio­wym, jak wcze­śniej „mó­wie­nie Sien­kie­wi­czem”. Czas, w któ­rym wcho­dzi­my w kul­tu­rę, dzie­ła, ja­kie nas wów­czas kształ­tu­ją, ja­kie wpły­wa­ją na na­szą wy­obraź­nię i gu­sta – iden­ty­fi­ku­ją nas ni­czym DNA i li­nie pa­pi­lar­ne. Nie moż­na mieć dru­gie­go dzie­ciń­stwa i nie moż­na po raz dru­gi czy­tać jak dziec­ko.

Oczy­wi­ście zda­rza­ją się wy­jąt­ki – wy­jąt­ki za­wsze się zda­rza­ją, nie­któ­rzy au­to­rzy opo­wia­dań z tej ko­lek­cji sta­no­wią ich przy­kła­dy – ale w za­sa­dzie li­nia de­mar­ka­cyj­na za­pa­dła na ro­ku 1989: kto zdą­żył przed nim wejść w świat SF, ten z du­żym praw­do­po­do­bień­stwem „za­ra­ził się Le­mem”. Lem istot­nie był wów­czas ta­kim Słoń­cem li­te­ra­tu­ry fan­ta­stycz­nej; tym bar­dziej w la­tach 70. Po ro­ku 1989 jed­nak­że wszyst­ko się zmie­ni­ło: stał się on jed­ną z ty­się­cy gwiazd na fir­ma­men­cie. Moż­na się te­raz od ma­łe­go za­czy­ty­wać fan­ta­sty­ką, uwa­żać za fan­ta­sty­ki ko­ne­se­ra, fa­na i znaw­cę – a Le­ma nie czy­tać w ogó­le, al­bo prze­czy­taw­szy jed­ną czy dru­gą je­go książ­kę, od­rzu­cić pro­gra­mo­wo ja­ko li­te­ra­tu­rę nie­cie­ka­wą, nie­istot­ną; i nie czuć się by­naj­mniej z te­go po­wo­du upo­śle­dzo­nym w obie­gu kul­tu­ro­wym, w roz­mo­wach z in­ny­mi czy­tel­ni­ka­mi, w ro­zu­mie­niu współ­cze­snej twór­czo­ści.

Co by­ło­by nie­moż­li­we w przy­pad­ku ana­lo­gicz­ne­go igno­ranc­twa w twór­czo­ści np. Tol­kie­na. Na­wet je­śli ktoś ser­decz­nie nie zno­si Tol­kie­na, mu­si się orien­to­wać w je­go dzie­łach, że­by w ogó­le z sen­sem uczest­ni­czyć w roz­mo­wach o współ­cze­snej kul­tu­rze, i to na­wet nie za­wę­ża­jąc jej do fan­ta­sty­ki. W tym sen­sie twór­czość Le­ma ja­wić się mo­że ra­czej li­te­rac­kim śle­pym za­uł­kiem. Ile po­wsta­je ta­kich ksią­żek, fil­mów, gier, dla któ­rych peł­ne­go od­bio­ru ko­niecz­ne jest oczy­ta­nie w Le­mie? To po­je­dyn­cze, dość ni­szo­we utwo­ry.

Le­mo­fi­le two­rzą dziś coś w ro­dza­ju pół­se­kret­ne­go brac­twa, ma­so­ne­rii oświe­ce­nio­wej SF, roz­po­zna­ją­cej się po kryp­tycz­nych cy­ta­tach, słod­ko ar­cha­icz­nej ter­mi­no­lo­gii („fan­to­ma­ty­ka”, „in­te­lek­tro­ni­ka”) i cha­rak­te­ry­stycz­nym od­ru­chu tro­pie­nia ge­ne­alo­gii idei: „o tym Lem na­pi­sał już tu i tu!”. Resz­ta zaś le­min­go­wo ki­wa gło­wa­mi: tak, tak, Lem to prze­wi­dział, a Sło­wac­ki wiel­kim po­etą był.

Jak za­trzy­mać ten trend? Jak sku­tecz­nie na­wra­cać czy­tel­ni­ków na Le­ma?

Otóż jed­nym ze spo­so­bów mo­że być wła­śnie ta­ki li­te­rac­ki „al­bum co­ve­rów”. W mu­zy­ce wie­lo­krot­nie zda­rza­ło się, że no­we po­ko­le­nia od­kry­wa­ły kla­sy­ków, usły­szaw­szy ich utwo­ry w wy­ko­na­niu ar­ty­stów ze swo­ich rocz­ni­ków. I wte­dy do­pie­ro się­ga­ły z wła­snej wo­li po ory­gi­na­ły.

Opo­wia­da­nia ze­bra­ne w tym zbio­rze wy­szły spod piór au­to­rów uro­dzo­nych w la­tach 1969–1982; je­dy­nie dwaj pi­sa­rze-na­ukow­cy, Cy­ran i Pod­rzuc­ki, po­cho­dzą ze star­szej ge­ne­ra­cji.

To już nie dzie­ci; to li­te­rac­kie wnu­ki i pra­wnu­ki Le­ma.

* * *

Czy moż­na dzi­siaj „pi­sać Le­mem”?

Py­ta­nie nie jest tak ba­nal­ne, ja­kim się zda­je na pierw­szy rzut oka. Wia­do­mo, że aby pi­sać do­kład­nie jak Lem – lecz nie po pro­stu po­wta­rza­jąc, co on już przed la­ty na­pi­sał, lecz two­rząc dziś, jak two­rzył­by Lem – trze­ba by wła­śnie być Le­mem. Co nie dość, że jest lo­gicz­ną nie­moż­li­wo­ścią, to i nie sta­no­wi­ło­by prze­cież ty­tu­łu do chwa­ły dla żad­nej in­dy­wi­du­al­no­ści twór­czej, wy­rą­bu­ją­cej so­bie w po­cie czo­ła te­ry­to­rium ory­gi­nal­no­ści.

Nie o to cho­dzi. O co za­tem?

Wy­da­je mi się, że mu­si­my cof­nąć się o krok przed py­ta­nie i wy­świe­tlić wpierw źró­dła atrak­cyj­no­ści pro­zy Le­ma, tzn. te ce­chy, dla któ­rych w ogó­le by­ło­by war­to „pi­sać jak Lem”.

Więc: czy na­śla­do­wa­na win­na być tu ra­czej treść, czy for­ma? I czy da się jed­ną od­dzie­lić od dru­giej?

Kon­ty­nu­acja na po­zio­mie for­my nie­uchron­nie wy­sta­wi nas na za­rzut pu­ste­go ar­cha­izo­wa­nia, za­baw es­te­ty­ką re­tro dla sa­mej tej es­te­ty­ki. Tym­cza­sem bo­ha­te­ro­wie Le­ma la­ta­li pan­cer­ny­mi ko­smo­lo­ta­mi i wy­ko­ny­wa­li ob­li­cze­nia na mó­zgach z lam­pa­mi próż­nio­wy­mi, po­nie­waż w ta­kiej aku­rat epo­ce hi­sto­rycz­nej (w ta­kiej epo­ce li­te­rac­kiej) zda­rzy­ło się Le­mo­wi pi­sać. Czy pi­sząc dzi­siaj, pi­sał­by w tym du­chu? Ale sam prze­cież nie ar­cha­izo­wał na Wel­l­sa czy Żu­ław­skie­go! Tak po pro­stu wi­dział wów­czas przy­szłość; ta­ką by­ła przy­szłość.

Pod­czas gdy za­byt­ko­wa fu­tu­ry­sty­ka ko­smicz­na z Ede­nu, Nie­zwy­cię­żo­ne­go, So­la­ris, z opo­wia­dań o Pi­rxie, je­śli przy­cią­ga dziś czy­tel­ni­ków, to z przy­czyn zu­peł­nie przez Le­ma nie­za­mie­rzo­nych: z ra­cji wła­śnie te­go no­stal­gicz­ne­go po­sma­ku swoj­sko­ści re­tro. Za­cho­dzi tu pew­na sy­me­tria z po­pu­lar­no­ścią PRL-owskich se­ria­li w ro­dza­ju 07 zgłoś się. Po­rucz­nik Bo­re­wicz ści­ga swo­ich po­czci­wych prze­stęp­ców po­lo­ne­zem, a ko­man­dor Pirx peł­nym cią­giem sto­su ato­mo­we­go idzie kur­so­wą z ła­dow­nia­mi aste­ro­ido­wej ru­dy.

W szer­szym sen­sie o nie­za­mie­rzo­nej atrak­cyj­no­ści kla­sycz­nej fan­ta­sty­ki le­mow­skiej mo­że sta­no­wić sa­mo umiesz­cze­nie jej ak­cji w ko­smo­sie. W ostat­nich de­ka­dach na­stą­pił wy­raź­ny od­wrót od przy­szło­ści wy­praw ko­smicz­nych. Czy też, mó­wiąc pre­cy­zyj­niej, po­dział w ra­mach kon­wen­cji: w ko­smo­sie roz­gry­wa­ją się pra­wie wy­łącz­nie spa­ce ope­ry i po­dob­ne roz­bu­cha­ne fa­bu­ły przy­go­do­we, nie­trak­tu­ją­ce po­waż­nie nie tyl­ko na­uki, ale i sa­mej sce­no­gra­fii scien­ce fic­tion; scien­ce fic­tion se­rio trzy­ma się zaś Zie­mi i czło­wie­ka tu­dzież kom­pu­te­ra. W tra­dy­cji li­te­ra­tu­ry Le­mo­wej da się na­to­miast po­łą­czyć te roz­bież­ne ten­den­cje, co mo­że prze­ma­wiać do okre­ślo­nej gru­py czy­tel­ni­ków – tych wy­cho­wa­nych na sta­ro­mod­nej fan­ta­sty­ce na­uko­wej, ale też, miej­my na­dzie­ję, tych, któ­rzy do­pie­ro te­raz z za­sko­cze­niem od­kry­wa­ją, że da się pi­sać rów­nież w ten spo­sób.

* * *

Pro­blem po­le­ga rów­nież na tym, że nie ma „jed­ne­go Le­ma”, z któ­re­go da­ło­by się zdjąć ta­ki obiek­tyw­ny wzo­rzec. Lem się zmie­niał, w koń­cu wręcz wy­pie­ra­jąc się SF, ja­ką two­rzył na po­cząt­ku – a to wła­śnie ta je­go „mło­dzień­cza” fan­ta­sty­ka oka­zu­je się, dzię­ki ma­low­ni­cze­mu szta­fa­żo­wi i moc­nej fa­bu­la­ry­za­cji, naj­bar­dziej prze­ma­wia­ją­cą do współ­cze­snych czy­tel­ni­ków (i czy­tel­ni­ków-pi­sa­rzy). Po prze­ciw­nej stro­nie spek­trum znaj­du­ją się zaś teo­re­tycz­no-fi­lo­zo­ficz­ne pra­ce póź­ne­go Le­ma, ese­istycz­ne i pa­ra­ese­istycz­ne kon­den­sa­ty my­śli o gę­sto­ści gwiaz­dy neu­tro­no­wej, za­zwy­czaj po­zba­wio­ne szkie­le­tu in­try­gi i wy­płu­ka­ne z od­dzia­łu­ją­cych na wy­obraź­nię kon­kre­tów sce­no­gra­fii i ga­dże­ciar­stwa.

Gdzie już wła­ści­wie nie ma moż­li­wo­ści na­śla­dow­nic­twa for­my; tu „pi­sa­nie jak Lem” z ko­niecz­no­ści ozna­cza­ło­by pi­sa­nie na po­dob­nie wy­so­ko­sięż­ne te­ma­ty, w po­dob­nym ry­go­rze ro­zu­mu i in­ten­syw­no­ści wy­obraź­ni. Co nie dość, że sta­wia przed au­to­ra­mi ja­ko wy­móg mi­ni­mum po­sia­da­nie tej iskry ge­niu­szu, ale na do­da­tek wła­ści­wie zu­peł­nie wy­py­cha ich po­za gra­ni­ce li­te­ra­tu­ry pięk­nej, na zie­mie fi­lo­zo­fii i kra­je z nią sprzy­mie­rzo­ne.

Ist­nie­ją wszak­że czy­tel­ni­cy wier­ni ta­kie­mu wła­śnie Le­mo­wi, głów­nie ci już ze star­szych po­ko­leń, od­że­gnu­ją­cy się – w zgo­dzie z póź­ny­mi de­kla­ra­cja­mi sa­me­go Le­ma – od scien­ce fic­tion ja­ko ga­tun­ku. „Nie czy­tam fan­ta­sty­ki, czy­tam Le­ma”. Dla nich od­po­wied­ni­kiem ni­niej­szej an­to­lo­gii był­by do­pie­ro zbiór ory­gi­nal­nych prac ja­kichś no­wych Ho­fstad­te­rów, Pen­ro­se’ów i Ti­ple­rów.

Cóż po­cząć? Nie wy­de­du­ku­je­my „Le­ma ide­al­ne­go”. Kie­ru­jąc się zdro­wo­roz­sąd­ko­wą za­sa­dą zło­te­go środ­ka, mo­że­my na­to­miast spró­bo­wać wy­de­sty­lo­wać swo­iste opti­mum le­mo­wa­to­ści, tzn. ta­ki mo­ment w twór­czo­ści Sta­ni­sła­wa Le­ma, któ­ry obej­mu­je moż­li­wie naj­bo­gat­szy ze­staw cech sta­no­wią­cych o wy­jąt­ko­wo­ści je­go pro­zy, wi­dzia­nej dziś z dy­stan­su kil­ku­dzie­się­ciu lat w po­sta­ci skoń­czo­ne­go do­rob­ku.

Wy­bór na­tu­ral­nie mu­si tu być w pew­nym stop­niu ar­bi­tral­ny. Wy­da­je mi się, że naj­bliż­szy te­mu opti­mum był „Lem śred­ni”, z lat 60. Już wy­ro­sły z SF ko­mu­ni­zmu i ma­ry­ni­stycz­ne­go bo­ha­ter­stwa, a jesz­cze nie­za­ka­mie­nia­ły w afa­bu­lar­nym teo­re­ty­zo­wa­niu. Na ja­kiej for­mie, na ja­kich tre­ściach na­le­ża­ło­by się wów­czas oprzeć?

Się­gnij­my do źró­dła. Tak pi­sał Sta­ni­sław Lem w Fan­ta­sty­ce i fu­tu­ro­lo­gii (wy­da­nej w 1970 r.):

Nie ma żad­nej wię­zi ko­niecz­nej po­mię­dzy li­te­rac­kim te­ma­tem oraz przed­mio­ta­mi i wy­pad­ka­mi, ja­kie on w utwór wpro­wa­dza, a zna­cze­nia­mi te­go utwo­ru: rzecz dzie­ją­ca się mię­dzy sa­my­mi świę­ty­mi w nie­bie mo­że rów­nie do­brze na­le­żeć do ha­gio­gra­ficz­nej, jak do an­ty­me­ta­fi­zycz­nej li­te­ra­tu­ry; ero­tycz­ny­mi sto­sun­ka­mi moż­na wy­kła­dać świat lub za­świat, kom­pu­te­ry mo­gą słu­żyć wi­zji fu­tu­ro­lo­gicz­nej al­bo drwi­nie z ak­tu­al­nych cech spo­łe­czeń­stwa, któ­ra nic nie ma wspól­ne­go ani z in­te­lek­tro­ni­ką, ani z przy­szło­ścią ja­ką­kol­wiek; dia­bła­mi da się jak naj­bar­dziej rze­czo­wo una­ocz­niać ja­kość ludz­kie­go lo­su al­bo wła­śnie utwier­dzać ma­ni­chej­ską kon­cep­cję by­tu itp. A przy tym mo­że być jesz­cze tak, że obiek­ty i po­ję­cia na­uko­we nie słu­żą w dzie­le ani fi­zy­ce, ani me­ta­fi­zy­ce, że jest ich za­sto­so­wa­nie czy­stą żon­gler­ką, za­ba­wą, w to­na­cji we­so­łej lub upior­nej pro­wa­dzo­ną.

Dla­cze­go za­tem scien­ce fic­tion? I to wła­śnie scien­ce fic­tion nie ja­ko „czy­sta żon­gler­ka po­ję­cia­mi na­uko­wy­mi”, ale ja­ko sa­mo zna­cze­nie, ja­ko sens utwo­ru li­te­rac­kie­go?

Otóż po­nie­waż:

Scien­ce fic­tion zdol­na czy­nić to wszyst­ko (ty­le że po swo­je­mu), co czy­ni li­te­ra­tu­ra zgod­nie ze swy­mi tra­dy­cja­mi, ze swym po­wo­ła­niem, po­tra­fi w tym jed­nym sek­to­rze – hi­po­te­zo­twór­czym – wy­kra­czać po­za brzeg za­dań do­tych­cza­so­wych pi­sar­stwa.

I da­lej de­kla­ru­je Lem AD 1970:

Ob­szar dzia­łań na­uki i tech­ni­ki, ob­szar dzia­łań so­cjal­nych czło­wie­ka, ob­szar je­go po­czy­nań kul­tu­ro­wych – sta­no­wią po­sprzę­ga­ne ze so­bą agre­ga­ty, two­rzą­ce ca­łość ta­ką, że ona prze­ja­wia raz skłon­no­ści do za­my­ka­nia się w so­bie, sta­tecz­ne­go nie­ru­cho­mie­nia, a raz do otwie­ra­nia eks­pan­syw­ne­go. Na­uka ba­da świat, któ­re­go wszyst­kich ja­ko­ści nie roz­po­zna­ła do­tąd. Ja­ko nie­zna­ne jej – tym sa­mym nie mo­gą być i prze­po­wie­dzia­ne pew­nie. Lecz moż­na za­ło­żyć ta­kie nie­zna­ne ja­ko­ści świa­ta i za­sta­no­wić się nad tym, ja­kie skut­ki mia­ło­by ich wy­kry­cie.

Jest to więc pro­gram li­te­rac­kie­go opra­co­wy­wa­nia hi­po­tez na­uko­wych, przy czym hi­po­tez nie­raz tak da­le­ko idą­cych, i opra­co­wa­nia tak roz­pę­dzo­ne­go wszerz i w głąb, że zmu­szo­ne­go re­ali­zo­wać uprze­dza­ją­co tak­że ro­bo­ty wy­ko­ny­wa­ne w zwy­kłym to­ku od­kryć i prze­my­śleń przez ca­łe rze­sze fi­lo­zo­fów i ści­słow­ców-teo­re­ty­ków. Trud­no się oprzeć wra­że­niu, że mię­dzy kry­te­ria opi­so­we wkra­da się tu kry­te­rium war­to­ściu­ją­ce: kto mia­no­wi­cie mógł­by po­do­łać te­mu wy­zwa­niu – na pew­no nie każ­dy prze­cież, kto ma kom­pe­ten­cje i umie­jęt­no­ści, by pi­sać „po pro­stu SF”.

A że na­uka po­stę­pu­je na­przód nie­za­leż­nie od li­te­ra­tu­ry, hi­po­te­zy be­le­try­zo­wa­ne przez Le­ma dzi­siaj nie by­ły­by hi­po­te­za­mi zbe­le­try­zo­wa­ny­mi przez Le­ma pół wie­ku te­mu.

Na pew­no jed­nak da się wska­zać okre­ślo­ne skrzy­wie­nia, pre­dy­lek­cje i uprze­dze­nia w do­bo­rze i spo­so­bie na­świe­tla­nia tych hi­po­tez.

Ta­ka scien­ce fic­tion ála Lem po­win­na więc przy­wią­zy­wać du­żą wa­gę do bio­lo­gicz­nych, ewo­lu­cyj­nych in­ter­pre­ta­cji teo­rii, na­wet w dzie­dzi­nach od bio­lo­gii z po­zo­ru naj­dal­szych; do gry przy­pad­ków i po­my­łek, ka­ta­strof. Uzna­jąc ro­zum za je­dy­ny kie­run­kow­skaz, nie ma za­ra­zem peł­ne­go za­ufa­nia do ro­zu­mu czło­wie­ka; a już czar­nym pe­sy­mi­zmem zio­nie w niej z li­te­rac­kich przed­sta­wień etycz­nych i epi­ste­micz­nych ogra­ni­czeń (wręcz ka­lectw) Ho­mo sa­piens. Skła­do­wa emo­cjo­nal­na tej pro­zy jest tak wą­tła, że chwi­la­mi cał­ko­wi­cie prze­sła­nia­na przez skła­do­wą in­te­lek­tu­al­ną. W szcze­gól­no­ści nie ist­nie­je tu sfe­ra emo­cji zwią­za­nych z sek­su­al­no­ścią czło­wie­ka. Z upodo­ba­niem ucie­ka się au­tor do ana­liz roz­ma­itych sy­tu­acji – od re­la­cji mię­dzy­ludz­kich, do po­li­ty­ki pań­stwo­wej i ko­smicz­nej – za po­mo­cą teo­rii gier, zim­nych mo­de­li ma­te­ma­tycz­nych.

Nie­trud­no spo­strzec, że spo­ro z tych cech wy­stę­pu­je we współ­cze­snych od­mia­nach za­chod­niej hard SF pi­sa­nej przez na­ukow­ców. (Je­no dla pla­stycz­no­ści, wy­na­laz­czo­ści i wszech­stron­no­ści ję­zy­ko­wej Le­ma próż­no szu­kać tu od­po­wied­ni­ka). A jest ta SF sa­ma w so­bie już na ty­le ni­szo­wą, że naj­czę­ściej w ogó­le w Pol­sce się jej nie wy­da­je, po­zo­sta­je więc nie­obec­na w świa­do­mo­ści ma­so­wej.

Nie­mniej za bar­dzo po­zy­tyw­ny sy­gnał mam po­nad­pro­por­cjo­nal­ną (w sto­sun­ku do wiel­ko­ści tej ni­szy) po­pu­lar­ność u nas Pe­te­ra Wat­t­sa. I o ile nad­uży­ciem by­ło­by stwier­dze­nie, że „Lem dzi­siaj mło­dy pi­sał­by jak Watts i Egan”, o ty­le z pew­no­ścią bli­żej był­by im niż fan­ta­sty­ce re­tro. W tym sen­sie naj­bar­dziej na­tu­ral­ną kon­ty­nu­acją twór­czo­ści „śred­nie­go Le­ma” jest naj­da­lej wy­su­nię­ta w przód, ry­go­ry­stycz­na,stric­tega­tun­ko­wa SF XXI wie­ku.

A z dru­giej stro­ny pa­trząc: Lem ni­g­dy nie był i nie jest obec­nie na Za­cho­dzie (na świe­cie) gwiaz­dą fan­ta­sty­ki-pop, na ska­lę Isa­aca Asi­mo­va czy Fran­ka Her­ber­ta – lecz nie zo­stał też za­po­mnia­ny. Po fa­lach prze­kła­dów w la­tach 70. i 80. (a po­szcze­gól­ne ję­zy­ki od­kry­wa­ły Le­ma osob­no, nie za­ist­nia­ła ni­g­dy ogól­no­świa­to­wa mo­da na Le­ma) je­go po­pu­lar­ność utrzy­mu­je się na po­zio­mie sto­sun­ko­wo ni­skim, bo cha­rak­te­ry­stycz­nym wła­śnie dla współ­cze­snych au­to­rów hard­ko­ro­wej scien­ce fic­tion. Co ja­kiś czas tra­fiam na ostat­nich stro­nach pe­rio­dy­ków na­uko­wych (i na ser­wi­sach, blo­gach ba­da­czy i aka­de­mi­ków) na po­le­can­ki dok­to­rów ści­słow­ców z no­wych po­ko­leń, któ­rzy wła­śnie, za­chwy­ce­ni, od­kry­liCy­be­ria­dęczyGłos Pa­na. Hol­ly­wo­od nie krę­ci też na pod­sta­wie Le­ma se­ryj­nych block­bu­ste­rów wie­lu­set­mi­lio­no­wych, nie­mniej co de­ka­dę–dwie po­ja­wia się am­bit­na ekra­ni­za­cja, jak te­razKon­gre­su fu­tu­ro­lo­gicz­ne­gow re­ży­se­rii Arie­go Fol­ma­na.

I w su­mie nie jest to naj­gor­sze miej­sce, ja­kie mo­gła za­jąć w świa­to­wej kul­tu­rze twór­czość Sta­ni­sła­wa Le­ma.

Oby jesz­cze w je­go oj­czyź­nie po­zo­sta­wa­ła ona ży­wa przy­naj­mniej w ta­kim sa­mym stop­niu.

Ja­cek Du­kaj

In­ter­wał 3f30fb/01

Dwa bez­za­ło­go­we my­śliw­ce, któ­re Imu­ri­sha­ma wy­plu­ła przed wej­ściem w ob­łok Oor­ta, wzno­szą się łu­kiem nad Księ­ży­cem, ry­su­jąc na czar­nym nie­bie dwie ja­sne smu­gi. Przed ni­mi otwie­ra się wi­dok na Zie­mię – ku­lę spa­lo­nej ska­ły.

Dro­ny od­bez­pie­cza­ją broń. Jed­ną sal­wą mo­gły­by zmie­nić pla­ne­tę w zu­pę kwar­ków i lep­to­nów, któ­rą wy­chłep­ta­ły­by ko­lek­to­ry Imu­ri­sha­my, aby od­zy­skać część ener­gii stra­co­nej na ich pro­duk­cję. Nie po­ja­wia się jed­nak żad­ne z za­gro­żeń sy­mu­lo­wa­nych przez rdzeń stra­te­gicz­ny Kon­glo­me­ra­tu. Nie wi­dać wro­gie­go ży­cia, ani jed­na cy­wi­li­za­cja nie pró­bu­je wy­cią­gnąć stąd resz­tek cięż­kich pier­wiast­ków. Jest tyl­ko sa­mot­ny, mar­twy ka­mień za­wie­szo­ny w pu­st­ce.

War­de­na ogar­nia po­nu­ra sa­tys­fak­cja. Gło­so­wał, aby nie mar­no­wać ener­gii na dro­ny. Wie­dział, że nic tu nie znaj­dą, ostat­nie cy­wi­li­za­cje z gó­ry krzy­wej Kar­da­sze­wa daw­no opu­ści­ły to ra­mię Dro­gi Mlecz­nej. Te z do­łu, mar­ne ty­py 1 i 2, zgi­nę­ły w eks­plo­zjach su­per­no­wych al­bo za­gło­dzi­ły się na śmierć, bo ich tech­no­lo­gia nie zdo­ła­ła po­kryć nie­do­bo­rów ener­gii.

Ener­gia. Na­wet Kon­glo­me­ra­to­wi ostat­nio jej bra­ku­je. Środ­ki bez­pie­czeń­stwa, jak te dwa my­śliw­ce, to luk­sus, na któ­ry nie mo­gą już so­bie po­zwo­lić. Tyl­ko rdzeń stra­te­gicz­ny te­go nie ro­zu­mie. Ten pa­ra­no­ik kuł try­lio­ny swo­ich sztucz­nych sy­naps w ogniu Wo­jen En­tro­picz­nych. Na­dal nie po­jął, że w cza­sach Wiel­kiej Zi­my każ­de star­cie, każ­da wal­ka tyl­ko przy­spie­sza śmierć ter­micz­ną obu stron. Na­wet my­śle­nie o kon­flik­cie, snu­cie wo­jen­nych pla­nów jest stra­tą – in­te­li­gen­cje, któ­re zdo­ła­ły prze­trwać, do­brze to wie­dzą. Ener­gii bra­ku­je prze­cież wszyst­kim po rów­no, ko­lek­to­ry Kon­glo­me­ra­tu – na­sta­wio­ne na kil­ka bla­dych punk­tów roz­sia­nych po bez­kre­snej czer­ni – z tru­dem po­zwa­la­ją utrzy­mać kry­tycz­ne sys­te­my. A ży­cio­daj­ne pul­sy Ior­ri są co­raz rzad­sze, słab­sze.

War­den się mar­twi. My­śli, że po­wi­nien moc­niej opo­no­wać prze­ciw pro­duk­cji my­śliw­ców. Oczy­wi­ście Imu­ri­sha­ma w koń­cu wchło­nie dro­ny, roz­ło­ży je na po­je­dyn­cze ato­my, ale co z te­go, bi­lans i tak bę­dzie ujem­ny. Nie­ste­ty, je­go zda­nie ni­ko­go nie ob­cho­dzi. Kon­glo­me­rat mu nie ufa. Nikt te­go nie po­wie, ale bo­ją się, że ma emo­cjo­nal­ny sto­su­nek, że nie jest bez­stron­ny. War­den jest prze­cież w jed­nej ty­sięcz­nej czło­wie­kiem.

Tym­cza­sem dro­ny ota­cza­ją dwu­krot­nie Zie­mię, ro­biąc płyt­ki skan. Rdzeń stra­te­gicz­ny da­je zie­lo­ne świa­tło. Na ten znak chma­ra ko­smicz­nych much prze­kra­cza or­bi­tę Plu­to­na i ru­sza po­wo­li w stro­nę spę­ka­ne­go tru­pa pla­ne­ty.

Jest zim­no i ciem­no. To ostat­nie chwi­le sku­te­go ter­micz­ną śmier­cią wszech­świa­ta.

In­ter­wał 3f30fb/02

War­den prze­cho­dzi stru­mie­niem neu­trin z Imu­ri­sha­my na rdze­nie wła­snej flo­ty. Trans­kryp­cja z kry­sta­licz­no-mul­ti­spi­no­wych ob­wo­dów fre­ga­ty na fo­to­no­wo-krze­mo­we ukła­dy Deu­ro­na nie idzie gład­ko, gu­bią się ja­kieś pa­kie­ty. War­den mu­si cze­kać w Czyść­cu, aż Imu­ri­sha­ma wzno­wi trans­mi­sję; aż po­ła­ta­ją z Deu­ro­nem dziu­ry w je­go świa­do­mo­ści.

Nie­na­wi­dzi Czyść­ca. To nie­ist­nie­nie, ale jak­by świa­do­me; pół­sen ro­zu­mu. Boi się, że tak wy­glą­da śmierć.

Tym ra­zem cze­ka dłu­żej niż zwy­kle, wi­dać bra­ki są więk­sze al­bo ma­szy­ny nie mo­gą się do­ga­dać. Awa­ria in­ter­pre­ta­to­rów? Ni­ski stan za­si­la­nia sta­cji de­kryp­cyj­nych Deu­ro­na? Imu­ri­sha­ma jest dla nich trud­na, to twór nie­ist­nie­ją­cej tech­no­lo­gii, jak wie­le wo­jen­nych okrę­tów. Na­ro­dzi­ła się z pro­ste­go py­ta­nia: jak za­sko­czyć prze­ciw­ni­ka w erze głę­bo­kich ska­nów, han­dlu in­for­ma­cją na pe­ta­qu­bi­ty, kie­dy wszy­scy wszyst­ko o wszyst­kich wie­dzą? To nie­ła­twe, ale jest spo­sób. Sta­wiasz kla­ster kwan­to­wych rdze­ni z ak­ce­le­ra­cją cza­so­wą, ta­ki nie­du­ży, wiel­ko­ści pla­ne­ty, a po­tem pusz­czasz w nim sy­mu­la­cję świa­ta, wiel­ką grę w ży­cie, któ­ra prze­cho­dzi kil­ka­na­ście ra­zy od po­cząt­ko­wej oso­bli­wo­ści do zim­ne­go koń­ca – i mno­ży, roz­wi­ja cy­wi­li­za­cje praw­do­po­dob­ne, ale nie za­ist­nia­łe. By­ty nie­ko­niecz­ne. A każ­da cy­wi­li­za­cja to mi­lio­ny nie­za­leż­nych AI, któ­re ży­ją, pra­cu­ją, umie­ra­ją. Two­rzą dzie­ła sztu­ki oraz na­uko­we prze­ło­my.

Ro­bisz bu­rzę w szklan­ce wo­dy, ga­lak­tycz­ne woj­ny w akwa­rium. Po­tem wy­cią­gasz z te­go, co się da – mo­de­le eko­no­mii, ide­olo­gie, ale i tech­ni­kę mi­li­tar­ną, szcze­gól­nie je­śli jest eg­zo­tycz­na, trud­no zro­zu­mia­ła.

Ty­le że – mie­sza­jąc tech­no­lo­gie zro­dzo­ne z sy­mu­la­cji z tech­no­lo­gia­mi kil­ku­dzie­się­ciu re­al­nych in­te­li­gen­cji – otrzy­mu­jesz in­for­ma­tycz­ny kosz­mar. Kon­glo­me­rat: sieć po­zszy­wa­ną ze spo­łe­czeństw o tak róż­nej fi­lo­zo­fii oraz na­uce, że kil­ka mo­nu­men­tal­nych my­ślow­ców, któ­re sta­no­wią głów­ny bank je­go mo­cy ob­li­cze­nio­wej, prze­zna­czo­nych jest tyl­ko na ko­or­dy­no­wa­nie ze so­bą róż­nych sys­te­mów. A na­wet im nie za­wsze się uda­je. Po­za sieć mu­sie­li wy­łą­czyć eg­zo­ty­ki, ta­kie jak oso­bli­wość Ma­lo­riań­ska, któ­rej pro­ce­sy, bie­gną­ce w ak­ce­le­ro­wa­nych cza­so­wo pod­wy­mia­rach, by­ły nie do uchwy­ce­nia na­wet dla Kon­glo­me­ra­tu. Al­bo Drak­kah­nie – ich sieć oka­za­ła się ży­wą re­li­gią, mi­stycz­nym ra­jem, któ­ry po­tra­fi­li zro­zu­mieć tyl­ko in­ni przed­sta­wi­cie­le ich ra­sy.

Koń­ca Czyść­ca nie wi­dać, a tym­cza­sem my­śli War­de­na na­gle spo­wal­nia­ją. To ni­skie za­si­la­nie.

Nad­cho­dzi...

In­ter­wał 3f30fb/03

Czy­ściec w koń­cu go wy­plu­wa, wy­czer­pa­ne­go i wy­mię­te­go. Od­kąd zbli­ży­li się do ukła­du, Kon­glo­me­rat trzy­mał War­de­na w po­go­to­wiu na wy­pa­dek kon­tak­tu. Na­ra­dy, sy­mu­la­cje, ćwi­cze­nia. War­den chęt­nie by od­po­czął, osu­nął się w qu­bi­to­wy puch wir­tu­alu, ale nie wol­no mu. Jest przy­ku­ty do rze­czy­wi­sto­ści se­rią moc­nych uwa­run­ko­wań, praw­dzi­wy nie­wol­nik ma­te­rii. Po­cho­dzi z ka­sty re­alian, jak kil­ka­set in­nych świa­do­mo­ści Deu­ro­na. To za­szczyt, bo służ­bę pro­po­nu­je się tyl­ko naj­lep­szym – jest je­dy­ną pra­cą, w sta­rym sen­sie te­go sło­wa, ja­ka zo­sta­ła. Ale cza­sem War­den ma dość, na­wet je­śli umysł na­pcha mo­ty­wu­ją­cy­mi uwa­run­ko­wa­nia­mi, na­wet je­śli szpry­cu­je się jak sza­lo­ny pry­mi­tyw­nym pro­to-pa­trio­ty­zmem, sa­do­ma­so­chi­stycz­ną przy­jem­no­ścią z po­świę­ce­nia.

War­den jest zmę­czo­ny. Na po­zio­mie rze­czy­wi­sto­ści –3, w przy­jem­nej low-te­cho­wej sy­mu­la­cji Deu­roń­skiej pla­ne­ty, ma praw­dzi­wą ro­dzi­nę. Kie­dy ich od­wie­dza, po­pusz­cza tro­chę uwa­run­ko­wa­nia. Lu­bi czuć, jak wo­la ba­lan­su­je na kra­wę­dzi: z jed­nej stro­ny tę­sk­no­ta ta­ka, że chce się pła­kać, z dru­giej – obo­wią­zek, po­świę­ce­nie, bo prze­trwa­nie ro­dzi­ny za­le­ży od te­go, co bę­dzie ro­bił na po­zio­mie 0. Kil­ka ra­zy był o krok od de­cy­zji, aby rzu­cić wszyst­ko i żyć w spo­ko­ju trzy war­stwy rze­czy­wi­sto­ści po­ni­żej zim­ne­go świa­ta. Za każ­dym ra­zem zwal­czył po­ku­sę. War­den wie, że pu­łap­ka wsob­ne­go cho­wu za­gnież­dżo­nych uni­wer­sów to dru­gi po roz­sz­cze­pie­niu ato­mu test mło­dych cy­wi­li­za­cji. I że rów­nie nie­wie­le go zda­je, za­my­ka­jąc się w nie­rze­czy­wi­sto­ściach.

Nie da­dzą mu od­po­cząć.

Le­d­wo zrzu­cił z sie­bie chłód Czyść­ca, a już ścią­ga­ją go na we­wnętrz­ną ra­dę Deu­ro­na. To głu­po­ta, re­likt daw­nych cza­sów, ale War­den sta­ra się być wy­ro­zu­mia­ły. Więk­szość za­ło­gi to mło­de in­te­li­gen­cje z Orio­na, w któ­rych do­pie­ro za­tar­ły się po­dzia­ły ras, nie­któ­re jesz­cze przed tech­no­lo­gicz­ną oso­bli­wo­ścią, tym ko­smicz­nym żłob­kiem. Są po­dejrz­li­wi. Nie ro­zu­mie­ją do koń­ca, po co tu przy­by­li ani co się sta­nie po­tem. Nie ufa­ją Kon­glo­me­ra­to­wi.

Dys­ku­sja to­czy się na za­mknię­tych ka­na­łach, za za­po­rą, po­chła­nia­ją­cą trans­mi­sje we wszyst­kich pa­smach. War­den sta­je po stro­nie Kon­glo­me­ra­tu, ale nie dla­te­go, że czu­je się z nim zwią­za­ny bar­dziej niż z wła­sną flo­tą. Po pro­stu zna go do­brze. W daw­nych cza­sach moż­na by na­zwać War­de­na am­ba­sa­do­rem.

Za­sy­pu­ją go py­ta­nia­mi, na któ­re le­d­wo na­dą­ża od­po­wia­dać.

Nie, Ko­dra nie prok­su­je al­go­ryt­mów na­sze­go –2. To sklo­no­wa­ny stru­mień de­bu­gu­ją­cy, pró­bu­je­my na­pra­wić część sys­te­mów, Ko­dra­nie po­ma­ga­ją w ana­li­zie.

Osiem eg­za­flo­pów. Od­da­my w ra­tach, kie­dy sys­te­my bę­dą spraw­ne.

Nie­praw­da. „T” do za­mro­że­nia wy­no­si sie­dem­set osiem­dzie­siąt stan­dar­do­wych lat, mam ak­tu­ali­za­cje z głów­ne­go rdze­nia Kon­glo­me­ra­tu. Na­sze al­go­ryt­my są nie­peł­ne. Kto za­rzą­dził te ba­da­nia?

Tak, in­ter­wa­ły wy­dłu­ża­ją się, ale dla­te­go że uzysk z ko­lek­to­rów spa­da pro­por­cjo­nal­nie do od­le­gło­ści od Io­rii.

Nie ma nie­bez­pie­czeń­stwa. AI roz­dziel­ni Kon­glo­me­ra­tu ma kwan­to­we su­my kon­tro­l­ne, nikt nie mo­że prze­pro­gra­mo­wać jej bez na­szej wie­dzy.

Nie wia­do­mo, co tu znaj­dzie­my. Dla­te­go wła­śnie przy­by­li­śmy.

Deu­ron bę­dzie w dru­giej li­nii, pra­ce na pla­ne­cie za­cznie ziar­no Par-ti oraz ni­sko­praw­do­po­dob­ne po­ten­cjal­no­ści Sznu­row­ców.

Też mam ta­ką na­dzie­ję.

Nie, w lo­gu pu­blicz­nym.

Tak.

Nie.

Po na­ra­dzie War­den lo­ku­je się na most­ku. Na stru­mie­niu z ze­wnętrz­nych sen­so­rów wi­dzi rój Kon­glo­me­ra­tu na tle Jo­wi­sza – nie­du­żej pla­ne­ty, któ­rej po­wło­ki ga­zo­we daw­no wy­ssał czer­wo­ny ka­rzeł. Pla­ne­tę ota­cza ha­lo ko­smicz­ne­go gru­zu. War­den wie, że kie­dyś by­ły to pięk­ne pier­ście­nie, nim ro­ze­rwa­ła je gra­wi­ta­cja gi­ną­ce­go Słoń­ca. Pod­krę­ca pod­czer­wo­ne pa­sma, a chmu­ry ga­zu i lo­du roz­bły­sku­ją, na ich tle skrzą się mi­lio­ny ka­dłu­bów.

Cza­sem do­brze być pro­stą in­te­li­gen­cją. Dla więk­szo­ści czę­ści skła­do­wych Kon­glo­me­ra­tu to je­dy­nie ruch obiek­tów w prze­strze­ni, ale War­den wie, że ba­let ty­ta­nów wśród pla­ne­tar­ne­go gru­zu jest pięk­ny. Prze­su­wa się przed nim bo­gac­two kil­ku ga­lak­tyk, pod­świe­tlo­ne krót­kim pul­sem IR. Stat­ki, sta­cje bo­jo­we, ru­cho­me świa­ty – me­cha­nicz­ne, bio­lo­gicz­ne i ta­kie, któ­rych nie po­tra­fi opi­sać. A da­le­ko w ty­le, oto­czo­ne przez okrę­ty cy­wi­li­za­cji pro­ba­bi­li­stycz­nych, su­ną bi­ją­ce ser­ca Kon­glo­me­ra­tu, ko­lek­to­ry. Naj­więk­szy, umo­co­wa­ny dwo­ma ho­la­mi do pa­ry stat­ko­świa­tów Ta­rian, zwró­cił cza­szę w stro­nę cen­trum od­le­głej ga­lak­ty­ki, gdzie w prze­strze­ni rwa­nej nie­wia­ry­god­ny­mi si­ła­mi wi­szą gę­ste gro­na czar­nych dziur. Tam zo­sta­wi­li Io­rii, naj­więk­szy sztucz­ny obiekt w hi­sto­rii zna­ne­go świa­ta, ła­macz oso­bli­wo­ści wiel­ki na kil­ka ukła­dów. Ior­ri wy­wi­ja na dru­gą stro­nę stud­nie cza­so­prze­strzen­ne, two­rząc roz­bły­ski gam­ma i eks­plo­zje, przy któ­rych su­per­no­we to ko­smicz­ne bły­skot­ki. Kie­dy zbie­rze do­sta­tecz­nie wie­le ener­gii, śle ją stru­mie­nia­mi ta­chio­nów wprost do ko­lek­to­rów Kon­glo­me­ra­tu.

Ży­ją w rytm Ior­ri. To ona da­je im cen­ne chwi­le wy­so­kie­go za­si­la­nia, mo­men­ty szyb­kich my­śli oraz dzia­łań. Kie­dy stru­mień się koń­czy, nad­cho­dzi czas zim­na, po­wol­no­ści. Za­czy­na się in­ter­wał.

Ior­ri to jed­no­cze­śnie ostat­nia kar­ta w ich rę­ka­wie. Gdy do­trą po­za sy­mu­lo­wa­ny ho­ry­zont zda­rzeń, to ona wznie­ci iskrę re­ory­gi­na­cji, spo­pie­la­jąc sie­bie i ochot­ni­ków, któ­rzy ją chro­nią. Je­śli wszyst­ko pój­dzie zgod­nie z pla­nem, Ior­ri od­wró­ci wek­tor en­tro­pii, roz­pocz­nie no­wą epo­kę, no­wy świat.

Ale to do­pie­ro za mi­lio­ny in­ter­wa­łów, War­den na­wet nie wie, czy bę­dzie ist­niał tak dłu­go.

Te­raz spo­glą­da da­lej, po­za or­bi­tę Nep­tu­na, gdzie na gra­ni­cy sen­so­rów krót­kie­go za­się­gu znaj­du­ją się stat­ki Kon­glo­me­ra­tu, któ­re nie we­szły w pas Ku­ipe­ra, bo za­kłó­ci­ły­by kru­chą rów­no­wa­gę or­bit, wpra­wi­ły w ruch po­la aste­ro­id. To kil­ka ru­cho­mych świa­tów, je­den me­ga­my­ślo­wiec, jed­na mon­stru­al­na sta­cja bo­jo­wa, za­mknię­ta jak sfe­ra Dy­so­na wo­kół czar­nej dziu­ry, uro­dzo­na z ja­kiejś dziw­nej pro­ba­bi­li­sty­ki (do dzi­siaj nie wie­dzą, jak jej użyć). A za ni­mi, jesz­cze da­lej, da­le­ko od głów­nej gru­py, le­ci czar­ne an­ty­słoń­ce, ku­la mro­ku gęst­sze­go niż ciem­ność próż­ni.

War­den czu­je na jej wi­dok nie­po­kój, pro­ce­sy lo­gicz­ne, któ­re od daw­na pro­ro­ko­wa­ły mu ka­ta­stro­fę, znów krzy­czą je­den przez dru­gie­go.

Ku­la to dom jed­nej z naj­młod­szych cy­wi­li­za­cji Kon­glo­me­ra­tu. Ori­gia­nie są ostat­nim owo­cem uschnię­te­go drze­wa. Uro­dzi­li się jak­by z przy­pad­ku tam, gdzie nie­gdyś by­ła mgła­wi­ca Orio­na. Gdy wszyst­kie gwiaz­dy mgła­wi­cy zga­sły, kil­ka su­per­no­wych ostat­nim po­dmu­chem wpra­wi­ło w ruch po­la ko­smicz­ne­go ga­zu, tak rzad­kie­go, że na metr sze­ścien­ny przy­pa­da­ło je­dy­nie kil­ka­set ty­się­cy ato­mów. Po­wsta­ło słoń­ce, po­gro­bo­wiec ko­smicz­nej ma­ci­cy, któ­ra nie­gdyś ro­dzi­ła mi­lio­ny świa­tów. Wo­kół słoń­ca, z resz­tek, po­wsta­ły pla­ne­ty. Jed­na z nich przy­pad­kiem le­ża­ła w zło­tym ko­ry­ta­rzu – ani za da­le­ko, ani za bli­sko gwiaz­dy. Na tej pla­ne­cie przy­pad­kiem po­wsta­ło ży­cie, Ori­ga­nie. Mie­li od ko­go się uczyć, w tym cza­sie Orion był już wiel­kim cmen­ta­rzy­skiem, ty­sią­ce wy­mar­łych ras nie pro­te­sto­wa­ło, gdy kra­dli se­kre­ty ich tech­no­lo­gii.

War­den za­wsze my­ślał o nich jak o ro­ba­kach, któ­re po­ja­wi­ły się na ścier­wie.

W jed­nym by­li przy­dat­ni: od sa­me­go po­cząt­ku zma­ga­li się z kry­zy­sem ener­gii, ich słoń­ce by­ło ma­łe, chłod­ne. Wie­dzie­li, że in­ne słoń­ca umar­ły. Sa­mo­wy­star­czal­ność sta­ła się dla nich re­li­gią, za­czę­li od in­te­li­gent­nej na­noch­mu­ry, któ­rą co­raz bar­dziej od­se­pa­ro­wy­wa­li za po­mo­cą al­ter­na­tyw­nych fi­zyk. Ich da­le­kie pa­tro­le ścią­ga­ły ar­te­fak­ty wszyst­kich moż­li­wych ras. Ori­gia­nie zaś, za­miast po­świę­cać czas na two­rze­nie wła­snej tech­no­lo­gii, roz­wi­ja­li na­ukę o na­ukach, ro­bi­li wek­to­ry roz­wo­jów, ana­li­zo­wa­li po­ten­cjal­ne ścież­ki tech­no­lo­gicz­ne swo­je­go ga­tun­ku. Dzię­ki te­mu w kil­ka­set ty­się­cy lat prze­sko­czy­li przed­wiecz­ne in­te­li­gen­cje z po­cząt­ków ga­lak­tyk. I zna­leź­li w koń­cu re­cep­tę na prze­trwa­nie – ich skom­pli­ko­wa­ne na­uki cza­so­prze­strzen­ne, na dro­dze nie­zro­zu­mia­łe­go pro­ce­su za­wi­ja­nia wy­mia­rów w ujem­ne płasz­czy­zny, po­zwa­la­ły od­zy­ski­wać ener­gię uwię­zio­ną w struk­tu­rze wszech­świa­ta. W ten spo­sób Ori­gia­nie z cy­wi­li­za­cji jed­no­ukła­do­wej prze­sko­czy­li su­sem Kar­da­sze­wa 3, 4 i 5. Ulo­ko­wa­li się na ostat­niej po­zy­cji ska­li, za­re­zer­wo­wa­nej dla istot pół­bo­skich. Za­miast grać we­dług za­sad na­rzu­co­nych przez wszech­świat, ma­ni­pu­lo­wa­li je­go tkan­ką.

Był je­den pro­blem, ener­gię za­gięć mo­gli zbie­rać tyl­ko po ich we­wnętrz­nej stro­nie, dla­te­go cy­wi­li­za­cja mu­sia­ła prze­no­sić się w ko­lej­ne, za­gnież­dżo­ne w so­bie pod­wy­mia­ry. Kom­plet­nie sa­mo­wy­star­czal­ni, od­cię­li się od wek­to­ra en­tro­pii, od­mie­rza­ją­ce­go se­kun­dy do śmier­ci wszech­świa­ta, ale jed­no­cze­śnie bez­pow­rot­nie od­cię­li się od ca­łej resz­ty.

Nikt nie wie, cze­mu przy­łą­czy­li się do Kon­glo­me­ra­tu. Nie spo­sób ich spy­tać – za gra­ni­cą ku­li za­czy­na się cza­so­prze­strzen­na oso­bli­wość tak po­skrę­ca­na, że jej mo­de­lo­wa­nie jest po­nad si­ły Kon­glo­me­ra­tu, nie mó­wiąc o za­pro­jek­to­wa­niu son­dy, któ­ra mo­gła­by prze­bić się na sa­mo dno, do sa­mych Ori­gian. Na­wet wte­dy nie mie­li­by jak od­po­wie­dzieć. Z ku­li nie wy­do­by­wa się na­wet po­je­dyn­cze neu­tri­no.

De­cy­zję o przy­sta­niu do Kon­glo­me­ra­tu pod­jął za nich Rząd­ca, in­te­li­gen­cja uzbro­jo­na w dwa­dzie­ścia an­ty­ma­te­ryj­nych nisz­czy­cie­li, któ­rą Ori­gia­nie po­zo­sta­wi­li na stra­ży ku­li wie­le lat te­mu, nim na do­bre ze­rwa­li kon­takt ze świa­tem. Rząd­ca ni­g­dy nie wy­tłu­ma­czył swo­jej de­cy­zji, kon­sen­sus Kon­glo­me­ra­tu był ta­ki, że AI chce za­pew­nić so­bie prze­trwa­nie. Ale War­den za­wsze po­dej­rze­wał, że mo­gło cho­dzić o wię­cej. Je­go pro­ce­sy ana­li­tycz­ne po­da­wa­ły dwie praw­do­po­dob­ne opcje. Pierw­sza: Ori­gia­nie do­tar­li do gra­ni­cy swo­ich moż­li­wo­ści, do ja­kie­goś nie­prze­wi­dzia­ne­go w ich al­ter­na­tyw­nej fi­zy­ce ogra­nicz­ni­ka, wię­cej nie mo­gą zwi­jać al­bo w oba­wie przed ka­ta­stro­fą, al­bo z po­wo­du nie­wy­obra­żal­nych kosz­tów ener­ge­tycz­nych. Dru­ga: Ori­gia­nie zgi­nę­li na sku­tek ta­jem­ni­czej ka­ta­stro­fy, a Rząd­ca ro­zu­mie, że jest zda­ny tyl­ko na sie­bie.

Każ­da z tych opcji jest zła i ozna­cza, że Kon­glo­me­rat cią­gnie za so­bą ty­ka­ją­cą bom­bę.

War­den od­wra­ca wzrok od ku­li. Wo­li sku­pić uwa­gę na środ­ku ukła­du, gdzie awan­gar­da flo­ty za­czy­na ota­czać Zie­mię cia­snym pier­ście­niem. Resz­ta pla­net z za­zdro­ścią pa­trzy na śred­nią sio­strę, któ­rej grób od­wie­dzi­li go­ście.

W tych re­jo­nach ga­lak­ty­ki ży­cie nie po­ja­wi­ło się od ty­się­cy lat, nie­me ka­mie­nie już tyl­ko z przy­zwy­cza­je­nia ko­łu­ją ja­ło­wo wo­kół mar­twych słońc.

Jest zim­no i ciem­no.

In­ter­wał 3f30fb/04

Pierw­szy skan nic nie wy­ka­zu­je. Ot, ru­iny, mo­rze ru­in, war­stwa na war­stwie. Ma­ją pod so­bą śla­dy przy­naj­mniej kil­ku ga­tun­ków, któ­re przy­cho­dzi­ły i od­cho­dzi­ły w cy­klicz­nych fa­lach, kul­mi­nu­jąc al­bo znisz­cze­niem sie­bie, al­bo ta­kim wy­nisz­cze­niem pla­ne­ty, że mu­sia­ły ją opu­ścić.

Cie­ka­wost­ka: je­den ga­tu­nek po­ja­wił się po apo­ka­lip­sie, któ­rą zgo­to­wa­ła Zie­mi umie­ra­ją­ca gwiaz­da. To ni­sko­ener­ge­tycz­na for­ma ży­cia opar­ta na biał­ku, siar­ce i amo­nia­ku. Po­rost ze zbio­ro­wą in­te­li­gen­cją. Nie­ste­ty, nie miał szans wyjść po­za at­mos­fe­rę, wy­ja­ło­wił wierzch­nie war­stwy upra­żo­nej pla­ne­ty, a po­tem wy­marł. War­den za­pi­su­je so­bie da­ne o nim w pry­wat­nej pa­mię­ci – in­spi­ru­ją­cy przy­kład do­sto­so­wa­nia do skraj­nych wa­run­ków.

Dru­gi skan się­ga głę­biej, we­wnątrz glo­bu, po­za sieć sztucz­nych ja­skiń oraz pu­stych, pod­ziem­nych miast, do płasz­cza i ją­dra, któ­re daw­no stę­ża­ły w ab­so­lut­nym ze­rze. Wi­dać tro­chę złóż me­ta­li, for­ma­cje kry­sta­licz­ne...

Do­pie­ro w szcze­gó­ło­wym po­więk­sze­niu War­den od­kry­wa coś fra­pu­ją­ce­go, kil­ka li­nii, któ­re pro­wa­dzą do środ­ka Zie­mi. To tu­ne­le. Klu­czą, za­krę­ca­ją po nie­re­gu­lar­nych łu­kach, cza­sem zwi­ja­ją się w spi­ra­le. Jed­na ze skła­do­wych AI War­de­na pod­no­si czer­wo­ną fla­gę. Wszyst­kie na­tu­ral­ne two­ry wszech­świa­ta po­wsta­ją i dzie­lą się po li­niach na­prę­żeń: we­wnętrz­nych ci­śnień oraz ze­wnętrz­nych sił. Spę­dziw­szy dłu­gi czas na po­szu­ki­wa­niu resz­tek in­te­li­gent­nych cy­wi­li­za­cji, War­den ma do­bre oko, na­tych­miast od­róż­nia kształ­ty na­tu­ral­ne od nie­na­tu­ral­nych.

I jest pe­wien: tu­ne­le zo­sta­ły wy­ko­pa­ne.

Ra­por­tu­je to na­tych­miast Kon­glo­me­ra­to­wi, ale oni już wie­dzą, ma­ją ana­li­ty­ków z więk­szą mo­cą ob­li­cze­nio­wą, zdą­ży­li na­wet uru­cho­mić sy­mu­la­cję, któ­ra pró­bu­je oce­nić po­ten­cjal­ne zy­ski z od­kry­cia, dzie­lo­ne przez koszt ba­dań.

Mo­de­le, mo­de­le, mo­de­le. Idzie na nie więk­szość wy­dat­ków ener­ge­tycz­nych Kon­glo­me­ra­tu. I trud­no się dzi­wić, do­bra sy­mu­la­cja to son­da wy­sła­na w przy­szłość, je­dy­ny spo­sób, w ja­ki moż­na zgad­nąć da­le­ko­sięż­ne skut­ki wła­snych de­cy­zji. Wie­le cy­wi­li­za­cji gra­ni­cę mię­dzy in­te­li­gen­cją a zwie­rzę­ciem al­bo au­to­ma­tem ko­mór­ko­wym wi­dzi w prze­wi­dy­wa­niu przy­szło­ści. Do­pie­ro kie­dy za­czy­na­my my­śleć, bu­do­wać w gło­wie cią­gi nie­do­ko­na­nych, ale po­ten­cjal­nych zda­rzeń, mo­że po­wstać or­ga­ni­za­cja spo­łecz­na, ję­zyk, po­ję­cia abs­trak­cyj­ne. A u za­awan­so­wa­nych cy­wi­li­za­cji to szcze­gó­ło­wość mo­de­li de­cy­du­je, kto wy­gra woj­nę, a kto nie. Kto zgi­nie w tech­no­lo­gicz­nej ka­ta­stro­fie, a ko­mu uda się jej unik­nąć.

My­ślow­ce Kon­glo­me­ra­tu sta­no­wią du­żo sku­tecz­niej­szą broń niż chma­ra je­go nisz­czy­cie­li.

Po chwi­li są już wy­ni­ki. Z po­rów­na­nia zy­sków i strat wy­cho­dzi bar­dzo du­ży ilo­raz. Praw­dzi­wie nie­wy­tłu­ma­czal­ne oso­bli­wo­ści są rzad­kie, ma­ją wiel­ki po­ten­cjał po­znaw­czy. Kon­glo­me­rat za­rzą­dza szcze­gó­ło­wą eks­per­ty­zę.

Trze­ci skan za­czy­na się wkrót­ce po­tem, a je­go wy­nik wpra­wia ana­li­ty­ków w kon­ster­na­cję. Wszyst­kie rdze­nie mó­wią jed­nym gło­sem: błąd po­mia­ru, nie­moż­li­wość.

Po­wta­rza­ją skan, znów ten sam wy­nik.

Nie­do­wie­rza­nie. Strach.

Na­raz wszyst­kie stat­ki za­czy­na­ją nada­wać do sie­bie. Próż­nia śpie­wa każ­dym pa­smem, od neu­trin do ul­tra­fio­le­tu. War­den wi­dzi, jak wo­kół Kon­glo­me­ra­tu puch­nie wie­lo­barw­na łu­na prze­ra­że­nia.

In­ter­wał 3f30fb/05

Za­pro­sze­nie przy­cho­dzi nie­dłu­go po­tem.

War­den nie­spo­dzie­wa­nie tra­fia do ze­spo­łu, któ­ry ma ana­li­zo­wać zna­le­zi­sko. Da­ją mu kil­ka se­kund, aby przy­swo­ił so­bie szcze­gó­ło­we da­ne z sen­so­rów róż­nych jed­no­stek. Wszyst­kie wska­zu­ją to sa­mo. Wy­pa­lo­ny gro­bo­wiec nie jest mar­twy, jak się spo­dzie­wa­li. Na Zie­mi ist­nie­je ży­cie, a do­kład­niej – jed­na for­ma ży­cia, i to nie na po­wierzch­ni, lecz głę­bo­ko pod nią, w sa­mym ją­drze pla­ne­ty, w po­ro­wa­tej, zim­nej ku­li że­la­za.

For­ma jest ma­ła, a sześć ty­się­cy ki­lo­me­trów ska­ły oraz me­ta­li nie uła­twia ba­da­nia, na ra­zie wi­dać tyl­ko ter­micz­ną krop­kę. Tem­pe­ra­tu­ra obiek­tu – mię­dzy 10 a 50 stop­ni Cel­sju­sza, w oko­li­cach me­dia­ny form ży­cia opar­tych na cie­kłej wo­dzie. Tem­pe­ra­tu­ra oto­cze­nia – kil­ka dzie­sią­tych punk­tu do ze­ra ab­so­lut­ne­go.

Że­by wie­dzieć wię­cej, mu­szą po­słać do ko­ry­ta­rzy son­dy. Imu­ri­sha­ma po­słusz­nie je pro­du­ku­je. Tną ka­mień jak ma­sło. W mię­dzy­cza­sie my­ślow­ce two­rzą wir­tu­al­ne mo­de­le, pró­bu­jąc od­po­wie­dzieć na pod­sta­wo­we py­ta­nie: co mo­że prze­trwać w ta­kich wa­run­kach?

Coś im tam wy­cho­dzi, są po­my­sły eg­zo­tycz­nych, bar­dzo oszczęd­nych mi­ne­ra­ło­fa­gów al­bo bio­lo­gicz­nych istot wy­ko­rzy­stu­ją­cych zja­wi­ska po­dob­ne do ku­li Ori­gian. Ale za­wsze w pew­nym mo­men­cie sy­mu­la­cje się roz­jeż­dża­ją, nie da się wy­ja­śnić sta­nu za­sta­ne­go. Wir­tu­al­ne mi­ne­ra­ło­fa­gi gi­ną z po­wo­du de­fi­cy­tów al­bo prze­ciw­nie – przy od­po­wied­nich sta­łych zże­ra­ją od środ­ka ca­łą pla­ne­tę. Bio­lo­gie wie­lo­wy­mia­ro­we za­pa­da­ją się do cza­so­prze­strzen­nych stud­ni al­bo wy­cho­dzą z ukła­du ja­ko mło­da cy­wi­li­za­cja mię­dzy­gwiezd­na.

Na do­da­tek for­ma ży­cia jest tyl­ko jed­na. I te­go my­ślow­ce w ża­den spo­sób nie po­tra­fią zro­zu­mieć.

Ich wstęp­na opi­nia: ta­kie trwa­nie jest nie­moż­li­we.

A jed­nak – wy­ni­ki ska­nów mó­wią co in­ne­go.

Son­dy tym­cza­sem pra­wie do­tar­ły do ją­dra. Po dro­dze ba­da­ją ścia­ny ko­ry­ta­rzy – wy­żło­bio­ne drob­ny­mi na­rzę­dzia­mi ro­sły bar­dzo po­wo­li, nie wię­cej niż kil­ka me­trów na so­lar­ny rok. Na ścia­nach wie­le resz­tek ma­te­rii or­ga­nicz­nej (w mia­rę przy­pły­wu da­nych ko­lej­ne mo­de­le pa­da­ją; mi­ne­ra­ło­fa­gi, ko­piąc tak po­wo­li, umie­ra­ją z gło­du, biał­kow­ce po­ka­zu­ją gi­gan­tycz­ny de­fi­cyt ener­gii – ta prze­zna­czo­na na ko­pa­nie kil­ka­set ty­się­cy ra­zy prze­wyż­sza tę, któ­rą mo­gły­by otrzy­mać ze wszyst­kich do­stęp­nych tu źró­deł).

Są co­raz bli­żej obiek­tu, już moż­na osza­co­wać je­go roz­mia­ry, wy­jąt­ko­wo nie­wiel­kie (ko­lej­ne sy­mu­la­cje się roz­pa­da­ją, tak ma­łe źró­dło cie­pła wy­tra­ci­ło­by ca­łą ener­gię w kil­ka se­kund, zo­sta­ją już tyl­ko sza­lo­ne, eg­zo­tycz­ne by­ty). Pierw­sza son­da jest kil­ka za­krę­tów od ce­lu. Stu­dzi fo­to­no­we wier­tło, aby nie uszko­dzić obiek­tu po­dmu­chem roz­pa­lo­ne­go po­wie­trza. Ak­ty­wu­je tar­cze ki­ne­tycz­ne i ma­ły ka­ra­bin an­ty­ma­te­ryj­ny. Wi­dząc go, War­den de­ner­wu­je się. Kto roz­ka­zał? Stra­teg? Ja­kim pra­wem in­ge­ru­je w pro­jek­ty Imu­ri­sha­my?

Człon­ko­wie taj­ne­go ko­mi­te­tu w na­pię­ciu śle­dzą ru­chy son­dy. Za­raz na­stą­pi kon­takt i choć mie­li już ta­kich ty­sią­ce, każ­dy był in­ny. Sen­so­ry prze­sy­ła­ją na gó­rę pierw­sze ob­ra­zy – smu­kły kształt, dłu­gie koń­czy­ny (my­ślow­ce są bez­sil­ne, to się nie kom­pi­lu­je, to nie jest ter­mo­osz­częd­na bu­do­wa cia­ła, ze­ro do­sto­so­wa­nia do śro­do­wi­ska, je­den krzy­czy: błąd po­mia­ru, błąd po­mia­ru; dru­gi pro­ro­ku­je za­ła­ma­nie rze­czy­wi­sto­ści; resz­ta mil­czy, cze­ka). War­den czu­je ude­rze­nie dziw­nych, pra­wie za­po­mnia­nych emo­cji, kie­dy for­ma ży­cia za­czy­na się ru­szać, re­agu­jąc na świa­tło son­dy.

Pa­ra zie­lo­nych oczu spo­glą­da pro­sto w sen­so­ry.

In­ter­wał 3f30fb/06

Snu­ją pla­ny.

Eks­trak­cja to naj­mniej­szy pro­blem, obiekt wy­ka­zu­je śla­dy in­te­li­gen­cji, pój­dzie za son­dą, je­śli da­dzą mu znak. Tyl­ko co po­tem? Rdzeń stra­te­gicz­ny su­ge­ru­je, że­by ucie­kać. Ana­li­za isto­ty, któ­ra prze­trwa­ła czer­wo­ne­go kar­ła oraz mi­lio­ny lat ab­so­lut­ne­go ze­ra, ro­dzi bar­dzo stro­my wek­tor po­ten­cjal­nych za­gro­żeń. Teo­ria mó­wi: nie graj w grę, któ­rej za­sad nie znasz. A w tej chwi­li nikt nie po­tra­fi wy­ja­śnić me­ta­bo­li­zmu obiek­tu.

War­den wy­śmie­wa Stra­te­ga. Co praw­da je­go głos w Kon­glo­me­ra­cie nie ma du­żej wa­gi, ale na szczę­ście wie­lu my­śli po­dob­nie. Stra­teg jed­nak da­lej wal­czy, po­da­je swo­je roz­wią­za­nie: spraw­dzać ko­lej­ny­mi ite­ra­cja­mi co­raz sku­tecz­niej­szych bro­ni, czy isto­tę da się uszko­dzić. Za­cząć od pał­ki, skoń­czyć na ani­hi­la­to­rach an­ty­ma­te­ryj­nych. Je­śli wy­ka­że ból lub naj­mniej­szy ślad uszko­dzeń – prze­rwać pró­by, roz­po­cząć ba­da­nia ze świa­do­mo­ścią, że nie zdo­ła nam za­gro­zić. Je­śli nic nie za­dzia­ła, po­rzu­cić ją na tej ska­le, bo wy­raź­nie nie ma moż­li­wo­ści ru­chu mię­dzy­gwiezd­ne­go, sko­ro sie­dzi tu od daw­na. W opi­nii Stra­te­ga Kon­glo­me­rat nie po­wi­nien ry­zy­ko­wać kon­tak­tu z obiek­tem, na któ­re­go po­ten­cjal­ną agre­sję nie bę­dzie mógł sku­tecz­nie od­po­wie­dzieć.

Tak mó­wi teo­ria gier, tak mó­wi lo­gi­ka.

War­den nie zga­dza się, twier­dzi, że agre­syw­ne za­cho­wa­nia mo­gą znie­chę­cić obiekt do kon­tak­tu al­bo spro­wo­ko­wać od­wet. Wie­lu mu przy­ta­ku­je. Przez chwi­lę ście­ra­ją się wir­tu­al­ne mo­de­le, trwa roz­mo­wa na kil­ka­set ty­się­cy gło­sów. War­den po­rów­nu­je sta­ty­sty­ki ostat­nich de­bat, mo­że prze­grać, ze spa­da­ją­cy­mi za­so­ba­mi ener­ge­tycz­ny­mi sko­re­lo­wa­na jest co­raz więk­sza za­cho­waw­czość człon­ków ra­dy. Na wy­kre­sach nie­chęć do nie­bez­piecz­nych de­cy­zji wspi­na się zło­wiesz­czą krzy­wą.

War­den czu­je, że je­go stron­nic­two prze­gra.

Wte­dy od­zy­wa­ją się Pierw­si. Nie ma­ją szcze­gól­nych praw, ale ich zda­nie jest sza­no­wa­ne, są w Kon­glo­me­ra­cie od po­cząt­ku. Przy­po­mi­na­ją wszyst­kim, dla­cze­go Kon­glo­me­rat przy­był do ra­mie­nia tej sta­rej ga­lak­ty­ki.

Mó­wią o wa­dze po­zna­nia. O je­go wpły­wie na szcze­gó­ło­wość przy­szłych mo­de­li. O kar­mie dla głod­nych rdze­ni na­uk teo­re­tycz­nych. Wresz­cie o ra­tun­ku in­for­ma­cji – naj­de­li­kat­niej­szej struk­tu­ry wszech­świa­ta – przed en­tro­pią. I przed re­ory­gi­na­cją, któ­ra skom­pre­su­je ca­łą ma­te­rię tej gro­ma­dy ga­lak­tyk do nie­skoń­cze­nie ma­łej, ujem­nej prze­strze­ni.

Stra­teg nie zo­sta­je na gło­so­wa­nie, wra­ca do swo­ich nisz­czy­cie­li. Wie, że te­raz to for­mal­ność. Człon­ko­wie ra­dy wy­ro­ku­ją: ad­ap­ta­cja. Trze­ba spraw­dzić, czy isto­ta mo­że stać się czę­ścią Kon­glo­me­ra­tu, czy bę­dzie chcia­ła opu­ścić swój mar­twy świat.

Tyl­ko jak na­pi­sać pro­gram ad­ap­ta­cji dla cze­goś zu­peł­nie ob­ce­go? W kil­ka cen­nych se­kund po­wsta­je ze­spół, do­sta­ją moc ob­li­cze­nio­wą, mia­nu­ją War­de­na kon­sul­tan­tem.

Naj­pierw jest zdzi­wio­ny.

Po­tem, już w wir­tu­al­nej prze­strze­ni taj­ne­go la­bo­ra­to­rium, do któ­re­go na­tych­miast się prze­no­si, po­ka­zu­ją mu taj­ne da­ne, ul­tra­wy­so­kiej roz­dziel­czo­ści ska­ny isto­ty. Ma dwie rę­ce, dwie no­gi, gło­wę z dłu­gi­mi ja­sny­mi wło­sa­mi. Wi­dać na­wet ce­chy płcio­we – to ko­bie­ta, bio­lo­gicz­ny czło­wiek z epo­ki pre­cy­ber­ne­tycz­nej.

War­den py­ta: to dla­te­go wy­bra­li je­go?

Tak, dla­te­go. Wie­dzą, że War­den jest w jed­nej ty­sięcz­nej czło­wie­kiem. Nic dziw­ne­go, sam nie­raz chwa­lił się, ile róż­nych ras i kul­tur ma wśród przod­ków. Cy­wi­li­za­cje Orio­na od ty­siąc­le­ci nie roz­mna­ża­ły się już płcio­wo, a w wir­tu­alu moż­na by­ło krzy­żo­wać na­wet naj­bar­dziej nie­kom­pa­ty­bil­ne sys­te­my ge­no­we, two­rzyć hy­bry­dy, któ­re ni­g­dy nie mo­gły po­wstać w na­tu­rze, ale dzie­dzi­czy­ły ce­chy psy­chicz­ne oraz kul­tu­ro­we po oboj­gu ro­dzi­cach. Dzie­więć po­ko­leń te­mu wmie­szał się w ten ty­giel wła­śnie je­den czło­wiek – ko­bie­ta – gwiezd­ny no­ma­da, jed­na z nie­licz­nych po­tom­kiń ludz­ko­ści.

Mo­że wła­śnie dla­te­go War­den pra­co­wał kie­dyś na­uko­wo nad ludź­mi, w pry­wat­nej pa­mię­ci ma wię­cej da­nych niż Kon­glo­me­rat w pu­blicz­nej bi­blio­te­ce, zna ich bo­daj naj­le­piej ze wszyst­kich do­stęp­nych in­te­li­gen­cji.

War­den ana­li­zu­je zdję­cia. Po­tem pro­po­nu­je ad­apt zbli­żo­ny do śro­do­wi­ska z czte­ro­ipół­mi­liar­do­we­go ro­ku pla­ne­ty. Isto­ta pre­cy­ber­ne­tycz­na nie zro­zu­mie abs­trak­cyj­nych płasz­czyzn sie­ci, ode­rwa­nie od cia­ła mo­że uznać za agre­sję. Dla­te­go trze­ba z na­no stwo­rzyć fi­zycz­ną prze­strzeń do ba­dań. War­den ko­piu­je Kon­glo­me­ra­to­wi ca­łą iko­no­gra­fię, ja­ką zdo­łał ze­brać: tro­chę ho­lo­gra­mów zro­bio­nych na Zie­mi w XXX wie­ku ludz­kiej hi­sto­rii, pa­rę nie­kom­plet­nych fil­mów. Obie­cu­je, że te­mu, kto bę­dzie roz­ma­wiał, udo­stęp­ni też swo­je lek­sy­kal­ne ba­zy da­nych oraz...

Nie, to nie tak – prze­ry­wa­ją. On bę­dzie roz­ma­wiał. Nikt in­ny nie zdo­ła.

War­den za­czy­na ro­zu­mieć. My­ślow­ce Kon­glo­me­ra­tu wy­sy­pu­ją się na obiek­cie jak na zmyśl­nym wi­ru­sie, bom­bie lo­gicz­nej. Je­go ist­nie­nie jest zu­peł­nie nie­ra­cjo­nal­ne, dla­te­go ma­szy­ny nie mo­gą go po­jąć.

Ale pro­sty War­den mo­że go zba­dać, zro­zu­mieć, a po­tem wy­tłu­ma­czyć resz­cie.

Mu­si tyl­ko zo­stać czło­wie­kiem.

In­ter­wał 3f30fb/07

Pro­to­kół ko­mu­ni­ka­cji: drga­nia ośrod­ka, sta­ro­świec­ka aku­sty­ka – ale ko­mu­ni­ka­cja aku­stycz­na to prze­cież ty­sią­ce mar­twych ję­zy­ków, na­wet wię­cej, bo te ję­zy­ki zmie­nia­ły się w cza­sie. War­den pró­bu­je wszyst­kie­go, isto­ta nie od­po­wia­da.

Ko­lej­na pró­ba. Isto­ta go nie słu­cha, mam­ro­cze do sie­bie. War­den ana­li­zu­je dźwię­ki, w ba­zie jed­nak brak ana­lo­gicz­ne­go wzor­ca.

Wie, że to mo­wa, tyl­ko dzię­ki roz­kła­do­wi Zip­fa. Czę­sto­tli­wość wy­stę­po­wa­nia słów oraz gło­sek da­je krzy­wą o na­chy­le­niu –1, a ta­ką ta­jem­ni­czą wła­ści­wość wy­ka­zy­wał każ­dy ję­zyk Zie­mi oraz więk­szość ko­mu­ni­ka­tów in­te­li­gent­nych istot, zresz­tą już daw­niej dzię­ki niej kryp­to­gra­fo­wie od­róż­nia­li za­szy­fro­wa­ny tekst od lo­so­we­go cią­gu. Do­dat­ko­wo mo­del en­tro­pii Shan­no­na, mie­rzą­cy zło­żo­ność in­for­ma­cji, oscy­lu­je w oko­li­cy szó­ste­go stop­nia. To do­kład­nie tam, gdzie po­win­na znaj­do­wać się mo­wa czło­wie­ka pre­cy­ber­ne­tycz­ne­go. Od­gło­sy małp są na trze­cim stop­niu, del­fi­nów na czwar­tym. My­śli War­de­na – na osiem­na­stym.

Isto­ta jest po­nad wszel­ką wąt­pli­wość in­te­li­gen­ta. Tyl­ko dla­cze­go nie re­agu­je na sło­wa? Czy zbyt po­chła­nia ją oto­cze­nie?

War­den dłu­go za­sta­na­wiał się nad neu­tral­ną sce­no­gra­fią – w XXX wie­ku ludz­kość by­ła bar­dzo zróż­ni­co­wa­na. Rów­no­le­gle ist­nia­ły bez­pł­cio­we in­te­li­gen­cje zbio­ro­we, apo­sto­ło­wie oso­bli­wo­ści, ale wciąż moż­na by­ło też spo­tkać spo­łe­czeń­stwa pier­wot­ne. Wie­dzieć, że isto­ta po­cho­dzi z tych cza­sów, to nie wie­dzieć nic.

W koń­cu wy­szedł z za­ło­że­nia, że cy­wi­li­zo­wa­ne wnę­trze prze­stra­szy dzi­kie­go, ale cy­wi­li­zo­wa­ny czło­wiek nie prze­stra­szy się na­tu­ry. Na­no uło­ży­ło się w tra­wy oraz drze­wa, któ­re War­den wy­pa­trzył na ho­lo­gra­mach. Nie po­tra­fił tyl­ko od­dać kil­ku szcze­gó­łów, któ­rych ma­te­riał źró­dło­wy nie pre­cy­zo­wał – za­pa­chów, ma­sy, cech struk­tu­ral­nych.

Wy­da­wa­ło mu się, że po­ra­dził so­bie do­brze, ale ła­twość, z ja­ką isto­ta przej­rza­ła na wy­lot tę ma­ska­ra­dę, by­ła za­wsty­dza­ją­ca. Gdy tyl­ko prze­nie­śli ją tu z jed­no­oso­bo­wej kap­su­ły, skru­szy­ła w pal­cach kil­ka li­ści, po­stu­ka­ła w drze­wa, a po­tem ru­szy­ła przed sie­bie, do­cie­ra­jąc do gra­ni­cy stwo­rzo­nej przez na­no­ma­kie­ty. Te­raz jej dłoń to­nie w ho­lo­gra­mie, któ­ry miał two­rzyć wra­że­nie otwar­tej prze­strze­ni, zu­peł­nie jak­by pró­bo­wa­ła prze­do­stać się na dru­gą stro­nę, jak­by czu­ła, że za war­stwa­mi na­no, za pla­sti­sta­lo­wym bą­blem po­włok okrę­tu, jest tyl­ko zim­no i ciem­ność.

Po chwi­li re­zy­gnu­je i zno­wu mam­ro­cze, tro­chę wy­raź­niej.

War­den w de­spe­ra­cji pod­cze­pia się pod jesz­cze je­den my­ślo­wiec, chmu­ry ana­liz pęcz­nie­ją, ze­strze­li­wu­jąc z ta­bli­cy po­ten­cjal­nych ję­zy­ków ko­lej­ne po­zy­cje.

Są już tyl­ko czte­ry moż­li­wo­ści, trzy, jed­na. Jest! Rzad­ki, mie­sza­ny dia­lekt z koń­co­we­go okre­su ludz­kiej hi­sto­rii, ję­zyk ul­tra­kon­ser­wa­tyw­ne­go odła­mu, któ­ry po­rzu­cił więk­szość za­awan­so­wa­nej tech­no­lo­gii i ni­g­dy nie opu­ścił Zie­mi.

— ... pu­ste. Drze­wa One­go, tra­wa One­go. Nie moż­na zjeść, nic zro­bić, nic. Jest, a nie jest.

— Sły­szysz mnie? — od­zy­wa się War­den, uważ­nie mo­du­lu­jąc głos. Pa­mię­ta, że wszyst­ko po­wy­żej osiem­dzie­się­ciu de­cy­be­li ozna­cza dla lu­dzi wro­gą in­ten­cję, a wszyst­ko po­wy­żej trzech ty­się­cy her­ców – alarm.

Nie ma re­ak­cji.

— Ode­zwij się, pro­szę, nie ro­zu­miem tych szep­tów — mó­wi.

Isto­ta ru­sza wzdłuż po­miesz­cze­nia, wo­dząc dło­nią po ścia­nie.

Sły­sza­ła? Nie sły­sza­ła? War­den jesz­cze raz szu­ka mą­dro­ści my­ślow­ców. Twier­dzą, że sły­sza­ła, ska­ny po­ka­za­ły mi­ni­mal­ne drgnię­cie mię­śni twa­rzy w mo­men­cie, w któ­rym wy­po­wie­dział sło­wa.

Czy to zna­czy, że zna­lazł wła­ści­wy ję­zyk? Na­wet je­śli, to isto­ta mo­że być w szo­ku. Al­bo jest obłą­ka­na. Co ro­bić da­lej? AI wpusz­czo­ne w te­mat ludz­kiej psy­cho­lo­gii wra­ca po chwi­li z od­po­wie­dzią: wejść w jej świat, ba­wić się w jej gry.

— Kim jest Ony? — py­ta więc War­den.

Tym ra­zem isto­ta spo­glą­da wprost na nie­go. Sa­mo­za­cho­waw­cze pro­gra­my pod­no­szą alarm. War­den tłu­mi in­stynkt, któ­ry ka­że cof­nąć się przed świ­dru­ją­cym, zie­lo­nym spoj­rze­niem.

— Ony jest w pu­stych nie­bio­sach, nie­na­sy­co­ny. Jeść, jeść, jeść. Po­żre wszyst­ko przed two­imi oczy­ma, a po­tem po­żre ob­raz spod po­wiek, i na­wet wspo­mnie­nie ob­ra­zu. A gdy scho­wasz się głę­bo­ko, głę­bo­ko, my­ślisz, że Ony zo­stał na gó­rze, aż do cza­su, kie­dy po­czu­jesz go. O, tu. W so­bie.

War­den ana­li­zu­je: isto­ta ma skom­pli­ko­wa­ne ży­cie du­cho­we, wła­sną me­ta­fi­zy­kę, któ­rej cen­tral­ne miej­sce zaj­mu­je ja­kieś złe bó­stwo.

— Kie­dy przy­by­li­śmy do two­je­go świa­ta, nie spo­tka­li­śmy ni­ko­go po­za to­bą. Gdzie jest Ony? Kim jest?

— Wiel­ki po­że­racz. Ro­bi pust­kę, na zie­mi, pod zie­mią. Pu­ste czasz­ki, pu­ste dziu­ry po mo­rzach i je­zio­rach. Ony nisz­czy. Na­wet cie­pło nisz­czy, ucie­kasz przed nim, ucie­kasz, ale cię wy­prze­dza, i je­steś w miej­scu, gdzie już by­łeś, gdzie nic nie ma, bo na­wet two­ją uciecz­kę po­żarł.

— Je­steś bez­piecz­na. Tu Ony nie do­trze.

Isto­ta kru­szy w rę­ku ko­lej­ny ze sztucz­nych li­ści.

— Nie, Ony jest tu od daw­na, jest w was. Ule­pił ku­kły z zim­na i pust­ki, z że­la­za, skał. Drze­wa One­go. Tra­wa One­go. Ist­nie­ją, a jed­nak nie...

War­den pró­bu­je cią­gnąć dys­ku­sję, ale isto­ta tra­ci za­in­te­re­so­wa­nie i tyl­ko krą­ży po adap­cie.

My­ślow­ce są za­nie­po­ko­jo­ne, zwra­ca­ją uwa­gę War­de­na na fakt, że isto­ta ani ra­zu nie spy­ta­ła, gdzie się znaj­du­je ani kim jest War­den. Czy­li al­bo to wie (co nie­po­koi, bo mu­sia­ła­by mieć po­za­zmy­sło­we źró­dła in­for­ma­cji), al­bo jej psy­cho­lo­gia nie zo­sta­ła zo­gni­sko­wa­na na wła­snym prze­trwa­niu (co jest jesz­cze groź­niej­sze – je­śli nie ma in­stynk­tu stra­chu, a mi­mo to prze­trwa­ła, mu­si być po­tęż­na).

War­den roz­ło­żył się na psy­cho­lo­gii oraz ko­mu­ni­ka­cji, ale bio­lo­gia isto­ty upo­ka­rza go jesz­cze bar­dziej. Wszyst­ko w ja­skra­wy spo­sób prze­czy zna­nej na­uce. Cie­pła – nie tra­ci. Ener­gii – nie tra­ci. Me­ta­bo­lizm jest, ale jak­by go nie by­ło, we krwi ten sam po­ziom cu­kru, tle­nu. Wy­da­la­nie – za­trzy­ma­ne. To nie bio­lo­gia ży­wej isto­ty, tyl­ko ho­lo­gra­mu. Gdy­by nie to, że do­tknął ją ra­mio­na­mi wła­snych na­no­sond, ni­g­dy by nie uwie­rzył w jej ist­nie­nie. Wszę­dzie, gdzie za­czy­na do­głęb­nie ko­pać, do­cie­ra w koń­cu do te­go sa­me­go pro­ce­su, któ­re­go po pro­stu nie mo­że za­ak­cep­to­wać. Coś po­wsta­je z ni­cze­go.

Czy na­uka Kon­glo­me­ra­tu, stwo­rzeń pra­wie tak sta­rych jak wszech­świat, mo­że się my­lić? Je­śli do tej po­ry opi­sy­wa­ła wszyst­ko, je­śli da­ła po­czą­tek two­rom ta­kim jak Ior­ri al­bo ku­la Ori­gian, dla­cze­go na­gle za­wo­dzi przy tej isto­cie?

War­den wkrót­ce ła­pie się na tym, że za­czął my­śleć jak Stra­teg. Cho­dzi mu po gło­wie teo­ria za­tru­tej wie­dzy. Czy ktoś chce znisz­czyć Kon­glo­me­rat, pod­kła­da­jąc mu in­te­lek­tu­al­ne ku­kuł­cze ja­jo, ja­kąś su­per­i­sto­tę, któ­ra na­praw­dę zo­sta­ła uro­dzo­na w pro­ba­bi­li­stycz­nych kuź­niach du­żo po­tęż­niej­szej ra­sy? Czy ktoś chce wy­wo­łać cha­os, zwąt­pie­nie, kłót­nie?

Naj­trud­niej War­de­no­wi przy­jąć naj­prost­sze wy­tłu­ma­cze­nie: że isto­ta po pro­stu jest.

— Mia­łam dzie­ci, ale za­mar­z­ły. — Tym­cza­sem znów re­je­stro­wał jej mam­ro­ta­nie. — Mię­so ode­szło od ko­ści. I nie mo­głam mieć wię­cej, bo każ­de wy­cią­ga­łam z wła­sne­go cia­ła, a jak za­mar­z­ły, nie da­ło się ich wsa­dzić z po­wro­tem. Te­raz mam dziu­rę w środ­ku. Chcia­ła­bym dziec­ko, ale nie chcę wię­cej pu­stych dziur. Kie­dy jest pust­ka, Ony wy­gry­wa...

In­ter­wał 3f30fb/08

Isto­ta nie jest cy­klicz­na.

Tę oczy­wi­stą praw­dę od­kry­wa­ją pod­czas ni­skie­go za­si­la­nia. Na­gle ona przy­spie­sza, mó­wi szyb­ciej, niż War­den mo­że za­na­li­zo­wać. Jak ro­ze­dr­ga­ny ho­lo­gram bie­ga po adap­cie, ma­ca­jąc ścia­ny fre­ne­tycz­nym trze­po­tem pal­ców.

Kie­dy in­ter­wał się koń­czy, War­den ma ogrom­ną ba­zę su­ro­wych da­nych. Rzu­ca na to okiem: du­żo mam­ro­ta­nia, du­żo o pu­st­ce, gło­dzie. Ony, Ony, wszę­dzie Ony.

Chce za­brać się do cie­kaw­szych frag­men­tów, ale wła­śnie Kon­glo­me­rat wzy­wa go do zło­że­nia ra­por­tu. Nie ro­zu­mie­ją, jak nie­wie­le cza­su mi­nę­ło dla isto­ty bio­lo­gicz­nej, le­d­wo zdą­ży­li po­roz­ma­wiać. Chcą, aby przed­sta­wił wy­ni­ki.

War­den jest za­wsty­dzo­ny.

Do­brze wie, ile ener­gii oraz na­no kosz­tu­je ten pro­jekt, a jed­nak ma tyl­ko jed­ną teo­rię, któ­rą sam by wy­śmiał, gdy­by nie in­ter­wał spę­dzo­ny w adap­cie isto­ty. Pro­si o wię­cej pa­sma, że­by ją wy­ło­żyć. Kon­glo­me­rat bez wa­ha­nia przy­dzie­la mu peł­ny za­kres my­ślow­ca – wi­docz­nie są zde­spe­ro­wa­ni.

Nie­wy­obra­żal­ne mo­rze upraw­nień ob­li­cze­nio­wych za­le­wa War­de­na. Co za si­ła! Przy­szłość nie ma przed nim ta­jem­nic, swo­imi sy­mu­la­cja­mi mo­że przej­rzeć wszyst­ko, się­gnąć wszę­dzie, w kil­ka chwil prze­my­śleć oraz wy­mo­de­lo­wać ty­le, ile pry­wat­ną mo­cą nie zdo­łał­by przez set­ki in­ter­wa­łów.

Po chwi­lo­wym szo­ku War­den opa­mię­tu­je się. Za­przę­ga my­ślo­wiec do we­ry­fi­ko­wa­nia swo­jej teo­rii. Po­tem – tłu­ma­czy ją na kil­ka­set ję­zy­ków oraz sys­te­mów ko­gni­tyw­nych.

Przed­sta­wia ra­port.

Za­czy­na od in­fo­gra­fi­ki – ko­re­la­cji stop­nia in­te­li­gen­cji oraz mi­to­lo­gi­za­cji kul­tu­ry. Prost­sze in­te­li­gen­cje są bar­dziej skłon­ne wie­rzyć w bó­stwa, de­mo­ny, świat po­za­nau­ko­wy nie­wy­tłu­ma­czal­ny ro­zu­mem. Przy­czy­ny: szok po­zna­nia, strach, po­szu­ki­wa­nie fun­da­men­tów eg­zy­sten­cji, umy­sło­we le­ni­stwo. War­den rzu­ca na wy­kres da­ne hi­sto­rycz­ne, wie­le róż­nych cy­wi­li­za­cji na róż­nych eta­pach roz­wo­ju, wi­dać pną­ce się w gó­rę krzy­we epok. Pra­wie wszyst­kie idą w jed­nym kie­run­ku, tyl­ko w dol­nym kwa­dran­cie mie­ści się 0,35% in­te­li­gen­cji ab­nor­mal­nych, gdzie wy­kres jest nie­mal pła­ski. Są tam lu­dzie. Jesz­cze bę­dąc po­sto­so­bli­wo­ścio­wą, kil­ku­ukła­do­wą in­te­li­gen­cją, ba­wi­li się w mi­sty­cyzm, wie­rzy­li w isto­ty nad­przy­ro­dzo­ne.

Te­raz War­den py­ta: przy­pa­dek? A mo­że mie­li z ni­mi do czy­nie­nia, czu­li wpływ owych bóstw, pod­czas gdy w więk­szo­ści cy­wi­li­za­cji ta­kie by­ty oka­za­ły się je­dy­nie teo­re­tycz­ną moż­li­wo­ścią.

Kon­glo­me­rat wrze. Ze­ro do­wo­dów. Idio­tycz­ne spe­ku­la­cje.

War­den bro­ni się: czas prze­fil­tro­wał bo­ga­tą mi­to­lo­gię Zie­mian obiek­tyw­nym kry­te­rium prze­trwa­nia. Zwe­ry­fi­ko­wał hi­sto­rie o nie­śmier­tel­nych bó­stwach, du­chach, wam­pi­rach – tyl­ko jed­ną po­zy­tyw­nie. I oto le­ża­ła w le­tar­gu, kie­dy tu przy­by­li, za­prze­cze­nie wszyst­kie­go, co wie­dzie­li o fi­zjo­no­mii biał­kow­ców, bia­ła dziew­czy­na w sar­ko­fa­gu z mi­liar­dów ton że­la­za...

Nie, nie ma ra­cjo­nal­ne­go wy­tłu­ma­cze­nia. Te­go chcie­li – że­by stał się czło­wie­kiem, aby ją zro­zu­mieć. A on, czło­wie­kiem zo­staw­szy, za­czął ak­cep­to­wać nie­zro­zu­mia­łe. To pa­ra­doks: isto­ta mo­że stać się ele­men­tem je­go obec­ne­go świa­ta, ale wte­dy on stra­ci moż­li­wość dia­lo­gu z Kon­glo­me­ra­tem, za­cznie mó­wić ję­zy­kiem, któ­re­go my­ślow­ce nie poj­mą.

Wię­cej da­nych, wię­cej da­nych – żą­da Kon­glo­me­rat.

War­den re­zy­gnu­je z prób prze­ko­ny­wa­nia. Do­star­czy wię­cej da­nych.

In­ter­wał 3f30fb/09

Biał­ko go swę­dzi.

Nie ro­zu­mie, w ja­ki spo­sób pro­to­in­te­li­gen­cje wy­trzy­my­wa­ły fi­zjo­lo­gię che­micz­nych re­ak­cji oraz mno­żą­cych się ko­mó­rek. War­de­no­wi wy­da­je się, że czu­je każ­dą z nich: ty­sią­ce ma­łych, ego­istycz­nych dro­bi­nek, z któ­rych żad­na nie ma in­te­re­su być War­de­nem. Tyl­ko mno­żą się, mno­żą i żrą, a on jest ubocz­nym skut­kiem, su­mą ich wek­to­rów. Gdy­by nie groź­ny po­li­cjant kwa­su dez­ok­sy­ry­bo­nu­kle­ino­we­go, sa­mo­lub­ne ko­mór­ki zmie­ni­ły­by go w bez­kształt­ną ku­pę bio­ma­sy.

Wszyst­ko go draż­ni, naj­chęt­niej zdra­pał­by z sie­bie ca­łą tę po­wło­kę, ale wie, że pod spodem nie ma nic wię­cej, tyl­ko pły­ny ustro­jo­we, ko­ści, mię­śnie.

My­śle­nie jest po­wol­ne. Ow­szem, zo­sta­wił so­bie in­ter­fejs po­zwa­la­ją­cy na kon­takt z sie­cią, na ty­le ma­ły, aby nie bu­dzić po­dej­rzeń isto­ty. Ale nie mo­że już się­gać do za­so­bów Kon­glo­me­ra­tu in­stynk­tow­nie, jak­by by­ły one prze­dłu­że­niem jaź­ni. Każ­de py­ta­nie trze­ba uważ­nie for­mu­ło­wać, na od­po­wiedź – cze­kać. Gdy­by po­zwo­li­li mu czer­pać z sie­ci tak szyb­ko, jak przy­wykł, spa­lił­by swo­je neu­ro­ny w mgnie­niu oka. Dla­te­go my­śli po­wo­li, bar­dzo po­wo­li. Po­grą­żo­ny w sta­nie po­dob­nym do in­ter­wa­łu, jest śle­py jak kret, nie po­tra­fi mo­de­lo­wać przy­szło­ści na­wet na kil­ka mi­nut wprzód, ma tyl­ko ja­kieś zbu­do­wa­ne na in­stynk­tach aprok­sy­ma­cje, z pew­no­ścią nie­cel­ne.

Pierw­szy raz czu­je się tak de­li­kat­ny. Gdy­by nie fakt, że więk­szość świa­do­mo­ści zbac­ku­po­wał w gro­bow­cu Deu­ro­na, pew­nie osza­lał­by ze stra­chu. Na­fa­sze­ro­wał się po uszy uwa­run­ko­wa­nia­mi, któ­re ma­ją go chro­nić przed szo­kiem uoso­bie­nia.

Pró­bu­je te­raz, z po­zio­mu czło­wie­ka, wy­obra­zić so­bie, co mu­si czuć isto­ta o by­cie punk­to­wym. Jak to jest znaj­do­wać się za­wsze o tak ma­ły krok od znisz­cze­nia, ba­lan­so­wać na kra­wę­dzi próż­ni? Ja­ki wpływ na psy­chi­kę pro­ste­go by­tu mo­gą wy­wrzeć eony sa­mot­no­ści? Za­da­je na­wet py­ta­nie my­ślow­com i po chwi­li otrzy­mu­je od­po­wiedź: wy­pie­ra­nie. Je­dy­ny umysł punk­to­wy, któ­ry po­tra­fi żyć mi­liar­dy lat, to ta­ki, któ­ry bar­dzo do­brze po­tra­fi wy­pie­rać, od­świe­żać sa­me­go sie­bie, od­rzu­ca­jąc w ko­lej­nych pę­tlach na­skó­rek wspo­mnień.

War­den wcho­dzi do ad­ap­tu, a ślu­za za­my­ka się za nim, od­ci­na­jąc dro­gę uciecz­ki. Czu­je klau­stro­fo­bicz­ny strach. Wie, że stąd nie ma wyj­ścia – Kon­glo­me­rat nie otwo­rzy ślu­zy, na­wet w sy­tu­acji za­gro­że­nia. Po­wie­trze i wo­da krą­żą w obie­gach za­mknię­tych. Je­dy­ne, co wy­do­sta­je się na ze­wnątrz, to cie­niut­ka struż­ka da­nych, pły­ną­ca przez wsz­czep w mó­zgu War­de­na.

Isto­ta wy­cho­dzi nie­spo­dzie­wa­nie zza drze­wa, tęt­no War­de­na przy­spie­sza. Przez chwi­lę za­sta­na­wia się, czy trój­wy­mia­ro­we dru­kar­ki ato­mo­we do­brze zin­ter­pre­to­wa­ły sche­ma­ty cia­ła Ho­mo sa­piens sa­piens. Czy je­go ser­ce jest tak wy­trzy­ma­łe, jak po­win­no? Czy za­raz nie pęk­nie al­bo się nie za­trzy­ma?

To dziw­ne, ale na biał­ko­we­go awa­ta­ra isto­ta re­agu­je zu­peł­nie ina­czej niż na syn­te­tycz­ny wy­strój ad­ap­tu. Uśmie­cha się, pod­cho­dzi z bły­skiem w oczach.

Do­ty­ka je­go ra­mie­nia dło­nią. War­den ro­bi krok wstecz, prze­ra­żo­ny uczu­ciem cie­le­sne­go kon­tak­tu. Głu­pi in­stynkt! Te­raz ża­łu­je, że nie miał cza­su za­im­ple­men­to­wać sil­niej­szych ba­rier be­ha­wio­ral­nych.

Pró­bu­je prze­zwy­cię­żyć bia­ły szum fi­zycz­nych do­znań, któ­re nie da­ją mu się sku­pić: za­pa­chy, do­tyk pod­ło­gi pod sto­pa­mi, na­pię­cie skó­ry, szum wen­ty­la­to­rów, pot. To dziw­ne – ja­ko po­za­cie­le­sna in­te­li­gen­cja War­den ra­dził so­bie z du­żo więk­szym na­tło­kiem bodź­ców. Te­raz sa­ma świa­do­mość po­sia­da­nia cia­ła cał­kiem go roz­pra­sza.

Sta­ra się o tym nie my­śleć. Tłu­ma­czy isto­cie, że mo­gą ją za­brać z pla­ne­ty, ale tyl­ko je­śli po­zwo­li im do­wie­dzieć się o so­bie wię­cej, je­śli opo­wie swo­ją hi­sto­rię. Ona zno­wu ro­bi ko­lej­ny krok, sta­je z nim twa­rzą w twarz. War­den czu­je jej za­pach, mu­si wal­czyć z in­stynk­tem, któ­ry ka­że cof­nąć się, od­dać po­le.

Py­ta jesz­cze raz, czy isto­ta ze­chce opu­ścić Zie­mię z Kon­glo­me­ra­tem.

— Przy­kro mi — sły­szy w od­po­wie­dzi.

Wte­dy nad­cho­dzi in­ter­wał.

A ona rzu­ca się do przo­du jak wy­głod­nia­ły dra­pież­nik, sia­da na War­de­nie okra­kiem, wbi­ja mu pal­ce w oczy i za­czy­na go po­że­rać.

In­ter­wał 3f30fb/10

Re­kon­stru­ują go dłu­go. Bu­dzi się śle­py i bez­rad­ny, odłą­czo­ny od Kon­glo­me­ra­tu, czu­je tyl­ko kil­ka lo­kal­nych rdze­ni. I nie są to rdze­nie Deu­ro­na, gdzie znaj­do­wał się je­go gro­bo­wiec. Pierw­sze py­ta­nie po prze­bu­dze­niu jest wła­śnie ta­kie: dla­cze­go nie Deu­ron?

Deu­ron jest znisz­czo­ny, prze­two­rzo­ny.

War­den nie ro­zu­mie. Chce się­gnąć do sie­ci, ale za­po­ry ognio­we trzy­ma­ją moc­no. In­te­li­gen­cja po re­kon­struk­cji mu­si mieć chwi­lę na kon­so­li­da­cję, mo­ment na­my­słu bez żad­nych ze­wnętrz­nych da­nych. Tak mó­wi teo­ria cy­fro­sta­zy.

War­den ma gdzieś teo­rię. Zdej­mij­cie to cho­ler­stwo!

Zdej­mu­ją. I wte­dy ude­rza go nie­wia­ry­god­ny in­for­ma­cyj­ny ja­zgot. W sie­ci Kon­glo­me­ra­tu wrze pa­ni­ka, śmierć. Co chwi­la gi­ną ko­lej­ne rdze­nie. Stra­ty są apo­ka­lip­tycz­ne, ca­łe woj­ny za­da­ły Kon­glo­me­ra­to­wi mniej uszko­dzeń niż to, co się wła­śnie sta­ło.

Jesz­cze sen­so­rium, zdej­mij­cie ogra­nicz­ni­ki, krzy­czy pół­przy­tom­nie. Zdej­mij­cie!

Ata­ku­ją go ob­ra­zy i dźwię­ki.

Pie­kło, tak po­wie­dzie­li­by daw­ni lu­dzie. Pół flo­ty znisz­czo­ne, po­szar­pa­ne wra­ki opa­da­ją w stud­nię gra­wi­ta­cyj­ną pla­ne­ty, cią­gnąc za so­bą deszcz szcząt­ków. Każ­dy ka­nał ko­mu­ni­ka­cji na­pęcz­niał od krzy­ku gi­ną­cych in­te­li­gen­cji, któ­re ślą ostat­nie pa­kie­ty, ziar­na, prze­trwal­ni­ki, każ­da chce, że­by coś z niej zo­sta­ło. Ale po­zo­sta­łe stat­ki te­go wszyst­kie­go nie przy­swo­ją, za­pi­su­ją – ow­szem – ale tyl­ko co któ­ryś pa­kiet, in­for­ma­cyj­ny beł­kot, z ja­kim nie da się po­tem nic zro­bić.

Naj­wyż­szy po­ziom ener­ge­tycz­ny.

Za­pa­sy nik­ną w oczach. T –200 lat, T –190 lat, T –180 lat, prze­kal­ku­lo­wa­nie tren­du, T –8 go­dzin, T –6.

Ko­lek­to­ry roz­sy­pa­ło jak za­baw­ki, ich cza­sze ce­lu­ją w pust­kę, ce­lu­ją w sie­bie na­wza­jem, ale nie w ja­sne punk­ty ostat­nich gwiazd.

Mię­dzy tym wszyst­kim, po­środ­ku Kon­glo­me­ra­tu, roz­kwitł no­wy świat, strasz­ny i cu­dow­ny – wie­lo­wy­mia­ro­wy kwiat eg­zo­tycz­nej ko­smo­bio­lo­gii ma­ją­cy wiel­kość Księ­ży­ca. Wo­kół nie­go or­ga­nicz­ne ło­dy­gi rwą i gnio­tą ka­dłu­by schwy­ta­nych stat­ków, z bio­nicz­nych po­włok oraz płat­ków Kwia­tu wy­le­wa­ją się dziw­ne kształ­ty. To okrę­ty wo­jen­ne, ca­łe ich chmu­ry to­czą bój z eska­drą nisz­czy­cie­li Kon­glo­me­ra­tu. Ata­ku­ją po­la­mi ma­gne­tycz­ny­mi nie­wia­ry­god­nej mo­cy, stru­mie­nia­mi mo­le­ku­lar­ne­go kwa­su, chmu­ra­mi or­ga­nicz­nych na­no­wi­ru­sów, zdol­nych do za­ra­ża­nia sztucz­nych sy­naps. Na­prze­ciw nich rzy­ga­ją an­ty­ma­te­rią okrę­ty Stra­te­ga. Ani­hi­la­cyj­ne roz­bły­ski tej bi­twy pod­świe­tla­ją ci­chą tra­ge­dię cy­wil­nych jed­no­stek, oplą­ta­nych przez or­ga­nicz­ne na­ro­śla, roz­sa­dza­nych od środ­ka zdzi­cza­łą bio­ma­są. War­de­no­wi wy­da­je się, że sły­szy pę­ka­nie tych ka­dłu­bów – a mo­że to tyl­ko echo z głę­bi sie­ci?

Nie po­tra­fi uwie­rzyć, że isto­ta by­ła zdol­na do cze­goś ta­kie­go. Nie ro­zu­mie, skąd mia­ła ma­te­ria­ły, skąd wzię­ła się ta ma­sa, któ­ra wi­si mię­dzy Zie­mią a Księ­ży­cem i zwy­cię­ża Kon­glo­me­rat. Pró­bu­je kil­ku szyb­kich sy­mu­la­cji, li­czy ki­lo­gra­my bio­lo­gicz­nej ma­te­rii na Deu­ro­nie, gdzie znaj­do­wał się ad­apt.

Ale nie koń­czy mo­de­lo­wać te­go pro­ce­su. Do­cie­ra do nie­go na­gle, że są du­żo waż­niej­sze za­da­nia. Wszyst­ko wo­kół się wa­li, flo­ta się roz­pa­da, jed­nost­ki po­zba­wio­ne ste­row­no­ści przez po­tęż­ne pul­sy ECM dry­fu­ją bez­rad­nie. Ja­kaś nie­wi­dzial­na fa­la, wy­strze­lo­na przez któ­rąś stro­nę, tra­fi­ła Lii­wę, je­den z dwóch okrę­tów cią­gną­cych ko­lek­tor Ior­ri, któ­ry ze­rwał się z gra­wi­ta­cyj­ne­go ho­lu i wła­śnie ucho­dzi w prze­strzeń, cią­gnąc za so­bą po spi­ra­li Uuwe, sta­tek, któ­ry wciąż trzy­ma dru­gi hol. Nie pusz­cza­ją, choć ma­ją tam z ty­siąc G. Czy za wszel­ką ce­nę nie chcą stra­cić kon­tro­li nad ko­lek­to­rem, czy mo­że wszy­scy zgi­nę­li i nie ma kto zwol­nić za­cze­pów?

War­den za­sta­na­wia się dłu­gie ułam­ki se­kund, nim za­czy­na dzia­łać. Hol to pierw­szy prio­ry­tet, trze­ba umo­co­wać ko­lek­tor, za­nim od­pły­nie w czar­ną prze­strzeń al­bo ro­ze­rwie Uuwe na strzę­py. Po­tem – stat­ki, któ­re nie osią­gnę­ły jesz­cze pręd­ko­ści ter­mi­nal­nej i któ­re wo­bec te­go da się wy­rwać z gra­wi­ta­cyj­nych pu­ła­pek (du­żo, du­żo ener­gii, ale ży­cie, in­te­li­gen­cja, da­ne, są od niej cen­niej­sze). War­den za­czy­na ko­pio­wać się wszę­dzie, gdzie mo­że być po­trzeb­na je­go po­moc.

Na­gle ślep­nie. Roz­błysk na wszyst­kich pa­smach po­ra­ża je­go sen­so­rium. To nisz­czy­cie­le Kon­glo­me­ra­tu ru­sza­ją do kontr­ata­ku, bo Stra­teg wy­pa­trzył lu­kę w obro­nie wro­ga i prze­chwy­cił ini­cja­ty­wę. Stra­ty ro­sną. Nie­któ­re okrę­ty nie ma­ją już ener­gii oraz an­ty­ma­te­rii, więc Stra­teg wy­ko­rzy­stu­je je ja­ko ży­we po­ci­ski – pra­sta­re cy­wi­li­za­cje spro­wa­dzo­ne do ro­li me­ta­lo­wych kul, któ­re w au­re­oli świa­tła wbi­ja­ją się w ze­wnętrz­ne po­wło­ki kse­no­kwia­tu.

Roz­dziel­nia nie dzia­ła, ko­lek­to­ry roz­sy­pa­ne. Kon­glo­me­rat nie otrzy­mu­je już żad­nej ener­gii, tyl­ko spa­la, spa­la, spa­la.

T –5 go­dzin do sta­nu ze­ro. Tra­cą ko­lej­ny ze świa­to­stat­ków. T –4.

Nie­spo­dzie­wa­nie, War­den sły­szy Stra­te­ga.

Stra­teg nie ma cza­su, nic nie tłu­ma­czy, tyl­ko tło­czy w War­de­na je­den ogrom­ny puls da­nych, aż skwier­czą in­ter­pre­ta­to­ry. Po­tem zni­ka, nie cze­ka­jąc na po­twier­dze­nie, ma w koń­cu woj­nę do wy­gra­nia.

War­den chwi­lę żu­je pa­kie­ty Stra­te­ga, prze­ra­żo­ny tym, cze­go od nie­go żą­da­ją. Chce skon­tak­to­wać się z nim, po­dy­sku­to­wać, ale zda­je so­bie spra­wę, że każ­da se­kun­da, któ­rą mu za­bie­rze, bę­dzie kosz­to­wać czy­jeś ży­cie.

Wie, że mu­si się zgo­dzić. Lo­gi­ka Stra­te­ga jest trud­na do pod­wa­że­nia. Wy­sy­ła­jąc War­de­na na per­trak­ta­cje z isto­tą, Kon­glo­me­rat nic nie tra­ci. Tro­chę ob­li­cze­nio­we­go na­no, tro­chę ener­gii – nic w po­rów­na­niu do za­so­bów, któ­re zu­ży­wa w każ­dej se­kun­dzie na­głej woj­ny.

Isto­ta zna War­de­na, jest jed­na szan­sa na ty­siąc, że ze­chce z nim po­roz­ma­wiać. Wte­dy – ko­lej­na szan­sa na ty­siąc, że uda się za­wie­sić wal­kę. A na­wet gdy­by miał tyl­ko od­wró­cić na pa­rę chwil jej uwa­gę, i tak w osta­tecz­nym roz­ra­chun­ku Kon­glo­me­rat wyj­dzie na plus.

Jest im to wi­nien. Gło­so­wał za oca­le­niem isto­ty.

Zga­dza się.

Po chwi­li, ob­le­czo­ny w cy­ber­ne­tycz­ne cia­ło, le­ci ma­lut­kim sta­tecz­kiem, uzbro­jo­nym tyl­ko w je­den mio­tacz, zresz­tą nie­spraw­ny, bo ge­ne­ra­tor prze­pię­to do pól ochron­nych, aby dać War­de­no­wi więk­szą szan­sę na prze­ży­cie. W tym mi­kro­sko­pij­nym zia­ren­ku z syn­te­tycz­nych włó­kien ru­sza w sam śro­dek bi­twy, mię­dzy roz­bły­ski gam­ma, nu­kle­ar­ne eks­plo­zje, w gra­wi­ta­cyj­ne pły­wy zdol­ne roz­ry­wać pla­ne­ty.

Pro­wa­dzi go nit­ka nie­wi­dzial­nych da­nych: ca­ły my­ślo­wiec gło­wi się je­dy­nie nad tym, że­by do­pro­wa­dzić War­de­na do ce­lu.

Kap­su­ła nie ma du­żo ener­gii. War­den wcho­dzi w in­ter­wał, od­ci­na więk­szość swo­ich funk­cji, zo­sta­wia tyl­ko sen­so­ry, któ­ry­mi w za­du­mie spo­glą­da na pan­de­mo­nium roz­gry­wa­ją­ce się na tle spa­lo­nej, skur­czo­nej Zie­mi.

Sta­tek na­da­je na wszyst­kich pa­smach w stro­nę Kwia­tu.

In­ter­wał 3f30fb/11

War­den prze­cho­dzi przez bi­twę jak duch. Stra­teg oraz isto­ta igno­ru­ją go zgod­nie – tam, gdzie się po­ja­wia, strza­ły ga­sną, wszyst­ko za­mie­ra. Okrę­ty obu stron usu­wa­ją się z dro­gi.

Kwiat ro­śnie przed nim, zaj­mu­je już więk­szość po­la wi­dze­nia. Z ty­łu zo­sta­ją wie­lo­pa­smo­we okrzy­ki gi­ną­ce­go Kon­glo­me­ra­tu oraz rzy­ga­ją­ce ener­gią ko­lo­sy. Cią­gnąc za so­bą nić Ariad­ny, neu­tri­no­wy uplink, War­den opa­da w mrok, mię­dzy bio­me­cha­nicz­ne kłą­cza. Kwiat roz­wi­ja przed nim swo­je war­stwy, ko­lej­ne li­nie obro­ny. War­den wi­dzi, jak w nie­któ­rych miej­scach z zie­lon­ka­wej ma­sy wy­sta­ją po­szy­cia stat­ków, frag­men­ty ja­kichś ma­szyn. Za­sta­na­wia się, czy mógł­by tu wy­pa­trzeć czę­ści Deu­ro­na, swo­je­go do­mu.

Wciąż nie mo­że uwie­rzyć, że ota­cza­ją­ca go bio­lo­gicz­na ma­te­ria by­ła jesz­cze nie­daw­no czę­ścią Kon­glo­me­ra­tu, że to wszyst­ko prze­two­rzo­ne or­ga­ni­zmy. Nie­któ­rych pew­nie znał, z nie­któ­ry­mi roz­ma­wiał. Mo­że w tej skom­pli­ko­wa­nej bio­ni­ce jest na­wet tro­chę je­go sa­me­go? Pierw­sze, co prze­two­rzy­ła isto­ta, to je­go bio­lo­gicz­ny awa­tar – War­den zdą­żył już spraw­dzić za­pis z prze­słu­cha­nia. Wi­dział, jak za­bi­ła go, wci­ska­jąc pal­ce w mózg, jak rę­ko­ma uba­bra­ny­mi po łok­cie we krwi ule­pi­ła z nie­go bio­me­cha­nicz­ny eg­zosz­kie­let, za po­mo­cą któ­re­go po­ko­na­ła pierw­szą li­nię obro­ny wo­kół ad­ap­tu.

Roz­my­śla­nia prze­ry­wa War­de­no­wi wstrząs.

Je­go kap­su­ła pod­ry­wa się, ude­rzo­na po­tęż­ną si­łą. Kil­ka­dzie­siąt G jest nie­mal śmier­tel­ne dla cy­ber­ne­tycz­nej for­my War­de­na, wbi­ja go w fo­tel, ogłu­sza. Wszyst­ko ciem­nie­je, gnie się wę­gla­no­wa sko­ru­pa, trzesz­czy po­szy­cie. Coś wdzie­ra się do środ­ka i War­den zda­je so­bie spra­wę, że to wła­śnie kłą­cza Kwia­tu roz­ry­wa­ją je­go sta­tek na strzę­py.

Ge­ne­ra­to­ry znisz­czo­ne. Tra­ci za­si­la­nie.

Po raz ko­lej­ny na prze­strze­ni kil­ku mi­nut świa­do­mość War­de­na zni­ka.

In­ter­wał 3f30fb/12

Prze­bu­dze­nie za­czy­na się od ni­sko­po­zio­mo­wych pro­ce­sów. Roz­peł­za­ją się po cie­le, pod­no­szą wir­tu­al­ne mar­ke­ry, czer­wo­ne i zie­lo­ne. Zie­lo­nych jest du­żo wię­cej, więc bę­dzie żył. Jest też ener­gia. Ni­sko­po­zio­mo­we AI nie po­tra­fią zro­zu­mieć skąd, bo ge­ne­ra­tor cy­bor­ga nie dzia­ła, uszko­dził go wstrząs. Mi­mo to de­cy­du­ją, że War­den mo­że wró­cić. Bu­dzą je­go świa­do­mość. Po kwan­to­wym uplin­ku idzie do Kon­glo­me­ra­tu krót­ka in­for­ma­cja: mi­sja trwa.

Pierw­sze, co War­den wi­dzi, to pa­ję­czy­na neu­ro­wo­dów sple­cio­na nad je­go gło­wą w ogrom­ną ko­pu­łę. Po­tem za­czy­na czuć pod­ło­że, nie­sta­bil­ne i mięk­kie. Da­le­ko w pół­mro­ku ma­ja­czą ścia­ny. War­den uno­si się, roz­glą­da. Już wie, że jest w sa­li tro­no­wej, w ser­cu Kwia­tu.

Isto­ta uśmie­cha się do nie­go. Wi­si w po­wie­trzu, a gru­be ka­ble neu­ro­wo­dów opla­ta­ją jej cia­ło, wcho­dzą pod skó­rę na kar­ku, na skro­niach, na brzu­chu i na udach; wy­glą­da jak bia­ła głów­ka pa­ją­ka, któ­re­go resz­ta gi­nie w pół­mro­ku sa­li. Któ­re­go resz­ta jest sa­lą.

War­den zbli­ża się. Nie spo­strze­ga za­bez­pie­czeń, a od isto­ty dzie­li go tyl­ko kil­ka­na­ście kro­ków. Je­go cy­ber­ne­tycz­ne ra­mio­na po­tra­fią rwać sta­lo­we gro­dzie, ale do­my­śla się, że to nie wy­star­czy. Isto­ta prze­trwa­ła już du­żo wię­cej.

Chwi­lę zaj­mu­je mu sfor­mu­ło­wa­nie pierw­sze­go py­ta­nia. Cy­borg nie po­ro­zu­mie­wa się do­brze w pa­śmie aku­stycz­nym, Imu­ri­sha­ma mu­sia­ła do­stać złą spe­cy­fi­ka­cję, bo stwo­rze­nie drgań o am­pli­tu­dzie sły­szal­nej dla lu­dzi oka­zu­je się trud­ne.

— Dla­cze­go mnie za­ata­ko­wa­łaś? — py­ta z tru­dem War­den. I zda­je so­bie spra­wę, że nie tak po­win­no brzmieć to py­ta­nie. Po­pra­wia się. — Dla­cze­go jesz­cze ży­ję?

Isto­ta uśmie­cha się, tłu­ma­czy. Za­ata­ko­wa­ła nie je­go, tyl­ko sta­tek. Wy­glą­da na to, że Stra­teg po­sta­no­wił się za­bez­pie­czyć. W po­li­wę­gla­no­wej kap­su­le, któ­rą stwo­rzył dla War­de­na, by­ły przy­naj­mniej dwie śmier­tel­ne pu­łap­ki. W po­wie­trzu ukry­wał się na­no­wi­rus, cu­do tech­ni­ki, któ­re mia­ło po­żreć Kwiat od środ­ka. Isto­ta mu­sia­ła od­rzu­cić w prze­strzeń kłą­cza, któ­re znisz­czy­ły kap­su­łę – tak szyb­ko prze­miesz­cza­ła się in­fek­cja. Gdy­by wi­rus za­czął od środ­ka, Kwiat mógł­by nie prze­trwać.

Ale to nie wszyst­ko, Stra­teg miał jesz­cze plan B. An­ty­ma­te­ryj­ne sil­ni­ki kap­su­ły du­blo­wa­ły ja­ko bom­ba. Nie­du­ża, tak­tycz­na, ale gdy­by wy­bu­chła we­wnątrz ochron­nych po­włok, bli­sko tro­nu...

War­den jest zszo­ko­wa­ny. Nie tym, co Stra­teg zro­bił – cze­goś ta­kie­go się po nim spo­dzie­wał, wo­jen nie wy­gry­wa się skru­pu­ła­mi, a on wy­grał ich wie­le. Bar­dziej za­sko­czy­ło go to, że isto­ta na­ra­zi­ła się na nie­bez­pie­czeń­stwo i osta­tecz­nie wpu­ści­ła je­go kap­su­łę. Dla­cze­go?

W od­po­wie­dzi sły­szy coś, cze­go się nie spo­dzie­wał.

— Je­ste­śmy krew­nia­ka­mi, War­de­nie z Deu­ro­na.

Pro­ce­sy ana­li­tycz­ne War­de­na mó­wią, że to trop, któ­ry mu­si pod­chwy­cić. Isto­ty ludz­kie za­wsze ce­ni­ły so­bie pry­mi­tyw­ne, kla­no­we wię­zi. Ale więk­szość lu­dzi opu­ści­ła Układ Sło­necz­ny mi­lio­ny lat te­mu. Kto by się­gał swo­imi ko­rze­nia­mi tak da­le­ko – i czy to w ogó­le moż­li­we? Sta­re in­te­li­gen­cje lu­bi­ły się raz na ja­kiś czas oczysz­czać, cy­fro­wa pa­mięć ni­g­dy nie gi­nie, na­war­stwia się in­kre­men­tal­nie przez mi­lio­ny lat, aż w koń­cu po­stęp w dzie­dzi­nie skła­do­wa­nia da­nych nie na­dą­ża, trze­ba się cze­goś po­zbyć. Czy ta isto­ta na­praw­dę mo­że być aż tak in­na? Jak ra­dzi so­bie z tak dłu­gą pa­mię­cią?

War­den się­ga do naj­dal­szych po­kła­dów i wy­grze­bu­je swo­ją ge­ne­alo­gię, li­stę przod­ków, ludz­kich i nie. Prze­ka­zu­je ją isto­cie, py­ta­jąc, jak to moż­li­we.

Ona śmie­je się. Mó­wi, że to nie tak, że jest spo­krew­nio­na ze wszyst­ki­mi ludź­mi. Mó­wi, że na­zy­wa się Ga­ja.

War­den jest od­cię­ty od swych baz da­nych, ale przed wy­lo­tem sko­pio­wał co waż­niej­sze in­for­ma­cje. Dzię­ki nim ro­zu­mie: bo­gi­ni mat­ka, naj­trwal­szy, naj­bar­dziej pier­wot­ny mit ludz­ko­ści. Obec­na w róż­nych for­mach we wszyst­kich wcze­snych kul­tu­rach, wspól­ny mia­now­nik ko­smo­go­nii tak od­mien­nych, jak ju­da­istycz­na, egip­ska, grec­ka, hin­du­ska.

My­śli War­de­na za­czy­na­ją się plą­tać. We­wnętrz­na ak­sjo­ma­ty­ka je­go świa­do­mo­ści nie do­pusz­cza ist­nie­nia nad­na­tu­ral­nych istot. Ale po tym wszyst­kim, co wi­dział, po bez­sil­no­ści, z ja­ką my­ślow­ce ana­li­zo­wa­ły zna­le­zi­sko...

Spo­glą­da w dół – na swo­je ra­mio­na z wę­gla­no­wych po­li­krysz­ta­łów, na czte­ry no­gi na­puch­nię­te gru­by­mi wę­zła­mi syn­te­tycz­nych mię­śni. Nie ma w nim ani jed­nej bio­lo­gicz­nej ko­mór­ki. Je­go umysł to skom­pli­ko­wa­na fu­zja ty­sią­ca in­nych świa­do­mo­ści, ko­eg­zy­stu­ją­cych w roz­pro­szo­nej, ob­li­cze­nio­wej chmu­rze. Nie ma już nic wspól­ne­go z ludź­mi.

Ga­ja uśmie­cha się. To nie ma zna­cze­nia, czu­je się je­go mat­ką, na­wet je­śli za­błą­dził, za­tra­cił sie­bie w trwa­ją­cej eony wę­drów­ce.

War­den py­ta, czy dla­te­go go wpu­ści­ła? Dla­te­go z nim roz­ma­wia? Prze­cież w Kon­glo­me­ra­cie mu­szą żyć jesz­cze in­ne ludz­kie hy­bry­dy.

Ga­ja od­po­wia­da, że cho­dzi o pro­stą rzecz. O wdzięcz­ność. Wie, że gdy­by nie War­den, pró­bo­wa­li­by ją znisz­czyć przy pierw­szym kon­tak­cie al­bo od ra­zu zo­sta­wi­li na tej wy­pa­lo­nej, ciem­nej ska­le. War­den dał jej szan­sę, na­kar­mił wła­snym cia­łem, więc ona chce dać szan­sę War­de­no­wi.

Ma na­dzie­ję, że War­den po­rzu­ci Kon­glo­me­rat na rzecz jej no­we­go by­tu. Kie­dy już za­sy­mi­lu­je do­sta­tecz­nie du­żo bio­ma­sy i prze­gna Stra­te­ga, Ga­ja pla­nu­je zre­ge­ne­ro­wać Układ. Od­two­rzyć Słoń­ce. Spra­wić, że ży­cie wró­ci na Zie­mię. War­de­no­wi ofia­ru­je miej­sce w swo­im no­wym świe­cie.

War­den od­ma­wia. Tłu­ma­czy, że to wca­le nie ta­kie pro­ste. Spo­dzie­wa­li się je­go śmier­ci, dla­te­go do stat­ku zwia­dow­cze­go we­szła tyl­ko je­go ma­ła część. Resz­ta je­go ob­li­cze­nio­wej chmu­ry cze­ka na okrę­tach Kon­glo­me­ra­tu. Jest z nią po­łą­czo­ny cien­kim uplin­kiem, opar­tym na kwan­to­wych krop­kach, a gdy zgi­nie, gdy trans­mi­sja się ze­rwie, oni go od­bu­du­ją z ostat­nie­go bac­ku­pu, a po­tem przy­po­mną mu wszyst­ko aż do chwi­li ze­rwa­nia ko­mu­ni­ka­cji. To, co przy­szło do Kwia­tu, nie jest do koń­ca War­de­nem. Je­go śmierć al­bo ak­ces do isto­ty nic nie zmie­nią. Praw­dzi­wy War­den po­zo­sta­nie w Kon­glo­me­ra­cie.

Ga­ja wy­glą­da na roz­cza­ro­wa­ną. War­den za­sta­na­wia się, ja­kie są jej gra­ni­ce? Ma­ni­pu­lu­je prze­strze­nią le­piej niż Pierw­si, ale jed­no­cze­śnie my­śli po ludz­ku – nie ro­zu­mie tak ele­men­tar­nych po­jęć, jak oso­bo­wo­ści wir­tu­al­ne ho­sto­wa­ne na po­dziel­nej chmu­rze. War­den pa­trzy ze smut­kiem na jej ma­łe, bia­łe cia­ło za­mknię­te w neu­ro­prze­wo­do­wej uprzę­ży.

Ga­lak­tycz­ne dziec­ko o mo­cy bo­gów.

Na ze­wnątrz, po­za ochron­ny­mi łu­ska­mi Kwia­tu, bi­twa zmie­nia prze­bieg. War­den wi­dzi przez łą­cze, że kil­ka nisz­czy­cie­li Stra­te­ga uru­cho­mi­ło ja­kieś dziw­ne po­le kwan­to­we, za­czę­ły jed­no­cze­śnie ist­nieć – i nie. Po­le jest nie­trwa­łe, wa­rian­cja by­tu okrę­tów ma­le­je, ich ro­ze­dr­ga­ne ist­nie­nie prze­sta­nie być wkrót­ce kwan­to­wą funk­cją, a sta­nie się ze­ro­je­dyn­ko­wym, bi­nar­nym fak­tem. Ale tym­cza­so­wo są od­por­ne na wszyst­kie bro­nie Gai, prze­bi­ły się przez ze­wnętrz­ne płat­ki i su­ną kli­nem w stro­nę cen­tral­ne­go zwo­ju, gdzie znaj­du­je się tron isto­ty.

To głę­bo­ka ra­na. War­den wi­dzi, że Ga­ja marsz­czy się z bó­lu, zwi­ja w sie­ci neu­ro­no­wych ka­bli.

W gło­wie War­de­na ry­czy Stra­teg, nie wia­do­mo, jak prze­chwy­cił je­go uplink. Te­raz. Ata­kuj. Za­bij. Od­wróć uwa­gę. War­den za­ci­ska pię­ści, czu­je świerz­bie­nie koń­czyn. Ale wy­łą­cza ka­nał. Głos zni­ka. Tym­cza­sem Ga­ja rzu­ca do wal­ki re­zer­wy. No­wa fa­la okrę­tów wy­la­tu­je spod ochron­nych warstw Kwia­tu, wy­dzie­ra­ją ini­cja­ty­wę Stra­te­go­wi.

War­den uzna­je, że nie ma już na co cze­kać. Skła­da jej ofer­tę Kon­glo­me­ra­tu: na­tych­mia­sto­we prze­rwa­nie wal­ki, zwrot za­gra­bio­nej ma­te­rii oraz ener­gii. W za­mian zo­sta­wią ją w spo­ko­ju.

Ga­ja od­ma­wia, co go spe­cjal­nie nie dzi­wi. Bę­dzie wal­czyć o za­cho­wa­nie te­go, co zdo­by­ła. Ma plan, w ja­ki spo­sób wy­ko­rzy­stać te su­row­ce. War­den nie pod­da­je się. Pró­bu­je jej wy­tłu­ma­czyć, jak waż­ny jest Kon­glo­me­rat, że ra­to­wa­nie in­for­ma­cji gi­ną­ce­go wszech­świa­ta to naj­bar­dziej szczyt­na mi­sja, ja­ką moż­na so­bie wy­obra­zić. Nie po­win­na w niej prze­szka­dzać, po­win­na po­móc.

Ona za­le­wa go kontr­ar­gu­men­ta­cją tak skom­pli­ko­wa­ną, że nie mo­że prze­bić się na­wet przez kil­ka pierw­szych zdań. Jest zszo­ko­wa­ny, nie wie­dział na­wet, że isto­ta po­tra­fi tak my­śleć. Prze­kli­na te­raz swój ma­ły, po­wol­ny mózg i cie­niut­kie łą­cze z my­ślow­ca­mi. Pro­si, że­by wy­ja­śni­ła.

Ga­ja po­pra­wia się. Sub­sty­tu­uje skom­pli­ko­wa­ne po­ję­cia sło­wa­mi pro­sty­mi, po­rów­na­nia­mi, któ­re War­den mo­że zro­zu­mieć. Au­to­mat ko­mór­ko­wy. En­tro­pia. In­te­li­gen­cja ma­te­rii. To mak­sy­mal­ny po­ziom abs­trak­cji dla War­de­na ka­stra­ta, War­de­na ode­rwa­ne­go od mo­cy my­ślow­ców.

Tłu­ma­czy mu jesz­cze raz. Na po­cząt­ku ist­nie­nia en­tro­pia by­ła mi­ni­mal­na, a jej wzrost to ze­gar, któ­ry od­mie­rza czas we wszech­świe­cie. Ale en­tro­pia nie jest li­nio­wa, po­wsta­ją pla­my niż­szych sta­nów, wszyst­kie wy­wo­ła­ne przez przy­ło­że­nie en­tro­pii ne­ga­tyw­nej. Każ­dy ży­wy or­ga­nizm świa­ta no­si w so­bie ła­du­nek tej ne­gen­tro­pii, mo­cy or­ga­ni­za­cyj­nej, zdol­no­ści do po­rząd­ko­wa­nia ma­te­rii wo­kół sie­bie. Ne­gen­tro­pia to nie­mal wy­łącz­na ce­cha ży­cia, in­te­li­gen­cji. Każ­da isto­ta ma pe­wien po­ten­cjał, któ­ry zu­ży­wa w trak­cie swo­je­go trwa­nia, a gdy umie­ra, gdy jej ne­gen­tro­pia zni­ka, en­tro­pia ro­śnie na no­wo.

Przy pew­nym stę­że­niu ne­gen­tro­pii isto­ta ży­wa sta­je się nie­mal bo­giem, ma nie­ogra­ni­czo­ną moc kie­ro­wa­nia ma­te­rią. Obiek­ty nie­oży­wio­ne też mo­gą mieć pe­wien ła­du­nek, ale jest to ła­du­nek odzie­dzi­czo­ny po stwór­cach, spa­dek, któ­ry szyb­ko top­nie­je. Kon­glo­me­rat jest sta­ry, w więk­szo­ści skła­da się ze sztucz­nych ciał i sztucz­nych in­te­li­gen­cji. Wie­le z nich jest cał­kiem pa­syw­nych, zmę­czo­nych. Kon­glo­me­rat ma ni­ski stan ne­gen­tro­picz­ny. Ona z dru­giej stro­ny...